Tīa’i i te mau vārua

Nā Elder Gary E. Stevenson

Nō te pupu nō te Tino ’Ahuru Ma Piti ’āpōsetolo

Official portrait of Elder Gary E. Stevenson of the Quorum of the Twelve Apostles, 2015.

E toro atu tātou i te rima here i te ta’ata, inaha ’o te reira tā te Fa’aora i fa’aue ia tātou ’ia rave.

’Aita i maoro a’enei, ’ua paraparau vau i te hō’ē hoa nō’u, ’e ’ua nā ’ō mai ’oia ē, i tōna ’āpīra’a, i muri mai i tōna bāpetizora’a i roto i te ’Ēkālesia, mai te huru ra ē, ’ua tae mai te mana’o au ’ore ri’i i tāna pāroita. ’Ua tauihia te mau misiōnare i ha’api’i iāna, ’e mai te huru ra ē, tei te hiti noa a’era ’oia. Nō te mea ’aita e hoa i roto i te pāroita, ’ua haere ’oia i tōna mau hoa tahito, ’e ’ua rave atura i te tahi mau ’ohipa tei fa’aātea ’ē iāna i te purera’a—e ’ua rahi noa atura ē ’ua ta’a a’era ’oia i te nana. Ma te roimata, ’ua fa’a’ite mai ’oia i tōna māuruuru rahi i te torora’a mai te hō’ē melo o te pāroita i te rima aupuru iāna ma te ani iāna, ma te māhanahana ’e te tauahi, ’ia ho’i mai. Ma’a ’āva’e noa, ’ua ho’i roa mai ’oia i roto i te nana ’e ’ua ha’apūai i te tahi atu mau ta’ata mai iāna iho. ’Aita ānei tātou e māuruuru ra i teie tīa’i māmoe nō Beresiria i ’imi i terā taure’are’a, ’o Elder Carlos A. Godoy, tē pārahi ra i teienei i muri mai iā’u ’ei melo nō te peresidenira’a nō te Hitu ’Ahuru ?

E ’ere ānei i te mea fa’ahiahia te huru te mau tauto’ora’a na’ina’i e fa’atupu i te fa’ahope’ara’a mure ’ore ? Tei te pū ho’i teie parau mau i te mau tauto’ora’a aupurura’a a te ’Ēkālesia. E ti’a i te Metua i te Ao ra ’ia fāri’i i tā tātou mau tauto’ora’a ’ōhie o te mahana tāta’itahi ’a fa’ariro atu ai ’ei semeio. ’A ono noa ’āva’e tō te peresideni Russell M. Nelson fa’aarara’a « ’ua rave te Fatu i te tahi mau fa’atanotanora’a faufa’a rahi nō tā tātou aupurura’a ia vetahi ’ē »,¹ ma te parau ē : « E fa’a’ohipahia te hō’ē arata’ira’a ’āpī ’e te mo’a a’e nō te ha’apa’o ’e nō te aupuru ia vetahi ’ē. E parau ’ōhie tātou i teie tauto’ora’a, te ‘aupurura’a’ ».²

’Ua fa’ata’a ato’a te peresideni Nelson ē : « Hō’ē tāpa’o rahi nō te ’Ēkālesia mau ’e te ora a te Fatu maori rā, ’o te tauto’ora’a fa’anahonahohia ’e te arata’ihia nō te aupuru i te tamari’i tāta’itahi a te Atua ’e i tō rātou ’utuāfare. Nō te mea ho’i ē, nāna teie ’Ēkālesia, ’o tātou tāna mau tāvini, e aupuru ïa tātou i te ta’ata mai tāna i rave na. E aupuru tātou nā roto i tōna i’oa, nā roto i tōna mana ’e tāna ha’amanara’a, ’e mai tōna maita’i here ».³

Mai terā parau fa’aarara’a mai ā, ’ua fa’ahiahia maita’i tā ’outou pāhonora’a ! E mau parau fa’a’ite tā mātou i fāri’i nō te manuia rahi i te fa’atupura’a i teie mau tauira’a, fātata i roto i te mau titi ato’a o te ao nei, mai tei anihia e tō tātou peropheta ora. ’Ei hi’ora’a, ’ua fa’ata’ahia te mau taea’e ’e te mau tuahine aupuru nō te mau ’utuāfare, ’ua fa’anahohia te mau ’āpiti—tei roto ato’a te feiā ’āpī tamāroa ’e tamāhine ’e ’ua ravehia te mau uiuira’a aupurura’a.

