“Oqo na Noqu Kosipeli”—“Oqo na Noqu Lotu”

Mai vei Elder Dale G. Renlund

Ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua

Oqo na nona kosipeli na iVakabula, oqo na Nona Lotu (raica na 3 Nifai 27:21; Mosaia 26:22; 27:13). Ia ni rau waki vata na rua oqo ena basika na mana ka vakayaco veisau.

Loma ni vica senijiuri, na pauta loaloa e pauta ni gasau kaukauwa duadua. E rawa ni vanataka na gasau ni dakainivanua, ia e sega soti ni yaga ena veicakacaka ni keli vatutalei kei na ta gaunisala. Sa rui malumalumu me voroka na vatu.

Ena 1846 a bulia rawa e dua na dauniwainimate ni Itali na yacana o Ascanio Sobrero e dua na gasaukuro vou, na introglycerin. Na waiwai oqo e vakaudolutaki na kena kaukauwa mai na pauta loaloa. E rawa vorolaka na vatu. E kalouca ga ni nitrtoglycerin e sega ni rawa ni nuitaki. Ni lutu mai na dua na vanua cere lailai ga, ena kacabote. Kevaka e katakata sivia ena kacabote. Kevaka e batabata sivia ena kacabote. Kevaka mada ga e biu tu ga ena dua na rumu batabata, butobuto, ena yaco me kacabote. E levu na matanitu era vakatabuya na kena veikauyaki, ka levu talega era vakatabuya na kena buli.

Ena 1860 a tekivuna e dua na dauvakadidike ni Sweden na yacana o Alfred Nobel me vakadeitaka na nitroglycerin. Ni oti e vitu na yabaki ni vakadidike, a rawata na nona inaki ena nona domica na nitroglycerin ena dua na ka sega na kena yaga vakatokai me diatomaceous earth se vatubuso. Na vatubuso e dua na vatu qaraqara ka rawa ni vurumemeataki me pauta. Ni veiwaki kei na nitroglycerin, na vatubuso ena domica na nitroglycerin, na drega ena rawa mai kina e rawa ni buli me vaka na “kau lalai.” Ena ituvaki oya, sa rawa ni nuitaki na nitroglycerin. E rawa ni maroroi tu vakavinaka, veikauyaki, ka vakayagataki ni kaukauwa sara na kena kacabote. E vakatoka o Nobel na cokotivata oqo ni nitroglycerin kei na kieselguhr me dainimati.

A veisautaka na vuravura na dainimati. A vutuniyau talega kina o Nobel. Ni sega ni dua na ka me vakadeitaka, e rerevaki sara me yaga na nitroglycerin, me vaka qai raica rawa o Ascanio Sobrero. Vakataki koya,sa tukuni oti, kieselguhr e sega na kena yaga. Ia ni rau waki vata na ka e rua oqo e vakayaco veisau ka talei kina na dainimati.

Ena sala vata oqori, ni rau cokovata na kosipeli i Jisu Karisito kei na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai e basika na kena yaga vakayaco veisau vei keda. E taucoko na vinaka ni kosipeli, e gadrevi e dua na lotu lesi mai vakalou me vunautaka, maroroya na kena savasava, ka qarava na kena cakacaka vakalotu ena nona mana kei na veivakadonui na iVakabula.

Vakasamataka mada na kedrau cokoti vata na nona kosipeli na iVakabula kei na Nona Lotu me vaka e dusia na parofita ni iVola i Momani o Alama. Sa nona itavi na Lotu me “kakua ni vunautaka e dua tale na ka, na veivutuni ga kei na vakabauta na Turaga, o koya [ena sereki ira na] nona tamata.” Ni vakayagataka na veivakadonui ni Kalou, sa nona itavi na Lotu me qarava na cakacaka vakalotu ni papitaiso “ena yaca ni Turaga, mo dou nona ivakadinadina ni dou sa ia oqo na veiyalayalati kei koya [mo dou] na qaravi koya ka muria na nona ivunau.” O ira era papitaiso era taura na yaca i Jisu Karisito, lewena na Nona Lotu, ka yalataki vei ira na kaukauwa levu ena sovaraki mai ni Yalo.

Era lako yani vakalewe levu kina wai o Momani mera rogoca na nona vunautaka o Alama na kosipeli. E dina ni ra rokova na wai oya kei na kena veikau volekata, na nona Lotu na Turaga e sega ni dua na vanua se dua na vale, e sega vakakina nikua. Na Lotu sai ira ga na tamata rawarawa dina, era tisaipeli i Jisu Karisito, era soqoni vata ka tauyavutaki ena dua na isoqosoqo lesi vakalou ka vukea na Turaga me rawa na Nona inaki. Na Lotu na iyaragi eda vulica kina na itavi bibi i Jisu Karisito kei na ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi. E vakarautaka na Lotu na sala vakadonui vei ira na tamata mera vakaitavi ena veicakacaka vakalotu ka cakava na veiyalayalati tudei vata kei na Kalou. Na maroroi ni veiyalayalati oqori e vakavolekati keda vua na Kalou, eda na rawata meda vakaivotavota kina ena Nona kaukauwa, ka veisautaki keda me da yaco me vaka e vinakata o Koya vei keda.

