Saantayo Kadi nga Agtuloy iti Naindaklan a Panggep?
Nasken a kanayon a laglagipentayo ti inkaro da Joseph ken Hyrum Smith, a maibilang ti adu a dadduma pay a napudno a lallaki, babbai, ken ubbing, a mangipasdek iti Simbaan.
Agyamanak unay, Presidente, iti dayta a napintas a pangrugi. Kakabsat, Duagasut ken sangapulo-ket-lima (215) a tawenen ti napalabas, naaddaan iti anak a lalaki da Joseph ken Lucy Mack Smith iti Vermont iti rehion ti New England iti amianan-a-daya ti Estados Unidos.
Namati da Joseph ken Lucy Mack ken ni Jesucristo, inadalda ti nasantuan a kasuratan, napasnekda a nagkararag, ken nagnada a sipapammati iti Dios.
Pinanagananda ti baro a maladagada iti Joseph Smith Jr.
Iti pamilia nga Smith, kinuna ni Brigham Young: “Di insina ti Apo dagiti matana ken ni [Joseph Smith], ken ni tatangna, sa iti tatang ni tatangna, sa kadagiti kaputotanda a nangrugi ken ni Abraham, sa manipud ken ni Abraham agingga iti layus, sa manipud iti layus agingga ken ni Enoch ken manipud ken ni Enoc agingga ken ni Adan. Sinipsiputanna dayta a pamilia ken dayta a dara bayat ti panagsaknapna iti pannakayanak dayta a tao. Naikari ni [Joseph Smith] iti agnanayon.”1
Impatpateg ti pamiliana, nasinged unay ni Joseph Jr. ken ni manongna a Hyrum, nga in-inauna ngem isu iti innem a tawen idi nayanak ni Joseph.
Itay napalabas nga Oktubre, nagtugawak iti abay ti dalikan iti bassit a balay dagiti Smith idiay Sharon, Vermont, a nakayanakan ni Joseph. Nariknak ti pammateg ni Hyrum ken ni Joseph ken malagipko ti panangubbana iti adingna a maladaga ken panangisurona kenkuana a magna.
Adu ti pannakaupay a napadasan da Tatang ken Nanang Smith, a nanggapuanda a nangyakar-akar iti pamiliada sakbay a pimmanawda iti New England ket situtured nga inkeddengda ti agpalaud pay iti Estado ti New York.
Gapu iti pinnateg ti pamilia, nalasatanda dagitoy a pannubok ket nagkaykaysada a nangsango iti narikut a pangngeddeng a mangrugida manen iti sangagasut nga ektaria (0.4 km2) a kakaywan iti Manchester, nga asideg ti Palmyra, New York.
Diak ammo no naamiris ti adu kadatayo ti pisikal ken emosional a pannubok a naglasatan ti pamilia Smith—panagdalus iti daga, panagmula iti kaykayo ken taltalon, panagbangon iti bassit a nagtarikayo a balay ken dadduma pay nga istruktura iti bangkag, mangtandan kadagiti inaldaw a trabahador, ken panagaramid iti bambanag a mabalin nga ilako iti ili.
Apaman a nakadanon ti pamilia iti paset ti New York iti laud, nagramaram ti sinnupanget iti relihion—a naawagan iti Maikadua a Panagramaram.
Bayat daytoy a panawen ti debate ken innasing dagiti partido ti relihion, naaddaan ni Joseph iti nakaskasdaaw a sirmata, a maawagan itan iti Umuna a Parmata. Nagasattayo a naaddaan iti uppat a kangrunaan a pasamak nga ipakitakto kadakayo.2
Insurat ni Joseph: “Kadagitoy a panawen ti nalaus a pannakariribuk mainaig iti [relihion], saanak a makaidna nga agpampanunot iti nauneg; ngem nupay nadagem ti riknak ken masansan a makatignay, kimmayakayak latta iti amin kadagitoy a grupo, uray no timmabunoak iti sumagmamano a panagtitiponda no ipalubos ti gundaway. … [Ngem] nabileg unay ti kulkol ken panagsisinnait ti agduduma a kapanunotan iti pammati, ket adayo a mapasamak iti tao a kas iti kaganusko, ken nakurang ti pamalpalatpatanna iti tattao ken bambanag, a maaddaan iti umno a pangngeddeng no asino ti nasayaat wenno asino ti dakes.”3
Nagbasa ni Joseph iti Biblia tapno mangsapul iti sungbat dagiti saludsodna Santiago 1:5: “No agkurang ti siasinoman kadakayo iti kinasirib, agkararag koma iti Dios, ket maikkanto.”4
Kinunana: “Awan ti sabali a binatog ti nasantuan a kasuratan a simlep a sibibileg iti puso ti tao malaksid ti inaramid daytoy kaniak iti daydi a kanito. Kas man la simmeksek a napnuan bileg iti amin a rikna ti pusok. Linagipko manen ken manen.”5
Naamiris ni Joseph a saan a linaon ti Biblia ti amin a sungbat ti saludsod iti biag; ketdi, isurona dagiti tao no kasano a masapulanda ti sungbat dagiti saludsodda babaen ti pannakisaritada a mismo iti Dios babaen ti kararag.