’Aita vau e mana’o ra e mea hape noa ē, e ono ’āva’e nā mua a’e i te fa’aarara’a nō inanahi ra—« hō’ē ’aifāitora’a ’āpī ’e te tū’atira’a ’āpī i roto i te ha’api’ira’a ’evanelia i te ’utuāfare ’e i te ’Ēkālesia »⁴—’ua fa’aarahia te heheura’a nō ni’a i te aupurura’a. Ha’amata i Tēnuare, hō’ē hora tei tātarahia i roto i tā tātou ha’amorira’a i te fare purera’a, ’e nā te mau mea ato’a tā tātou i ha’api’i i roto i te aupurura’a e tauturu ia tātou, te ’utuāfare ’e te feiā herehia, ’ia fa’a’aifāito i terā ’āpo’o i te sābati ma te tahi ’ohipa teitei a’e ’e te mo’a a’e ’e te fa’atumuhia i ni’a i te ’utuāfare.

I teie mau fa’anahonahora’a tei ha’amauhia, e nehenehe e ui : « Nāhea tātou ’ia ’ite ē, tē aupuru nei tātou mai te Fatu te huru ? Tē turu ra ānei tātou i te Tīa’i māmoe maita’i mai tāna e mana’o ra ? »

I roto i te hō’ē ’āparaura’a, ’ua parau fa’ahiahia te peresideni Henry B. Eyring i te Feiā mo’a nō te fa’atanora’a ia rātou i ni’a i teie mau tauira’a rarahi, ’ua fa’a’ite ato’a rā ’oia i tōna tīa’ira’a mau ’ia ’ite mai te mau melo ē, ’ua hau atu te aupurura’a i te « hāmani-maita’i-noa-ra’a i te ta’ata ». E ’ere teie i te parau ē, ’aita e ’āpī te hāmani-maita’i-ra’a i te ta’ata, rātou rā e ta’a maita’i nei i te vārua mau o te aupurura’a, ’ua ta’a ia rātou ē, ’ua hau roa atu te reira i te hāmani-maita’i-ra’a. ’Ia ravehia te reira mai te Fatu te huru, e nehenehe te aupurura’a e ha’amaita’i maoro i te ta’ata ē a muri noa atu, mai tei tupu nō Elder Godoy.

« ’Ua fa’a’ite te Fa’aora nā roto i tōna hi’ora’a e aha te aura’a ’ia aupuru, ’ua tāvini ’oia ma te here… I ha’api’i ho’i [’oia], i pure ho’i, i tāmāhanahana ho’i ’e i ha’amaita’i ho’i ’oia i te feiā ’ati a’e iāna, ma te ani ia rātou ’ia pe’e iāna… ’Ia aupuru te mau melo o te ’Ēkālesia i te ta’ata [i te rāve’a teitei a’e ’e te mo’a a’e], e ’imi rātou nā roto i te pure ’ia tāvini mai tā te Fatu i hina’aro… e ‘tīa’i i te ’ēkālesia i te mau taime ato’a, ’e ’ia vai noa i pīha’i iho ia rātou ’e ’ia fa’aitoito ia rātou ra’, e ‘hāhaere i te mau fare o te mau melo atoʼa’ ’e e tauturu i te ta’ata tāta’itahi ’ia riro ’ei pipi mau nā Iesu Mesia ».⁵

Tē ta’a ra ia tātou ē, e mea here te tīa’i māmoe mau i tāna mau māmoe, ’ua ’ite ’oia i tō rātou i’oa ’e e mea « tāu’a » ’oia ia rātou.⁶

