Fa’atītī’aifarora’a i te pe’ape’a i roto i tō ’outou fa’aipoipora’a
Tē ora nei te ta’ata pāpa’i i Utah (Marite).
E tahe mai te mau ha’amaita’ira’a nehenehe nā roto i te fa’atītī’aifarora’a i te mau pe’ape’a nā roto i te hō’ē ravera’a here.
Fa’ahōho’ara’a nā Sally Wern Comport
’Ua tūpohe ’o Matt ’e ’o Margaret (’ua tāuihia te mau i’oa) i te ’āfata teata i te fa’aotira’a te tuha’a purera’a hope’a o te ’āmuira’a rahi. ’Ua riro te mau parau poro’i ’ei mau parau poro’i fa’auru, ’e ’ua ’oa’oa rāua i te vārua au maita’i tei vai i roto i tō rāua fare i taua hope’a hepetoma ra.
’A tae rā ho’i te ’aupari [’oto ’aore rā ’ino’ino] o Matt rāua Margaret, i te mea ē, ’aita i tae’ahia e 24 hora i muri mai, ’ua tupu te mānianiara’a rahi i rotopū ia rāua nō te fa’aoti, e ha’aputu ānei i te tino moni ha’amāuruuru mana’o-’ore-hia i fāri’ihia e Matt i tāna ’ohipa, ’e ’aore rā, e ha’amau’a ānei i te reira i ni’a i te ’ahu ha’api’ira’a nō te mau tamari’i pa’ari a’e. ’Aita te māniania i ’āfaro, ’ua haere rā ’o Matt ’e ’o Margaret e rave i te tahi atu mau ’ohipa ma te feruri ē, ’aita tōna mana’o i māramaramahia.
Nō te fa’atupu i te hō’ē fa’aipoipora’a vai māoro ’e te ’oa’oa, e ti’a i te feiā fa’aipoipo ’ia ha’api’i nāhea ’ia fa’atītī’aifaro i te mau pe’ape’a, i reira te ta’ata tāta’itahi e ’ite ai ē, ’ua māramaramahia tōna mana’o, ’e e ravehia te mau fa’aotira’a ma te au māite.
Te fa’aarara’a ’e te arata’ira’a vārua
Tē hōro’a mai nei te mau pāpa’ira’a mo’a ’e te mau parau a te mau peropheta ’e te mau ’āpōsetolo i te fa’aarara’a ’ia vai ara noa i te mārō. I roto i te 3 Nephi te tāi’o nei tātou ē : « ’O tei roto iāna te vārua mārō ra, ’e ’ere ’oia i tā’u, nō te diabolo rā, ’o te metua ’oia nō te mārō » (3 Nephi 11:29). ’Ua ha’api’i mai Elder M. Russell Ballard nō te pupu nō te Tino ’Ahuru Ma Piti ’āpōsetolo ē, tē ha’a nei Sātane « nō te fa’atupu i te au ’ore i rotopū i te hō’ē metua tāne ’e te hō’ē metua vahine. Tē pi’i nei ’oia i te mau tamari’i ’eiaha e fa’aro’o i tō rātou nā metua… ’Ua ’ite Satane ē, te rāve’a pāpū ’e te manuia nō te ha’ataupupu i te ’ohipa a te Fatu, ’o te fa’aitira’a ïa i te manuïa o te ’utuāfare ’e te mo’ara’a o te fare ».1
E tupu iho ā te ta’a-’ē-ra’a te mana’o, te peu ’e ’aore rā te mau ’ite, terā rā, ’ua rau ato’a te mau rāve’a nō te tauturu ia tātou ’ia ’ite e aha te rave. E nehenehe te ha’api’ira’a tumu ’e te ha’api’ira’a e ha’api’ihia i te sābati ’e i roto i te mau parau ha’aparare a te ’Ēkālesia e tauturu ma te ’āpitihia te mana’o o te feiā ’o te reira te tōro’a mai te mea e hina’arohia. E nehenehe te feiā fa’aipoipo e ha’api’i i te mau rave’a nō te ārai i te pe’ape’a. E nehenehe te fa’aurura’a e tāui i te ’ā’au ’o te tāmarū i te rotora’a o te ta’ata tāta’itahi.
