Dagiti Natalged a Kagimongan
No ikarigatan ti adu kadatayo ken adu kadagiti kaarrubatayo a mangiwanwan iti biagtayo babaen iti kinapudno ti Dios, umadu dagiti ik-ikkan pateg a dayaw a kasapulan iti tunggal kagimongan.
Nagpintasen ti koro nga agkankanta iti nangayed a Mangisalakan.
Idi 2015 pinatibker ti United Nations ti maaw-awagan iti “The 2030 Agenda for Sustainable Development.” Nailadawan daytoy a kas “naibinglay a plano para iti kappia ken panagrang-ay para iti tattao ken ti planeta, ita ken iti masakbayan.” Karaman iti Agenda for Sustainable Development ti 17a panggep a tun-oyen a maragpatto iti tawen 2030, a kas iti: awan kinakurapay, awan panagbisin, de kalidad nga edukasion, panagpada iti katatao, nadalus a danum ken sanitasion, ken disente a panggedan. 1
Ti kapanunotan a panangpasayaat a pammatalged ket makaay-ayo ken maysa a napateg. Ngem ti kasapulan unay, nupay kasta, isu ti dakdakkel a saludsod para kadagiti natalged a kagimongan. Ania dagiti kasapulan a mangpatalged ti narang-ay a kagimongan, maysa a mangipakita iti kinaragsak, kinadur-as, kinatalna, ken kinasalun-at dagiti kamengna? Addaantayo iti nasantuan a kasuratan ti uray laeng dua a nabaknang a kagimongan. Ania ti masursurotayo kadakuada?
Idi un-unana, ti naindaklan a patriarka ken propeta a ni Enoc, ti nangisuro ti kinalinteg ken “nangbangon iti siudad a naawagan iti Siudad ti Kinasanto, nga isu ti Zion.” 2 Ket naibaga a “ninaganan ti Apo dagiti taona iti Zion, gapu ta sangsangkamaysa ti puso ken panunotda, ken nagtaengda iti kinalinteg; ket awan ti nakurapay kadakuada.” 3
“Ket binendisionan ti Apo iti daga, ket nabendisionanda kadagiti bantay, ken kadagiti nangato a lugar, ken rimmang-ayda.” 4
Dagiti tao iti umuna ken maikadua a siglo iti Western Hemisphere, a maawagan kadagiti Nephite ken Lamanite ti mangipakita iti maysa a natibker a pagwadaniti rumangrang-ay a kagimongan. Kalpasan ti naisangsangayana panagserbi ti nagungar a Mangisalakan kadakuada, “sinurotda dagiti bilin nga inawatda manipud iti Apo a Diosda, nga intultuloyda ti agayuno ken agkararag, ken agummong tapno sangsangkamaysada nga agkararag ken dumngeg iti balikas ti Apo. …
“Ket awan ti innapal, wenno panagpungtot, wenno riribuk, wenno panagiinnabig, wenno panagulbod, wenno pammapatay, wenno ania man a kita ti panaggartem; ket pudno awanen ti naragragsak a tao kadagiti amin a tao a pinarsua ti Dios.” 5
Nasustenan dagiti kagimongan iti daytoy dua a pagarigan babaen iti bendision ti langit a nagtaud manipud iti ulidan a debosionda iti dua a naindaklan a bilin: “Ayatenyo ti Apo a Diosyo iti amin a pusoyo, iti amin a kabaelan, panunot, ken pigsayo,” ken “Ayatenyo ti padayo a tao a kas iti bagiyo.” 6 Natulnogda iti Dios iti bukod a gbiagda, ket kinitada iti tunggal maysa iti pisikal ken espiritual a pagkasapulanda. Iti balikas ti Doktrina ken Katulagan, dagitoy a kagimongan addaan iti “tunggal tao a maseknan iti pagimbagan ti padana a tao, ken mangaramid iti amin a banag a naitalimudok dagiti matana iti dayag ti Dios.” 7
Ngem daksanggasat, kas iti nakita ni Elder Quentin Cook itoy a bigat, a ti ulidan a kagimongan a kas nailadawan iti 4 Nephi ti LIbro ni Mormon, saanda a nakaibtur iti labes ti maikadua a siglona. Saan a maikari ti panangpatalged, ket mabalin a ti narang-ay a kagimongan maatiw iti panawen a panawanna dagiti naipangpangruna nga ik-ikkan pateg a mangitag-ay iti kappia ken panagdur-as. Iti daytoy a pasamak, iti panagtulnog iti sulisog ti dakes, dagiti tao “nangrugidan nga agsusupadi iti kasasaad; ket rinugianda ti agipatakder iti simbaan nga agpaay kadakuada tapno bumaknangda, ket inrugida ti mangtallikud iti pudno a simbaan ni Cristo.” 8
“Ket napasamak nga idi limmabas ti tallo gasut a tawen, agpada a nagbalin a nadangkes dagiti tao ni Nephi ken dagiti Lamanite a kas iti tunggal maysa.” 9
Iti gibus ti maysa pay a siglo, riniwriw ti natay gapu iti panaggiginnubatda ken ti sigud a natunos a nasion bimmassit gapu iti panagraranget dagiti tribu.