Mau māmoe i ni’a i te mou’a

E hoa maoro tō’u tei ora i te ’ohipa fa’a’amu ’animara, ’ua ha’a itoito ’oia nō te ha’apa’o i te pua’atoro ’e te māmoe i te mau fenua ’ōviri ra nō Rocky Mountains. I te hō’ē mahana, ’ua fa’a’ite mai ’oia i te mau fifi ’e te mau ataatara’a nō te fa’a’amura’a i te māmoe. ’Ua fa’a’ite mai ’oia ē, i te ’ōmuara’a nō te tau fa’atupura’a rā’au, ’ia tahe te hiona i ni’a i te mou’a, e taura māmoe, fātata e 2 000 māmoe, tāna e ’āfa’i i ni’a i te mou’a nō te tau ve’ave’a. I reira, e tīa’i ’oia i te māmoe ē hope noa atu te tau ha’apohera’a rā’au, ’ei reira e fa’anu’uhia rātou mai terā taura nō te tau ve’ave’a i te taura nō te tau to’eto’e i roto i te medebara. ’Ua fa’a’ite mai ’oia i te ’ohipa rahi i te ha’apa’ora’a i te hō’ē nana māmoe rahi, mai te ’ā’ahiata roa ē i te maorora’a pō—e ara nā mua a’e i te hitira’a mahana ’e fa’aoti i te pō roa. E’ita e nehenehe nā te hō’ē noa ta’ata.

Rima tauturu nō te tīa’i i te mau māmoe

’Ua tauturu mai vetahi nō te ha’apa’o i te nana, e mau rima ’aravihi maita’i i te ’ohipa tīa’i nana, ’e tae noa atu te tahi mau rima ’āpī a’e ’o tē ’apo mai i te pa’ari o tō rātou mau hoa ’ohipa. E piti ato’a pua’ahorofenua pa’ari, piti fanau’a pua’ahorofenua nō tē ha’api’i, piti ’ūrī tīa’i māmoe pa’ari ’e e piti ’aore rā e toru fanau’a ’ūrī tīa’i māmoe. I roto i te tau ve’ave’a, e fa’aruru tō’u hoa ’e tāna mau māmoe i te mata’i pūai, te ua, te ma’i, te mau pēpē, te pa’urā ’e te tahi ato’a mau fifi e nehenehe e feruri. I te tahi mau matahiti, e tie rātou i te pape i te roara’a o te tau ve’ave’a, ’ia ora mai te māmoe. Ē, pauroa te mau matahiti, ’ia hope te tau ha’apohera’a rā’au ’e ’ia fātata te tau to’eto’e ’e ’ia ha’apouhia mai te māmoe ’e ’ia tai’ohia, pinepine e hau i te 200 māmoe tei mo’e.

Te haaputuputuraa i te mau māmoe

Te nana māmoe

Te nana 2 000 māmoe tei tu’uhia i ni’a i te mou’a i te ha’amatara’a o te tau fa’atupura’a rā’au, ’ua topa mai ïa i raro a’e i te 1 800 māmoe. Te rahira’a o te mau māmoe e ma’iri, e ’ere ïa nō te tahi ma’i ’aore rā te matahiti pa’ari, nō te mau ’a’aiora (prédateur) ïa mai te mau puma ’e te mau teni marite (coyote). I te rahira’a taime, e haru teie mau ’a’aiora i te mau fanau’a māmoe tei fa’aātea ’ē ia rātou i te hau o te nana, ’e i te pāruru o tō rātou tīa’i māmoe. E nehenehe ānei e feruri i teie ’ohipa tā’u i fa’ati’a i te pae vārua rā ? ’O vai te tīa’i māmoe ? ’O vai te nana ? ’O vai te mau tauturu o te tīa’i māmoe ?

Te Tīa’i māmoe maitai

’O te Fatu Iesu Mesia iho tei nā ’ō : « ’O vau te tīa’i māmoe maita’i ra, ’ua ’ite au tā’u iho… ’e e hōro’a ho’i au i tō’u ora nō te māmoe ».⁷

Tē fa’a’amu ra Iesu i tāna māmoe

’Ua ha’api’i ato’a te peropheta Nephi ē nā Iesu iho « tāna mau māmoe e fa’a’amu ; ’ei roto iāna ho’i rātou i te roa’ara’a te mā’a ».⁸ E hau tāmau tā’u e ’apo nei ’ia ’ite au ē « ’o Iehova tō’u tī’ai »⁹ ’e ’ua ’ite hō’ē hō’ē ’oia ia tātou, ’e tei raro a’e tātou i tāna hi’ora’a. I te taime e fa’aruru tātou i te mata’i pūai, te ua, te ma’i, te mau pēpē ’e te pa’urā ho’i, e riro te Fatu—tō tātou Tīa’i māmoe—i te aupuru ia tātou. E fa’a’ana’anaea ’oia i tō tātou vārua.

