“Human sa Truma: Pagpalambo og Kalig-on ug Paghangop sa Pagkaayo,” Liahona, Sept. 2023.
Human sa Truma: Pagpalambo og Kalig-on ug Paghangop sa Pagkaayo
Ang pagkaayo moabot kon kita mohangyo sa tabang sa Manluluwas ug mopalambo og emosyonal nga kalig-on sa kaugalingon.
Kadaghanan sa mga tawo makasinati og bisan usa nga makatruma nga panghitabo sa ilang kinabuhi. Ato kining nakita diha sa atong mga kinabuhi sa personal ug propesyonal nga paagi. Unsay hinungdan sa truma? Usa ka lisod nga kasinatian sama sa aksidente sa sakyanan, pagkawala sa trabaho, gubat, pisikal nga pag-abuso, sekswal nga pag-atake, grabe nga pagdaog-daog, pagkamatay sa usa ka minahal sa kinabuhi, ug daghan pa.
Ang truma sakit kaayo, ug adunay mga higayon nga kini mabati nga dili ka makakaplag og kahupayan. Apan mahinungdanon kaayo nga mahibaloan nga ang kasakit mokunhod, ug makakita ka na usab og kalinaw samtang ikaw mosalig sa imong Langitnong Amahan ug sa imong Manluluwas, si Jesukristo.
Ang Langitnong Amahan nagtugot kanato nga makasinati og mga kalisod. Bisan kon Siya wala magpili daan, magmugna, o mag-endorso niini nga mga kasinatian, Siya makatabang nga ang “tanang butang … [mo]lihok alang sa [atong] kaayohan” kon kita mosalig Kaniya (Doktrina ug mga Pakigsaad 90:24; tan-awa usab sa 2 Nephi 32:9).
Among nakita nga ang pagdangop ngadto sa Langitnong Amahan ug sa Manluluwas isip suporta mahinungdanon diha sa proseso sa pagkaayo. Ang Ilang kalinaw makaayo sa emosyonal ug espiritwal nga paagi. Kami nakahibalo nga diha sa Ilang gugma ug kapuangod, kamo makakita og kalig-on nga mamaayo. Kami nakakita usab og pipila ka mga paagi nga motugot ninyo nga makatukod diha sa inyong personal nga mga kalig-on ug makapadayon padulong sa pagkaayo.
Ang tanan makasinati og makatruma nga mga panghitabo sa lain-lain nga paagi. Gani, ang pipila tingali makasinati og usa ka panghitabo nga sama ka makatruma, samtang ang uban tingali mobati lang nga dili komportable. Niini nga rason, hinumdomi ang dili pagtandi sa imong kasinatian ngadto sa uban o gamiton ang imong kasinatian isip sukdanan nga kasinatian.
Pag-atubang sa mga Panghitabo sa Lain-lain nga Paagi
Si Sam ug Lucy kuyog nga nagbiyahe, ug ang drayber sa sakyanan diin naa sila nakatulog ug mitipas sa dalan. Kini ang nakapabalitok sa ilang sakyanan sa daghang higayon. Si Sam wala kaayo masakiti ug sa sinugdanan mura og gibalewala lang ang nahitabo. Anaa siya aron sa paghupay ni Lucy, kay kinahanglan nga sementohon ang iyang nabali nga bukton.
Pipila ka semana human niana, sa dihang adunay kahigayonan si Sam nga makabiyahe og usab, gibati niya ang pagkataranta bisan naghunahuna pa lang sa taas nga mga oras diha sa dalan.
Si Sam nakasinati og emosyonal nga epekto gikan sa makatruma niya nga kasinatian. Siya nagpanagana sa pagpakig-istorya ni bisan kinsa mahitungod niini. Apan samtang nakig-istorya siya ni Lucy, iyang nahibaloan nga siya nakasulay na og aksidente sa sakyanan kaniadto ug nakahibalo unsa ang iyang gibati. Gihisgotan nila unsa ang nakat-onan ni Lucy gikan sa iyang nahauna nga kasinatian samtang siya mipalambo sa iyang hugot nga pagtuo ni Jesukristo, nag-ampo alang sa direksyon, ug nakabenepisyo gikan sa pagpatambag sa dihang siya nakigbisog.
Paglaom ug Pagkaayo pinaagi ni Jesukristo
Bisan unsa pa ang atong truma, ang pagkaayo moabot pinaagi sa Manluluwas nga si Jesukristo. Tungod sa walay kataposang Pag-ula sa Manluluwas ug sa Iyang kapuangod ug kaluoy, Siya makaayo sa tanang samad nga masinati niining mortal nga kinabuhi, kana nga pagkaayo moabot man niini nga kinabuhi o sa sunod. Naay higayon nga kini mas dugay kay sa atong gilaoman o gusto alang kanato—bisan pa sa balaanong suporta sa Manluluwas. Apan Siya makaayo kanato (tan-awa sa 3 Nephi 17:7).
