Kapitulo 12

Ang Ilang mga Nawong Nagpaingon sa Zion

Sa buntag sa Abril 6, 1853, mibarug si Brigham Young uban sa iyang mga magtatambag, si Heber Kimball ug Willard Richards, diha sa wala pa mahuman og kalot nga sukaranan alang sa bag-ong templo sa Siyudad sa Salt Lake. Kanunay niyang gilantaw kini nga adlaw sulod sa daghang mga bulan—kon dili mga tuig—ug dili na unta siya mangayo og mas tin-aw nga asul nga langit. Kini ika-baynte tres nga anibersaryo sa Simbahan ug ang unang adlaw kini sa kinatibuk-ang komperensya sa tingpamulak. Liboan ka mga Santos ang mianha sa nahimutangan sa templo, ingon sa ilang gibuhat kaduha sa usa ka tuig, aron sa pagpaminaw sa mga pulong sa ilang mga pangulo. Apan karong adlawa lahi. Karon mianhi usab sila aron sa pagsaksi sa pagpahimutang sa mga tukuranang bato sa templo.¹

Ingon og gibati ni Brigham ang pagmaya. Nakaugbok na siya sa yuta alang sa templo ug nakapahinungod na si Heber sa dapit niini duha ug tunga ka mga bulan na ang milabay. Sukad niadto, ang mga trabahador walay igo nga panahon sa pagkalot og hingpit sa dako kaayong solido nga pundasyon, apan nakakalot na sila og mga kanal subay sa mga bungbong niini igo ka dako nga mohaum ang hilabihan ka lapad nga mga tukuranang mga bato. Ang paghuman sa pagkalot mokabat og laing duha ka mga bulan sa pagtrabaho.²

Uban sa mga Santos nga nagpundok, si Brigham ug ang iyang mga magtatambag mipahimutang sa tukuranang bato sa habagatang silangan nga kanto sa pundasyon.³ Ang kada tukuranang bato mitimbang og sobra sa lima ka libo ka libra [2,273 ka kilo].⁴ Ang templo adunay unom ka taluktukan ug mas taas kay sa mga templo sa Kirtland ug Nauvoo, nanginahanglan og solido nga pundasyon aron sa pagsuporta sa gibug-aton niini. Sa usa ka miting uban ni arkitekto Truman Angell, gidrowing ni Brigham ang templo diha sa usa ka pisarang bato ug gipasabut nga ang tulo ka silangang taluktukan niini morepresentar sa Melchizedek nga Pagkapari samtang ang tulo ka kasadpang taluktukan morepresentar sa Aaronic nga Pagkapari⁵

Human mapahimutang ang mga tukuranang bato, si Thomas Bullock, usa ka klerk sa Simbahan, mibasa og usa ka sermon nga giandam ni Brigham Young mahitungod sa katuyoan sa mga templo. Bisan tuod og daghang mga Santos ang nakadawat og pagtuga didto sa Templo sa Nauvoo o didto sa Council House, usa ka gambalay sa Siyudad sa Salt Lake nga temporaryong gihatagan og awtoridad alang sa pipila ka buhat sa templo, ang kasagaran kanila nakasinati sa ordinansa og kausa lamang ug tingali wala makasabut sa hingpit sa kaanindot ug kahulugan niini. Ang ubang mga Santos, lakip ang bag-ong miabut nga mga taga Uropa, walay higayon sa pagdawat sa pagtuga. Aron matabangan sila sa pagsabut sa sagradong ordinansa ug sa importansya niini, mihatag si Brigham og usa ka paghulagway.⁶

“Ang inyong pagtuga,” gipasabut sa sermon, “mao ang pagdawat niadtong tanan nga mga ordinansa diha sa balay sa Ginoo, nga mga gikinahanglan kaninyo, human kamo mobiya niini nga kinabuhi, aron makahimo kamo sa paglakaw balik ngadto sa presensya sa Amahan, molabay sa mga anghel kinsa nagbarug isip mga bantay, makahimo sa paghatag kanila sa mga importanting mga pulong, sa mga timailhan ug mga timaan kalabut ngadto sa balaang pagkapari, ug makaangkon sa inyong mahangturong kahimayaan bisan pa sa yuta ug sa impiyerno.”⁷

Bisan sa wala pa moadto sa walog, giplano na ni Brigham ang pagtukod og laing templo sa labing dali kon makakaplag ang Simbahan og bag-ong pundukanan nga dapit. Ug diha dayon sa iyang pag-abut sa walog, nakita niya ang templo sa usa ka panan-awon. “Lima ka tuig ang milabay sa miaging Hulyo, akong nakita dinhi ang tukuranang bato sa templo dili dyes pye gikan diin atong gipahimutang ang bato,” mipamatuod siya ngadto sa mga Santos diha sa komperensya. “Wala gayud ako motan-aw niana nga yuta apan unsa ang panan-awon niini anaa sa akong atubangan.”⁸