Mai tō’u hoa tei ha’apa’o i tāna māmoe ma te tauturuhia e te tahi rima tauturu ’āpī ’e te tahi rima tauturu pa’ari, ’e te mau pua’ahoro fenua ’e te mau ’ūrī tīa’i māmoe, tē tītau ato’a nei te Fatu i te tauturu i roto i te ’ohipa rahi nō te ha’apa’ora’a i te māmoe nō tāna nana.

Tē aupuru nei Iesu Mesia

Nō tātou te mau tamari’i here a te Metua i te Ao ra ’e te māmoe nō tāna nana, e mea ’oa’oa te ha’amaita’ira’a ’ia aupuru-hō’ē-hō’ē-hia tātou e Iesu Mesia. I roto i te reira, e hōpoi’a atura nā tātou ’ia aupuru ’e ’ia tauturu i te feiā ’ati a’e ia tātou, ’o tātou ato’a ho’i te tīa’i māmoe. E ha’apa’o tātou i te parau a te Fatu « e tāvini ’oe iā’u, ’e e haere atu ma tō’u nei i’oa, ’e e ha’aputuputu… i ta’u māmoe ».¹⁰

’O vai te tīa’i māmoe ? Pauroa te tāne, te vahine ’e te tamari’i i roto i te bāsileia o te Atua, e tīa’i māmoe ana’e. ’Aita e tītauhia te tahi pi’ira’a. Mai te taime e matara tātou mai raro atu i te pape nō te bāpetizora’a, ’ua ha’amanahia tātou nō teie ’ohipa. E toro atu tātou i te rima here i te ta’ata, inaha ’o te reira tā te Fa’aora i fa’aue ia tātou ’ia rave. ’Ua tūra’i Alama i teie parau : « ’o vai ïa tīa’i māmoe… nāna te māmoe e rave rahi, e ’ore e tīa’i māite ia rātou, ’ia ’ore te ’ūrī taehae e ō mai ’a haapau ai i tāna nana ?… ’Aita ānei ’oia e tīahi ’ē atu iāna ? »¹¹ I te taime ato’a tei roto tō tātou ta’ata tupu i te pe’ape’a pae tino ’e pae vārua, e horo tātou nō te tauturu atu. E tauturu tātou te tahi i te tahi i te hōpoi i tā tātou mau hōpoi’a, ’ia māmā te reira. E ’oto tātou ’e te feiā ’oto ra. E ha’amāhanahana tātou ia rātou i tei au ’ia ha’amāhanahanahia.¹² Ma te here, tē tītau nei te Fatu i te reira ia tātou. ’E ’ia tae i te hō’ē mahana e amo tātou i te hōpoi’a nō tā tātou ha’apa’ora’a ’e tā tātou aupurura’a i tāna māmoe.¹³

E ’ohipa faufa’a rahi fa’ahou tā tō’u hoa tīa’i māmoe i fa’a’ite mai nō ni’a i te hi’ora’a i te taura māmoe i ni’a i te mou’a. ’Ua nā ’ō mai ’oia ē, e mea pāruru ’ore roa te māmoe mo’e i mua i te mau ’a’aiora. E ra’ehia te 15 i ni’a i te hānere o tō rātou taime i te ’imira’a i te māmoe mo’e. ’Oi’oi roa ana’e rātou i tē ’ite mai i te māmoe mo’e, hou rātou ’a haere ātea roa ai i te nana, iti ato’a mai tō rātou pēpē. E tītau te fa’aho’ira’a i te māmoe mo’e i te fa’a’oroma’i ’e te tītī’aifaro.