Si Elder Dieter F. Uchtdorf sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles mitudlo: “Ang kahayag sa Dios tinuod. Kini maangkon natong tanan! Mohatag kini og kinabuhi sa tanang butang. Kini dunay gahom sa pag-alim sa lawom nga samad.”1
Walay usa nga nakahibalo sa atong mga pag-antos nga sama kadako sa nahibaloan sa atong Langitnong Amahan ug sa Manluluwas. Ang Ginoo “mikunsad sa tanan nga mga butang, niana siya nakatugkad sa tanan nga mga butang, nga siya unta diha sa tanan ug pinaagi sa tanan nga mga butang” (Doktrina ug mga Pakigsaad 88:6). Si Sister Amy A. Wright, Unang Magtatambag sa Kinatibuk-ang Kapangulohan sa Primary, nagtudlo:
“Kitang tanan adunay usa ka butang sa atong kinabuhi nga naguba nga nagkinahanglan nga tul-iron, tarongon, o ayohon. Samtang kita modangop ngadto sa Manluluwas, samtang kita mopahiangay sa atong mga kasingkasing ug mga hunahuna uban Kaniya, samtang kita maghinulsol, Siya moabot kon hain kita ‘uban ang pagpang-ayo diha sa iyang mga pako’ [2 Nephi 25:13], mogakos Siya kanato, ug moingon, ‘OK ra kini. … Kita makaayo niini og dungan!’
“Ako mopamatuod nga walay butang sa inyong kinabuhi nga naguba nga dili maayo, matubos, ug mahimo sa gahom ni Jesukristo.”2
Ang mga sanglitanan sa pag-ayo ug mga paagi nga mamaayo makita diha sa mga kasulatan—ug diha sa mga kinabuhi sa atong mga pamilya, kahigalaan, ug katigulangan. Sa unsang paagi nga ang inyong mga katigulangan nalig-on?3
Ang Atong Mahangtorong Ilhanan
Sa dihang 13 pa si Julio, siya giabuso sa sekswal nga paagi sa iyang uyoan. Sa paglabay sa panahon, nagsugod og kaguba ang iyang relasyon sa iyang pamilya ug siya nagpalayo. Usahay, siya molihok nga mura og walay nahitabo, apan usahay siya mapuno sa emosyon. Siya sa kanunay makadumala ra sa iyang kinabuhi—gani mobati og grabe nga kalipay, sama na lang dihang natawo ang iyang anak nga lalaki. Siya mobati usab nga nahugno. Ang iyang anak karon nagpadulong na sa samang edad dihang si Julio giabusaran, ug samtang si Julio namalandong sa umaabot nga mga kasinatian sa iyang anak nga lalaki, siya nakigbisog sa mga hunahuna ug mga pagbati mahitungod sa iyang bili sa kaugalingon ug mahangtorong ilhanan.
Samtang ang truma kabahin na sa atong mortal nga kasinatian, dili kini ang atong mahangtorong ilhanan. Ang atong mahangtorong ilhanan mao ang pagkahimong anak sa Dios. Si Presidente Russell M. Nelson mitudlo:
“Kinsa man kamo?
“Una ug labing importante, kamo anak sa Dios.
“Ikaduha, isip miyembro sa Simbahan kamo anak sa pakigsaad. Ug ikatulo, kamo disipulo ni Jesukristo.”4
Dugang pa, ang truma dili gayod usa ka pagpamalandong sa atong bili o katakos. Si Sister Joy D. Jones, kanhi Kinatibuk-ang Presidente sa Primary, miklaro niining duha ka konsepto sa dihang siya nagtudlo:
“Ang espirituhanong bili nagpasabot sa paghatag og bili sa atong kaugalingon sama sa paghatag og bili sa Langitnong Amahan. …
“… Ang katakos makab-ot pinaagi sa pagkamasulondon. Kon makasala ta, dili kaayo ta takos, apan dili gayod nga wala na tay bili!”5
Ang pag-abuso nga giantos ni Julio sa mga kamot sa iyang uyoan wala makausab sa bili ug katakos ni Julio. Siya wala gayod makasala apan nasad-an. May mga higayon nga lisod nga mahinumdoman ang imong bili ug katakos kon ikaw giabusaran. Hinumdomi, wala ka makasala, ang imong bili wala gayod mokunhod, ug ikaw takos nga magpadayon diha sa dalan sa pakigsaad.
