2018
Ngaahi Fehuʻi ʻInitaviú
August 2018


Ngaahi Fehuʻi ʻInitaviú

elders in Madagascar

Kapau te ke fili ke ngāue fakafaifekau, te fie maʻu fakataha mo ho kau taki ʻi he Siasí ke hoko ʻa e taimi toputapu ko ʻeni ʻo e ngāue tokoní ke fakafiefia mo fakalaumālie. Pea ʻi heʻetau manatuʻi e taumuʻa ko iá, ʻoku mahuʻinga leva ke ke mateuteu, moʻui taau, mo lava ke ngāue.

Ko ha ngaahi fehuʻi ʻeni ke tokoni ke ke teuteu, ʻa ia ʻe fai atu ʻe hoʻo pīsopé pe palesiteni fakakoló ke fakafuofuaʻi hoʻo mateuteú. Te ke lava ʻo aleaʻi e ngaahi meʻá ni mo ia pea mo hoʻo mātuʻá pe kau taki ʻi he Siasí, ʻi ha faʻahinga taimi pē.

Tuʻunga Moʻui Taaú mo e Fakamoʻoní

1. ʻOkú ke tui mo ʻi ai haʻo fakamoʻoni ki he ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá; Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí; pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní?

2. ʻOku ʻi ai haʻo fakamoʻoni ko Sīsū Kalaisi Ko e ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupu ʻe he ʻOtuá pea ko e Fakamoʻui mo e Huhuʻi ia ʻo māmaní? Kātaki ʻo vahevahe mai hoʻo fakamoʻoní kiate au. Kuo tokoniʻi fēfē hoʻo moʻuí ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

3. Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻa e fakatomalá? ʻOkú ke ongoʻi nai kuó ke fakatomala kakato mei hoʻo ngaahi maumaufono ʻi he kuo hilí?

4. Vahevahe mai muʻa kiate au hoʻo fakamoʻoni kuo ʻosi fakafoki mai e ongoongolelei mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea ko Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní ko ha palōfita ia ʻa e ʻOtuá?

5. ʻOku ʻi ai haʻo fakamoʻoni ki he moʻoni ʻo e Tohi ʻa Molomoná?

6. ʻOku fie maʻu he ngāue fakafaifekau taimi kakató ʻa hono moʻuiʻaki ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui ‘o e ongoongoleleí. Ko e hā ʻene mahino kiate koe ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ko ʻení?

a. Ko e fono ʻo e angamaʻá

Fekauʻaki mo e fono ʻo e angamaʻá, kuó ke moʻui fakatatau nai mo e ngaahi meʻa kuo ʻosi fakamatalaʻí? Kapau ʻoku ʻikai, ko e hā e fuoloa mei he taimi ne hoko ai e (ngaahi) maumaufonó? Ko e hā kuó ke fai ke ke fakatomala ai?

b. Ko e fakaʻehiʻehi mei he ponokalafí

c. Ko e fono ʻo e vahehongofulú

d. Ko e Lea ʻo e Potó, kau ai hono fakaʻaongaʻi ʻo e faitoʻo kona tapú pe ko hono ngāue hala ʻaki ʻo e faitoʻo ʻoku ʻomi ʻe he toketaá.

e. Ko Hono Tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní

f. Faitotonu ʻi he meʻa kotoa ʻokú ke lea ʻaki mo fakahokó

Kuó ke moʻui fakatatau mo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga kotoa ko ʻení? ʻOkú ke moʻui ʻo fakatatau ki ai he taimí ni? Te ke moʻui fakatatau mo ia ʻi hoʻo hoko ko e faifekau taimi kakató?

Tuʻunga Malavá mo e ʻAtaá

7. ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi ngāue fakalao kiate koe ʻoku kei fakatatali?

8. Kuó ke fai nai ha hia mamafa fakalao, tatau ai pē pe naʻe puke pōpula koe pe ʻikai, tauteaʻi, pe naʻe tāmateʻi e lekōtí?

