2021
Ko e Maama ʻo Kalaisí
ʻAokosi 2021


Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au

Ko e Maama ʻo Kalaisí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88

“Ko e maama ʻeni ʻo Kalaisí. Pea hangē foki ʻokú ne ʻi he laʻaá, pea ko e maama ia ʻo e laʻaá, pea mo e mālohi ʻo ia ʻa ia naʻe ngaohi ʻaki iá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 88:7).

ʻĪmisi
illustration full of light, stars, and clouds representing the universe

Lotomālie: ʻīmisi ʻa Cary Henrie

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:7–10 ʻa e anga e “ulo” ʻa e moʻoní ʻa ia ko e Maama ʻo Kalaisí. ʻOku pehē ai ʻokú Ne ʻi ai pe ko e maama Ia ʻo e laʻaá, mahiná, mo e ngaahi fetuʻú pea ko e mālohi ʻo iá ʻa ia naʻe ngaohi mei ai ʻa kinautolu mo e māmaní.

Ko e māmá ʻa e taha ʻo e naunau mahuʻinga mo fakaofo taha ʻi hono kotoa ʻo natulá. ʻOkú ne tuku mai ha ivi, māfana, mo ha fakamatala ki he feituʻu ʻatā mo momoko ʻo e ʻataá ʻi ha founga ʻoku kei feinga e kau saienisí ke mahino kiate kinautolu. Ko ha meʻa pē ʻe ua ʻoku tau fakakaukau naʻe malava ke hokó: ko ha fanga kiʻi pātikolo ʻoku ui ko e “foutoni (photons)” pe ko ha peau mālohi ʻo ha “ivi” hokohoko ʻoku fononga ʻi he vavaá. Neongo ʻa e fakatotolo lahi ʻi he ngaahi taʻu ʻeni ʻe laungeau, ʻoku teʻeki ai pē ke tau lava ʻo tala pe ko fē ʻiate kinaua ʻoku hoko ai e meʻá ni, he ʻoku hangē ia ʻokú na fakatou ngāue fakataha pē kinauá.

Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke hanga ʻe he siʻisiʻi ʻetau mahinó ʻo taʻofi ai ʻetau maʻu e māmá. ʻOku fakamāfanaʻi mo fakaivia ʻe he maama mei he laʻaá ʻa e māmaní, ʻo malava leva ke maʻu ai e moʻuí. ʻOku tau moʻui fakaʻahó koeʻuhí he ʻoku tau lava ʻo sio, pea ʻoku tau lava ʻo sió koeʻuhí he ʻoku ulo mai e māmá mei he ʻatā ʻo e vavaá mei he meʻa kotoa pē ʻoku ulo pe tapua maí. ʻOku fakaʻatā ʻe he māmá ke tau ʻilo mo ako ʻi heʻene pā mai ki hotau matá. ʻOku lava ke tau ngāue, fakalakalaka, mo tupulaki koeʻuhí ko e māmá. Kapau he ʻikai ke ʻi ai ha maama pea ʻe mokoteilo, mo fakataʻelata e meʻa kotoa. Ko e kakai ko ia ʻoku nofo ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha māmá ʻoku nau tūkia ʻi he fakapoʻulí.

ʻOku ngali fakaofo, he ko e moʻoni ko ia ʻo e ulo mai ʻa e māmá ʻoku fakatatau ia ki he Maama ʻo Kalaisí. ʻOku haʻu e ngaahi meʻa lelei kotoa pē mei he Fakamoʻuí kiate kitautolu, ko e moʻoní mo e ʻofa faka-Kalaisí, melinó mo e māʻoniʻoní. Hangē pē ko hono ʻomai ʻe he maama fakatuʻasinó kiate kitautolu e mahino ki he ngaahi meʻa fakatuʻasinó ʻi heʻene tau mai ki hotau fofongá, ʻoku hanga leva ʻe he Maama ʻo Kalaisí ʻo ʻomi kiate kitautolu e mahino ki he ngaahi meʻa fakalaumālié ʻi heʻene ongo ki hotau lotó. Te tau lava ʻo ako fakalaumālie, fakalakalaka, mo tupulaki koeʻuhí he ʻoku fakafonuʻaki e māmaní e maama ʻo Kalaisí. Ka mole e Maama ʻo Kalaisí pea ʻe taʻe ʻuhinga mo fakataʻelata moʻoni e meʻa kotoa pē. Ko e kakai ko ia ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e maama ko ʻení ʻoku nau tohumu ʻi he fakapoʻuli lōlō ʻo e faihalá, pea ʻikai hanau tataki.

