Ngaohikoviá
ʻOku Ou Lava ʻo Toe Ongoʻi ʻa e Melinó


“ʻOku Ou Lava ʻo Toe Ongoʻi ʻa e Melinó,” Tokoni Maʻanautolu ne Ngaohikoviá (2018).

“ʻOku Ou Lavaʻo Toe Ongoʻi ʻa e Melinó,” Tokoni Maʻanautolu ne Ngaohikoviá.

ʻOku Ou Lava ʻo Toe Ongoʻi ʻa e Melinó

Fakatokanga’i ange: Ko ha aʻusia moʻoni eni mei ha tokotaha ne hao moʻui mai mei he ngaohikoviá. Kuo liliu e ngaahi hingoá mo e fakamatala ʻe ʻiloʻi ai [e tokotahá ní].

Ne fānauʻi au mo e toenga ʻo e fānaú ki ha fāmili palopalema. Talu mei heʻeku kei siʻí mo ʻeku manatuʻi e faʻa kē ʻeku ongomātuʻá. Naʻá na faʻa fakatonutonu kimautolu ʻi ha ngaahi founga naʻá ku fakakaukau ʻoku angamaheni pē ka ʻoku ʻiloʻi he ʻahó ni ko e ngaohikovia: taaʻi, paaʻi, uipiʻi, kaukau vai momoko, tukuhifoʻi, fakamanamanaʻi, mo fusi e ʻulú mo e telingá. Naʻá na tolo ʻaki kimautolu ha meʻa he taimi ‘e niʻihi. Naʻe ʻikai ke na faʻa ʻi ʻapi pea ne tokangaʻi kimautolu ʻe hoku taʻoketé. Naʻá ne muimui pē ki he tōʻonga ʻemau ongomātuʻá kiate kimautolú.

He ʻikai teitei ngalo ʻiate au e kamata ke ngaohikovia fakasekisuale au ʻe Lui ʻi hoku taʻu onó. Naʻe faʻa hoko eni ʻi heʻema nofo toko ua ʻi falé. Naʻá ku pehē ko au toko taha pē naʻá ne ngaohikovia fakasekisualé kae ʻoua kuó u sio ki ai mo hoku tuofefiné ʻi heʻeku taʻu valú.

ʻI he ʻalu ʻa e ngaahi taʻú, ne toe kovi ange e founga ngaohikovia ʻa Luí. Naʻá ne talamai kiate au kapau he ʻikai ke u fai e meʻa naʻá ne talamaí te ne tamateʻi au. Naʻá ku tui ki ai. ʻI heʻeku kei talavoú, ne siva moʻoni ʻeku ʻamanakí peá u ongoʻi matuʻaki puputuʻu, ʻo fakaʻamu ne u pulia ʻo mate. Naʻá ku ongoʻi halaia mo fifili pe ko e hā ha kovi kuó u fai ke tauteaʻi fefeka peheʻi ai aú. Naʻá ku tailiili maʻu pē. Naʻá ku lotu tuʻo lahi ki he ʻOtuá: ka neongo iá, naʻá ku fakakaukau ʻoku ʻikai ke Ne teitei fanongo mai. Naʻá ku ongoʻi liʻekina pea ʻikai maluʻi au.

Naʻá ku ilifia ke tala ki heʻeku ongomātuʻá e tōʻonga ʻa Luí. Pea naʻe faʻa siofi maʻu pē kimautolu ʻe Lui. Kapau ʻe ʻi ai ʻemau ongomātuʻá, te ne fakamanamanaʻi au ʻaki e māfihunga hono sinó mo fakahaaʻi mai e meʻa ʻe hokó kapau te u lea ki ha meʻa. Naʻá ku feinga maʻu pē ke toitoi mei hoku taʻoketé pea ʻikai ke u ongoʻi malu ʻi hoku ʻapí tonu. Naʻá ku fie nofo mei he ako ʻo ngāue paʻanga koeʻuhí ke siʻisiʻi hoku taimi ʻi ʻapí. Ka neongo iá, ne ʻikai fakangofua au ke u fakahoko ia.

