“Bag-ong Paglaom alang sa Mas Makahuloganon nga Pagkaayo gikan sa Depresyon ug Kabalaka,” Liahona, Hulyo 2022.
Bag-ong Paglaom alang sa Mas Makahuloganon nga Pagkaayo gikan sa Depresyon ug Kabalaka
Mga istorya sa tagdugay nga pagkaayo gikan sa depresyon ug kabalaka nagpakita nga ang inanay nga mga kausaban sa kinabuhi nga giawhag sa ebanghelyo makatampo sa importanting mga paagi ngadto sa tagdugay nga pagkaayo.
Mga litrato gikan sa Getty Images
Si Jesukristo dili lang usa ka talagsaon nga magtutudlo apan usa usab ka tigpaalim kinsa migiya sa mga tawo ngadto sa malungtaron nga kahupayan gikan sa unsay misakit kanila. Kana tungod kay ang Manluluwas mikuha diha Kaniya “sa mga sakit ug mga balatian sa iyang mga katawhan … , nga siya mahimo nga masayod sumala sa unod unsaon sa pagtabang ang iyang mga katawhan” (Alma 7:11–12).
Pagkat-on og dugang mahitungod sa malungtaron nga pagkaayo gikan sa depresyon ug kabalaka, akong girebyo ang kapin sa 100 ka istorya sa mga tawo kinsa nakasinati og mas lawom, tagdugay nga pagkaayo gikan niining nagkakomon nga mga hagit. Sa pagbuhat sa ingon, akong natino ang pipila ka makatabang nga mga tema nga makita diha sa daghang istorya sa pagkaayo, lakip sa pisikal, emosyonal, sa relasyon, ug sa espirituwal nga mga kausaban.1
Bisan sa wala pa madugangi sa COVID-19 nga pandemya, ang kaugtas, pag-inusara, ug pagbangutan, diha nay nagkadaghan nga kahibalo sa paagi nga ang mga sumbanan sa pagpakabuhi nakaimpluwensiya sa emosyonal nga kaugtas. Sama sa gisulti ni Dr. Stephen Ilardi, “Ang katawhan wala gidesinyo nga dili kaayo maatiman, walay buhaton, naa lang sa sulod, mahikawan sa katulog, walay sosyal nga kinabuhi, mataranta sa baynte uno nga siglo nga kinabuhi.”2
Unsa nga mga lakang ang mahimo natong buhaton sa atong mga panimalay aron sa pagbatok niining mga sumbanan sa pagpakabuhi nga makapahimo kanato nga huyang sa emosyonal nga kaugtas? Base diha sa mga tema nga akong natino, ania ang pipila ka piho nga mga pagpahaom nga kadtong emosyonal nga nasakitan mahimong makapalawom sa ilang kaugalingong emosyonal nga pagkaalim.
1. Ipabilin ang paglaom diha sa posibilidad sa mas makahuluganon nga pagkaayo
“Kon kamo adunay hugot nga pagtuo kamo molahutay sa mga butang nga dili makita, diin mga tinuod” (Alma 32:21).
Usa sa labing komon nga mga tema sa mga istorya sa pagkaayo mao ang presensiya sa paglaom sa hinay-hinay ug ginagmay nga mga kausaban ngadto sa mas maayong emosyonal nga kahimtang kon posible. Sama sa gisulti sa usa ka tawo, “Ang pagkaayo mao ang … pagpabilin sa paglaom.”3 Daghan ang adunay sakit sa pangisip nga nasultihan nga ang ilang kahimtang permanente na. Kini gibase sa pagtuo nga ang hingkod nga utok dili na mausab. Kita karon mas nahibalo na. Mga pagdiskobre sa kausaban sa utok nakapalugway sa paglaom nga ang sukaranang mga kausaban posible, lakip niadtong nagsagubang og sakit sa pangisip.
Ang posibilidad sa dakong kausaban kinahanglan dili katingalahan niadtong kinsa nagtuo ni Kristo. Sa paghisgot niadtong apektado sa sakit sa pangisip, si Elder Erich W. Kopischke sa Seventy nagtudlo, “Buhata unsay makaya sa inyong gahom ug ‘unya kita magmalinawon … nga makasaksi sa kaluwasan sa Dios, ug sa iyang mga bukton nga ipadayag’ [Doktrina ug mga Pakigsaad 123:17].”4 Ang pagbaton og kauban nga dili mohunong sa pagtagad kanato makatabang gayod, sama sa nasuta ni Dr. Daniel Fisher diha sa mga interbyo sa naulian nga mga indibidwal: “Balik balik, kaming nakadungog, ‘nagkinahanglan ko og tawo nga motuo kanako.’”5
2. Paghimo og gamay ug dako nga mga kausaban sa kinabuhi
“Pinaagi sa gagmay ug yano nga mga butang ang mga dagko nga butang ipahinabo” (Alma 37:6).