ʻOku pehē ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ko Kalaisi ʻa e māmá pea mo e mālohi naʻe ngaohi ʻaki e ngaahi palanite ʻi he langí. ʻOku pehē ʻe he kau ʻasitalōnomá ko e ngaahi ivi mei he kalāvité, ʻea velá, mo e ivi fakaʻātomí naʻa nau faʻu e ngaahi fetuʻú, laʻaá, māmaní, mo e māhiná pea nau fokotuʻu honau ngaahi faʻungá. ʻOku moʻoni ʻeni, ka ʻi hono toe fakamatalaʻi e lau ha maʻu pale Nobel ko Lisiate Feinimaní, naʻá ne pehē, ʻoku fakamatalaʻi ʻe kimautolu ʻi he malae ʻo e saienisí ʻa e anga e ngāue ʻa e ngaahi ivi fakaofo ko ʻení ka ʻoku ʻikai ke mau ʻiloʻi lelei ʻa e ʻuhinga naʻe fakatupu ai kinautolú mo e founga naʻe fakatupu ai kinautolú. Ko e fehuʻi ko ia ki honau ʻuhingá ko hono ʻeke ia e taumuʻa moʻoni ʻo e ngaahi ivi ko iá. ʻOku hanga ʻe he ngaahi folofola ko ʻení ʻo talamai kiate kitautolu ko Kalaisí, ko ʻEne ngāué mo e nāunaú ʻo e ʻOtuá ke fakahoko e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá (vakai, Mōsese 1:39), ʻa ia ko e ʻuluaki taumuʻa mo e ʻuhinga totonu ia hono fakatupu ʻo e ʻuniveesi fakamāmaní.

ʻOku hoko e maama fakatuʻasinó ko ha fakaʻilonga ia ʻo e Maama fakalaumālie ʻo Kalaisí. ʻOku tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 88:11 ʻoku malava pē ke ʻi ai ha fehokotaki lahi ange ʻo ʻikai ko ha lea fakatātā pē. ʻOku pehē ʻe he folofola ko ʻení, “Pea ko e maama ʻoku ulo, ʻa ia ʻoku foaki kiate kimoutolu ʻa e māmá, ʻoku tupunga ia ʻiate ia ʻokú ne fakamaama homou matá, ʻa ia ko e maama pē ko iá ʻokú ne fakaake homou ʻatamaí.” ʻOku ngali ke fokotuʻu mai ʻe he meʻá ni ko e maama fakatuʻasinó mo e maama fakalaumālié ko hano fakahaaʻi kehekehe ia ʻo ha meʻa tatau pē. Mahalo ʻoku faingataʻa ke mahino ki he saienisí ʻa e ʻelito ʻo e māmá koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he fakatotolo fakasaienisí ʻiate ia pē ʻa e fakamatala kakató. Kuo pau ke ʻiloʻi lelei e natula Tonu ʻo Sīsū Kalaisí kae toki maʻu e mahino kakato ki he māmá. ʻI he taimi ʻe faifai pea mahino ai kiate kitautolu e founga ʻoku fakamaamaʻi ai kitautolu ʻe he ʻOtuá, pea ʻe toki mahino leva kiate kitautolu e natula totonu ʻo e maama fakatuʻasinó, pea pehē foki ki he natula ʻo Hono ʻunivēsí.

Paaki