Tabeka Ara Kaibangaki
Uotakin ara kaibangaki iaora ao iriiriakin te Tia Kamaiu e nanonaki n reitinako ma te onimaki iaon kawain te Uea ao n aki burebureaki n anuan te aonaaba.
Tariu ao mwaneu aika tangiraki, ti a tia ni karekei reirei aika tamaroa maioruia ara mataniwi inanon uoua te bong n nako. I kakoaua nakoimi bwa ngkana ti kataia ni karaoi nanon reirei aika kairaki aikai a tau man kainnanoaki inanon maiura, te Uea, rinanon Ana akoi, e na buokiira n tatabemaniira ni uoti ara kaibangaki ao ni kabebetei uotara.1
Inanon kaawan Kariraia i Biribi, Te Tia Kamaiu e kaoti nakoia Ana reirei karawawatakina ae e na roko mai irouia unimwane, mataniwi n ibonga ao taan reirei i Ierutarem. E kaonoti n tuangiia taekan Matena ao Mangautina ae mimitong.2 N te tai anne, Ana reirei aki ota raoi n Ana mwakuri ae mai iroun te Atua iaon te aba. Betero, ngke e ongo te bwai are e a tia n taekinna te Tia Kamaiu, e kairia ni kaokoroa ao e boaia ao e taku, “E na nanoangaiko te Atua: ao e na aki roko anne iroum.”3
Ni buokiia Ana reirei bwa a na ota n te motinnano anne n Ana mwakuri ao ana anga nano ao ni korakai, te taetae te Tia Kamaiu ma te nanoanga:
“Ane e kan rimwiu, ao ke e kaakeaa n taona nanona, ao ke e tabeka ana kaibangaki ao ke e irirai.
“Ba ane e kani kawakina maiuna ao e na boni kabua: ma ane kabua maiuna i bukiu ao e bon karekea.
“Ba tera kabaian te aomata, ngkana e kareke aba ni kabane, ni kabua tamneina iai? Ao tera ae e na anga te aomata bwa boon tamneina?”4
Rinanon te katanoata aio, Te Tia Kamaiu e katuruturua bwa ni kabane ake a tangiria n iriiria a riai ni kakeaia ao n tataona nanoia, bwaai ake e bwaruia nanoia, bwaai ake a tatangiri, n anga bwaai ni kabane, riki maiuia ngkana e riai, ao n anga ngaiia nakon ana kantaninga te Tama—n aron are E karaoia.5 Aio, ni koaua, ae e riai ni karaoaki ibukin kamaiuan te tamnei. Iesu e kabongana ao ni kairekerekea te kanikina n te kaibangaki ni buokiia ana reirei bwa a na ota raoi bwa tera nanon raoi te anganano ao te motinnano nakon te Uea. Te kaibangaki e rang ataaki irouia Ana reirei ao kain te aba n ana tautaeka Rom ibukina bwa kain Rom a karaoiia aomata ake a na tauraki ni uota aia kaibangaki ibuakoia te koraki ke ni uoti kaai ake a bangaki nakon te tabo are a na kamateaki iai.6
Bon imwiin Mangautin te Tia Kamaiu are a matata ana reirei ni bwaai ni kabane ake a tia ni koreaki ibukina7 ao tera are e kantaningaaki mai irouia n te tai teuana ma teuana.8
N te aro naba anne, bwa ngaira ni kabane, taari ao mwaane, ti riai n ota raoi i nanora bwa ti aonga ni mataata raoi ni kakawakin katokan ara kaibangaki iaora ao n iriira Iesu. Ti reiakinna rinanon koroboki aika a tabu bwa naake a tangiria ni kan uota aia kaibangaki a tangira Iesu Kristo n te aro are a kakeai karaoan bwaai aika aki raraoi ao bwai korakin te aonaaba ao ni kawakin Ana tua.9
Nanomatoara n aki karaoi ni kabane bwaai ake a kaitara ma ana kantaninga te Atua ao n anganano ni bwaai ni kabane ake ti tuangaki bwa ti na anga ao n iriira Ana reirei e na buokiira n teimatoa iaon kawain ana euangkerio Iesu Kristo—n taai ni kataaki, kabwakan tamneira, ke kairoro n te aroaro, ao rabakaun te aonaaba ake a kaitara ma Ana reirei.
Te katoto, nakoia naake a tuai reke toaia ao a kona n namakina te maroa ao buan te kantaninga, ke naake a raure ao a namakina te maroaa ao a mwaninga te aba taekaia, I tuangko bwa butimwaean ana kakao te Tia Kamaiu ni katoka iaom ana kaibangaki ao n Iriiria nanona n reitinako n onimaki n ana kawai te Uea, ni kateimatoa kakawakim, ao n aki kabarekaaki n anuan te aonaaba are n tokina e na uotinako ara kantaninga man ana tangira te Atua ao ana nanoanga.