Samtang gipahinungod sa mga Santos ang ilang mga kaugalingon ngadto sa proyekto ug mibayad sa ilang ikapulo, misaad si Brigham, ang templo mobarug sa katahum ug sa kahalangdon, molabaw sa bisan unsa nga ilang nakita o nahunahuna.⁹

---

Wala madugay human sa seremonyas sa tukuranang bato, nadawat ni Ann Eliza Secrist sa usa ka adlaw ang upat ka sulat gikan sa iyang bana, si Jacob. Ang matag sulat miasoy og usa ka laing hugna sa iyang panaw ngadto sa natad sa misyon. Ang labing bag-ong sulat, gipetsahan og Enero 28, 1853, nagpakita nga sa katapusan miabut na siya sa Hamburg, usa ka siyudad diha sa Panag-abin sa Germany.¹⁰

Human sa walo ka bulan sa pagbiya ni Jacob, mas malinawon na si Ann Eliza sa iyang pagkawala diha. Ang Deseret News kasagaran miimprinta og mga sulat gikan sa mga elder sa tibuok kalibutan, naghatag sa mga Santos og mga balita sa misyonaryong buhat sa layo kaayong mga dapit sama sa Australia, Sweden, Italy, ug India. Usahay kini nga mga balita mihulagway og grabeng oposisyon ngadto sa mga misyonaryo. Duha ka adlaw sa wala pa moabut ang sulat ni Jacob, sa tinuod, nakabasa si Ann Eliza diha sa Deseret News mahitungod sa mga paningkamot sa gobyerno sa pagpapahawa sa usa ka misyonaryo gikan sa Hamburg.

Kay sa mahadlok alang ni Jacob, misulat si Ann kaniya og makadasig nga sulat. “Walay kapuslanan ang pagpaninguha sa paghunong niini nga buhat,” mipamatuod siya, “kay kini mopadayon bisan pa sa tanang mga yawa sa yuta ug sa impiyerno, ug walay makapahunong sa pag-uswag niini.”¹¹

Bisan kanus-a si Ann Eliza misulat sa iyang bana, iyang hisgutan ang kabaskog sa lawas sa ilang mga anak. Nianang tingtugnaw nasakit sila og dupang, apan ang matag usa kanila naayo gikan sa sakit sa pagkatingpamulak. Unya natakdan sila og hangga, nga mihasol kanila sulod sa usa ka bulan. Atol niini nga panahon, ang mga bata kasagaran naghisgot mahitungod sa ilang amahan, ilabi na kon sila manglingkod inig pangaon nga ilang nahibaloan nga iya untang ikalipay.

Misulat usab siya mahitungod sa uma sa pamilya, nga nahimutang mga baynte ka milya [32 ka kilometro] sa amihanan sa Siyudad sa Salt Lake. Misuhol si Jacob ug Ann Eliza og mga tawo sa pagpadagan niini samtang ang pamilya namuyo sa siyudad, ug bag-ohay usa ka mag-uuma namugos pagpangayo og bildo, mga lansang, ug kahoy gikan ni Ann Eliza aron sa paghuman sa usa ka balay diha sa yuta nga gipanag-iya. Gihatagan niya og mga materyales gikan sa balay niya sa siyudad, bisan tuod og kini wala usab mahuman. Ang sama nga tawo sa wala madugay namugos sa pagpabayad alang sa trabaho nga sa sinugdan siya miuyon sa pagtrabaho nga walay bayad. Walay kwarta o trigo nga magamit, mibaligya si Ann Eliza og usa ka baka aron sa pagbayad kaniya.¹²

Sa iyang sunod nga sulat ngadto ni Jacob, bisan pa niana, malipayon si Ann Eliza sa pagbalita nga ang uma miuswag sa nindot nga ani. Namatikdan usab niya nga kusog niyang gibati nga siya ug ang mga bata kinahanglan nga mobalik ngadto sa uma, magtukod og gamay nga balay diha sa yuta nga gipanag-iya, ug mopuyo didto. Apan dili siya gusto nga mohimo sa ingon ka importanting desisyon nga dili una mangayo sa tambag ni Jacob. “Gusto kong mahibalo sa imong hunahuna kalabut sa hilisgutan,” mipahayag siya, “ug gusto kong mosulat ka kanako sa labing madali nga mahimo kabahin niini.”