Innayonna: “Ngarud, kas maibatay iti daytoy, ti pangngeddengko a dumawat iti Dios, napanak iti kakaywan tapno padasek. Agsapa idi ti nangayed, nalawag nga aldaw, karugrugi ti panagsulbod dagiti bulong iti maika-sangapulo-ket-walo-ken-duapulo a tawen.”6
Kalpasanna, kinuna ni Joseph a “nagdisso ti [a kasla adigi] ti lawag kaniak [ken] nakitak ti dua a Kinatao, nga artapan ti lawag ken tan-okda ti amin a panangiladawan, a nagtakder iti angin iti ngatuek. Maysa kadakuada ti nagsao kaniak, nga inawagannak iti naganko, ket kinunana, intudona ti kaduana—[Joseph,] Daytoy ti Ay-ayatek nga Anakko. Dumngegka Kenkuana!”7
Sa nagsao ti Mangisalakan: “Joseph, anakko, napakawanen dagiti basolmo. Mapanka, magnaka, ket tungpalem dagiti bilinko. Adtoy, siak ti Apo ti dayag. Nailansaak iti krus para iti lubong, tapno maaddaan iti agnanayon a biag ti amin a mamati iti naganko.”8
Innayon ni Joseph, “Saan a nagbayag, ngarud, naalak a naan-anay ti riknak, tapno makapagsaoak, ket sinaludsodko kadagiti Kinatao a nagtakder iti lawag iti ngatuek, no ania kadagiti amin a sekta ti umno.”9
Nalagipna: “ Imbagada kaniak nga amin a denominasion ti relihion ket mamati kadagiti palso a doktrina, ken awan kadagitoy ti bigbigen iti Dios kas simbaan ken pagarianna. Ken … iti dayta met la a kanito a naawatko ti kari a nasken a maipakaammo kaniak ti pakabuklan ti ebanghelio iti masakbayan a panawen.”10
Kinuna pay ni Joseph, “Nakitak ti adu nga anghel itoy a parmata.”11
Simmaruno itoy nadayag a parmata, insurat ni Joseph: “Napunno ti kaunggak iti ayat, ket iti adu nga aldaw agragsakak iti uray la nga. … Adda kaniak ti Apo idi.”12
Rimmuar iti Sagrado a Kakaywan tapno irugina ti agbalin a propeta ti Dios.
Nangrugi met nga inadal ni Joseph ti padas dagiti nagkauna a propeta—panagkedked, isusupiat, ken panangidadanes. Linagip ni Joseph ti panangiburayna iti nakita ken nangngegna iti maysa kadagiti ministro nga aktibo iti pannakaisubli ti relihion:
“Nasdaawak unay iti aw-awidna; saan laeng a nalag-an ti panangawatna iti pannakisaok, ngem napnuan isusuppiat, a kinunana, a maipaay amin iti sairo, nga awan dagiti banag a kas iti parmata wenno paltiing kadagitoy nga aldaw; a naikuyog dagita a banag iti panagpukaw dagiti apostol, ket awanton a pulos ti kas kadagitoy.
“Nupay kasta, naammuak idi agangay, nga iti panangibagak iti estoria nakapadakes kaniak kadagiti propesor ti relihion, ket namataud iti nakaro a pannakaidadanes, a kimmarkaro; … ket gagangay daytoy kadagiti amin a sekta—nagkaykaaysada a nangpadakes kaniak.”13
Tallo a tawen kalpasanna, idi 1823, naglukat manen ti langit a paset ti agtultuloy a Pannakaisubli ti ebanghelio ni Jesucristo kadagiti maudi nga aldaw. Imbaga ni Joseph a ti maysa nga anghel nga agnagan iti Moroni, nagparang kenkuana ket kinunana “nga adda paaramid ti Dios kaniak … [nga] adda libro a naidulin, a naisurat iti balitok a pinapid a naglaon “iti pannakatungpal ti agnanayon nga Ebanghelio … kas inted ti Mangisalakan kadagiti nagkauna nga agindeg [iti America].”14
Nagangayanna, naala ni Joseph, napatarusna, ken naipablaakna ti nagkauna a rekord, nga ammo ita kas Libro ni Mormon.