Samtang si Julio nagsugod sa pagsalig sa Ginoo, Siya mitabang ni Julio nga makaamgo nga ang mortal nga mga kasinatian dili makapausab sa gugma sa Langitnong Amahan kanato. Siya karon nagkat-on na sa pagtan-aw kon sa unsang paagi nga bisan grabe kaayo nga mga butang ang nahitabo, kini wala makapausab sa iyang sukaranang bili, mahangtorong pagkatawo, o katakos.
Emosyonal nga Pagsalig sa Kaugalingon
Ang pagpalambo og emosyonal nga pagsalig sa kaugalingon makatabang nimo sa paggamit og himsog nga mga personal nga kapanguhaan aron makalahutay sa mga hagit ug lisod nga mga emosyon. Ikaw makapalambo og kalig-on, sa abilidad nga makapahiangay ug makadumala sa mga pagsulay—apil na ang truma.
Ang kalig-on naglakip sa pagpangita og suporta ug giya gikan sa Langitnong Amahan ug ni Jesukristo, pagserbisyo sa uban, ug maserbisyohan sa uban kon gikinahanglan ug angay.
Ang mosunod nga mga aksiyon, nga girekomendar sa mga propesyonal nga magtatambag, makatabang nimo nga makapalambo og kalig-on:
-
Paghimo og mga koneksiyon ngadto sa uban
-
Pagpalambo sa pisikal nga kaayohan
-
Pagpangita og katuyoan sa kinabuhi
-
Pag-ugmad og himsog nga mga hunahuna
-
Pagtinguha og tabang kon imo kining gikinahanglan6
1. Pakigkonektar sa Uban
Ang himsog nga mga relasyon kasagaran makahatag og pagkaayo. Ang pakigkonektar niadtong makalig-on nimo ug makadasig nimo sa pagduol ngadto sa Manluluwas ug sa Langitnong Amahan tingali makahimo og kalainan nga imong gikinahanglan aron hingpit nga mamaayo.
Si Sam nakig-unong ni Lucy, mipakigbahin sa iyang mga kahadlok ug kahigwaos. Kini nga relasyon nakatabang niya nga mahimong mas magmabinantayon ug malig-on. Siya [si Lucy] mitabang niya nga makakita og mga paagi nga siya maayo sa emosyonal ug espiritwal nga paagi.
Ikonsiderar ang pagtakda og mga tumong aron makapalambo og mas lig-on nga koneksiyon sa uban nga imong gisaligan. Ang pagpangalagad usa sa mga paagi nga kita makakonektar sa uban diha sa Simbahan.
2. Ampingi ang Pisikal nga Kaayohan
Ang truma mabati dili lang sa emosyonal apan sa pisikal usab nga paagi. Tingali kita makasinati og nagkadugang nga kakapoy, magkulba-kulba nga kasingkasing, mga sakit sa ulo, o mga isyu sa atong tiyan nga magsakit o mura og gikumot. Kining pisikal nga mga sintomas anaa aron sa pagpahibalo kanato nga adunay dili maayo nga nahitabo sa atong lawas ug nga kinahanglan natong atimanon ang atong kahimsog. Sama nga kita anaay mahimo nga mga butang aron mas maatiman ang atong emosyonal nga kahimsog, kita usab makakonsiderar og mga paagi aron maatiman ang atong kaugalingon sa pisikal nga paagi human sa truma.
Una, bantayi ang pisikal nga mga sintomas nga imong nasinati. Dayon sulayi sa pagpakalma ang imong lawas pinaagi sa pagtutok sa imong ginhawa ug pagpahinay sa imong pagginhawa. Sulayi sa pag-ila unsa ang imong gibati sa dihang ang imong pagginhawa paspas ug putol-putol itandi sa dihang ang imong pagginhawa hinay ug gisukod.
Usahay ang truma makamugna og kadaot nga makapugong nato, mao nga buhata kon unsa ang maayo alang sa imong lawas. Apan ang paglihok, labi na ang pisikal nga pag-ehersisyo, makatabang. Ang uban malingaw nga maglakaw-lakaw o modagan, samtang ang uban tingali makabantay nga mas makatabang ang pagtrabaho og maayo sa usa ka proyekto.
Hinumdomi ang Pulong sa Kaalam (tan-awa sa Doktrina ug mga Pakigsaad 89). Ang pagsulay sa pagtabon sa sakit pinaagi sa dili makatabang nga mga kinaiya o mga butang sama ra sa “pagbutang og bendahe sa lawom nga samad.”7 Tabangi ang imong lawas nga makadumala sa kakapoy ug sakit imbes nga tabonan kini.
