Te Babaire ae Aki Boraoi ae Rangi ni Kaun
Iesu Kristo e atai baika a katanginano ao iai mwaakan ni katauraoa ana buoka.
N te 1994, ao e karaoaki te tiritiri i Africa Mainiku n aban Rwanda are e riki ibukin te reitaki ae aki nakoraoi imarenaia baronga aika a rangi ni korakora ao ni maan. Te katautau bwa e raka iaon iteran te mirion aomata aika tiringaki.1 Ma e rangi ni kamimi, bwa kaain Rwanda a moanna ni katiteuanaki,2 ma a teimatoa kangaanga aikai ni okioki n aia iango.
Tebwina te ririki n nako, ngke ti kawara Rwanda, kainabau ao ngai ti moana ara marooro ma temanna te bwatintia n te marae ni wanikiba i Kigali. E nanokawaki irouia taan tiritiri ao e tabeka te titiraki ma nanona ae korakora, “Ngke iai te Atua, E na aki kona ni karaoa te bwai teuana ibukina?” Ibukin te mwaane aei—ao ibukira aika ti mwaiti—te karawawataaki ao te ribuaka e kona n taraa n aki boraoi ma Te Tama are i Karawa ae akoi, ao n tangira. Ma E bon koaua, E akoi, ao E tangiriia raoi natina. Te kaokoro imarenan iango aika uoua a kara n aroia aomata ao aki kona ni kabwarabwaraaki n te kawai ae bebete ke kabwarabwaraan taeka are e katukaki iaon ana bwambwa te kaa mai buki.
Ni moanna ni karaoi tabeua iango nako iai, ti a ukoukori aekan aki boraoi. Iangoa te utu are a karekei iai aia mwane ataei ni katoa wiiki ibukin karaoan mwakuri n te auti. Natina te mwaane temanna, John, e kaboa ana kanre, temanna te nati te aine, Anna, e kawakina ana mwane. N tokina, Anna e kaboa ana bwatika. N ana iango John e taku bwa e aki boraoi ngkai e a reke ana bwatika Anna ao ngaia akea. Ma a na rinerine John e karika te aki boraoi, tiaki aia mwakuri kaaro. Ana babaire Anna n aki butimwaea te kanre e aki karika te aki boraoi iroun John, ibukina bwa ti tebo arona ma mwanena.
A kona ara babaire ni karekei kabwaia ke tekebuaka n te tai ae maan. Ngke e kaoti te Uea, “Ao ngkana te aomata e karekea te atatai ao te rabakau ae mwaiti riki n te maiu aei rinanon ana nanomatoa ao ana ongeaba nakon are temanna, e na karekea arona ae mwaiti riki n te aonaaba ae e na roko.”3 Ngkana a karekei kakabwaia tabeman ibukin aia mwakuri korakora, tiaki kona ni kangai bwa ti a tia ni karaoaki n aki boraoi ngkai titebo arora.
Te katooto teuana iaon te aki boraoi e reke iroun buu, Ruth, ngke e uarereke. Te bong teuana, Ruth e nora tinana n anaa tarina ae uarereke, Merla, n nako ni kaboa ana kau ae boou. Ruth e aki kukurei, “Mom, e aki rangi n raoiroi! Merla e reke ana kau ae boou.”
Tinan Ruth e titiraki, “Ruh, a tau am kau?”
E kaeka Ruth, “Ngaia anne, eng.”
E a manga taku tinan Ruth, “Ana kau Merla aikoa tau.”
Ruth e kakoaua bwa a riai ataei n te utu n iai aia kau aika a tau. E ngae ngke Ruth e na tangirii kaau aika boou, ana koaua are e a tia n aki boraoi e bua ngke e noora te bwai ae riki ni matan tinana.
