Te raveraʼa i ni’a ia tātou iho i te i’oa o Iesu Mesia

Nā Elder Robert C. Gay

Nō te Peresidenira’a nō te Hitu ’Ahuru

Tāʼu pure, ʼia rave tātou ma te faʼaroʼo i niʼa iho ia tātou, i te iʼoa o Iesu Mesia—nā roto i te hiʼoraʼa mai iāna e hiʼo ra, te tāviniraʼa mai iāna e tāvini na, ’e ma te tiʼaturiraʼa ē, ʼua navaʼi tōna maitaʼi.

’Aita i maoro aʼenei, ’a fēruri ai au i te faʼaueraʼa a te peresideni Nelson ’ia piʼi i te ʼĒkālesia i te iʼoa i heheuhia mai, ʼua huri tiʼa atu vau i te vāhi i ha’api’i ai te Faʼaora i te mau ’āti Nephi nō niʼa i te iʼoa o te ʼĒkālesia.¹ ʼA taiʼo ai au i te mau parau a te Faʼaora, ʼua māere au e nāhea tōna parau atoʼara’a i te nūnaʼa « ’ia rave ʼoutou i te iʼoa o te Mesia e ti’a ai ».² Nā te reira i turaʼi iāʼu ʼia hiʼo iāʼu iho ’e ʼia ui, « tē rave ra ānei au i te iʼoa o te Faʼaora i ni’a iā’u mai tāna e hinaʼaro iāʼu ’ia rave ? »³ I teie mahana, tē hinaʼaro nei au e faʼaʼite atu i te tahi o te mau manaʼo tāʼu i fāriʼi ʼei pāhonoraʼa i tāʼu uiraʼa.

’A tahi, te auraʼa nō te raveraʼa i niʼa ia tātou i te iʼoa o te Mesia, e tūtava tātou, ma te itoito, i te hiʼo mai tā te Atua e hiʼo nei.⁴ Nāhea te Atua e hiʼo ai ? ʼUa parau Iosepha Semita, « ’a haʼavā ai ʼe ’a faʼahapa ai te hōʼē tuhaʼa o te nūnaʼa taʼata i te tahi ma te aroha ʼore, tē hiʼo nei te Metua Rahi o te ao nei i te tāʼātoʼaraʼa o te ʼutuāfare taʼata ma te hōʼē hiʼoraʼa metua, nō te mea « e mea hōhonu tōna aroha ».⁵

Tau matahiti i māʼiri aʼenei ʼua faʼaruʼe mai tōʼu tuahine paʼari. E oraraʼa fifi tōna. ʼUa fifi ʼoia i te pae o te ʼevanelia e ʼere ʼoia i te mea itoito roa. ʼUa faʼaruʼe mai tāna tāne faʼaipoipo i tō rāua faʼaipoiporaʼa ’e ʼua vaiiho mai iāna ’e e maha tamariʼi ʼāpī e ’atu’atu. I te pō ’a faʼaruʼe mai ai ʼoia, i roto i te hōʼē piha tei reira tāna mau tamariʼi, ʼua hōroʼa vau iāna i te hōʼē haʼamaitaʼiraʼa nō te hoʼi atu i te fare ma te hau. ʼUa ʼite aʼera vau i taua taime ra ē ’ua pinepine au i te faʼataʼa i te oraraʼa o tōʼu tuahine ’ia au i tōna mau tāmataraʼa ’e te itoito ʼore. ’A tuʼu ai au i tōʼu nā rima i niʼa iho i tōna upoʼo i taua pō ra, ʼua fāriʼi aʼera vau i te hōʼē faʼahaparaʼa pūai a te Vārua. ʼUa faʼaʼite māramaramahia mai iāʼu tōna maitaʼi ʼe ʼua faʼatiʼahia vau ʼia ʼite iāna mai tā te Atua i ʼite iāna—ʼeiaha mai te tahi taʼata ’o tei fifi i te pae o te ʼevanelia ʼe te oraraʼa, mai te tahi rā taʼata tei tītauhia ’ia ’aro i te mau fifi ʼaita vau i faʼaruru. ʼUa ʼite au iāna mai te hōʼē metua vahine faʼahiahia tei aupuru, noa atu te mau fifi rahi, e maha tamariʼi nehenehe ’e te faʼahiahia. ʼUa ʼite au iāna mai te hoa nō tō mātou metua vahine tei rave i te taime nō te haʼapaʼo iāna ʼe ’ia riro ʼei hoa nōna i muri aʼe i te faʼaruʼeraʼa mai tō mātou metua tāne.