Sa birtwal nga paagi matag istorya sa pagkaayo nga nalambigit og mga tawo nga nagkat-on og bag-ong mga butang ug nagtubo sa lain-laing mga paagi. Usahay sila nakahimo og dagko nga mga kausaban. Pananglitan, usa ka babaye miingon, “Nakaamgo ako nga ako adunay dugang mga kasakit, mga nabatasan, ug mga babag nga atubangon diha sa akong kasingkasing. Sa akong kahiladman adunay kahakog, pagpugong, kasuko … ug daghan pa nga wala nako mamatnguni.”6
Sa uban nga mga higayon ang mga tawo makakaplag og ginagmay nga mga kausaban nga makahimo og kalainan, sama sa pagtipig og journal sa pagpasalamat, pagbuhi og usa ka hayop, o magpabantang sa kainit sa adlaw. Usa ka tawo mihulagway sa bili sa ginagmay pa nga kamalinawon sa iyang panahon: “Mobangon ko og sayo aron dili magdali-dali sa buntag. Motindog ko tungod sa bintana sulod sa pipila ka minuto aron mainitan.” Dayon milingkod siya aron “sa hinay-hinay, mokaon sa init, ug malinawon nga pamahaw”—sa walay pagkabalda sa iyang [cell phone].7
3. Iprayoridad ang pisikal nga kalihokan, nutrisyon, ug katulog
“Hunong sa pagkatulog og labaw pa kay sa kinahanglanon; mopahulay sa higdaanan og sayo, nga kamo unta dili makapuyon;bangon og sayo, nga ang inyong mga kalawasan ug ang inyong mga hunahuna mahimo nga malagsik” (Doktrina ug mga Pakigsaad 88: 124; tan-awa usab sa 89:18–21).
Ang gipausbawan nga gidaghanon sa pisikal nga kalihokan nasayran nga mopalambo sa buot. Ang mga kausaban sa nutrisyon makahimo usab og kalainan sa pagpakunhod sa depresyon.8 Sama sa gisulat ni Dr. Felice Jacka: “Ang pagkaon og usa ka salad dili makaayo sa depresyon. Apan adunay daghan nga inyong mabuhat nga monindot ang inyong buot ug molambo ang inyong kahimsog sa pangisip, ug kini mahimong ingon ka yano sa pagpausbaw sa inyong pagkaon nga gikan sa mga tanom ug himsog nga pagkaon.”9 Sa samang paagi, nasuta sa mga tigsiksik nga ang pagkatulog ug usa ka oras nga mas sayo “motumbas og 23% nga pag-os-os sa risgo sa depresyon”10—uban sa mga benepisyo usab sa kasamtangang depresyon ug kabalaka.
4. Usbon ang inyong dyeta ug kalihokan sa pangisip
“Hatagan mo, O Ginoo, ug hingpit nga kalinaw kadtong kanunay nga naglaom kanimo.” (Isaias 26:3).
Kadtong nagkaplag og mas makahuluganon nga pagkaayo kasagaran motaho sa pagkat-on kon unsaon sa pagtan-aw ang makahiubos ug dili maayo nga “sulod sa panghunahuna” dili isip usa ka representasyon kon si kinsa sila apan isip butang nga ilang gisinati. Sama sa giasoy sa usa ka igsoong lalaki, “Unsa ang kanhi nasinati sama kini sa matang sa tortyur, nahimong ulipon sa negatibong mga panghunahuna, nakahimo ako sa pag-usab gikan niana ug giila lang gyod kini nga dili makapasakit, nahisama kini og naghigda sa tampi sa sapa, nga nagtan-aw lang sa pagdagayday sa tubig.”11
Samtang normal lang kanato nga molantaw sa atong mga hunahuna isip “reyalidad,” posible nga pinaagi sa mga naandang buhaton sama sa pag-ampo, pagpamalandong, o therapy nga makakat-on unsaon pagsabot sa atong mga hunahuna ug mga pagbati nga mas bukas ug dili kaayo personal. Kini, agig resulta, makatabang kanato sa paghatag og bili sa atong kapasidad sa pagpili kon unsaon sa pagtubag sa unsay nahitabo sa kahiladman—ug sa pagbaling sa pagtagad ngadto sa unsay tinuod ug maayo.