Iti panangutob iti daytoy ken dadduma pay a pagarigan ti sigud a narang-ay a kagimongan a natnag, panagkunak a natalged nga isao a no umadayo dagiti tao ken tallikudanda ti sungsungbatanda iti Dios ken mangrugi nga agtalek iti “nainlasagan a takiag,” mapasamak ti didigra. Ti “panagtalek iti nainlasagan a takiag ti panangited iti kangatuan a pateg iti kinabaknang, bileg ken panagraem ti lubong (ken masansan a pananglalais ken panangidadanes kadagiti sumurot iti sabali a pagrukodan). Kasta met, kaaduan kadagiti adda iti natalged a kagimongan, kas imbaga ni Ari Benjamin, nga “umadunto ti ammoda maipanggep iti dayag ti nangparsua [kadakuada], wenno iti pannakaammo iti nalinteg ken pudno.” 10
Napateg dagiti institusion ti pamilia ken relihion iti panangted kadagiti tao ken komunidad iti ik-ikkan pateg a mangkanunong iti agib-ibtur a kagimongan. Iaman dagitoy nga ik-ikkan pateg, a nagtaud iti nasantuan a kasuratan, ti integridad, pagrebbengan ken kaadda ti sungsungbatan, pannakipagrikna, kallaysa ken kinapudno iti panagasawa, respeto iti dadduma ken ti sanikua ti dadduma, panagserbi ken ti kasapulan ken dignidad ti trabaho, ken dadduma pay.
Ti editor a ni Gerard Baker, insuratna iti pakasaritaan ti nasapa a paset ti tawen iti Ti Wall Street Journal kas panangdayawna iti amana, ni Frederick Baker, iti panangrambak ti maika-100 a kasangay ti amana. Inutob ni Baker dagiti gapu ti kapaut ti biag ti amana sa innayonna dagitoy a kapanunotan:
“Idinto a mabalin a kayattayo a maammuan ti palimed ti napaut a biag, mariknak a nasaysayaat nga iruknoytayo ti ad-adu a panawentayo a mangkita no ania ti mamagbalin ti nasayaat a biag, uray ania man ti kaattiddog a maited kadatayo. Ket ngarud, mamatiak nga ammok ti palimed ni tatangko.
“Naggapu iti panawen a ti kaipapanan ti biag ket pagrebbengan, saan a panagtagikua; ken ti rebbengen iti pannakipulapol, saan a personal a pribilehio. Ti pagrebbenganna—iti pamilia, ti Dios ken pagilian ti kangrunaan a nakaited pigsa ti nakem a pagbatayan ti panagbiagna.
“Iti panawen nga adu ti nagsisina a pamilia, maysa a napudno nga asawa ti amak iti uppat-a-pulo a tawen, ken managserbi nga ama iti innem nga annak. Awanen iti kas nairaman ken kangrunaan idi nagsagaba dagiti nagannakko iti naliday a pasamak a pannakapukaw iti maysa nga anak. …
“Ken iti panawen a nagbalin a gagangay ti relihion, nagbiag ti amak a napudno, nasayaat a Katoliko, nga addaan iti di maisin a pammati iti kari ni Cristo. Kinapudnona, no dadduma panagkunak a nagbiag isuna ti nabayag gapu ta ad-adda a nakasagana ngem iti siasino man nga am-ammok a matay.