I roto i taua pō hopeʼa ra i pīha’i iho i tōʼu nei tuahine, tē tiʼaturi nei au ē ʼua ui mai te Atua iāʼu, « ’aita ānei ’oe e ’ite ra ē te mau taʼata ato’a e ha’ati ra ia ’oe e hō’ē ta’ata mo’a ? »

’Ua ha’api’i te peresideni Young :

« Tē hinaʼaro nei au e tiʼaoro atu i te feiā moʼa… ʼia ʼite i te mau tāne ʼe te mau vahine ’ia au i tō rātou iho huru ʼeiaha ra ’ia au i tō ’outou huru ».⁶

« E mea pinepine te reira i te parauhia ē—‘ʼUa rave taua huru taʼata ra i te hape ’e eʼita e nehenehe iāna ’ia riro ʼei ta’ata moʼaʼ […] Tē faʼaroʼo nei tātou i te tahi ʼia tuhi ʼe ʼia haʼavare… [ʼaore rā] ʼia ʼōfati i te sābati… ’Eiaha e haʼavā i taua mau huru taʼata ra, nō te mea ʼaita ʼoutou ʼi ʼite i te ʼōpuara’a a te Fatu nō rātou… ’A fa’aitoto [noa] rā ».⁷

Tē mana’o ra ānei te hōʼē o ʼoutou ē, e ’ore tō tātou Faʼaora e ’ite mai ra ia ʼoutou ʼe tā ʼoutou mau hōpoiʼa ? Tē hiʼo nei te Faʼaora i te taʼata nō Samaria, te vahine faʼaturi, te taʼata ’ohi moni tute, te taʼata lepera, te taʼata maʼi i te upoʼo, ʼe te taʼata hara ma te hōʼē ā mata. E mau tamariʼi anaʼe rātou nā tōna Metua. ’Ua faʼaorahia rātou pāʼātoʼa.

Tē mana’o ra ānei ’outou e fāriu ’ē ’oia i te ta’ata e fē’a’a ra nō tōna ti’ara’a i roto te bāsileia o te Atua ’aore rā i te ta’ata i roto i te ’ati ?⁸ Eʼita e nehenehe iāʼu. I te hi’ora’a a te Mesia, e mea faufaʼa te vārua tātaʼitahi. ʼAore e taʼata i faʼataʼa-ātea-hia ’ia ’ore ’oia ’ia manuïa. E noaʼa te ora mure ʼore i te mau taʼata atoʼa.⁹

Mai roto mai i te faʼahaparaʼa a te Vārua i te pae roʼi o tōʼu tuahine, ʼua ’apo mai au i te hōʼē haʼapiʼiraʼa rahi : ’Ia hi’o anaʼe tātou mai tāna e hi’o nei, e upoʼotiʼaraʼa toʼopiti ïa tō tātou—te faʼaoraraʼa i te mau taʼata tā tātou e tauturu atu ʼe te faʼaoraraʼa ia tātou iho.

Te piti, te raveraʼa i niʼa iho ia tātou i te iʼoa o te Mesia, ’eiaha tātou e hiʼo noa mai tā te Atua e hiʼo nei, e tiʼa rā ia tātou ʼia rave i tāna ʼohipa ’e ʼia tāvini mai tāna i tāvini. E ha’apa’o tātou i nā fa’auera’a rahi e piti, e auraro tātou i te hinaʼaro o te Atua, e haʼaputuputu tātou ia ’Īserā’ela, ʼe e vaiiho tātou i tō tātou māramarama ’ia « ʼanaʼana i mua i te taʼata nei ».¹⁰ E fāriʼi ʼe e ora tātou i te mau fafauraʼa ʼe te mau ʼōroʼa o tāna ʼĒkālesia tei faʼahoʼihia mai.¹¹ ’A nā reira ai tātou, e hōroʼa mai te Atua ia tātou i te mana nō te haʼamaitaʼi ia tātou iho, tō tātou mau ʼutuāfare, ʼe te mau oraraʼa o vetahi ʼē.¹² ʼA ui ia ʼoutou iho, « ʼua ʼite ānei au i te tahi mau taʼata tei ʼore i hinaʼaro i te mau mana nō te raʼi i roto i tō rātou oraraʼa? »