Tau matahiti i ma’iri, e parau ve’a huru ’ē tā’u i ’ite i roto i te ve’a, ’ua tāpe’a roa mai au i te reira. Te upo’o parau rahi, ’oia ho’i, « E’ita te ’ūrī onoono e fa’aru’e i te māmoe mo’e ».¹⁴ Tē parau nei te parau ve’a nō te hō’ē pupu iti māmoe a te fatu fenua piri ri’i i te fenua o tō’u hoa, tei mo’e i ni’a i tō rātou taura tau ve’ave’a. Piti ’aore rā toru ’āva’e i muri iho, ’ua mau roa rātou i roto i te hiona i ni’a i te mou’a. I te mo’era’a te māmoe, ’ua fa’aea noa te ’ūrī ia rātou ra, ’o tāna ho’i hōpoi’a te hi’ora’a ia rātou ’e te pārurura’a ia rātou. E’ita ’oia e fa’aru’e i tāna hōpoi’a ! ’Ua fa’aea noa ’oia i’ō—ma te fa’a’ohu noa i te mau māmoe mo’e, e rave rahi ’āva’e i roto i te to’eto’e ’e te hiona, nāna i pāruru ia rātou i te mau teni marite ’e te mau puma ’e te ’a’aiora e ha’apēpē i te māmoe. ’Ua fa’aea noa ’oia i reira ē tae roa i te taime ’ua ti’a iāna ’ia arata’i ’e ’ia ha’aputuputu i te māmoe i raro a’e i te pāruru o te tīa’i māmoe ’e o te nana. I ni’a i teie hōho’a nō te ’api mātāmua o te parau ve’a, e ’itehia te huru o teie ’ūrī tīa’i māmoe i ni’a i tōna mata ’e i tōna hōho’a.

Te huru o te ’ūrī tīa’i māmoe i ni’a i tōna mata ’e i tōna hōho’a

I roto i te Faufa’a ’Āpī, tē ’ite nei tātou i te hō’ē parabole ’e te arata’ira’a nō roto mai i te Fa’aora ’o tē fa’ahi’o rahi nei ia tātou i tā tātou hōpoi’a ’ei tīa’i māmoe, ’ei taea’e ’e ’ei tuahine aupuru, nō te māmoe mo’e :

« ’O vai ïa ta’ata i ’ō ’outou nei, hō’ē hānere ana māmoe, ’ia mo’e ra te hō’ē, e ’ore e vaiiho i te iva ’ahuru ’e iva ti’ahapa i te medebara ra, ’a haere ’a ’imi ai i tei mo’e ra, ’e ’ia ’itea atu ?

« ’E ’itea atura iāna, amo a’era i ni’a i te tapono ma te ’oa’oa.

« ’E ’ia tae maira ’oia i te ’utuāfare, ’ua ha’aputuputu maira i te mau tau’a ’e te mau ta’ata tupu, ’ua nā ’ō atura ia rātou, e ’oa’oa ato’a tātou ; ’ua ’itea ho’i iā’u ta’u māmoe i mo’e ra ».¹⁵

’Ia tātara poto tātou i te ha’api’ira’a i roto i te parabole, e parau a’o faufa’a tā tātou e ’ite nei :

1. Nā tātou e ’ite ’o vai te māmo’e mo’e.

2. E ’imi tātou ia rātou ē tae roa atu e ’itehia mai rātou.

3. ’Ia ’itehia mai rātou, penei’a e tītauhia ’ia amo ia rātou i ni’a i tō tātou tapono nō te fa’aho’i ia rātou i te fare.

4. ’Ia ho’i mai ’oia, e fa’a’ati tātou iāna ’e te mau hoa.

Te mau taea’e ’e te mau tuahine, tō tātou mau fifi rahi roa a’e ’e tā tātou ato’a ho’i mau utu’a maita’i roa a’e, e nā roto mai paha i te aupurura’a i te māmoe mo’e. I roto i te Buka a Moromona, ’ua « tīa’i [te mau melo o te ’Ēkālesia] i tō rātou mau ta’ata, ’e ’ua tauturu ho’i ia rātou i te mau mea o te parau ti’a ra ».¹⁶ E ti’a ia tātou ’ia pe’e i tō rātou hi’ora’a ’e ’ia ha’amana’o ē te aupurura’a, « nā te Vārua e arata’i… e nehenehe e fa’aau i te fa’anahonahora’a ’e e fa’atanohia i ni’a i te mau hina’aro o te melo tāta’itahi ». E mea faufa’a rahi ato’a ’ia « ’imi… i te tauturu i te mau ta’ata ’e te mau ’utuāfare ’ia fa’aineine nō te mau ’ōro’a e toe ra nō rātou, ’ia ha’apa’o i [tā rātou] mau fafaura’a…’e ’ia riro mai ’ei ta’ata fa’arava’i iāna iho ».¹⁷

E mea faufa’a te mau vārua ato’a i tō tātou Metua i te Ao ra. Tāna iho anira’a ’ia aupuru, e mea faufa’a rahi roa ïa nōna, ’o tāna ho’i ’ohipa ’e tōna hanahana te reira. E tano ’ia parau ē, ’o te ’ohipa mau nō te tau mure ’ore. E pūai fāito ’ore roa tō tāna mau tamari’i tāta’itahi i tōna mata. ’Ua here ’oia ia ’outou i te here e’ita ’outou iho e nehenehe e hāro’aro’a. Mai te ’ūrī tīa’i itoito, e fa’aea noa te Fatu i ni’a i te mou’a nō te pāruru ia ’outou i te mata’i pūai ’e te ua ’e te hiona ’e tē vai atu ra.