ʻI ha ʻaho ʻe taha ʻi heʻeku taʻu 11, ne ʻomai ai ʻe heʻeku tamaí ha paʻanga fakatau inu maʻá e fāmilí. ʻI heʻeku lue ki he falekoloá, naʻe fakaofi mai ʻa Lui ʻo talamai ke ʻoange ki ai e paʻangá. Naʻá ne talamai, “Ka ʻeke atu ʻe Tangataʻeiki pe ko fē e inú, talaange ne kaihaʻa ʻe ha taha e paʻangá meiate koe.”

Naʻá ku ʻosi foʻi ʻi he tūkunga ko ʻení ʻi heʻeku moʻuí pea ʻikai te u fie talangofua au ki ai. Naʻá ne ʻita ʻo tā pē au kae ʻoua leva kuo u tō ki he kelekelé. Naʻá ku tuʻu hake ki ʻolunga ʻo foki atu ki heʻeku tangataʻeikí. Naʻá ku fakahā ange kiate ia mo ʻeku tangí, ʻa e meʻa ʻa Lui naʻe faí. Naʻe fuʻu ʻita lahi ʻaupito ʻa ʻeku tamaí ki ai.

Hili iá, naʻá ku ongoʻi ha kiʻi nonga. Ka naʻe ʻikai ke u tala ki heʻeku tangataʻeikí e ngaohikovia fakasekisualé; naʻá ku mā pea ongoʻi o hangē ko hoku foʻui ʻa e ngaahi fuʻu meʻa fakasekisuale palakū naʻe fakamālohiʻi au ʻe Lui ke u faí. Hili ʻeku talanoa ki heʻeku tamaí, naʻe taʻofi leva hono ngaohikovia fakasekisuale au ʻe Luí, kae hokohoko atu pē ʻene tā mo fakamamahiʻi aú. Naʻá ku ako ke u fekuki mo e mamahí. Naʻe ʻikai ko ha fuʻu loko meʻa ia ʻi hono fakafehoanaki ki he meʻa naʻá ne fakahoko ki muʻá.

Kimui ange aí, ne fili ʻa Lui ke ne hū ki he sōtiá. Naʻa mau fakakaukau ko e fili kovi taha ia naʻe malava ke ne fakahokó. Naʻe fiefia ʻeku fineʻeikí mo e tangataʻeikí ʻe mavahe fakataimi atu ʻa Lui mei homau ʻapí, ka naʻe faingataʻaʻia ʻaupito ʻa Lui ʻi he sōtiá. Naʻe fakaʻau ke ne toe kovi ange. Ko e hā pē ʻene aʻusia ʻi he sōtiá, naʻá ne tafunaki hono natula fakamamahí. ʻI heʻene foki mai mei heʻene ngāué, naʻe toe kovi ange ia.

Naʻe faifai pea maʻu fāmili ʻa Lui. Naʻa mau ʻamanaki pē ʻe tokoni ʻeni ke ne liliu ai. Ka naʻe ʻikai pehē ia. Ne toe lahi ange e kakai naʻá ne fakamamahiʻí. Naʻe tangi maʻu pē hono uaifí mo ʻene fānaú. Pea naʻe hokohoko atu pē ʻene kē mo kimautolú pea aʻu pē ki homau ngaahi kaungāʻapí.

ʻI hoku taʻu 18, ne faifai peá u fakakaukau ke u mavahe mei ʻapi. Naʻá ku fuʻia ʻaupito ʻi heʻeku moʻuí. Ne ʻiai ha ngaahi piki mo e fasi ke fakamanatu mai e ngaahi fakamamahi ne fakahoko mai ʻe Luí.

Hili ha ngaahi taʻu lahi naʻá ku fetaulaki mo ha finemui peá ma mali, ʻo fakaʻamu ke maʻu ha fāmili fakaʻofoʻofa ʻe lelei ange ʻi he fāmili ne u tupu hake aí. Ka neongo iá, naʻe ikai ola lelei ia ʻo aʻu pē ki he movete ʻeku nofomalí. Naʻá ku iku loto-mafasia. Ne mole ʻeku ngāue maʻuʻanga moʻuí. Naʻe ʻikai ke u toe lava ʻo ako. Naʻá ku maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá pea ʻikai ke u toe ʻalu ki he lotú. Ne u ongoʻi kuo ʻikai ke u kei lava ʻo fehangahangai mo e moʻuí. Ne ʻikai ha ʻamanaki lelei pe fie fai ha meʻa.