E haʼamau te Atua i te mau mea māere i rotopū ia tātou ʼa haʼamoʼa ai tātou ia tātou iho.¹³ E haʼamoʼa tātou ia tātou iho nā roto i te tāmāraʼa i tō tātou ʼāʼau.¹⁴ E tāmā tātou i tō tātou ʼāʼau, ’a faʼaroʼo ai tātou iāna,¹⁵ ʼa tātarahapa ai tātou i tā tātou mau hara,¹⁶ ’a faʼafāriuhia ai tātou,¹⁷ ʼe ’a here ai tātou mai iāna i here.¹⁸ ʼUa ui mai te Faʼaora ia tātou, « ’O tei aroha mai ia ʼoutou, ’o tā ʼoutou ïa e aroha atu, e aha tā ʼoutou utuʼa i reira ? »¹⁹

ʼUa faʼaroʼo iho nei au i te hōʼē ʼohipa i tupu i roto i te oraraʼa o Elder James E. Talmage tei tūra’i iāʼu ’ia faʼafaʼaea ’e ʼia fēruri i te huru o tōʼu here ’e tāʼu tāviniraʼa i te mau taʼata e ha’ati nei iāʼu. ʼEi ʼorometua haʼapiʼi ʼāpī, hou ’a riro mai ai ʼoia ’ei hōʼē ʼāpōsetolo, i te mara’araʼa o te maʼi pohe diphteria nō te matahiti 1892, ʼua ʼite Elder Talmage i te hōʼē ʼutuāfare e mau taʼata ʼeʼē, ʼe ’ere i te mau melo nō te ʼĒkālesia, tē ora ra i pīha’i iho iāna ʼe tē roʼohia ra i te maʼi. ʼAore roa e taʼata i hinaʼaro i te haere atu i roto i te ’utuāfare tei roʼohia i te maʼi. ʼUa haere tiʼa atura Elder Talmage i roto i te ’utuāfare. ʼUa ʼite ʼoia e maha tamariʼi : Hōʼē e piti matahiti ʼe te ’āfa tei pohe i niʼa i te tahua, hōʼē e pae matahiti ʼe hōʼē e ’ahuru matahiti e māuiui rahi ra, ʼe hōʼē ’ahuru ma toru matahiti tei paruparu roa. Tē māuiui ra te mau metua i te ʼoto ʼe te rohirohi.

ʼUa fa’a’ahu Elder Talmage i tei pohe ʼe tei ora, ʼua purūmu i te mau piha, ʼe ʼua ʼāfaʼi atu i te ’ahu repo i rāpae’au i te fare, e ʼua tānina i te mau huʼahuʼa ʼahu repo tei tāpoʼihia i te maʼi. ʼUa haʼa ʼoia i te tāʼātoʼaraʼa o te mahana ’e ʼua hoʼi atu i te poʼipoʼi aʼe. ʼUa pohe te ’ahuru matahiti i roto i te ’āru’i. ʼUa rave mai ʼoia e ʼua hi’i i te tamariʼi e pae matahiti. ʼUa hota rahi ʼoia i te hāʼae toto nā niʼa i tōna hōhoʼa mata ʼe tōna mau ʼahu. ʼUa pāpaʼi ʼoia, « ʼaita i nehenehe iāʼu ’ia faʼaātea ’ē atu iāna iāʼu nei », ’e ʼua hi’i ʼoia iāna e tae noa atu ʼua pohe ʼoia i roto i tōna nā rima. ʼUa tauturu ʼoia i te hunara’a i nā tamariʼi e toru ’e ʼua faʼanaho i te māʼa ʼe te ʼahu mā nō te ʼutuāfare ʼoto. I tōna hoʼiraʼa i te fare, ʼua faʼaruʼe te taeaʼe Talmage i tōna mau ʼahu, ʼua hopu i te hōʼē pape miti, ʼua fa’aātea iāna iho i tōna ʼutuāfare, ʼe ʼua roʼo-riʼi-hia ’oia i taua ma’i ra.²⁰