“Napagasatanak a tao—naparaburan iti nasayaat nga edukasion, iti naimbag a pamiliak, iti nainlubongan a balligi a diak pakaikarian. Nupay kasta ti kinapannakkel ken panagyamanko, awan unay kaipapananna dagitoy iti amak, awan a manamnama a gunggona wenno pannakabigbig—ta nagbiag isuna—iti unos ti maysa a siglo—kadigiti simple a pagrebbenganna, obligasion, ken ragsak ti nasagudayan a panagbiag.” 11
Ti narikna a pateg ti relihion ken pammati ti relihion ket bimmaba iti adu a pagilian iti kallabes a tawtawen. Immadu ti tao a mangibilang a ti pammati ken panagtalek iti Dios ket saanen a kasapulan para iti moral a kinalinteg iti tao wenno kagimongan iti agdama a lubong. 12 Mapanunotko nga ummanugottayo a dagiti awan akuenda a pammati a relihion mabalin, ken masansan a nasayaat ken nalinteg a tattao. Ngem ditayo ummannugot, nupay kasta, a mapasamak daytoy nga awan iti nailangitan a bileg. Ibagbagak maipapan iti Silaw ni Cristo. Impakdaar ti Mangisalakan, “Siak ti pudno a silaw a manglawag iti tunggal tao nga umay iti lubong.” 13 Numan ammoyo daytoy wenno saan, tunggal lalaki, babai, ken ubing iti tunggal pammati, lugar, ken panawen ket napnuan iti Silaw ni Cristo ket ngarud matagikuana ti pannakaammo iti umno ken biddut a masansan nga awagantayo iti konsensia. 14
Nupay kasta, no ti sekularisasion isinana ti ik-ikkan pateg a sibiko manipud iti kaadda ti sungsungbatan iti Dios, maisinana ti mula iti ramutna. Di umdas a mangpatalinaed iti dayaw ti kagimongan ti panagtalek laeng iti kultura ken tradision. No ti maysa addaan ti nangatngato a dios ngem iti bagina ken dina sapulen ti nasaysayaat ngem ti mangpennek ti bukodna a pagganasan, ti bungana makitanto iti naituding a panawen.
Ti kagimongan, kas pagarigan, a ti pammalubos ti tao ti kakaisuna a mangparbeng iti aramid a seksual ket kagimongan a madaddadael. Ti pannakiabig, adu a seksual a karelasion, panaganak a balasang, 15 ken panangpaikkat iti sikog ket maibilang kadagiti napait a bunga ti imoralidad a kas pammalubos iti seksual a liberasion. Ti bunga dagiti aramid a maisuppiat iti pammatalged ti nasalun-at a kagimongan ket iramanna ti panagadu ti bilang dagiti ubbing a mapatanor iti kinakurapay ken awanan pannarabay dagiti amma, a no dadduma, dagiti babbai ti mangibakbaklay nga is-isuda a nasken koma a pagtinnulongan a pagrebbengan; ken ti kinakurang ti edukasion, kas iti dadduma nga institusion, dagitoy ti mangpunno ti pannakapaay ti pagtaengan. 16 Nayon dagitoy nalaada kababalin dagiti di mabilang a pagarigan ti pannakapaay ken kaawan ti namnama—ti pannakadadael ti panunot ken rikna a mapasamak iti nakabasol ken inosente.
Ipakdaar ni Nephi:
“Wen, ay-ay pay ti dumngeg iti pammilin ti tattao, ken mangtallikud iti bileg ti Dios, ken ti sagut ti Espiritu Santo! …
“… Ay-ay pay amin dagiti mamigerger, ken makapungtot gapu iti kinapudno ti Dios!” 17
Iti kasupadina, ti naragasak a mensahetayo kadagiti annaktayo ken iti sangkataw-an ket “ti kinapudno ti Dios” ti mangitudo iti nasaysayaat a dalan, wenno kas iti kinuna ni Pablo, “ti nasaysayaat pay a dalan,” 18 maysa a dalan para iti bukod a pagragsakan ken pagsayaatan ti komunidad ita ken ti agnanayon a kapia ken ragsak kalpasan ditoy a biag.