Te reirei anne e kaineti nakoia naake a rinanon te kaitataan ni mwaine ao n namakina te bwarannano ao te aki kona ni buokaki. Ao tao ibukin aikanne tabeman mai ibuakomii a namakinna bwa ana euangkerio Iesu Kristo bon tiaki ibukim. Ngkana ngaia anne, I kan kakoaua nakoimi bwa iai i n tainako te kantaninga iroun te Atua te Tama ao inanon Ana baire ni kakukurei, iroun Iesu Kristo ao Ana karea ni kamaiu, ao ni maiuakinan Aia tua n tangira. Ni kororaoin wanawanana, mwakana, ana motiraoi, ao ana nanoanga, te Uea e kona ni kabaeira bwa Ana aomata, bwa ti aonga ni uotakirake nakoina ao ni kamaiuaki n akea tokina, ngkana ti teimatoa n aki kamwaingaki ni kawakinan tua10 ao ni kabaeaki n tainako ni mwakuri aika raraoi.11
Nakoia naake a tia ni karaoi buure aika a kakaiaki, butimwaean te kakao aei, ibuakon bwaai riki tabeua, n nanorinano imatan te Atua, ni maroro ma taan kairiiri n te Ekaretia, ao n rairannano ao ni kiitani am bure. Karaoan naba aei e na kakabwaia naake a kataia ni kanakoi anua aika kareke, n raonaki ma aekin nako turaki, kamanging, ao tamnei aika tangako. Karaoan mwaneka aikai e na uotiko ni kaniiko riki nakon te Tia Kamaiu, are n tokin te tai e na kainaomatako man te bure, nanokawaki, ao te tautoronaki n te maiu n tamnei ao n rabwata. N reitia, ko kona naba ni karekea te boutoka mairouia am utu, raraom, ao taan rabakau ni bwainaoraki ao naake a mwaatai n anga taeka n reirei.
Taiaoka tai bwarannano imwiin irakin kabwaka ao n iangoiko bwa ko aki konabwai ni kanakoan te bure ao n tokanikai man te anua ae kareke. E na bon kaangaanga riki ngkana ko toki ni kataia ao imwiin anne n reitinako inanon kabwaka ao te bure! Kataia n tainako ni karaoa am kabanea n tamaroa, are kaotaki rinanon am mwakuri ibukin kamaunan am bure, are e taekinaki iroun te Tia Kamaiu.12 N tabetai katokan kangaanga aika kakaokoro a roko imwiin namwakaina ma ririki imwiin mwakuriana ae reitinako. Te berita are e reke n ana Boki Moomon are “te akoi are ti kamaiuaki iai, i mwin bwaai ake ti kona ni karaoi.,”13 e kona ni karaoaki n aron aei nakoira ni kabane. Taiaoka uringnga bwa ana bwaintangira te Tia Kamaiu n te akoi e “aki tianaki nakoira ‘mai mwiin’ bwaai ni kabane ake ti kona ni karaoi. Ti kona ni karekea Ana akoi imwain, n tain, ao imwiin te tai are ti atia ni kabanea korakorara.”14
I kakoaua bwa ngkai ti reitinako ni keiaki n tokanikai iaon ara kaangaanga, te Atua e na kakabwaiaira ma te bwaintangira n te onimaki ni kamaoaki ao mwakuri ni kakai.15 E na karaoi ibukira bwaai ake ti aki kona ni karaoi ibon iroura.
N raonaki ma, naake a namakina te katinanikuaki, te un, maraki n nano, ke te aki kona ni katoka te nanokawaki ibukin te bwai are ko aki butimwaia, n tabeka te kaibangaki ao n iriira te Tia Kamaiu are nanona ni kataia ni katikui namakin aikai ao n rairaki nakon te Uea bwa e na kainaomataira man tein ara iango aei ao ni buokiira ni karekea te rau. Te kananokawaki, ngkana ti taui namakin ao nano aikai, ti kona ni kunea bwa tina aki kona inanon maiura n namakina Tamnein te Uea. Ti aki kona n rairi nanora ibukiia aomata tabeman, ma ti kona ni kabwarai aia bure—man arora n rawa n tautaekanaki irouia naake a tia ni kaikoakiira.16
Koroboki aika a tabu e reirei bwa iai te kawai n otinako man aro aikai—man kaoan ara Tia Kamaiu bwa e na buokiira n onei mwiin atibu inanora ma te nano ae boou.17 N te aro bwa e na riki aei, ti riai n nakon te Uea ma kabwakara,18 ao n ukoukora Ana ibuobuoki ao ana kabwarabure,19 riki n te tai ae tabu ngkai ti kana te toa ni katoa Tabati`. Tina ukoukora Ana kabwarabure ao Ana ibuobuoki, ao tina karaoi mwaneka aika a kakaawaki man kangaanga ni kabwarai aia bure naake a tia ni kammarakiira bwa e aonga ni mao ikoakira. I berita bwa karaoan aio, kam na kona ni karekea te raunnano are e roko mai iroun te Uea.