E rave rahi te mau oraraʼa nā pīha’i iho ia tātou e tiʼaturi nei ia tātou. Tē rave nei te feiā moʼa i te iʼoa o te Faʼaora i niʼa iho ia rātou nā roto i te rirora’a ’ei mea moʼa ʼe te aupururaʼa i te tā’āto’ara’a, noa atu i hea, ’aore rā, nāhea tō rātou tiʼara’a—e faʼaorahia te mau oraraʼa ’a rave ai tātou i te reira.²¹

Te hopeʼa, tē tiʼaturi nei au ē nō te rave i niʼa ia tātou iho i tōna iʼoa e tiʼa ïa ia tātou ʼia tiʼaturi iāna. I te hōʼē pureraʼa tāʼu i haere atu i te hōʼē sābati, ʼua ani mai te hōʼē tamāhine ʼāpī i te tahi mea mai teie te huru : « ʼUa fa’ahope iho nei māua tōʼu hoa tamāroa i tō māua auraʼa, ʼe ʼua māʼiti ʼoia i te faʼaruʼe i te ʼĒkālesia. ʼUa parau mai ʼoia ē ʼaita ʼoia i ʼoaʼoa aʼe nei mai te reira te huru. Nāhea te reira e ti’a ai ? »

ʼUa pāhono te Faʼaora i teie uiraʼa ’a parau ai ʼoia i tō te ’āti Nephi, « ʼia ʼore rā [tō ʼoutou oraraʼa i pātuhia i niʼa i tāʼu ʼevanelia, i pātuhia rā i niʼa i te ʼohipa a te taʼata, ʼaore rā i niʼa i te ʼohipa a te diabolo, ʼāmene, e parau atu vau ia ʼoutou, ʼe ʼoaʼoaraʼa huru maoro tō ʼoutou i tā ʼoutou ʼohipa tē fātata mai nei te hopeʼa ».²² ʼAore roa e ʼoaʼoara’a maoro e vai ra i rāpae’au i te ʼevanelia a Iesu Mesia.

I taua pureraʼa ra, ’ua manaʼo vau i te mau taʼata maitaʼi e rave rahi tāʼu i ʼite ’o tē fa’aruru nei i te mau hōpoiʼa rahi ʼe te mau faʼaueraʼa ’o tē faʼateiaha maitaʼi nei ia rātou. ʼUa ui au iāʼu iho, « e aha atu ā ïa tā te Faʼaora e parau ia rātou ? »²³ Tē tiʼaturi nei au ē, e ui ïa ʼoia, « tē tiʼaturi ra ānei ʼoutou iāʼu ? »²⁴ I te vahine e fifi toto tōna, ʼua parau atu ʼoia, « i ora ’oe i tō faʼaroʼo, ʼa haere ma te hau ».²⁵

Te hōʼē o te mau pāpaʼiraʼa auhia e au, ’o te Ioane 4:4 ïa ’o te parau ra, « ’E nā Samaria ʼoia i te haere e tiʼa ai ».

Nō te aha vau i here ai i taua pāpaʼiraʼa ra ? Nō te mea ʼaita Iesu i tītauhia ’ia haere nā Samaria. E mea au ʼore nā te mau ’āti Iuda nō tōna ra tau i te mau taʼata nō Samaria ʼe ʼua tere rātou nā te hōʼē purūmu e ha’ati ia Samaria. ʼUa māʼiti rā Iesu i te haere nā reira nō te fa’aite i mua i te taʼata atoʼa nō te taime mātāmua ē ’o ʼoia te Mesia i fafauhia mai. Nō teie poroʼi, ʼaita ʼoia i māʼiti noa i te hōʼē pupu tei tiʼavaruhia, ʼua māʼiti ato’a rā ʼoia i te hōʼē vahine—’eiaha noa i te hōʼē vahine, e vahine rā tē ora ra i roto i te hara—te tahi taʼata tei faʼarirohia i taua taime ra, te mea iti o te mau mea iti roa aʼe. Tē tiʼaturi nei au ē ʼua rave Iesu i te reira ’ia nehenehe ia tātou tātaʼitahi ʼia māramarama e mea rahi aʼe tōna aroha i tō tātou mau mata’u, tō tātou mau faʼatītīraʼa, tō tātou mau fēʼaʼaraʼa, tō tātou mau faʼahemaraʼa, tā tātou mau hara, tō tātou mau ʼutuāfare tei pararī, tō tātou hepohepo ʼe mau haʼapeʼapeʼaraʼa, tō tātou fare ʼore, tō tātou hiaʼai i te hōʼē huru taʼata, tō tātou maʼi tāmau, tō tātou vēvē, tō tātou hāmani-ʼino-raʼa, ʼe tō tātou huru moʼemoʼe.²⁶ Tē hinaʼaro nei ʼoia ʼia ʼite te taʼata atoʼa ē ʼaita e ʼohipa ʼaore rā e taʼata eʼita e nehenehe iāna ’ia faʼaora ’e ʼia hōroʼa atu i te ʼoaʼoa maoro.²⁷