’Ua fa’aara te peresideni Thomas S. Monson : « Te tahi o tā tātou mau rāve’a rarahi a’e nō te fa’a’ite i tō tātou here, tei roto ïa i te mau pāpa’i o tā tātou iho mau fare. E mea ti’a i te here ’ia riro ’ei tuha’a tumu nō te orara’a ’utuāfare, ’aita rā ’aita rā ho’i i riro atura mai te reira te huru. E nehenehe e tupu te fa’a’oroma’i ’ore rahi, te tama’ira’a rahi, te ’arora’a rahi, ’e te roimata tahe rahi ».2
Mai te mea ē, e vai tāmau noa te fifi ’e e fa’a’ino i te orara’a ’utuāfare, tē vai ra ïa te mau tumu rahi hau atu o te pe’ape’a, mai te pa’ari ’ore te ferurira’a, te huru pīpiri, te hina’aro ’ia upo’oti’a i roto i te mau ’arora’a nō te mana, ’e te ’ā’au te’ote’o. ’Ua ha’api’i mai te peresideni Gordon B. Hinckley (1910-2008) ē : « E mea māoro tō’u ferurira’a ē, te tumu rahi a’e o te hō’ē fa’aipoipora’a ’oa’oa, ’o te ha’ape’ape’ara’a ïa i te orara’a fāna’o ’e te maita’i o te hoa fa’aipoipo. I te rahira’a o te taime, ’o te huru pīpiri te tumu rahi o te mānianiara’a, te fa’ata’a-’ē-ra’a, te fa’ata’ara’a ’e te ’ā’au ’oto ».3
’Ua parau ato’a Elder Marvin J. Ashton (1915-94) nō te pupu nō te Tino ’Ahuru ma Piti ʼāpōsetolo ē : « ’Ia tupu ana’e te mana’o ’ino e te au ’ore nā roto mai i te mārōra’a, e mea tano ia ui ē, ‘Nō te aha vau e nā reira ai ?’
« … E mea faufa’a ’ia ’ite ē, nā tātou iho e mā’iti i tō tātou huru. Te tumu mau o teie fifi, mai te tau ’e te tau, ’o te te’ote’o ïa ».4
’A ta’a noa atu rā te tumu, tītauhia ia tātou ’ia ha’api’i mai i te mau ’aravihi ’āpī ’e ’ia tāmarū i tō tātou ’ā’au mai te mea ē, e vai tāmau noa te mau fifi.
Te mau tumu nō te pe’ape’a
E rave rahi tumu nō te pe’ape’a, mai te mana’o oti noa i ni’a i te ta’ata ē tae roa atu i te huru paraparaura’a i a’a-roa-hia. Ta’a ’ē atu te upo’oti’ara’a i ni’a i te huru pīpiri ’e te pa’ari ’ore te ferurira’a, e fa’aruru te feiā fa’aipoipo i te tahi atu mau tumu mātarohia nō te pe’ape’a, mai teie i muri nei :
-
Te feiā fa’aipoipo-’āpī-hia e ha’api’i ra i te fa’atanotano i te huru o te tahi ’e te tahi
-
Te mau ta’a-’ē-ra’a i rotopū i te hō’ē tāne ’e te hō’ē vahine
-
Te hepohepo nō roto mai i te rohirohi
-
Te mana’o ta’a ’ē nō ni’a i te ha’api’ira’a i te tamari’i ’e te fa’aterera’a i te moni
-
Te mau tamari’i e ha’api’i ra i te fa’a’ohipa i te ti’amāra’a
-
Te ta’a-’ē-ra’a i roto i te mau mea e au te tahi ’e e au ’ore te tahi
-
Te fa’arahira’a i mua i te urupu’upu’u (stress)
-
Te ’orera’a e māramarama i te tahi ’e ’aore rā, te ’aravihi ’ore nō te fa’atītī’aifaro i te pe’ape’a
Te mau fa’aarara’a nō ni’a i te ’īria
E rave rahi pe’ape’a tāne ’e vahine ’e ’aore rā, pe’ape’a ’utuāfare, e tupu nei nō te ’īria ’ū’ana. ’Ia ’ore tātou e ara maita’i, e riro tātou i muri a’e i te hō’ē ririra’a i te feruri tāmau noa ē, ’ua rave-’ino-hia tātou. Māoro noa atu tō tātou ’ino’ino-noa-ra’a, rahi noa ato’a atu te mau tumu tā tātou e ’imi nō te fa’ati’ati’a i tō tātou iho mau mana’o. E nehenehe te reira e ha’afifi ia tātou i te tāmarūra’a ia tātou, ’e ’ia tupu fa’ahou mai te piti o te riri hou ’a ’āfaro ai te mātāmua, e nehenehe te ’oromona (hormones) e ha’uti ’e e fa’atupu mai i te mau pe’ape’a rahi atu.