Ngke e mena n te Karabuuti I Liberty n 1839, te Burabeti Iotebwa Timiti e korea te reta nakoia kain te Ekaretia n te taetae ni burabeti are e rangi ni kaineti nakon aro aikai. E koreia, “Ni kabane kaintokanuea ao tautaeka, taabo aika tautaekanaki iroun te nati n uea te mwaane ao mwaaka, a na kaotaki ao ni kaakaki i aoia ni kabane ake a teimatoa ma te ninikoria ibukin ana euangkerio Iesu Kristo.”20 Mangaia, naake a katokaa iaoia aran te Tia Kamaiu, man teimatoa n uaa te toki, ao a na bon kamaiuaki n te kabanea ni bong21 ao a na maeka ma te Atua n te aro ni kukurei ae aki totoki.22
Ti bane ni kaitara ma aro aika aaki tau ibukira inanon maiura ake a karika nanokawakira, bwaranano, buan te kantaninga, ao n tabetai te kamamaraaki. Tabeua namakin a kona ni kairiira bwa tina titirakinan te Uea, “Bukin tera I rinanon aro aikai?” ke “E aera I aki anganaki bwaai aika I kantaningai? E ngae ngke, I karaoi bwaai ni kabane ni korakorau ni uota au kaibangaki n iriira te Tia Kamaiu!”
Raou aika kam tangiraki, ti riai n uringnga bwa katokaan ara kaibangaki iaora e kairaki ma te nanorinano ao onimakinan te Atua ao wanawanana ae akea tokina. Ti riai n ataia bwa E ataira n tatabemaniira ao kainnanora. E riai naba bwa tina butimwaea te koaua are ana tai te Uea e kaokoro ma ara tai. N tabetai ti ukoukora te kakabwaia ao ti katea te tai are e na kakoroa iai bukina te Uea. Ti aki kona ni katuka ara kakaonimaki irouna man kairoroan te tai ibukin kaekaan bwaai ake ti tangiri. Ngkana ti karaoa aei, ti na riki bwa Nibwaite ake a kakewekewe ngkoa, ake a kaenaenaia tariia ao mwaaneia n taku bwa e a bwakanako te tai are a riai ni kakoroaki bukin taeka aikai, ake e taekin Tamuera te Reimwanaite, ni kamangaoia ake a kakoauaa.23 Ti riai n onimakina te Uea n ae tau n tiiku n rau ao n ataia bwa Ngai te Atua, bwa E atai bwaai ni kabane, ao E atai arora n tatabemaniira.24
N te tai ae aki maan ao e reke au tai ni buoka te titita ae e mate buuna ae arana Franca Calamassi, ae rootaki n te aoraki ae te boo. Sister Calamassi bon ngaia ae moan kaina Ana Ekaretia Iesu Kristo are e kaokaki man ana utu. E ngae ngke buuna e tuai ni bwabetitoaki, e kukurei bwa e na kaitibo ma mitinare ao n teimatoa n irii bootaki n te Ekaretia. N aki tarai aro aikai, Titita Calamassi e teimatoa ni kakaonimaki ao e karikirakeia natina aman n ana euangkerio Iesu Kristo. Te ririki imwiin maten kainnaba, Titita Calamassi ma natina a mwananga nakon te tembora, ao n ira karaoan te otenanti ae tabu ao a kabaeaki bwa te utu. Te berita are irekereke ma otenanti aikai e uota te kantaninga ae bati, te kukukrei, ao te kimwareirei are e buoka neiei n reitinako inanon maiuna.
Ngke e moan kaoti kanikinaean aorakina, ana bitiobi e anganna te kakabwaia. N te tai anne e tuanga ana bitiobi bwa e a tauraoi ni butimwaea ana kantaninga te Uea n aki tara mwiin te kakabwaia anne, ni kaota ana onimaki bwa e na kamarurungaki n raoanaki ma ana onimaki n teimatoa inanon aorakina ni karokoa te toki.
N rokou irouna, ngke I taua bain Titita Calamassi ao n tarai matana, I noora raitin moan te anera iaon moana—ni kaota ana onimaki n ana baire te Atua ao otan ana onimaki ae kororaoi n ana tangira Tamana ao ana baire ibukina.26 I namakina nanomatoana n teimatoa inanon ana onimaki ni karokoa te toki ni uota ana kaibangaki, n aki tarai kaangaanga ake e kaitarai. Maiun te titita aei bon te kakoaua iroun Kristo, taekan ana onimaki ao ana motinnano Nakoina.
Tariu ao mwaneu aika tangiraki, I kakoaua nakoimi bwa uotakin ara kaibangaki iaora ao iriirakin te Tia Kamaiu ti kantaningaki bwa tina iriira Ana banna ni katooto ao ni kataia n riki n ai Arona,26 n taotaonaki n nano ni kaitarai bwain te maiu, ni kakeai ao ni katikui kaibwabwarun te maiu, ao n tataninga te Uea. E koroboki te tia korea te Areru:
“Ko na kantaninga Iehova: Ko na korakora, ao kabebetea nanom; Eng, ko na kantaninga Iehova.”27
“Boni buobuokara ma otangaira Ngaia.”28
I kakoaua nakoimi bwa iriirakin mwanekan ara Mwatita ao kantaningakin Teuare te tia kamarurungiira inanon maiura e na kamotirawai tamneira man kabebetei uotara.29 I kakoauai bwaai aikai n aran Iesu Kristo ae tabu, amen.