ʼUa navaʼi noa tōna maitaʼi.²⁸ ʼUa pou ʼoia anaʼe i raro aʼe i te mau mea atoʼa. Te mana nō tāna tāraʼehara ’o te mana ïa nō te haʼavī i te mau hōpoiʼa atoʼa i roto i tō tātou oraraʼa.²⁹ Te poroʼi nō te vahine i te ʼāpoʼo pape ʼua ʼite ʼoia i te mau huru atoʼa o tō tātou nei oraraʼa³⁰ ʼe e ti’a ia tātou ʼia haere noa ’e ʼoia, noa atu tei hea tō tātou tiʼaraʼa. Nōna ’e nō tātou tātaʼitahi, tē parau nei ʼoia, « are’a tei inu i te pape e hōroʼahia atu e au nei, e ’ore roa ïa ʼoia e poihā faʼahou, e riro rā taua pape e hōroʼahia atu e au nāna ra, ʼei pape pihaʼa i roto iāna iho, e tiʼa i te pihaʼaraʼa e tae noa atu i te ora mure ʼore ra ».³¹

I roto i te mau tere atoʼa nō te oraraʼa, nō te aha ʼoutou e ’ape ai i te Faʼaora tei mau i te tāʼātoʼaraʼa o te mana nō te faʼaora ia ʼoutou ? Noa atu e aha te hoʼo e tiʼa ia ʼoutou ’ia aufau nō te tiʼaturi iāna e hōʼona ïa te reira. Tōʼu mau taeaʼe ʼe mau tuahine, e māʼiti nā tātou i te faʼarahi i tō tātou faʼaroʼo i te Metua i te Ao ra ʼe i tō tātou Faʼaora, ’o Iesu Mesia.

I roto i te hōhonura’a o tō’u vārua, tē fa’a’ite pāpū nei au ē Te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i te Feiā Mo’a i te mau Mahana Hope’a Nei ’o te ’Ēkālesia ïa a te Fa’aora, arata’ihia e te Mesia ora nā roto i te hō’ē peropheta mau. Tāʼu pure ’oia ho’i ʼia rave tātou ma te ha’apa’o i te iʼoa o Iesu Mesia i ni’a iho ia tātou iho—nā roto i te hiʼoraʼa mai iāna e hiʼo ra, nā roto i te tāviniraʼa mai iāna i tāvini, e ma te tiʼaturiraʼa ʼua navaʼi tōna maitaʼi nō te faʼahoʼi ia tātou i te fare ʼe i te ʼoaʼoa maoro. I te i’oa ’o Iesu Mesia, ’āmene.

Fa’ata’ara’a

1. Hi’o 3 Nephi 27: 3-8.

2. Hiʼo 3 Nephi 27:5-6; ʼa hiʼo atoʼa Te Parau Haʼapiʼiraʼa ʼe te mau Parau Fafau 20:77 ʼe te fafauraʼa nō te ʼōroʼa mo’a.

3. Hiʼo Dallin H. Oaks, Tōna iʼoa moʼa (1998) nō te hōʼē tuatāpaparaʼa hōhonu nō niʼa i te raveraʼa i ni’a iho ia tātou ʼe te riroraʼa ʼei ʼite nō te iʼoa ’o Iesu Mesia.

4. Hiʼo Mosia 5:2-3. ʼEi tuhaʼa nō te tauiraʼa rahi o te ʼāʼau i rotopū i te nūnaʼa o te ariʼi Beniamina tei rave i niʼa iho ia rātou te iʼoa o te Mesia ’o te mea ïa ʼua ʼaraʼara tō rātou mata i te mau « hiʼoraʼa rahi roa ». O rātou tei fāriʼi i te bāsileia tiretiera, e mau taʼata ïa tei « hiʼo atu mai ia rātou e hiʼohia mai ra » (Te Parau Haʼapiʼiraʼa e te mau Parau Fafau 76:94).