’Ei hi’ora’a, i roto i te hō’ē rurura’a ’āparaura’a, ’ua fa’a’ite mai ’o Marilyn i tōna ’ino’ino rahi i te haerera’a e ta’oto i muri a’e i te vaha-rahi-ra’a rāua, te tahi i ni’a i te tahi. « ’Ua ’ite iho ā vau ē, ’ua tano vau », tāna ïa parau. « ’Ua ’ite iho ā vau ē, e fa’a’ama ’oia i te mori nō te tātarahapa mai, ’aita rā ’oia i nā reira noa a’e. Rahi noa atu tō’u ferurira’a i te reira, rahi noa ato’a atu tō’u ’ino’inora’a. I tō’u fa’aro’ora’a iāna tē ’ō’oro ra te ihu, ’aita tā’u e nehenehe e fa’a’oroma’i—’ua ti’a mai au i ni’a ’e ’ua vaha rahi atu ā i ni’a iāna, ’e ’ua pou atu vau i te tahua raro. ’E e mana’o ’outou ē, e tātarahapa ’oia, ’aita ā ? ’Ua riro teie fa’a’itera’a tā Marilyn ’ei hi’ora’a tano maita’i nō te fa’a’ite i te mea ’eiaha e rave ’ia tupu te mana’o ’īria.
E nehenehe e parau ē, e mea fifi ia fa’a’ore te mau peu, noa atu e mau peu tau poto noa. Terā rā, e nehenehe te feiā fa’aipoipo e ha’api’i i te ’aravihi e tauturu mai. Teie te tahi mau ravera’a maita’i :
7 mana’o tauturu nō te tāmarū
Pāto’i ’oi’oi i te mana’o. I roto i tā tātou fa’ahi’ora’a, ’āhiri paha ’o Marilyn i parau i roto iāna iho ē : « Mai te mea ra ho’i ē, ’ua tano vau, terā rā, tē fa’arahi roa ra vau. ’E mea faufa’a a’e nā’u tō’u aura’a ’e tā’u tāne i te mea tā māua e māniania ra ».
Vaiiho i tō ’outou mau mana’o ’ia marū hou ’a tāmata ai i te fa’a’afaro i te hō’ē fifi. ’A tīa’i ’ia rave te mau tao’a himio i roto i te tino i tā rātou ’ohipa.
’A ’imi i te tahi ’ohipa ’ē e rave. ’A mā’iti e feruri i te tahi atu mea ’e ’aore rā e hāhaere nā rāpae.
’A pāpa’i i tō ’outou mau mana’o. Nō te tahi pae, e tauturu teie ’ia ’ite rahi atu ā iāna iho.
’A vaiiho i te reira ’ia mātara mai ma te maita’i. Te vaha-rahi-ra’a i tō ’outou mau mana’o, e’ita te reira e tauturu ia ’outou ’ia « ha’amātara i rāpae i tā ’outou fa’anahora’a ». Rahi noa atu tō ’outou vaha-rahi-ra’a, rahi noa ato’a atu te ’u’ana o tō ’outou mau mana’o.
Fa’aro’o i te pehe tāmarū ’e ’aore rā ’a tāi’o i te mau buka maita’i.