Tabeua aki boraoi aki kona ni kabwarabwaraaki, aki boraoi aika akea bukiia are e karika te un ae korakora. Te aki boraoi e roko man te maeka ma rabwata aika aki kororaoi, aikuaki, ke n aoraki. Te maiu ae mamate e karika te aki boraoi. Aomata tabeman a bungiaki ao ni kaumwane; tabeman aki. Tabeman iai aia karo aika tatangira; tabeman aki. Tabeman a maeka inanon ririki aika mwaiti; tabeman, ti tabeua. A mwaiti riki katooto n te aki boraoi aei. Tabeman aomata a karaoi kairua aika korakora e ngae ngke a kataia ni karaoa ae raoiroi. Tabeman a rineia ni kanakoraoi riki aki boraoi ngkana a kona. Ae kakamaaku riki, bwa tabeman a kabongana inaomataia are a tia n anganaki iroun te Atua ni kamarakiia tabeman ngke a na bon aki riai ni karaoia.
A kona aomata n rinanon aekan aki boraoi aika kakaokoro ke te aki boraoi aika kakaokoro, are e a karika te nao ae korakora ni kamateia aomata ke n urui bwaai irarikin taari. Te katooto, butanakon te aorakik ae te COVID-19 are e rotiia raoi kurubu ake a na reke irouia n ae aki riai, aika mwaiti aia kangaanga. Unimwaane Renlund e namakina te nanokawaki ibukiia naake a kaitara ma te aki boraoi, ma I taekinna ma te tangira bwa Iesu Kristo e atai ni kauoua aki boraoi aikanne ao iai mwakana ni karekea katokana ao ni kanakoraoia riki. Akea te bae e kona ni kabotaua ma te katanginano are E rinanona. E aki raoiroi bwa E na rinanon maraki ao karawawatakin te aomata. E aki riai bwa E na karawawataaki ibukin au bure ao au kairua ao ibukin am bure. Ma e rineia bwa e na karaoia ibukin Ana tangira ibukira ao ibukin Tamara are i Karawa. E oota raoi n te bwai ae ti rinanona.4
E koreaki inanon booki aika tabu bwa kaain Iteraera ngkoa a tangitang bwa a taku bwa e aki boraoi ana tangira te Atua ibukiia. Ni kaekaana, e titiraki Iehova, “E kona te aine ni mwanuoka taekan natina ae mamma, ba e na aki nanoanga natin birotona?” E kangaanga iroun te tina ae tangira ni mwaninga taekan natina ae uarereke, e taekinna Iehova bwa e a matoa riki Ana tangira. E kamatoa: “Eng, a kona ni mwaninga taekan natiia, ao ngai N na aki mwanuokiko. … Noria, I a tia ni korei arami iaon nanon baiu; a na teimatoa uringan ami oo imatau.”5 Bukina bwa Iesu Kristo e tokanikai n ana anga karea ae akea tiana, E atai raoi ara namakin.6 E atai n tainako arora ao ara kangaanga.
N te maiu ae mamate aei, ti kona n “ninikoria n roko” nakon te Tia Kamaiu ao ni karekei nanoaga, te kamaiuaki, ao te ibuobuoki.7 E ngae ngke ti karawawataaki n akea raoi bukina, e kona te Atua ni kakabwaiaira ni kawai aika bebete, bwainaki, ao ni kakawaki. Ngkai ti reirei ni kinai kakabwaia aikai, ara onimaki iroun te Atua e na rikirake. N taai aika akea tokiia, Tamara are i Karawa ao Iesu Kristo e na raoiakin bwaai aika a katanginano ni kabane. Ti tangiria ni kan ataia bwa, ni kanga ao ningai. A na Kanga Tamara are i Karawa ao Iesu Kristo ni Karaoa anne? Nningai ae Ana karaoia iai? N au atatai, A tuai ni kaotaki bwa e na kanga ke nningai8 Ae I ataia Ana bon karaoia.