Me vaka ga ni sega ni yaga ni dainimati kevaka e sega na nitroglycerin, ena qai duatani ga na nona Lotu na iVakabula kevaka e tarai cake ena Nona kosipeli. Ke sega na nona kosipeli na iVakabula kei na veivakadonui me qaravi na kena veicakacaka vakalotu, ena sega ni vakabau na Lotu.

Kevaka e sega na revurevu veivakadeitaki ni vatubuso, e vakaiyalayala walega na yaga ni nitroglycerin me kacabote kina na ka e vinakati me kacabote. Me vaka sa vakaraitaka na itukutuku makawa, kevaka e sega na Lotu ni Turaga, e vakakina na sega ni nuitaki na kilaka vakatamata baleta na Nona kosipeli—e rawarawa na kena kuitaki kina ivunau eso ka rawarawa nona rawai ena veivakayarayarataki ni veimatalotu, itovo ni vanua, kei na vakasama vakaivolatabu. Na cokoti vata ni veivakayarayarataki eso oqori sa vakavotui ena veitabagauna ni bera na kena se qai oti. E dina ni vakatakilai mai na kosipeli ena kena savasava, na ivakadewa kei na vakayagataki ni kosipeli oqori sa yaco me dua na ituvaki vakalou sega na kena mana baleta ni yali na Lotu vakadonui vakalou.

Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai sa rawa ni yacovi kina na mana ni Kalou baleta ni tu kina na Nona veivakadonui me vakavulici na ivunau nei Karisito ka vakarautaka na veicakacaka vakalotu ni veivakabulai kei na bula vakalou ni kosipeli. E gadreva na iVakabula me vosota na noda ivalavala ca, vukei keda meda rawata na Nona kaukauwa, ka veisautaki keda. A vakararawataki ena vuku ni noda ivalavala ca ka gadreva me vosoti keda mai na itotogi e dodonu meda sotava. E vinakata o Koya meda yaco me savasava ka vinaka sara Vua.

E tu vei Jisu Karisito na kaukauwa me cakava. E sega walega ni rarawataka na noda yaco koso ka tagicaka na noda cudruvi tawamudu ena vuku ni noda ivalavala ca. Sega, e lako sivita o Koya, e tawayalani rawa, ka vakalesuya mai Nona Lotu me rawa kina ni yacova na Nona kaukauwa.

Na uto ni kosipeli e vakatavulica na Lotu oya nio Jisu Karisito e colata na “noda rarawa, ka colata na rarawa ni lomada.” “Sa tau vua na cudruvi sa vu ni noda veivinakati tale.” “A vosota [o Koya] na kauveilatai,” gutuva na ivau ni mate,” cabe cake ki lomalagi, ka dabe sobu ena liga imatau ni Kalou, me rawata mai vei Tamana na nona dodonu ni loloma cecere.” E vakayacora oqo na iVakabula baleta ni lomani Tamana ka lomani keda. Sa sauma oti o Koya na kena isau tawayalani o koya sa rawa kina Vua me kaya ni nona o ira kece era vakabauti Koya [ka dautataro]” ena vukudra—ena vukuda. E sega ni vinakata o Jisu Karisito e dua tale na ka, ia me da veivutuni ga ka lako yani Vua me rawa ni vakadonui keda ka vakasavasavataki keda. Ena vuku ni gagadre oqo, sa sega ni vakasuka mai kina ko Koya se veivukiyaki.

Na rawati ni kaukauwa ni veiyalayalati ni Kalou kei na Nona loloma ni veiyalayalati e rawati ena Nona Lotu. Na duavata ni nona kosipeli na iVakabula kei na Nona Lotu e veisautaka na noda bula. A veisautaki rau na tubuqu mai vei tinaqu. O tukaqu o Oskar Andersson ena vanua ni ta waqa e Högmarsö, e dua na yanuyanu ena yatu yanuyanu e Stockholm. Eratou vakaitikotiko na watina, o Albertina, kei iratou na gone ena tai levu e Sweden. Ni oti e rua na macawa, ena Vakarauwai, dau voce i vale ena nona boto o Oskar me baleta na muanimacawa ni bera ni qai lesu tale i Högmarsö ena yakavi ni Sigatabu. Ena dua na siga e Högmarsö, a rogoca ni rau vunautaka tiko e rua na daukaulotu ni Amerika na kosipeli vakalesui mai nei Jisu Karisito. E vakila o Oskar ni rogoca na savasava ni dina, ka vakasinaiti ena reki sega ni tukuni rawa.

Ena nona lesu itale ivale, a tukuna vei Albertina o Oskar na veika baleti rau na daukaulotu. E vakamacalataka ni vakabauta o koya na veika erau vakavulica. A kerei koya me wilika na tikidua erau solia vua, ka tukuna vua ni sega nanuma ni dua vei ira na luvedrau ena papitaiso ni se gonelailai. A cudru o Albertina ka viritaka na tikidua ena ibinibini benu. A sega ni levu na ka e tukuni vei rau kbaleti Oskar ena nona lesu icakacaka ena yakavi ni Sigatabu.