Ang paghatag og mas dakong pagtagad ngadto sa unsay atong gipasulod sa atong mga hunahuna makasuporta usab og dugang pagkaayo. Sama sa bag-ohay lang nga gipahimangno ni Presidente Russell M. Nelson, “Kon ang kadaghanan sa impormasyon nga inyong madawat gikan sa social o ubang media, ang inyong abilidad sa pagkadungog sa mga paghunghong sa Espiritu mag-anam og kawala.”12
5. Ipadayon ang pagtinguha sa pagpasaylo ug sa pagkaalim gikan sa nangagi nga truma
“Pahiran niya ang ilang luha ug wala nay kamatayon o kasubo, paghilak o kasakit kay nahanaw na man ang daang mga butang.” (Gipadayag 21:4).
Komon ang sakit nga mga butang sa nangagi (gikan sa nahaunang pag-abuso hangtod sa magpaulahi nga truma) sa pag-impluwensiya sa kasamtangan nga emosyonal nga kaugtas. Usa ka komon nga sumbanan diha sa mga istorya sa pagkaayo mao ang dili pagbaliwala niining mga koneksiyon ug gani isipon kini nga seryoso gayod. Imbis tutokan kon unsa ang problema sa mga tawo, usa ka babaye nga nakakaplag og pagkaayo misugyot nga atong suhiron og dugang pa ang unsa ang nahitabo ngadto kanila.13 Maayo gani, adunay dugang kasayoran ug propesyonal nga suporta kalabot sa truma aron sa pagtabang sa mga tawo nga makakaplag og pagkaayo gikan sa kasakit sa nanglabayng panghitabo.
6. Palawmi ang inyong mga koneksiyon sa Dios ug sa uban
“Ug kini nagpatuo kanako nga sila mianhi dinhi aron sa pagpamati sa makapahimuot nga pulong sa Dios, oo, ang pulong nga makapaalim sa samaran nga kalag (Jacob 2:8).
Ako nahingangha kon unsa kadaghan ang mga istorya sa mas lawom nga emosyonal nga pagkaayo nga nakasentro sa pagdiskobre og usa ka bag-ong koneksiyon uban sa Dios. Usa ka lalaki namulong kabahin sa “pagsalig diha sa mga saad sa Dios” sa kasulatan sa dihang wala nay lain sa iyang palibot nga ingon og makatabang kaniya.14 Si Elder Jeffrey R. Holland mitambag niadtong nag-atubang og depresyon, “Tinguhaa sa matinud-anon ang nasulayan na nga mga buhat sa pagpahinungod nga makadala sa Espiritu sa Ginoo sa inyong kinabuhi.”15
Daghan pang uban nga mimatuod nga ang pagkahibalo nga ang ilang kinabuhi isip adunay tinuod nga bili, kahulogan, ug katuyoan mao ang importanting bahin sa ilang pagkaayo, sama sa pagkonektar sa uban sa ilang palibot. Usa ka miyembro sa Simbahan nakakaplag og maanindot nga koneksiyon ngadto sa namatay nga mga sakop sa pamilya pinaagi sa paggahin sa iyang kaugalingon diha sa family history. Miingon siya nga sa hinay-hinay misugod siya sa pagkamatngon kon sa unsang paagi nga iyang “gibati ang kagaan” samtang kining mga koneksiyon nagkalawom—hangtod sa punto nga siya “wala na gayod gani siya nakabantay sa depresyon.”16
7. Kunhoran nga magsalig
“Mobuhat alang sa ilang kaugalingon ug nga dili pagaaghaton” (2 Nephi 2:26).