5. Te mau ha’api’ira’a a te mau peresideni o te ’Ēkālesia : Iosepha Semita (2007), 57.

6. Brigham Young, i roto Journal of Discourses, 8:37.

7. Discourses of Brigham Young, mā’itihia e John A. Widtsoe (1954), 278.

8. Hi’o 3 Nephi 17:7.

9. Hiʼo Ioane 3:14-17 ; Te mau ʼOhipa 10:34 ; 1 Nephi 17:35 ; 2 Nephi 26:33 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ʼe te mau Parau Fafau 50:41-42 ; Mose 1:39. ʼUa haʼapiʼi ato’a o Elder D. Todd Christofferson ē « Tē faʼaʼite pāpū nei mātou ē, ʼua ʼite āteahia te tāraʼehara a Iesu Mesia, e i te hopeʼa, e faʼatiti’aifaro te reira i te mea tei ʼerehia e tei mo’ehia i te feiā tei fāriu atu iāna. ’Aore e ta’ata i fa’ata’a-ātea-hia ’ia fāri’i iti a’e i te mea ato’a tā te Metua i fa’aineine nō tāna mau tamari’i » (« Nō te aha te faʼaipoiporaʼa, nō te aha te ʼutuāfare », Liahona, Mē 2015, 52).

10. Hi’o Mataio 5:14-16 ; 22:35-40 ; Mosia 3:19 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ’e te mau Parau Fafau 50:13-14 ; 133:5 ; hi’o ato’a Russell M. Nelson, « Te haʼaputuputuraʼa o ’Īserā’ela tei haʼapurarahia », Liahona, Novema 2006, 79–81.

11. Hiʼo Levitiko 18:4 ; 2 Nephi 31:5-12 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ʼe te mau Parau Fafau 1:12-16 ; 136:4 ; Te mau Hiroʼa Faʼaroʼo 1:3-4.

12. Hiʼo Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 84:20-21 ; 110:9.

13. Hiʼo Iosua 3:5 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ʼe te Mau Parau Fafau 43:16 ; ʼa hiʼo atoʼa Ioane 17:19. ʼUa haʼamoʼa te Faʼaora iāna iho nō te fāriʼi i te mana ; ia haʼamaitaʼi ia tātou.

14. Hiʼo Helamana 3:35 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ʼe te Mau Parau Fafau 12:6-9 ; 88:74.

15. Hiʼo Iosepha Semita—ʼĀʼamu 1:17, te faʼaueraʼa mātāmua tei hōroʼahia ia Iosepha Semita; ʼa hiʼo atoʼa 2 Nephi 9:29 ; 3 Nephi 28:34.

16. Hiʼo Mareko 1:15 ; Te mau ʼOhipa 3:19 ; Alama 5:33 ; 42:22-23 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ʼe te Mau Parau Fafau 19:4-20. ʼA fēruri atoʼa i teie nā manaʼo e piti nō niʼa i te hara. ʼA tahi, ʼua pāpaʼi ’o Hugh Nibley : « E haʼamauʼaraʼa te hara. ’O te raveraʼa ïa i te tahi mea i te taime ʼa rave ai ’outou i te tahi atu mea maitaʼi aʼe ’ei ʼaravihi hoʼi tō ʼoutou i reira e ti’a ai » (Approaching Zion, nene’ira’a a Don E. Norton [1989], 66). ʼUa pāpaʼi ’o Susanna Wesley, te metua vahine o John Wesley, i tāna tamaiti : « ʼA ha’apa’o i teie ture. Noa atu e aha tē haʼaparuparu i tō ʼoe fēruriraʼa, ’o tē tuʼino i te marū o tō ʼoe ʼite, ’o tē haʼapōuri i tō ʼoe ’ite nō te Atua, ’o tē ʼīriti ʼē i tō ʼoe au i te mau mea vārua… ’o te faʼarahi i te mana o te tino i niʼa i te fēruriraʼa… taua mea ra, e hara ïa nō ʼoe, noa atu te huru hara ʼore i tōna hiʼoraʼa » (Susanna Wesley: The Complete Writings, nene’ira’a a Charles Wallace Jr. [1997], 109).