Na gauna ga sa lako kina, a taura tale mai o Albertina na tikidua oya. A veidutaitaka vakamalua na kedra ivakavuvuli kei na ivakavuvuli ena nona iVolatabu makawa. E kurabui ni vakila ni dina na veika e wilika. Na gauna ka tarava ni lesu mai ivale o Oskar, e totoka na nona kidavaki, vakakina na iVola iMomani a kauta voli mai. A maqusa o Albertina ena wiliwili, baci veidutaitaka tale na kena ivunau kina iVolatabu. Vakataki Oskar, a vakadinadinataka na dina savasava ka vakasinaiti ena reki sega ni tukuni rawa.

Eratou toki i Högmarsö o Oskar, Albertina, kei ira na luvedrau me ratou voleka vei ira na vica na lewe ni Lotu mai kea. Ni oti e dua na macawa nodrau papitaiso o Oskar kei Albertina ena 1916, a kacivi o Oskar me iliuliu ni ilawalawa e Högmarsö. Me vakataki ira e levu na saumaki mai, erau vosa vakacacataki o Oskar kei Albertina ena vuku ni nodrau vakabauta vou. Era sega ni via volitaka vei rau na sucu o ira na dauteitei e kea, sa dau voce kosova kina o Oskar na ikeli me voli sucu mai vei ira na dauteitei yalomalua.

Ia ena veiyabaki e tarava, e tubu na lewe ni Lotu e Högmarsö, dua na vuna na ivakadinadina qaqa nei Albertina kei na nona igu ni kaulotu. Ni yaco me tabana na ilawalawa, a kacivi o Oskar me imatai ni kena peresitedi ni tabana.

Erau dau rokova tu na yanuyanu oya o ira na lewe ni tabana o Högmarsö. Oqo e nodra Wai ni Momani. Oqo na vanua era mai kila kina na nodra Dauveivueti.

Ni toso na veiyabaki, ni rau maroroya voli na nodrau veiyalayalati ni papitaiso, a veisautaki rau o Oskar kei Albertina na kaukauwa i Jisu Karisito. Erau gadreva merau cakava eso tale na veiyalayalati ka ciqoma nodrau veivakalougatataki ni valetabu Me rau rawata na veivakalougatataki oqori, rau mani biuvanua kina mai na nodrau vanua e Sweden ki Salt Lake City ena 1949. A veiqaravi o Oskar vaka nodra iliuliu na lewenilotu e Högmarsö me 33 na yabaki.

Na cokovata ni nitroglycerin kei na vatubuso a isau levu kina na dainimati; na cokovata ni kosipeli i Jisu Karisito kei na Nona Lotu e sega ni saumi rawa ena ilavo. E rau rogoca o Oskar kei Albertina na kosipeli vakalesui mai baleta ni dua na parofita ni Kalou a kaciva, lesia, ka talai ira na daukaulotu ki Sweden. Ena veilesi vakalou, era vakatavulica na daukaulotu na ivunau i Karisito kei na lewa ni matabete era papitaisotaki rau kina o Oskar kei Albertina. E rau tomana o Oskar kei Albertina na vulica, vakatorocaketaka ka veiqaravi vei ira na tani me vaka ni rau lewenilotu. E yaco merau Yalododonu Edaidai baleta ni rau maroroya na veiyalayalati rau cakava.

E dau cavuta na iVakabula na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai me “noqu lotu” baleta ni sa lesia o Koya me rawati kina na Nona inaki—vunautaki na Nona kosipeli, vakarautaki na Nona veicakacaka vakalotu kei na veiyalayalati, sa rawa kina ena Nona kaukauwa me vakadonui keda ka vakasavasavataki keda. Ke sega na Nona Lotu, ena sega na veivakadonui, sega ni vunautaki na dina vakatakilai mai ena Yacana, sega na cakacaka vakalotu se veiyalayalati, sega ni vakatakilai mai na kaukauwa vakalou, sega na veisau me yaco me vaka na ka e vinakata na Kalou, ka tawayaga na nona ituvatuva na Kalou me baleti ira na Luvena. Na Lotu ena itabagauna oqo sa ka bibi sara ena Nona ituvatuva.

Au sureti kemuni moni soli kemuni taucoko vua na iVakabula, Nona kosipeli, kei na Nona Lotu. Nio vakayacora vakakina, oni na raica ni nodrau cokovata na kosipeli ni iVakabula kei na Nona Lotu ena kauta mai na kaukauwa kina nomu bula. Na kaukauwa oqori e cecere cake sara mai na dainimati. Ena vorolaka na vatu ena nomu sala, veisautaki iko mo vakaivotavota ena matanitu ni Kalou. Ona “vakasinaiti ena reki ka sega ni vakamacalataki rawa ka sinai ena lagilagi.” Ena yacai Jisu Karisito, emeni.