N aro aika a katanginano, teuana ara mwakuri bwa ti na onimakin “bwaai ni kabane aika a katanginano a na bane ni mauna ke ni kerikaaki rinanon ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo.”9 Iesu Kristo e tokanikai iaon te aonaaba ao n “katoki” babakanikawai ni kabane. Ibukina, ngaia ae ti kona ni karekea te rau n te aonaaba ngaia ae kukurei.10 Ngkana ti Kariaia, Iesu Kristo e na onea karawawatam nakon taian kakabwaia ibukim.11 E na aki ti karau nanora ao ni kaoka te bwai ae bua;12 E na kabongana te bwai ae katanginano ibukin kabwaiara. Ngkana e roko bwa e kanga ao nningai, ti kainnanoia ni kinai ao ni kariai, n te kawai are e karaoia Aramwa, “e bon aki kakawaki; bwa te Atua e atai bwaai aikai ni kabane; ao e ti tau bwa N na ataia bwa aio ae e na riki.”13
Ti kona ni kataia n tataningaa kaekaan ara titiraki iaon e kanga ao nningai imwiina ao ni katurua am iango iaon karikirakean te onimaki iroun Iesu Kristo, ae iai Irouna te mwaaka ni kaeti bwaai ni kabane ao E korakora nanona ni kanakoraoi bwaai ni kabane.14 Ibukira bwa ti na kairoroia n ataia bwa ni kangaa ke nningai bon akea uaana ao, tokina, te taratara ae kaan.15
Ngkai ti karikirakea te onimaki iroun Iesu Kristo, ti riai naba ni kekeiaki n riki n Arona. Ti kawariia ngkanne tabeman ake iai tabeaiangaia ao ni kataia ni buokiia ni katoki bwaai aika a katanginano n te tabo are ti kunea iai;16 ti kona ni kaeti riki bwaai ao aomata aika ti kona ni buokiia. Ni koauana, te Tia Kamaiu e anga kaetieti bwa ti “riai ni ingainga ni kan karaoa te waki ae e raoiroi, ao ni karaoi bwai aika a mwaiti n [oin] nanora, ao ni kakoroa bukin te raoiroi ae e mwaiti.”17
Temanna are e a tia n rangi ni ingainga nanona ni buakana te bwai ae katanginano bon te rooia Bryan Stevenson. Ana kataneiai n te tua n te United States e katauaki nakon kamanoaia aomata aika a bukinaki ni bwaai aika aki karaoia, ao ni kakoaua bwa e eti raoi te katua ma te bure, ao kamanoan inaomataia aomata. Tabeua te ririki n nako, Mr. Stevenson e tei ibukin te mwaane ae e a tia ni bukinaki n te bure n tiritiri n ae kewe ao e motikaki bwa e na tiringaki. Mr. Stevenson e titirakina ana ekaretia ni Kiritian te mwaane arei ibukin boutokaana, e ngae ngke e aki kakaonimaki te mwaane arei n ana ekaretia ao aomata n te kaomiuniti a iango ao taetae buaka ibukin te mwaane.
Ni katuruturua ana iango te bowi n te bwai ae riki, Mr. Stevenson e taetae nakoia iaon te aine are bukinaki ni karaoa te mwakuri n tautau are e uotaki nakon Iesu. A tangiria taan bukinaki bwa e na kareaki neienne n te atibu ni karokoa ae mate, ma e taku Iesu, “Ane tuai meni bure i buakomi … , e na karea moa neiei n te atibu.”18 Ana taan bukibuki te aine a buta aia taeka. E aki kaburea te aine Iesu ma e tuanga bwa e na aki manga bure.19
Imwiin manga warekan te mwakoro aei, Mr. Stevenson e kunea bwa kororaoim, makum, ao te un e a tia ni karikiia riki Kiritian ni kareia aomata aika taetaebuaka temanna ibukina bwa a tia ni bure. Imwiina e taku, “Tiaki kona n ti taraa te bwai anne bwa e na riki,” ao e kaungaia taan taromauri bwa a na riki bwa taan kamanoia aomata ake tabeman man bwainikirinakiia irouia kaain aia komiunitii.”20 Tariu ao mwaneu, aki bwainikirinakiia aomata bon te moan ni kawai n tabeakiniia tabeman ma te nanoanga. Te kauoua ni mwaneka bon katakin tikonakin atiibu ake a karebana iai tabeman.
Ti kanga n tabe ma kabwaia ao aki nakoraoina bon mwakoron katakin maiura. A na motikaki taekara tiaki man korakoran te bwai ae ti taekinna ma man arora ni buoka te aomata ae ikoaki n rabwatana ke n ana iango ao n aki nakoraoina.21 Ngkai ngaira aomata Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira, ti ukoukoria n ira ana banna ni katooto te Tia Kamaiu, n nakonako ni karaoa ae raoiroi.22 Ti kaota ara tangira ibukiia tabeman ake ti reitaki mangaia man te mwakuri ni kakoaua kakawakiia natin Tamara are i Karawa.
