2018
Ko e Feinga ke Hoko ko ha Faʻē Poto mo Anga Fakaʻeiʻeikí
August 2018


Ko Hotau Ngaahi ʻApí, Hotau Ngaahi Fāmilí

Ko e Feinga ke Hoko ko ha Faʻē Poto mo Anga Fakaʻeiʻeiki

ʻOku nofo ʻa e taha naʻá ne faʻú he Loto Kolo Manilá, ʻOtu Filipainí.

Naʻá ku fāifeinga ke maʻu e taumuʻa ʻi he tuʻunga fakafaʻeé. Pea toki liliu ʻeku fakakaukaú ʻe ha tohinoa motuʻa.

ʻĪmisi
mother in lab coat holding baby

Tā fakatātaaʻi ʻe Jennifer Tolman; ngaahi ʻata mei he Getty Images

Naʻá ku fakaʻamu maʻu pē ke u hoko ko ha taha mataotao ʻi he saienisí. Lolotonga ʻeku ako ki hoku mataʻitohí ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–Hauaiʻí, naʻe fakafeʻiloaki mo akoʻi au ʻe ha palōfesa fie tokoni ko Toketā Takilisi ʻOpa (Dr. Douglas Oba), ki he māmani ʻo e molecular biology mo e biotechnology. Ne u maʻu foki mo e faingamālie ke ngāue ʻi he molecular laboratory ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi ʻi Polovo, ʻIutā, USA, ʻi ha polokalama akoako ngāue lolotonga e tutukú, he fahaʻitaʻu māfaná.

ʻI he taimi naʻá ku foki ai ki ʻapi ki he ʻOtu Filipainí, ne u maʻu ha ngāue ʻi he DNA Analysis Laboratory ʻi he ʻUnivēsiti ʻo e ʻOtu Filipainí. Naʻe kau ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo ʻeku ngāué haʻaku ngāue ʻi ha ngaahi ngāue fakakolo kehekehe, ngaahi ako mo ha ngaahi konifelenisi, pea mo fakalāngilangiʻi he malaʻe ʻo e saienisí, fakalotofonua mo fakavahaʻapuleʻanga, koeʻuhí ko ʻeku ngaahi tohi fakasaienisí. Ne u kamata foki ʻeku polokalama ako ki ha mataʻitohi māʻolunga angé. Naʻá ku ongoʻi lavameʻa ʻi heʻeku ngāue foʻoú.

Hili ha taʻu ʻe ua ʻo ʻeku ngāué, naʻá ku mali leva ʻi he temipalé mo hoku kaungāmeʻa ne ma tutupu fakataha haké. ʻOsi ha taimi nounou mei ai, kuo ʻi ai ʻema ʻuluaki pēpeé pea ko e fuofua taimi ia ne u ongoʻi faingataʻaʻia aí. Naʻe ʻikai ke u ʻiloʻi e founga ke vahevahetatau ai hono tokangaʻi e pēpeé, feohi mo hoku husepānití, fakalato e ngaahi kalasi ʻi heʻeku polokalama akó, fakakaukauʻi hono fai e ngaahi meʻa kehekehe ʻi he ngāué, pea mo fakahoko e ngaahi fatongia he Siasí. Naʻá ku talanoa mo hoku husepānití ki hoku ngaahi faingataʻaʻiá, peá ne fokotuʻu lelei mai ke u fakakaukau ke mavahe mei heʻeku ngāué. Naʻá ku fakatokangaʻi e fakapotopoto heʻene faleʻí, ka naʻe ʻikai ke u mateuteu ke tukuange leva ʻeku moʻui fakapalofesinalé.

Ko e taimi naʻá ku feitamaʻi ai ʻema tama fika uá, ne u langā taʻehoko ʻo fie maʻu ai ke u tokoto mo maʻu ha mālōlō. Ne faifai peá u fakatokangaʻi he ʻikai ke u lava ʻo fakahoko kotoa ʻi he taimi pē taha. Naʻá ku ʻiloʻi kuo pau ke u fili ko ē ʻe lelei taha kiate au mo hoku fāmilí. Hili ha fakalaulauloto mo lotu lahi, ne u fakakaukau leva ke tukuange ʻeku ngāue fakasaienisí kae tuku kakato hoku taimí ki heʻeku fānaú.

Naʻá ku palani ki he tuʻunga fakaefaʻeé ʻi he kotoa ʻo ʻeku moʻuí, ka naʻe ʻikai ke u teitei ʻiloʻi hono lahi ʻo e feilaulaú ʻi he fili ko ʻení. Naʻá ku feinga ʻi hoku lelei tahá ke u loto fiefia, ka naʻá ku faʻa ongoʻi loto mamahi koeʻuhí ko e tuʻusi ʻeku ngāué mo e polokalama akó. Naʻá ku lotu ki he Tamai Hēvaní ke u maʻu ha mālohi fakalaumālie ke fakahoko ʻosikiavelenga hoku fatongia ko ha faʻeé. Ne fakafanongo pē hoku husepānití ki heʻeku ngaahi hohaʻá. Naʻá ne poupouʻi au ke u hiki ʻeku ngaahi fakakaukaú mo ʻeku ngaahi anga ʻi heʻeku tohinoá, ka kuo ʻikai ke u lava ʻo fakakakato koeʻuhí ko ʻeku femoʻuekiná.

ʻI ha ʻaho ʻe taha, lolotonga e mohe ʻeku fānaú, ne u pehē ke u vakai ki heʻeku ngaahi tohinoa motuʻá. ʻI heʻeku vakaiʻi kinautolú, naʻá ku ofo ʻi he lahi ʻo ʻeku toutou tohi fekauʻaki mo ʻeku holi lahi ke hoko ko ha faʻeé ʻi he taimi ne u kei finemui mo tāutaha kei talavou aí. Naʻe ʻi ai ha fakamatala ʻe taha ne ongo kiate au: “Te u feinga ke lelei ʻeku ako fakaʻatamai mo fakalaumālié koeʻuhí ke u lava ʻo hoko ko ha faʻē poto mo anga fakaʻeiʻeiki ki heʻeku fānaú.”

Ko e fakamaama ia naʻá ku fie maʻu lahi tahá! Ne u ongoʻi hono fakamoʻoni mai ʻe he Laumālié kiate au naʻá ku fai e fili totonu maʻa hoku fāmilí. Naʻá ku fakatokangaʻi ai ko ʻeku akó mo e taukei ngāué naʻe ʻikai ʻaonga pē ia kiate au ka ki heʻeku fānaú foki. Naʻe hoko ia ko ha fakafoʻou ʻo ʻeku fakamoʻoní mo e fakakaukau ki he taʻengata ʻo e tuʻunga fakaefaʻeé.

Ne u hoko ko ha faʻē ne nofo-pē-ʻi-ʻapi ʻi ha taʻu ʻe nima. Naʻe fāifai peá u fakakakato ʻeku polokalama akó peá u toe foki ki he ngāué ʻi he taimi naʻe kiʻi lalahi ange ai ʻema fānaú. ʻOku ou feinga taʻetuku ke vahevahe tatau hoku kiʻi taimí ʻi he ngāué, ʻi ʻapi, pea mo e Siasí, ka ʻoku ou ʻiloʻi ʻe malava kotoa ia ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí. ʻOku kei hoko atu pē ʻeku maʻu ha aʻusia mahuʻinga ʻi he “fale kemi (laboratory) ʻo e moʻuí” pea maʻu ha fiefia mo ha taumuʻa ʻi he tuʻunga fakafaʻeé.

Paaki