Ni manongna a Hyrum, nga isu ti ad-adda a katulonganna, kangrunaan a mangbaybayabay iti nakaro a gurongna a naopera idi 1813, ti maysa kadagiti saksi dagiti pinanid a balitok. Maysa pay kadagiti innem a miembro ti Simbaan ni Jesucristo idi mabukel idi 1830.
Bayat ti panagbiagda, naipasango da Joseph ken Hyrum kadagiti grupo ket napapatayda a dua. Kas pagarigan, nagsagabada iti nakaro unay iti Liberty Jail idiay Missouri iti lima a bulan idi panawen ti nalamiis a tiempo ti 1838–39.
Idi Abril 1839, sinuratan ni Josepj ti asawana a ni Emma a mangiladladawan iti kasasaadda iti Liberty Jail: “Patiek nga agarup a lima a bulan ken innem nga aldaw itan nga agsagsagabaak, nga adda guardia iti rabii ken aldaw, iti uneg ti rehas,, rumanetret a landok a ridaw, iti naliday nasipnget narugit a pagbaludan. … Mayakarkaminto manipud itoy a [lugar] ket maragsakankami iti dayta no ania man ti pagbanaganmi. Bay-an no anianto ti agur-uray kadakami, awanen ti nakarkaro pay ngem iti daytoy. … Dimi pulos maiwaksi ti nalaus nga arapaapmi kalpasan ti Liberty iti Clay County, Missouri. Awan inggana daytoy.”15
Iti baet ti pannakairurumen, impakita ni Hyrum ti pammatina iti kari ti Apo, kas iti namnama a makalibas kadagiti kabusorna no kayatna. Iti bendision nga inawat ni Hyrum idi 1835 manipud iti ima ni Joseph,Smith inkari ti Apo kenkuana, “Maaddaanka iti bileg nga aglibas kadagiti kabusor. Dinto agsardeng ti panangpanggepda a mangpatay kenka, ngem makapaglibaskanto.. No pagayatam, ken kayatmo, addaanka iti bileg a mangitaya iti biagmo iti dayag ti Dios.”16
Idi Hunio1844, Pinagpili ni Hyrum nga agbiag wenno ipaayna ti biagna a mangitan-ok iti Dios ken “mangiserra iti pammaneknekna iti darana”—aginnabayada iti ay-ayatenna a kabsat a ni Joseph.17
Makalawas sakbay ti nakallalagip a biahe iti Carthage a nangpatayan kadakuada nga awan asi dagiti armado dagiti takrot a nagpinta iti rupada tapno dida ida mailasin inrekord ni Joseph nga “imbagak ken ni manong Hyrum nga iluganna ti pamiliana iti sumaruno a bilog ken mapanda idiay Cincinnati.”
Nariknak unay latta a nakalagip iti sungbat ni Hyrum: “Joseph, dika mapanawan.’’18
Isu a napan da Joseph ken Hyrum iti Carthage, a nagbalinda a martir para iti gapu ken nagan ni Cristo.