17. Hiʼo Luka 22:32 ; 3 Nephi 9:11, 20.

18. Hiʼo Ioane 13:2-15, 34. Nā mua aʼe o tōna tāraʼehara, ʼua hōroi te Faʼaora i te mau ʼāvae o te hōʼē tei tāviri iāna, o te tahi tei huna iāna, ʼe te tahi atu tei vare’a i te ta’oto i te hora i hinaʼaro rahi ai ʼoia ia rātou. I reira ʼoia i haʼapiʼi ai i muri iho, « e tuʼu atu vau i te parau ʼāpī nā ʼoutou, e aroha atu ʼoutou ia ʼoutou iho, mai iā’u e aroha atu ia ʼoutou na ».

19. Mataio 5:46.

20. Hiʼo John R. Talmage, te ʼāʼamu nō Talmage: Te ʼoraraʼa o James E. Talmage—ʼOrometua Haʼapiʼi, ʼAi Vanaʼa, ʼĀpōsetolo (1972), 112-14.

21. Hiʼo Alama 10:22-23 ; 62:40.

22. 3 Nephi 27:11.

23. I roto i te Mataio 11:28-30, ʼua parau te Fatu ē : « E haere mai ʼoutou iā’u nei, e te feiā ato’a i haʼa rahi ’e tei teiaha i te hōpoi’a, ’e nā’u ʼoutou e faʼaora… Tē marū nei ho’i tā’u zugo ’e tē māmā nei tā’u hōpoi‘a ». ’A feruri ato’a i te 2 Korinetia 12:7-9 : Tē fa’a’ite ra Paulo i tōna mamae rahi nō te « hō’ē tara i roto i [te] tino », ’o tāna ïa i pure ’ia fa’ata’a-’ē-hia. Ua parau atu te Fatu iāna e, « tō’u nei maita’i ’ātire ïa tā ʼoe : ʼei te paruparu e taʼa maitaʼi roa ai tō’u pūai ». Hiʼo atoʼa Etera 12:27.

24. Hiʼo Mosia 7:33 ; 29:20 ; Helamana 12:1 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ’e te mau Parau Fafau 124:87.

25. Hiʼo Luka 8:43-48 ; Mareko 5:25-34. Tei roto roa te vahine e fifi toto tōna i te hepohepo ʼe ʼaita e rāveʼa faʼahou. ʼUa māuiui ʼoia e 12 matahiti te maoro, ʼua haʼamauʼa i tāna faufaʼa atoʼa i te mau taote, ʼe te ’ino noa atura. Tīahihia e tōna nūnaʼa ’e te ʼutuāfare, ʼua haere atu ʼoia i roto i te hōʼē nahoʼa taʼata huru rahi ’e ʼua ouʼa atu i te Faʼaora ra. ʼUa tiʼaturi hope roa ’oia ʼe e faʼaroʼo tōna i te Faʼaora, e ʼua ʼite ʼoia i tōna tāpeʼaraʼa i te hiti o tōna ʼahu. Nō taua faʼaroʼo ra i faʼaora ai ʼoia iāna e hope roa. ʼUa piʼi ʼoia iāna tāna « tamāhine ». E ʼere faʼahou ʼoia i te hōʼē taʼata tīahi-noa-hia ʼe e melo ra ’oia nō te ʼutuāfare o te Atua. Tōna faʼaoraraʼa nō te pae tino ïa, te pae tōtiare, te pae manaʼo ʼe te pae vārua. E nehenehe te mau tāmataraʼa e roa ʼe rave rahi mau matahiti ʼaore rā te roaraʼa o te hōʼē oraraʼa, e mea pāpū rā ’e e parau mau tāna fafauraʼa nō te faʼaoraraʼa.