Ne faifai peá u kamata lotu lahi ki he ʻOtuá ke tokoniʻi au. Naʻá ku feinga ke lototoʻa peá u vete ʻeku ngaahi angahalá ki he pīsopé. Naʻe ʻave au ʻe he pīsopé ki he Ngaahi Ngāue Tokoni ʻa e Siasí ki he Fāmilí ki ha talatalaifale. Naʻá ku tomuʻa fakakaukau ʻoku ʻikai ke fuʻu lahi ʻeku ngaahi palopalemá. Ka neongo iá, naʻe kamata ke u vahevahe hoku puipuituʻá mo fehangahangai mo ʻeku ngaahi palopalema fakalilifú. Naʻá ku ako ke fakaleleiʻi hoku vā fetuʻutaki mo hoku ngaahi tuofāfiné. Naʻá ku toe ʻilo foki kuo maʻunimā fakasekisuale au pea kamata leva ke u kau ki he ngaahi fakataha Polokalama Fakaakeake Maʻunimā ʻa e Siasí. Naʻá ku ʻiloʻi ha ngaahi meʻa lahi fekauʻaki mo au ʻi he founga ko iá.

Ko ha halafononga faingataʻa ia, kae hili ha taimi mo e fakalotolahi hoku ngaahi kaungāmeʻa mei he polokalama fakaakeaké, naʻá ku pehē leva ke u foki kakato mai ki he Siasí. Naʻe kamata leva ke u ngāue malohi ke fakamolemoleʻi au mei he ngaahi fili naʻá ku fai tupu mei heʻeku mamahí pea moʻui taau ke toe hū ki he temipalé.

Naʻá ku maʻu ha ngaahi tali ʻi he ngaahi fakataha fakaakeaké. Naʻá ku lava ai ʻo vahevahe tauʻatāina ʻeku ngaahi fakakaukaú mo e ongó. ʻOku mahino ki hoku ngaahi kaungāmeʻa ʻi he polokalamá ʻeku ngaahi palopalemá pea ʻikai ke nau fakamaauʻi au. ʻOku nau tali au ʻi he tuʻunga ʻoku ou ʻi aí mo mamata ki he maama ngingila ʻo hoku kahaʻú.

ʻOku hokohoko atu hono fie maʻu ʻo e taimí, faʻa kātakí, ʻofá, ngāue tokoní, talanoa taʻuʻatāiná, mo ha loto fakatōkilalo ʻi heʻeku fakaakeaké. ʻOku ou fakahoko ha meʻa iiki ʻe taha he taimi ʻe taha, ʻo maʻu ha fiemālie mei he ngaahi kavenga mafasia ʻoku ou fuesiá. Kuó u lava ʻo mapuleʻi lahi ange ʻeku moʻuí ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí. Kuo liliu ʻe he ʻOtuá hoku lotó, pea ʻoku lava ke u toe ongoʻi ʻa e melinó. ʻOku ou ʻamanaki lelei ki he kahaʻú ʻi he taimí ni.

Kapau kuo ngaohikovia koe pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, kumi tokoni he vave tahá mei he kau maʻu mafai fakapuleʻangá, ngaahi vaʻa maluʻi e fānaú, pe ngaahi vaʻa maluʻi e kakai lalahí. ʻE malava ke ke toe fekumi ki ha tokoni mei he taukapoʻi ʻo e tokotaha ne ngaohikoviá pe faleʻi pe ko ha mataotao fakafaitoʻo. ʻE lava e ngaahi tokoni ko ʻení ʻo tokoni ke maluʻi koe mo taʻofi ha ngaohikovia lahi ange. Vakai ki he peesi “ ʻI ha Tuʻunga Fakatuʻutāmaki” ki ha fakamatala lahi ange.

Paaki