Ti opisial a panangipakaammo iti pannakamartir a nadakamat iti sumaganad: “Ni Joseph Smith, ti Propeta ken Mammadto ti Apo, nairuarna ti Libro ni Mormon, nga impatarusna babaen ti sagut ken bileg ti Dios, ken isu ti nakaigapuan ti pannakaipablaakna kadagiti dua a kontinente; naiwarasna ti pakabuklan ti agnanayon nga ebanghelio, a linaonna, kadagiti uppat a suli ti daga; nairuarna dagiti paltiing ken bilin a nangbukel iti daytoy a libro ti Doktrina ken Katulagan, ken adu pay a sabsabali a nainsiriban a dokumento ken pangiwanwan para iti pagimbagan dagiti annak ti tattao; inummongna ti rinibribu a Santo iti Ud-udina nga Aldaw, binangonna ti naindaklan a siudad, ken nangibati iti dayaw ken nagan a saan a mapapatay. … Ket kas iti kangrunaan a tinudingan ti Apo kadagiti nagkauna a panawen, pinaneknekan ni [Joseph] ti misionna ken dagiti aramidna babaen ti bukodna a dara; kasta met ti kabsatna a ni Hyrum. Iti biag saanda a nagsina, ket iti patay saanda a napagsina!”19
Simmaruno iti panagbalinda a martir, naisubli ti bangkay da Joseph ken Hyrum iti Nauvoo, nadigos, ken nasukatanda tapno makita ti pamilia Smith dagiti ipatpategda. Nalagip ti patpatgenda nga ina: “Nabayag a tinengngelko ti riknak, inummongko amin a pigsak ken kimmangak iti Dios a patibkerennak, ngem idi simrekak iti kuarto, ket nakitak dagiti napapatay nga annakko iti sangok, ken nangngegko ti saibbek ken asug ti pamiliak [ken] ti sangit dagiti assawada, annak; kakabsatda a lallaki, ken babbai, diak naibturan. Nagtugawak ket inkamangko iti Apo ti panagsagaba ti kaunggak, ‘Diosko! Diosko! Apay nga impalubosmo kaniak daytoy iti pamiliak20
Iti dayta a kanito ti leddaang ken uppapay, nangngegna ida a nagkuna, “Nanang, dinakami sangitan; sinubbotmo ti lubong babaen ti ayat.”21
Agpayso a sinubbotda ti lubong. Da Joseph ken Hyrum Smith, kas kadagiti naagapad a pudnoa Santo ti libro ti Apocalipsis, “limmasatda iti nakaro a panagsagaba ken dinalusanda dagiti robada, ken pinatarnaw ida ti dara ti Karnero [ken] … iti trono ti Dios ket nagserbida iti aldaw ken rabii iti templona: ket isu nga agtugaw iti trono agindegto kadakuada.
“Didanton agbisin wenno mawaw; wenno darangen ida ti init, wenno ania man a pudot
“Ta taraonanto ida ti karnero nga adda iti trono, ken iturongnanto ida iti nabiag a pusuak ti danum: ket punasento ti Dios ti amin a lulua kadagiti matada.”22
Bayat ti panangrambaktayo iti daytoy nadayag a pasken, ti maika-200 nga anibersario ti Umuna a Parmata, nasken a laglagipentayo ti gatad nga insubbot da Joseph ken Hyrum Smith, a kaduada ti adu a napudno a lallaki, babbai, ken ubbing, a mangbangon iti Simbaan tapno mapnektayo iti adu a bendision ken maipalgak a kinapudno kadatayo ita. Nasken a laglagipentayo ti kinapudnoda!
Masansan a masmasdaawak no apay a nasken a nagsagaba unay da Joseph ken Hyrum ken ti pamiliada. Mabalin a gapu ta naam-ammoda ti Dios babaen ti panagsagabada wagas a di koma napasamak no saan a gapu itoy. Gapu iti daytoy, linagipda ti Getsemani ken ti krus ti Mangisalakan. Kas kinuna ni Pablo, “ta gapu kadakayo naited para ken ni Cristo, saan la a ti pammati kenkuana, ngem ti pay panagsagaba para kenkuana”23
Sakbay ti ipapatayna idi 1844, nangibati ni Joseph iti naespirrituan a surat kadagiti Santo. Dawat nga agtignay, nga agtultuloy ti Simbaan ita:
“Kakabsat a lallaki [ken babbai], saantayo kadi nga agtuloy iti naindaklan a panggep? Agtuloykayo a saan nga agsanud. Pigsa ti pakinakem, kakabsat a lallaki [ken babbai]; ket ala, ala gaw-aten ti balligi! …
“… Mangidatontayo, ngarud, kas simbaan ken tattao, ken kas Santo iti Ud-udina nga Aldaw, iti Apo iti daton ti kinalinteg.”24
Iti panangdengngegtayo iti Espiritu bayat daytoy maika-200 nga anibersario ti rambak itoy a gibus ti lawas, panunotenyo no ania ti maidiayayo iti Apo a kinalinteg kadagiti umay nga aldaw. Agturedkayo —ibinglayyo ti talkenyo, ken kangrunaanna, isamirayo nga aramiden!
Ammok a maragsakan ti Mangisalakan no datonantayo iti agtaud iti pusotayo a sililinteg, a kas iti pannakapnekna iti napudno a daton dagidiay nakallallagip nga agkabsat, a da Joseph ken Hyrum Smith, ken ti amin a dadduma pay a napudno a Santo. Paneknekak daytoy a knapudno iti sagrado ken nasantuan a nagan ni Apo Jesucristo, amen.