Ha’amata fa’ahou ā. ’A haru i te taime ’ōmuara’a o te hō’ē pe’ape’a. ’Ua fa’a’ite te mau tuatāpapara’a ē, i roto i nā minuti mātāmua e toru ’e te pae o te hō’ē ’āparaura’a e ’itehia ai e aha te riro i te tupu i muri mai. ’A parau : « Te haere nei tātou i ni’a i te rēni tano ’ore. Ha’amata fa’ahou ana’e ».
Te mau ta’ahira’a nō te fa’atītī’aifaro i te pe’ape’a
I roto i te Ha’apūai i te fa’aipoipora’a hō’ē buka ha’api’ira’a nā te mau piha LDS Family Services, tē fa’a’itehia ra e toru ta’ahira’a nō te fa’atītī’aifaro i te pe’ape’a : (1) fa’a’ite i te mau mana’o, (2) tuatāpapa i te mau māna’ona’ora’a, ’e (3) mā’iti i te mau rāve’a au nō rāua.5 ’Ua ha’amauhia teie mau ta’ahira’a i ni’a i te hō’ē hōho’a ’āparaura’a ’e te fa’a’itera’a ’o te fa’arave ’āmui ’e ’o te tuatāpapa i te mau fifi o te mau ta’ata ato’a.
1. Fa’a’ite i te mau mana’o
E fa’a’ite te ta’ata tāta’itahi i te mana’o ma te ha’avare ’ore ’eiaha ato’a rā te fa’a’ino. I te tahi taime, nā te feruri-māite-ra’a e fa’atītī’aifaro i te fifi, i te mea ē, e māramaramahia ē, nō te ta’a ’ore i tupu ai te ’ume’umera’a. ’Ei hi’ora’a, e ’ite mai paha te hō’ē vahine ē, tāna i mana’o ’ei huru pīpiri nō tāna tane i te onoonora’a ’ia haere ato’a ’oia nā muri iho iāna i te taorara’a pōpō i roto i te ’ete, ’eiaha rā i te hō’ē tāmā’ara’a rāua ana’e, e ’ere roa ïa, nō te taorara’a pōpō, nō te fa’a’itera’a rā i tōna tāu’a i te hō’ē ta’ata ha’uti tei fa’aea i te haere i tāna piha ha’api’ira’a i te Sābati.
2. Tuatāpapa i te mau māna’ona’ora’a
E tuatāpapa te feiā fa’aipoipo, ma te hōhonu, i te mau māna’ona’ora’a. Te fā, ’o te hāro’aro’ara’a ïa ’e te fāri’ira’a i tō te tahi ’e tō te tahi māna’ona’ora’a. Nō te ho’i i ni’a i te hi’ora’a o te taorara’a pōpō i roto i te ’ete, ’a māramarama ai te vahine i te māna’ona’ora’a a tāna tāne i te pīahi, e nehenehe ’oia e feruri ē, e mea tāu’a a’e nā tāna tāne te mau hina’aro o vetahi ’ē i tō te fa’aipoipora’a. Te reira ana’e, e ti’a ïa ’ia fa’atupu i te hō’ē ’āparaura’a māramarama a’e, i reira nā ta’ata tāta’itahi e fa’a’ite ai i tō rāua mau mana’o ma te marū, ’e e mo’e ai te ’ume’umera’a ’e e vai mai te ravera’a ’āmui.