9. Kuó ke ngaohikovia fakasekisuale ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ʻi ha faʻahinga founga, tatau ai pē pe naʻe ʻikai fakaʻilo koe, tauteaʻi, pe tāmateʻi ʻa e lekōtí?

10. Kuó ke fai nai ha ngaahi toe maumaufono mamafa pe faihala ʻa ia ʻoku totonu ke fakaleleiʻi kimuʻa ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú?

11. ʻOkú ke poupouʻi, fengāueʻaki, pe loto tatau mo ha faʻahinga kulupu pe tokotaha fakafoʻituitui ʻoku fehangahangai pe fepaki ʻenau ngaahi akonakí pe tōʻonga moʻuí mo ia ʻoku tali ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní?

12. ʻOku ʻi ai nai hao ngaahi moʻua ʻoku teʻeki ke totongi? ʻE totongi fēfē ʻa e ngaahi moʻua ko ʻení kimuʻa ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú pe ʻe tokangaʻi fēfē lolotonga hoʻo ngāue fakafaifekaú?

13. ʻOkú ke lolotonga maʻu pe naʻe ʻi ai nai hao faʻahinga tuʻunga fakatuʻasino, fakaʻatamai pe fakaeloto te ne ʻai ke faingataʻa haʻo tauhi ha taimi-tēpile fakafaifekau angamaheni, ʻa ia ʻe fie maʻu ai ke ke ngāue houa ʻe 12–15 he ʻaho, kau ai ha ako houa ʻe 2–4 he ʻaho, luelue pe ʻaka pasikala ʻi ha houa ʻe 8–10 he ʻaho, mo ha ngaahi alā meʻa pehē?

14. Kuo ʻosi sivi nai koe pe faitoʻo koeʻuhí ko e nenu hoʻo laukongá mo hono fakaʻuhinga e leá (dyslexia) pe ha to e palopalema fakaelaukonga kehe? Kapau naʻe hoko, ʻokú ke fiemālie pē ke lau leʻolahi e folofolá mo e ngaahi tohi kehé? ʻOkú ke tui te ke lava ʻo ako maʻuloto ha ngaahi potu folofola mo ha fakamatala kehe ʻo ka tokoni atu ho hoá? Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke fakaleleiʻi ʻaki e faingataʻa fakaesino ko ʻení?

15. Kuo ʻosi sivi koe pe faitoʻo koeʻuhí ko haʻo palopalemaʻia he leá? Kapau ʻoku hoko, ʻokú ke fiemālie pē ke lea ʻi muʻa ʻi ha kakai? ʻOkú ke ongoʻi nai ʻokú ke maʻu e ngaahi meʻangāue feʻunga ke tokoniʻi koe ke ke ako, akoʻi, pea mo fetuʻutaki?

16. Kuó ke maʻu nai pe faitoʻo koe ki ha taha ʻo e ngaahi tuʻunga ko ʻení: palopalema ʻi he tokangá (ADD), ʻikai tokanga mo fuʻu makaka (ADHD), loto hohaʻa, loto mafasia, pe tōtuʻa e holí (OCD), pe ngaahi palopalema kehekehe he fetuʻutaki mo e kakaí pe leá (kau ai e Asperger’s)? Kapau ʻoku ʻio, kātaki ʻo fakamatalaʻi.

17. Kapau naʻe faitoʻo koe ʻi ha taha ʻo e ngaahi tūkunga ko ʻení pea taʻofi e faitoʻó, naʻá ke fai ia ʻi he tuʻutuʻú ni ʻa ha toketā? Kapau naʻe ʻikai, ko e hā naʻá ke tuku aí? Ko e hā e tuʻunga ʻokú ke ʻi ai ʻ i he ʻikai to e faitoʻo pe te ke maʻu ha faitoʻó? Ko e fē ʻa e taimi fakamuimui taha naʻe faitoʻo ai koe ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení?