Nneia n te Auti n Iruwa
N te Itita aei, Iesu Kristo e kaoira bwa tina riki, n ai Arona, te Itamaria ae raoiroi, ni karaoa Ana Auti n Iruwa (Ana Ekaretia) te tabo ni kamanomano ibukiia ni kabane.
Tariu ao mwaneu aika a tangiraki, e ngae ngke e motirawa 20 te ririki n nako, iai taai ake I uringa iai tamau. Te Itita e beritanaki iai bwa N na kona ni manga nooria.
Ngke I reirei n te kuura i Engiran, au karo e roko ni kawarai. N ana namakin tamana e ataia bwa e a roko tangiran mweengau.
Tamau e tatangiria n neweaba ma te amwarake e tangira oin kanana. Riki i France, te tabo ae kinaaki ibukin ana kuuka, e na bae ni kangai “Tia kana te amwarake n Tiaina.” E beku bwa te tamanuea n te Ekaretia n te tai ae maan, tamau e korakora n te maiu n tamnei ao e korakora ana akoi. N te tairiki teuana, ngke a buti kaan te onaoraki ni kawaekoa ma tangiia ae kaberoro rinanon Paris, e taku, “Gerrit, karongoa akanne bon te ikuaki n te kaawa.”
N te mwananga anne, I namakini tang ao maraki riki tabeua. Te ataeinnaine e kabonakoa te aitikuriim man te aenika ae uarereke. Nen ana aitikuriim bon buburan teuana te abuta n aitikuriim. N aki ataaki bukina, te aomata ae bubura e kauntaeka ma te ataeinnaine. E tatakarua ao e ikekebuti, e karanga ana aenika neiei, ni kamrarai ana koun n aitikuriim. Bon akea te bwai ae I kona ni karaoia bwa e toubekai koun n ana kau. I kona n noora te ataeinnaine iaon bubuan waena n te kawai, ni kataia ni kamanoi koun ake a uruaki, rannnimata ni marakinnano a wawanako mai matana. I ururinga te tai aei ma te nanokawaki, te kauring n te aro n ribuaka, te aki nanoanga, te aki oota ngaira naba n tabetai ti kammarakiira imarenara.
N te bwakantaai are teuana, irarikin Paris, ngai ma tamau ti nakon te umwantabu ae bubura i Chartres. Malcolm Miller,1 te aomata ae bane arona iaon te umwantabu n te aonaaba, e kotei teniua tiete ni kiraatin wintoon te Chartres aika karanaki. E taku bwa iai te rongorongo ae a kaotia.
Te moan wintoo e kaota aron Atam ao Ewa ngke a kitana te nne n Aroka are Eten.
Te kauoua ni wintoo e karakina te taeka ni kaikonaki iroun te Itamaria ae raoiroi.
Te kateniua ni wintoo e kaota Kauaokin te Uea.
Ngkana a bane n taraaki winto ake teniua, kiraati winto aika a karanaki aikai a kabwarabwara mwanangara ni maiura ae akea tokina. A kaoira bwa tina butimwaia ni kabane nakon neia n Ana auti n iruwa.2
iStock.com/digitalimagination
N ai aron Atam ao Ewa, ti nakon te aonaaba ae onrake ma kangaanga ao kataaki.3
iStock.com/digitalimagination
Iaon kawaira ae bubu nako Ieriko, ti kiaraki, kaikoakaki, ao ni kiitanaki inanon te maraki.4
Ngkai ti riai n ibuobuoki imarenara, n angiin te tai ti kararoaira nakon iteran te kawai are teuana, n bukina aika kakaokoro.
E ngae n anne, n ana nanoanga, te Tia Kamaiu e buokiira ni kamaoi ikuakira ma te waine ao te oera. Kanikina n te toa ao otenanti tabeua, te wain ao te bwaa e kairiira nakon kamaiuan te tamnei iroun Iesu Kristo.5 Te Tia kamaiu e katokaira iaon oin Ana ati ke, n rongorongon taian kiraati ake a karanaki,, e uotiira iaon Angana. E uotiira nakon nnera n ana auti n iruwa, are e tei ibukin Ana Ekaretia. N te Auti n Iruwa, te Itamaria ae raoiroi e taku, “Kawakinna; … ane e bua riki n am bwai, ao I a manga kabooa ngkana I oki.”6 Te Itamaria ae Raoiroi, e tei ibukin ara Tia Kamaiu, e berita bwa e na manga oki, ao e na oki n te karietataaki ao te mimitong.
iStock.com/digitalimagination
N te Itita aei, Iesu Kristo e kaoira bwa tina riki n ai Arona, te Itamaria ae raoiroi, ni karaoa Ana Auti n Iruwa (Ana Ekaretia) te tabo ni kamanomano ibukin ni kabane kangaanga ake ti kaitarai n te maiu.7 Ti katauraoi ibukin Ana berita n Ana Kauaoki ngkai ni katoabong ti buoka “ae mangori ibuakoia aikai”8 n aron are ti na karaoia Nakoina. “Ae mangori ibuakoia aikai” bon ngaira n tatabemaniira.
Ngkai ti airi ma te Itamaria ae Raoiroi nakon te Auti n Iruwa, ti reiakin bwaai aika nimaua iaon Iesu Kriso ao ngaira.
Te moan, ti roko nakon te Auti n Iruwa n arora n akea te rikirake. E ngae n anne ti bane n iai iroura te bwai ae ti riai n tibauaia. N tainako ti karekei kawaira n oki rinanon ara reitaki ma aomata ake tabeman. Ti karekea te nano n tangiraki rinanon te aro ni katiteuanaaki —bwa tao kaitaraan te butinaoraki, te angibuaka, te urarake, te rongo ke te karaurau ni katoka te kainnano ni katoabong. Ti karekei iango aika raraoi ngkai ti ikotaki n reirei, ongora nakon ara iango n tatabemaniira, n raonaki ma aia iango aine, ao nakon te Tamnei.
Ngkai a bitaki nanora ao ti karekea tein taraakina i moara,9 ti mataata n tabena ao taberainanon Ana Ekaretia. Rinanona, ti karekea te kamatataaki, ao tiaki te aki booraoi. Rinanona, ti karekei bukin karaoan ae raoiroi, bwa e aera ti karaoa ae raoiroi, ao ti karikirakei ara kona n rikirake n tamaroa riki. Rinanona, ti kunea te onimaki ae teimatoa, inaomatara n tabe ibukiia tabeman, ara mwamwanano a bitaki, ao n onimaki iroun te Atua. Inanon Ana Auti n Iruwa, ti karekea ao ti kakorakora riki ara reitaki ma te Atua are Tamara ao Iesu Kristo.
E onimakiniira bwa tina buokia ni karika te Auti n Iruwa bwa te tabo are E kainnanoia ni mena iai. Ngkai ti anga ara tarena ao ara kabanea n tamaroa, Ana bwaintangira n tamnei a kakorakora naba ao a kakabwaia.10
Te tia raitaeka n taetae n Tibein are e raitaeka ibukiu e tuangai, “Unimwaane Gong, I ataia iroun te Tamnei bwa teraa ae ko na taekinna bwa I aonga ni kona n rairia,” e taku te tari ae kakakonimaki aei, “man te bwaintituaraoi n te neewe .”
Bwaai n tituaraoi n te onimaki ao kakoaua a roko, ni kakoaua n a aro aika kakaokoro. Temanna te aiine e karekea te karaunano n te maiu n tamnei ngke e motirawa buuna man te COVID-19. E taku, “I ata kainnabau ae tangiraki ao N na manga ikotaki riki ma ngaia.” N teuana naba te bwai ae e riki n te COVID, temanna te titita e taku, “I namakinna bwa I riai ni bubutiia te Uea ao taokita bwa a na angan kainnabau ana tai riki teutana.”
Te kauoua, E bubutiira bwa tina karaoa Ana Auti n Iruwa bwa te tabo n akoi ao te tabo ibukiia aomata nakol. Ngkai ti riki bwa ana reirei Iesu Kristo, ni kabane titebo aroia, n akea ae karinanoaki.
A bane ni butimwaeaki aomata ni ira botakin te toa, bootaki ake tabeua n te Tabati, ao bootaki ni iwawaki.11 Ti karinerine n neboa ara Tia Kamaiu, ma te iango ao te mwamwannano imarenara. Ti noorii ao ti kinaia aomata n tatabemaniia. Ti moangare, n tekateka ma naake a tekateka n tii ngaiia, n atai araia, n ikotaki ma ake a tibwa rairaki, mitinare aine ao mwaane ake a tibwa oki, kairake n ataeinnaine ao n ataeinimwaane, ataein te Moanrinan n tatabemaniia.
Ti iangoia bwa ti mena n aia tabo, ti butimwaiia raraora, iruwa, aomata aika tibwa mwaing nakon te uoote, aomata nako aika a mwaiti katabeaia. Ti tang, kimwareirei, ao ti boutoka ao n ibuobuoki imarenara. Ngkana ti kabwaka ni kakoroi bukin ara kantaninga ao n ienikuri, n aki ata te bwai ae riki, momotiki taeka, ke n tabeitera, ti ukoukora te ikabwarabure ao ni karaoa ae tamaroa riki.
Te utu mai Aberika aika a maeka ngkai n te United States a taku, “Man te moan bong, kain te Ekaretia a rang n iraorao ao ni bubutimwaai. Aomata ni kabane a anganiira te namakina ae ti mweengaraoi iai. Akea ae e na aki anganiira te karinerine.” Te karo e taku, “Te Baibara ae Tabu e reirei bwa uaan te euangkerio e roko raoi man botn ana euangkerio Kristo.” “Ao mitinare,” te karo ao te tina a taku, “ti tangiriia natira mwaane ao aine bwa a na ikawairake n ai aroia mitinare akekei.” Tariu ao mwaneu, ti na butimwaia ni kabane aomata n tatabemaniia ma te iraorao nakon nneia n Ana Auti n Iruwa.
Te kateniua, n Ana Auti n Iruwa, ti reiakina te kakororaoaki inanon Iesu Kristo, tiaki te kakororaoaki n te aonaaba. Te kororaoi n te aonaaba, “ni waaki ake a taraa ni bongana n te aonaaba ake a karikiira ni iangoia bwa bon bwaai aika a riai a kona ni anganiira te namakin n aki tau, n tautaekanaki, man mwakuri aika a kakaokoro ake a karoaki iaon apps ke bwaai n reitaki. Ni kaitaraana, ara Tia Kamaiu Iesu Kristo e atai bwaai ni kabane ibukira aika ti aki tangira temanna bwa e na ataia, ao E teimatoa n tangiriira. Ngaia te euangkerio n te kauoua ao te kateniua n tai, are e kona ni karekea man Ana anga karea.12 E kaoira n tatabemaniira bwa ti na riki bwa te Itamaria ae raoiroi, n aki rang momotikitaeka ao n ikabwarabure ibon iroura ao imarenara, ao ni riki ngkai ti kataia ni kabwaninna ni kawakin Ana tua.
Ti buokiira ibon iroura ngkai ti ibuobuoki imarenara. Te utu ae I kina a maeka irarikin te kawai ae korakora kabonganakina. Taan mwamwananga n tainako a tei ni bubuti te ibuobuoki. Te karangaina teuana te utu a ongo te karebwerebwe ae nene iaon aia mataroa. Te kua ma te raraoma bwa antai ae e na kona ni kaoti n te aoa 2:00 n te karangaina, a titiraki, tao ti ngkai ae, e kona riki ni ibuobuoki temanna. Ngkai e bon reitinako te karebwerebwe, a ongo, “Te ai—iai te urarake i akuun ami auti!” I-Tamaria aika raoiroi a ibuobuoki imarenaia.
Te kaaua, n Ana Auti n Iruwa, ti riki bwa mwakoron te komiuniti n te uangkerio are e boboto iaon Iesu Kristo, are e boboto iaon te koaua are e kaokaki, burabeti ao abotoro aika a maiu, ao te kakoaua teuana iroun Iesu Kristo—ana Boki Moomon. E uotiira nakon Ana Auti n Iruwa ao nakon naba Ana Auti—te tembora ae mimitong. Ana auti te Uea bon te tabo are, te mwaane are ikoaki iaon te kwai nako Ieriko, te Itamaria ae Raoiroi a kona ni kaitiakiira ao ni kunikaira, ni katauraoira bwa tina oki nako matan te Atua, ao ni manga katiteuanaaki ma ngaira n aki toki n ana utu te Atua. Ana tembora a kaukaki nakoia ni kabane ake a maiuakina Ana euangkerio ma te onimaki ao te ongotaeka.
Te kimwareirei n te tembora e airi ma te katiteuanaaki n te euangkerio n rikira aika kakaokoro, katei, taetae, ao roro nako. N tain katabwenaan aontano n te Tembora i Taylorsville Utah, Max Harker ae 17-ana ririki e karakina rongorongon ana utu are e waaki onoua te roro n nako iroun ana tibu taratara mai iroun tamana ae Joseph Harker ma kainnaban, Susannah Sneath. N ana euangkerio Iesu Kristo are e kaokaki, ti kona n tatabemaniira n riki bwa te reitaki ae matoatoa inanon roro nako inanon ara utu.