3. Pangita og Katuyoan ug Kahulogan
Ang atong nag-una nga katuyoan sa kinabuhi mao ang pag-andam nga makabalik aron makapuyo kauban sa atong Langitnong Amahan (tan-awa sa Alma 12:24). Ang truma makatabon niini nga katuyoan ug makapugong nato nga makakita kon kinsa kita. Ang pagpangita og piho nga katuyoan sa atong inadlaw-adlaw nga mga aksiyon makatabang nato nga makapadayon sa unahan ug gani makahinumdom sa atong nag-una nga katuyoan sa kinabuhi. Si Julio nagsugod sa pagpadayon sa unahan ug pagkakita og katuyoan sa iyang inadlaw-adlaw nga mga aksiyon sa dihang siya nakaamgo nga gusto niyang tabangan ang iyang anak nga lalaki.
Ang pagpangita og kahulogan diha sa truma makatabang nato nga makakita og dalan sa unahan, makaila nga ang atong mga kasinatian makahatag nato og mga kahigayonan nga molambo ug mahimong sama ni Kristo. Pananglitan, mas sayon nga mahimong manggiloloy-on sa kalisod sa uban kon kita nakaagi sa atong kaugalingon og lisod nga mga kasinatian.
Ang pagsusi nakadiskobre nga human sa truma, ang mga tawo kasagaran makasinati sa unsay gitawag og “paglambo human sa truma [post-traumatic growth].” Ang paglambo human sa truma mapakita sa usa ka tawo nga nakadiskobre og nagkadugang nga kalig-on human sa usa ka makatruma nga kasinatian, sama sa napalambo nga mga relasyon, mas dako nga pagdayeg sa kinabuhi o piho nga mga ilhanan sa kinabuhi, o nagkadugang nga pagkaamgo sa mga posibilidad sa kinabuhi. Human makasinati og usa ka makatruma nga panghitabo, ilha ang mga paagi nga ikaw milambo o makalambo tungod sa kasinatian imbes nga motutok sa makatruma nga panghitabo mismo.
4. Pag-ugmad og Himsog nga mga Hunahuna
Ang usa ka makatruma nga kasinatian makaapekto sa unsay atong gihunahuna mahitungod sa atong kaugalingon ug sa kalibotan nga naglibot nato. Human makasinati og truma, tingali kita adunay negatibo nga mga hunahuna. Mga hunahuna nga sama sa “Ako huyang,” “Ang Langitnong Amahan wala mahigugma kanako,” ug “Ako dili takos” makapakunhod sa atong abilidad nga magmalig-on. Kini nga mga hunahuna kasagaran makaimpluwensya sa unsay atong gibati (tan-awa sa Proverbio 23:7; Doktrina ug mga Pakigsaad 6:36).
Human nimo matino ang imong negatibo nga mga hunahuna, ikonsiderar ang pipila ka himsog, reyalistiko nga pangpuli nga mga hunahuna ug isulat kini. Pahinumdomi ang imong kaugalingon niining himsog nga mga hunahuna kon makabantay ka og negatibo nga mga hunahuna.
Aron makakat-on og dugang kon unsaon kini paghimo, rebyoha ang kapitulo 2 sa Finding Strength in the Lord: Emotional Resilience (2021).
Mahimo usab ka nga modangop sa pag-ampo, magsulat sa journal, mamalandong sa mga kasulatan o sa pakigpulong sa kinatibuk-ang komperensiya (tan-awa sa Josue 1:8), o ubang mga pamaagi sa pagpamalandong.
5. Pakig-unong alang sa Suporta
Usahay, angay ikonsiderar ang pagdawat og tabang nga lapas sa imong kaugalingon nga mga kapanguhaan. Si Lucy nangayo og tabang, nga nakatugot niya aron matabangan si Sam. Ikonsiderar ang mga tawo—sama sa mga sakop sa pamilya, kahigalaan, ug mga lider sa ward—nga tingali makatabang og maayo. Ang pagkaayo gikan sa truma usa sa mga higayon nga tingali ikaw nagkinahanglan sa paggamit sa tanan nga posibleng mga kapanguhaan sa imong kinabuhi.
Ang Kinatibuk-ang Tamdanan nga Basahon naghatag og giya kon kanus-a angay nga mangayo og suporta gikan sa propesyonal nga mga magtatambag.8
Lisod nga dili makatutok sa makatruma nga panghitabo, apan samtang kita mosunod sa tambag sa propeta aron ibalhin ang atong pagtutok ngadto sa Manluluwas ug sa Iyang ebanghelyo, “ang atong mga pagduhaduha ug mga kahadlok mawala.”9 Hinumdomi, ikaw anak nga lalaki ug anak nga babaye sa usa ka mahigugmaon nga Langitnong Amahan. Samtang ikaw motutok nga mas magpaduol ngadto Kaniya ug gamiton ang imong mga kapanguhaan nga anaa kanimo, ang Ginoo makatabang nga ang bisan unsa nga makatruma nga kasinatian mahimong alang sa imong kaayohan.