Natural lang kini ni bisan kinsa nga mag-atubang og depresyon o kabalaka sa pagsalig diha sa nagkadaiya nga mga suporta sa gawas: gikan sa propesyonal nga mga therapist ug sa pamilya o mga higala hangtod sa tambal ug pagkaon. Ang uban subo kaayo modangop ngadto sa iligal nga mga butang ug ilimnong makahubog samtang naningkamot nga makalingkawas sa masakit nga pagbati. Samtang daghang mga kapanguhaan sa tabang ang makahatag og kadiyot lang nga mga benepisyo, ang mga tawo kinsa makakaplag og tagdugay nga pagkaalim makanunayong mamulong kabahin sa pagkunhod nga magsalig sa mga kapanguhaan sa gawas. Ang emotional resilience nga klase sa Simbahan mao ang usa sa kapanguhaan nga makatabang sa mga tawo nga makaugmad nianang matang sa nagtubo nga kagawasan.17
Ginagmay nga mga Kausaban Makahimo na og Dakong Kalainan
Walay usa sa mga kausaban nga gihulagway sa ibabaw, syempre, gikinahanglan nga mahitabo dayon. Ang neuroscientist nga si Alex Korb misulat nga “ang usa ka gamay nga kausaban sa usa ka higayon” makapabali sa dagan sa depresyon pinaagi sa paghimo og “pataas nga direksiyon sa paglambo [upward spiral].” Sa makausa nakig-istorya ko uban sa pamilya kansang ten-edyer nga may depresyon mibati nga dili makapasalig sa bisan unsang butang gawas sa makakuha og dugang init sa adlaw. Human sa duha ka semana sa pagsige og gawas aron magdula og mga sport uban sa iyang amahan, kini nga batan-ong lalaki mibati og igong kusog sa pag-ekspiremento og kausaban sa iyang diyeta, nga nakapasiugda sa uban pa nga mga paglambo ug usa ka bag-ong kusog sa inanay nga pagkaayo. Kini nagpakita sa “ kahugpongan sa ginagmay nga mga pag-uswag” nga bag-ohay lang gipasabot ni Elder Michael A. Dunn sa Seventy.18
Laing igsoong lalaki mihulagway kon sa unsang paagi nga ang pag-usab unsay iyang gibutang sa iyang hunahuna adunay mga benepisyo sa uban nga mga bahin sa kinabuhi: “Misugod ko nga mas himili kabahin unsa nga [media] akong tan-awon, ug kinsa akong ikauban tungod kay ako adunay klaro nga pagbati kon sa unsang paagi kini makaapekto kanako. Ug kana nakaimpluwensiya sa akong pagkatulog. Ug misugod ko nga makapahulay pa og dugang; ug nakaamgo ko nga mibati og nindot gayod kon ako nag-ehersisyo. Ug nakabantay ko kon unsa nga pagkaon ang makapahimo nako nga mobati og maayo ug unsa nga pagkaon ang makapahimo nako nga maglain ang pamati.” Siya mihulagway niini nga mga kausaban nga “nagsunod-sunod nga susama nga mga kausaban … nga modagayday ngadto sa uban nga maayong kausaban.”19
Si Dr. Korb nagpasabot: “Diha sa komplekadong mga sistema sama sa utok, bisan ang usa ka gamay nga pagbalhin makapausab sa tibuok sistema. Pananglitan, ang pag-ehersisyo makapausab sa kalihokan sa inyong utok atol sa pagkatulog, nga makapakunhod dayon sa kabalaka, mopalambo sa buot, ug makahatag kanimo og dugang kusog sa pag-ehersisyo [ug sa pakig-inter-aksiyon sa uban]. Sa samang paagi, ang pagpahayag og pagpasalamat makapalihok sa produksiyon sa serotonin, nga makapalambo sa imong buot ug makatugot kanimo sa pagbuntog sa dili maayo nga mga pamatasan, maghatag kanimo og dugang nga magpasalamat pa. Ang bisan unsang gamay nga kausaban mahimong mao lang gyod ang makadasig sa imong utok nga nagkinahanglan mosugod sa pataas nga direksiyon sa paglambo”20
Sama sa inyong makita, ang mas makahuluganon nga pagkaayo dili mahitungod sa pagsulay nga mausab ang tanang butang sa talagsaong paagi. Kana mahimong bug-at bisan sa normal nga mga kahimtang, ilabi na kon sa emosyonal nga paagi nabug-atan ang pagbati. Bisan ang usa lang ka pag-usab makahimo og tinuod, inanay nga kalainan. Busa ayaw paghunong!
Magtan-aw sa paagi nga ang inanay nga kausaban mao ang importante sa malungtaron nga pagkaayo nakapadugang sa akong paghatag og bili alang sa pagkahimong usa ka bahin sa usa ka komunidad sa ebanghelyo nga gipahinungod sa nagpadayong nga paglambo ug mahangtoron nga pag-uswag.
Ang maayong balita mao nga kining mga oportunidad alang sa paglambo mao ang mga butang nga mahimo natong unahon sa atong kaugalingong kinabuhi ug sa mga panimalay. Ang mga propeta balik-balik nga mitudlo sa atong pagtagad balik ngadto sa wala magamit nga mga potensiyal sulod sa atong kaugalingong mga pamilya—uban sa pagdasig ni Presidente Nelson sa kasamtangang mga tuig sa “[pag]-usab sa [atong] panimalay ngadto sa usa ka santuwaryo sa hugot nga pagtuo.”21 Uban sa pagdasig sa Espiritu ako nagtuo nga kita makahimo sa atong panimalay nga mga santuwaryo usab sa pagkaayo.
Ang atong Ginoo nasayod sa paghingutas sa makahugno nga emosyonal nga kasakit ug unsa ang makatabang kanato nga makakaplag og kahupayan. Bisan unsa pa ka makapalibog ang sakit sa pangisip alang kanatong tanan, ako mopamatuod nga ang Ginoo wala malibog. Siya nasayod gayod unsa ang makatabang kanato nga makakaplag og mas malungtaron nga emosyonal nga pagkaayo .