26. Hiʼo Luka 4:21 ; Ioane 4:6-26. ʼUa pāpaʼi ’o Luka, ’eiaha ’o Ioane ē, i te ʼōmuaraʼa o te tāviniraʼa a Iesu, ʼua haere atu ʼoia i roto i tōna iho fare sunago i Nazareta, ʼua taiʼo i te hōʼē ʼīrava nō roto mai ia Isaia, ’o tei tohu nō te Mesia, ʼe ʼua parau i muri iho, teie mahana e tupu ai teie pāpaʼiraʼa moʼa i roto i tō ʼoutou mau tariʼa ». Teie ïa te taime mātāmua i tāpaʼohia ’e ʼua parau te Faʼaora nōna iho mai te Mesia. Tera rā, i te ʼāpoʼo pape nō Iakoba, ʼua pāpaʼi Ioane i te taime mātāmua ē ʼua faʼaʼite Iesu i tōna tiʼaraʼa Mesia i mua i te taʼata. I roto i teie faʼanahoraʼa, nō te mea hoʼi ʼaita te mau taʼata nō Samaria i faʼarirohia ʼei mau ’āti Iuda, ʼua haʼapiʼi atoʼa Iesu ē tāna ʼevanelia nā te mau taʼata atoʼa ïa, nō te ’āti Iuda ʼe te mau Edene. ʼUa tupu teie parau i te « ono o te hora », ʼaore rā i te 12 i te avatea, ’a fāriʼi ai te fenua i te ʼīraʼa o tōna māramarama mai te mahana mai. Tei roto atoʼa te ʼ’āpoʼo pape a Iakoba i te ’āfaʼa i pīha’i iho i te vāhi tiʼa i reira tō ’Īseraā’ela tahito i fafau ai i te Fatu i muri aʼe i te tomoraʼa atu i roto i te fenua i fafauhia ra. Te mea ʼanaʼanatae, i te hōʼē pae o te ’āfaʼa o te hōʼē mouʼa marō ʼe i te tahi atu pae o te hōʼē ïa mouʼa tei ’ī i te mau puna pae o te hōroʼa mai nei i te pape ora.

27. ʼUa haʼapiʼi Elder Neal A. Maxwell: « I roto anaʼe i te mau taime hepohepo e ui ai tātou mai te mea tē vai faʼahou nei i roto ia tātou te tahi atu mea nō te hōroʼa, e nehenehe ia tātou ’ia faʼaitoitohia i te ʼite ē ʼua tuʼu te Atua, tei ʼite maitaʼi roa i tō tātou ʼaravihi, ia tātou i ’ōnei nō te manuia. ʼAore roa e taʼata i faʼataʼa-ātea-hia ’ia ’ore ’oia ’ia manuia ’aore rā, nō te riro ʼei mea ’ino… ʼIa ʼite anaʼe tātou i te hepohepo, e haʼamanaʼo nā tātou i te haʼapāpūraʼa ē, e’ita te Atua e ʼōpua rahi ia tātou » (« Meeting the Challenges of Today » [Pureraʼa vārua nō Brigham Young University devotional, 10 nō ’Ātopa 1978], 9, speeches.byu.edu).

28. ʼUa haʼapiʼi mai te Peresideni Russell M. Nelson :

    « I te hō’ē mahana i muri nei, e ti’a atu ’outou i mua i te Fa’aora. E tahe mai te roimata, e’ita e nehenehe fa’ahou, ’ia ti’a atu ’outou i mua i tōna aro mo’a. E tāfifi ’outou nō te ’imira’a e aha te parau atu nō te ha’amāuruuru iāna nō te ’aufaura’a i tā ’outou mau hara, nō te fa’a’orera’a i tā ’outou mau ’ohipa ’ino ato’a i ni’a ia vetahi ’ē, nō te fa’aorara’a ia ’outou i te mau pēpē ’e te mau ’ohipa ti’a ’ore o te orara’a.

    E ha’amāuruuru ’outou iāna nō te ha’apūaira’a ia ’outou i te ravera’a i te ’ohipa teimaha roa, nō te fa’arirora’a i tō ’outou mau paruparu ’ei pūai ’e nō te fa’ati’ara’a ia ’outou ’ia ora i piīha’i iho iāna ’e tō ’outou ’utuāfare ē a muri noa atu. E riro mai ïa tōna tiʼaraʼa, tāna tāraʼehara ʼe tōna mau maitaʼi nō ʼoutou iho ʼe e mea mau nō ʼoutou » (« Mau peropheta, te arataʼiraʼa, ʼe te ture hanahana » [Pureraʼa ’ati ti’a te ao nei nā te feiā ʼāpī paʼari, 8 nō Tēnuare 2017], broadcasts.lds.org).

29. Hi’o Isaia 53:3-5 ; Alama 7:11-13 ; Te Parau Haʼapiʼiraʼa ʼe te mau Parau Fafau 122:5-9.

30. Hiʼo Iosepha Semita—’Āʼamu 1:17 ; Elaine S. Dalton, « ʼUa ʼite ʼoia ia ʼoutou ’e tō ʼoutou iʼoa », Liahona, Mē 2005, 109-11.

31. Ioane 4:14.