E raoiroi ae ti na iangoa raoi oin nakoraoira ao aki nakoira. Ibukin John bwa e na ata bukina ngkai e reke ana bwatika Anna kateina ngaia ae kaoti bwaai ibukina. Ibukin Ruth n tarai kainnanon Merla ibukin kaau rinanon matan tinana e rangi n ibuobuoki. Ko kona ni karekea te mataata riki man katakin taraan bwaai ma te taratara ae akea tokina. Ngkai ti a riki riki n aron te Tia Kamaiu, ti karikirakea riki te atatai, te oota, ao te tangiraa ae kororaoi.
I oki nakon te titiraki are e karika te kangaanga iroun ara bwatintia i Kigali ngke e kaota nanokawkina ibukin aia tiritiri tenaan Rwandan ao n titiraki, “Ngke arona bwa iai tenaan Atua, A na aki kona ni karaoa te bwai teuana ibukiia?”
N akean kerikakin te karawawataaki n aron taai ake ngkoa ae riki man te tiritiri, ao imwiin butimwaean ara aki konabwai ni buoka te karawawataaki anne, ti kaekaa ae e a tia Iesu Kristo ni karaoa te bwai teuana ibukin te bwai ae katanginano ae korakora.23 Ti kabwarabwarai reirei aika mwaiti ibukin Iesu Kristo ao Mangakaokan Ana Ekareia.24
Imwiina riki, e titiraki raoraora, ma rannimatana, “Ko nanonna ae iai riki te bwai teuana ae I kona ni karaoia ibukiia au karo ao ai tamau ake a tia ni mate?”
Ti kaeka, “O, eng!” Ti kaota ngkanne te koaua are ni kabane bwaai aika a katanginano a kona ni kaetaki rinanon Ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo ao anne man Ana kariaia ae utu a kona n ikotaki n akea tokina.
Ngkana ti kaitaraaki ma bwaai aika a katanginano, ti kona ni karekei naano aika buakaka ibukin te Atua ke ti kona ni kaniaki riki ma Ngaia ibukin te ibubuoki ao te boutoka. Te katooto, e koreia Moomon bwa reitinakon te buaka imarenaia Nibwaite ao Reimwanaite e rotiia aomata n ae kakaokoro. E kuneaMoomon bwa “a mwaiti aika a kamatoatoaia” ao tabeman “a maraurau nanoia ibukin karawawatakiia, n te aro are a kananorinanoia i matan te Atua.”25
Tai kariaia bwaai aika a katanginano bwa e na kamatoatoa nanom ke ni kamamaara am onimaki iroun te Atua. N oneanmwiina, butiia te Atua ibukin buokam. Karikirakea am kakaitau ibukin ao onimakinan te Tia Kamaiu. Ma nakon ae ko na rang rootaki, kariaia bwa e na buokiko bwa ko na rangi n tamaroa riki.26 Kariaia bwa E na buokiko ni kamanoko, ni kariaia rawawatam bwa e na “kabwautaki n te kimwareirei iroun Kristo.”27 Ao raonna n Ana mition “ni kamaiuia aika uruakinanoia,”28 ni katoka te babakanikawai, ao n riki bwa taan kamanoia aomata ake tabeman man bwainikirinaia irouia kaain aia komiunitii.29
I kakoaua bwa e maiu Iesu Kristo. E atai bwaai aika a katanginano. Mwaake ake inanon Baina a teimatoa ni Kauringnga ibukim ma am kangaanga. E ibuobuoki nakoim n raraomam ni kabane. Ibukiia naake a roko nako Ina, te bau ae tamaroa e na onea mwiin te mannang, ao te bwa ni kukurei n onea mwin te tang ao te nanokawaki; te kakaitau ao te bukamaru e na onea mwiin te bwarannano ao te nanokawaki.30 Am onimaki iroun Tamara are i Karawa ao Iesu Kristo e na raka riki kaniwangana nakon are ko kona n iangoia. Babaire aika a katanginano—riki te babaire ae aki boraoi ae rangi ni kaun—e na katabuaki ibukin rakam. I kakoaua n aran Iesu Kristo, amen.