Ti balikas wenno kinapudno ti Dios ti sentro dagiti kinapudno a nagbatayan ti plano ti kinaragsak para kadagiti annakna. Dagitoy a kinapudno nga agbibiag ti Dios: nga isu ti Nailangitan nga Ama iti espiritu; a kas panangipakita iti panagayatna, intedna kadatayo dagiti bilin a mangiturong iti pakabuklan ti rag-o Kenkuana; a ni Jesucristo ti Anak ti Dios ken Mannubottayo; a nagsagaba ket natay tapno subbotenna dagiti basol no agbabawitayo; a nagungar kadagiti natay a mangipatungpal iti Panagungar ti sangkataw-an; ken sumaklangtayonto amin Kenkuana tapno maukom, nga agsungbat para iti biagtayo. 19
Iti siam a tawen a “panagturay dagiti ukom” iti Libro ni Mormon, nagikkat ni propeta Alma iti saadna a kangatuan nga ukom tapno ipaayna ti sibubukel a panawenna iti panangidaulona iti Simbaan. Panggepna ti mangrisut tii kinapalangguad, panangidadanes, ken kinaagum nga agraira kadagiti tao nangruna kadagiti miembro ti Simbaan. 20 Kas napaliiw idi ni Elder Stephen D. Nadauld, “Ti naparegta a keddeng [ni Alma] saan a mangbubos iti ad-adu pay a panawen a panangpadas a mangaramid ken mangipatungpal iti ad-adu pay nga annuroten a mangatur iti ugali dagiti taona, ngem isaritana kadakuada ti balikas ti Dios, isurona iti doktrina ken ipaawat kadakuada ti plano ti pannakasubbot a mangiturong kadakuada a mangbalbaliw iti ugalida.” 21
Adu ti maaramidantayo kas agkakaarruba ken agkakaillian a tumulong iti panangpatalged ken panagballigi dagiti kagimongan a pagindegantayo, ket ti kapatgan ken napaut a panagserbi ket ti mangisuro ken agbiag babaen dagiti kinapudno iti naindaklan a plano ti Dios iti pannakasubbot. Kas nayebkas kadagiti balikas ti himno:
Pammati dagiti ammatayo, ayatentayo
Gayyem ken kalaban karangettayo,
Ken maisuro a ti pammati nga addaan ti ayat,
Babaen ti nasayaat a balikas ken nasagudayan a biag. 22
No ikarigtan ti adu kadatayo ken adu kadagiti kaarrubatayo ti mangeddeng para kadatayo ken mangiwanwan iti biagtayo babaen ti kinapudno ti Dios, umadu dagiti ik-ikkan pateg a saguday a kasapulan iti tunggal kagimongan.
Iti ayatna, inted ti Nailangitan nga Amatayo ti Bugbugtong nga Anakna, a ni Jesucristo, tapno maadaantayo iti biag nga agnanayon. 23
“[Ni Jesucristo] saan nga agaramid iti ania man malaksid ti pagimbagan ti lubong; ta patpatgenna ti lubong, uray pay no ipustana ti biagna no mayasidegna la ketdi amin dagiti tao kenkuana. Gapuna, awan ti binilinna a di makiranud iti panangisalakanna.
“Adtoy, indawatna iti asino man, a kinunana: Umadayoka kaniak? Adtoy, kunak kenka, Saan; ngem kinunana: Umasidegkayo amin kaniak nga adda iti igid ti daga, gumatangkayo iti gatas ken tagapulot ti uyokan, a di agaramat iti kuarta ken di manggatad.” 24
Daytoy ipakdaarmi “a naimpusuan, iti espiritu ti kinapakumbaba,” 25 ken iti nagan ni Jesucristo, amen.