3. Mā’iti i te mau rāve’a e au nō te tā’āto’ara’a
E feruri hōhonu nā ta’ata fa’aipoipo ’e mā’iti atu ai i te mau rāve’a e au ia rāua. E fa’atumu i ni’a i te mea tā te hō’ē e nehenehe e rave ’ei rāve’a i te mau māna’ona’ora’a, ’eiaha rā i ni’a iho i te mea tā tōna hoa fa’aipoipo e nehenehe e rave. E nehenehe teie huru fa’aaura’a e tāmata i te ferurira’a pa’ari ’e te fa’a’oroma’i, terā rā, i roto i te roara’a o te tau, e nehenehe ato’a e fa’atupu i te ti’aturira’a ē, e mea pāpū a’e ’ia fa’a’ite i te mau mana’o ’e te ti’aturi ē, e tuatāpapahia te mau hina’aro o te ta’ata tāta’itahi. E nehenehe nā ta’ata fa’aipoipo e fāri’i ’ia haere ’āmui rāua hō’ē pō mahana pae e māta’ita’i i te hō’ē ha’utira’a taorara’a pōpō i roto i te ’ete, hō’ē pō ’o te tāne ana’e, ’e e piti pō mahana pae nō te rave i te fa’a’oa’oara’a nā rāua to’opiti. E ’ere te fa’aotira’a rāua e aha tā rāua e rave i te pō mahana pae te mea faufa’a a’e, ’o te māuruurura’a rā rāua to’opiti i te huru nō te ravera’ahia te fa’aotira’a.
Te mau hope’ara’a o te fa’atītī’aifarora’a i te pe’ape’a
E tahe mai te mau ha’amaita’ira’a nehenehe nā roto i te fa’atītī’aifarora’a i te mau pe’ape’a nā roto i te hō’ē ravera’a here. Tē vai ra te pe’ape’a ’ore; te hotura’a o te ta’ata iho, ’o te fa’atupu mai i te hau i te ferurira’a; te fa’aro’o rahi a’e ; te maita’ira’a te huru ta’ata; ’e te parau ti’a o te ta’ata iho.
’Ia ’āfaro ana’e te mau pe’ape’a, e nehenehe te mau hōho’a fa’anahora’a ’āpī e ti’a mai. ’Ei reira e matara ai te ’ūputa i nā ta’ata fa’aipoipo nō te fa’a’ite i te mau mana’o maita’i ’e nō te fa’a’ite i te pāturura’a. ’Ua parau te tuahine Jean B. Bingham, peresideni rahi nō te Sōtaiete Tauturu ē, « E mana māere tō te parau, nō te patu ’e nō te ha’amou. Penei a’e tē ha’amana’o ra tātou pā’āto’a i te mau parau fa’atopa morare tei ha’aparuparu ia tātou, ’e te tahi mau parau tei fa’ahitihia nā roto i te here tei fa’a’oa’oa i tō tātou vārua. Mā’iti ana’e i te parau noa i te mau parau maita’i nō ni’a—’e nō—vetahi ’ē, e fa’ateitei ’e e ha’apūai te reira i te feiā e hā’ati nei ia tātou ’e e tāuturu ho’i ia vetahi ’ē ’ia pe’e i te ’ē’a o te Fa’aora ».6
Te feiā fa’aipoipo tei tāmau māite noa i te fa’atītī’aifaro i te mārōra’a, e ’ō’oti rātou i te utu’a maita’i ’e te hina’arohia. ’Ua parau te hō’ē tāne fa’aipoipo tei fa’aruru na i te autā’atira’a fifi : « E mea fifi roa nō’u ’ia hi’o i muri i te huru nā mua a’enei ’e ’ia ti’aturi ē, ’ua tupu mau te reira. Nō te aha pa’i au i nā reira ai i tā’u vahine ? Tē ’oa’oa nei au nō tō te Vārua fa’aara’arara’a iā’u ’e nō te fa’a’oroma’i o tā’u vahine ».
’Ōpanira’a
Tītauhia te tauto’ora’a pāpū ’e te hi’o-tāmau-ra’a nō te upo’oti’a i ni’a i te pe’ape’a. Te mea tā ’outou e parau ’e ’aore rā e rave, e nehenehe te reira e ha’amata i te mau ’āparaura’a maita’i a’e i roto i tō ’outou fa’aipoipora’a. E nehenehe ato’a ’outou e ’ō’oti i te mau hotu o te Vārua mai tei tupu i ni’a i te ’āti Nephi : « ’E nō te aroha o te Atua tei roto i te ’ā’au o te mau ta’ata, ’aore atura e mārōra’a i te fenua ra.
« ’E ’aita ato’a atura te fe’i’i, te mārō, te ti’arepu… ’e ’aita ho’i e feiā hau ia rātou i te ’oa’oa » (4 Nephi 1:15-16).