Te kabanea, te kanimaua, ti kimwareirei bwa te Atua e tangiriia Natina n aroia ma kateia aika kakaokoro, n aba nako, reeti, neewe, ni nneia ni kabane n Ana Auti n Iruwa.
E raka iaon 40 te ririki n nako, kain te Ekaretia a tia n rangi n rikirake n te aonaaba. Man 1998, e mwaiti riki kain te Ekareit aika a maeka i tinanikun te United States ao Canada. N 2025, ti kantaningaia bwa mwaitiia kain te Ekaretia ake a maeka n Latin America a na roko ni mwaitiia ake inanon te United States ao Canada. Ikotakiia ana kariki te Karo ae kakaonimaki are Riaai e a kakoroaki bukina n te taetae ni burabeti. Aika Itiaki aika kakaonimaki, n raonaki ma taabo ake a maeka iai bwaoniia, a tiku bwa nnen te onimaki ao te ibuobuoki ibukin te Ekaretia n te aonaaba ni kabuta.
Ae riki naba, e a mwaitiia riki n te Ekaretia aika a tuai ni mare, mate buuia, ke a raure. Aio te bitaki ae rang kakaawaki. N raonaki n aio bwa e raka man iteraia ara tititati n te Bootaki n Aine ao e raka riki nakon iteran mwaitiia ara mwaane n te nakoanibonga aika ikawai. Te baeten aei n aba nako bon te bwai ae e riki n te Ekaretia ni kabuta man 1992 ao n te Ekaretia n te United States ao Canada man 2019.
Teira imatan te Uea ao n Ana Ekaretia tiaki ae tao ti mareaki ke tiaki ma man arora n riki bwa ana reirei, n ara kakakonimaki n ara kakoaua iroun Iesu Kristo.13 Ikawai a tangiria bwa a na nooraki bwa ikawai ao ni larapo tibwangaia n aroia ikawai. Ana reirei Iesu Kristo man taabo ni kabane, n teia aika a kakaokoro, bwa aekakiia, te reeti raa, ao aia ririki, ma aia onimaki, nanoia ae itiaki, tarena, ao konabwaia n rin ao ni kakabwaia ao ni beku. Ti ukoukoria ni katoabong n iriira Iesu Kristo ma te onimaki nakon te rairannano14 ao n teimatoa inanon te kimwareirei.
Inanon te maiu aei, n tabetai ti tataninga te Uea. Ti bon bae n aki tiku n te tabo are ti kantaningaia bwa tina mena inanona n taai aika a na roko. Te titita ae kakaonimaki e taku, “Tataningaan te Uea ma te kakaonimaki ibukin Ana kakabwaia bon te nne ae mimitong. E riai n aki karaoaki ma te anua ni karawawata, ni kamangora aron temanna, ke ni momotikitaeka ma n onen mwiina ma te karinerine ae tabu.”15 Ngkai, ti maiu n te tai aei, n aki tataninnga te maiu bwa e na waaki.
Itaia e berita, “E na manga reke te korakora irouia akana kantaninga; a na mwemwerake ni baia ni kiba n ai aroia ikare; a na biribiri, ao a na aki kua; a na nakonako, ao a na aki nimamate.”16
Ara Itamaria ae Tamaroa e berita bwa e na oki. Kakai a riki ngkai ti tararua imarenara n aron are E na karaoia. Ngkana ti namakina te nano ae uruaki ao te tamnei ae raraoma,17 ti karekea bwanaan Iesu Kristo, ni katobibiaki ni bain te mwengaraoi.18 Otenanti aika tabu e anga te bwaibwai n te berita ae tabu ao e “kaotaki mwaakan te aro n Atua”19 ni kaitiaki nanora ao ara mwakuri ake ti karaoi. Ma Ana tangira n akoi ao korakaina ae abwabwaki, Ana Ekaretia e a riki bwa ara Auti n Iruwa.
Ngkai ti karaoi ruun Ana Auti n Iruwa, ni butimwaia aomata ni kabane, ara Itamaria ae Raoiroi e kona ni kamarurungiira iaon kawaira n te maiu ae mamate ae bubu. Ma te tangira ae kororaoi Tamara ao Natina, Iesu Kristo, a beritaa “te rau n te aonaba aio, ao te maiu ae akea tokina n te aonaba ae e na roko”20—“bwa ike I mena iai kam na mena naba iai.”21 I kakaitau ni kakoauaa ao n taekinna n aran Iesu Kristo ae tabu man mimitong, amen.