’Ua ha’api’i te peresideni Russell M. Nelson ia tātou i te ’āmuira’a i ma’iri : « E mea ’ōhie roa ’e te ’ā’au tae tā tātou parau poro’i i tō te ao nei [e parau ato’a vau i ‘te nana tā tātou e aupuru’] : tē ani manihini nei tātou i te mau tamari’i ato’a a te Atua i nā pae e piti o te pāruru ’ia haere mai i tō rātou Fa’aora, ’ia fāri’i i te mau ha’amaita’ira’a o te hiero mo’a, ’ia fāri’i i te ’oa’oa vai maoro, ’e ’ia fāri’i i te ora mure ’ore ».¹⁸

’Ia fa’atano ho’i tātou i tā tātou hi’ora’a i ni’a i teie hi’ora’a ātea a te peropheta, ’ia ti’a ia tātou ’ia tīa’i i te mau vārua ’ia tae i te hiero ’e i te pae hope’a i tō tātou Fa’aora ra, ’o Iesu Mesia. ’Aita ’oia e tītau nei ia tātou ’ia rave i te tahi mau semeio. Tē ani noa nei ’oia ’ia ’āfa’i mai tātou i tō tātou mau taea’e ’e mau tuahine iāna ra, tei iāna ho’i te mana nō te fa’aora i te mau vārua. ’A nā reira ai tātou, e ti’a atura ia tātou ’ia ha’apāpū i teie parau : « ’E ’ia fā mai te Tīa’i rahi ra e noa’a ïa ia ’outou te korona hanahana, ’o te ’ore roa e māhe’ahe’a ra ».¹⁹ Tē fa’aite pāpū nei au nō te reira—’e nō Iesu Mesia ’ei Fa’aora ’e ’ei Tāra’ehara nō tātou—i te i’oa o Iesu Mesia, ’āmene.

Fa’ata’ara’a

1. Peresideni Russell M. Nelson, « Ara mai tātou », Liahona, Mē 2018, 118.

2. Russell M. Nelson, « Te aupurura’a », Liahona, Mē 2018, 100.

3. Russell M. Nelson, « Aupuru ma te mana ’e te ha’amanara’a a te Atua », Liahona, Mē 2018, 69.

4. Russell M. Nelson, « Mau parau ’ōmuara’a », Liahona, ’Nov. 2018, 8.

5. « Aupuru i te ta’ata nā roto i te mau pupu autahu’ara’a a Melehizedeka ’e te Sōtaiete Tauturu ha’apūaihia », ’apiti nō te rata a te Peresidenira’a Mātāmua nō te 2 nō ’Ēperēra 2018, 3, ministering.lds.org ; Mosia 18:9 ; Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 20:51, 53 ; hi’o ato’a Ioane 13:35.

6. Hi’o James E. Talmage, Jesus the Christ (1916), 417.

7. Ioane 10:14-15.

8. 1 Nephi 22:25.

9. Salamo 23:1; reta tei fa’ahuru-’ē-hia.

10. Mosia 26:20.

11. Alama 5:59.

12. Hi’o Mosia 18:8-9.

13. Hi’o Mataio 25:31-46.

14. Hi’o John Wright, « Safe or Stranded? Determined Dog Won’t Abandon Lost Sheep », Logan Herald Journal, 10 nō Tēnuare 2004, hjnews.com.

15. Luka 15:4-6.

16. Mosia 23:18.

17. « Aupuru ma te pupu autahu’ara’a a Melehizedeka ha’apūaihia ’e te Sōtaiete Tauturu ha’apūaihia », 4, 5, ministering.lds.org.

18. Russell M. Nelson, « Ara mai tātou », 118–19 ; reta tei fa’ahuru-’ē-hia.

19. 1 Petero 5:4.