Gipadala niya ang hangyo uban sa mas daghang gugma ug inusab nga pasalig. “Bisan kon kita nagbulag og layo, layo sa usag usa pinaagi sa dagkong mga lawod, lapad kaayong mga kasagbutan, ug puno sa nyebe nga mga kabukiran, apan nagpadayon ako sa paghunahuna kanimo ug sa imong kaayohan,” misulat siya. “Ayaw tuguti ang bisan unsa sa pagsamok kanimo kabahin kanako, kay ako nagtuo nga ang Dios, kinsang serbisyo ikaw anaa, mopanalipud kanako.”¹³

---

Nianang tingpamulak, diha sa isla sa Maui, mga balita sa pamantalaan mahitungod sa Agosto 1852 nga sermon ni Orson Pratts kabahin sa dinaghang kaminyoon nakahimo og kaguliyang. Giuso kanhiay sa mga Hawaiian ang daghan og asawa, apan gihimo sa gobyerno nga supak sa balaod ang pagbuhat ug karon idemanda kadtong kinsa milapas sa balaod. Dali nga gigamit sa Protestanting mga misyonaryo ang mga panudlo sa sermon ni Orson ug gituis kini aron sa pagbiay-biay sa mga Santos ug sa paghatag og pagduda sa Simbahan.¹⁴

Kumbinsido nga ang kamatuoran ug pagkadayag mao ang labing maayo nga paagi sa pagtubag sa mga bakak ug sayop nga mga pagtuo mahitungod sa Simbahan, gihunongan ni George Q. Cannon ang paghubad sa Basahon ni Mormon, gihubad ang pinadayag kabahin sa dinaghan nga kaminyoon, ug misangyaw mahitungod sa pagbuhat ngadto sa usa ka pundok sa liboan ka mga tawo. Ang sermon ni George mipawagtang sa kalibug bahin sa dinaghan nga kaminyoon ug miklaro nga ang mga indibidwal wala gilauman sa pagbuhat niini gawas kon ang Ginoo momando kanila sa pagbuhat sa ingon.¹⁵

Sa wala pa ang iyang sermon, napakita ni George ang iyang paghubad sa pinadayag ngadto ni Jonathan Napela. Nahimuot si Napela niini. Sa wala pa ang iyang bunyag kaniadtong 1852, gibati ni Napela ang pamugos gikan sa iyang mga higala nga Protestante sa pagbiya sa Simbahan. Ang mabinantayong pakigtrabaho uban ni George diha sa Simbahan milig-on sa iyang pagtuo. Bisan og ang paghubad sa Basahon ni Mormon lisud nga trabaho, karon ug unya siya ug si George mohunong aron sa paghisgot sa basahon. Gibati ni Napela ang mga kausaban nga nahitabo sa iyang kinabuhi. Sama kini sa tudling diha sa basahon ni Alma: usa ka liso gitanom, ug karon kini nagtubo. Ang gipahiuli nga ebanghelyo ni Jesukristo gibati nga husto ug maayo, ug gusto niya nga makigbahin niini ngadto sa uban.¹⁶

Misugod si Napela sa pagkuyog sa mga misyonaryo sa ilang mga pagbisita, ug misangyaw siya sa ebanghelyo uban sa gahum ug kalarino. Usa ka adlaw misulat gani siya ngadto ni Brigham Young aron sa pagpakigbahin sa istorya sa iyang pagkakabig. “Yano kini kaayo kanato nga kini mao ang simbahan sa Dios,” mipamatuod si Napela, “ug ang akong mga hunahuna malipayon nga moanha sa inyong dapit, kon moabut ang hustong panahon.”¹⁷

Sa dihang miabut ang bag-ong mga misyonaryo diha sa mga isla, ang ilang pagkabakikaw sa pinulongan hapit kataw-anan. Mitanyag si Napela sa paghatag kanila og mga leksyon sa pinulongan—usa ka tanyag nga ila dayong gidawat. Gihatagan niya sila og mga Biblia ug mga diksyunaryo nga Hawaiian, usa ka dapit nga makatuon, ug mga makaon. Matag buntag ug gabii, ang mga elder mosulti og mga tudling gikan sa Biblia nga Hawaiian ug gibansay sila ni Napela sa mga sukaranan sa iyang pinulongan. Sa katapusan sa matag adlaw, ang iyang mga estudyante naluya.

“Sa kanunay usa ako ka kugihan nga tawo,” miingon ang usa ka misyonaryo,“ apan kini ang labing malisud nga buhat nga sukad akong nahimo.”¹⁸

Human sa pipila ka adlaw sa panudlo gikan ni Napela, ang mga elder makalitok na og pipila ka mga pulong—bisan og wala silay nasabtan sa ilang gibasa. Sulod sa usa ka bulan, gidala sa mga elder ang ilang mga basahon ngadto sa hilom nga mga dapit didto sa mga kakahoyan aron sa pagbansay sa pinulongan pinaagi sa paghubad sa mga kapitulo sa Biblia gikan sa Iningles ngadto sa yanong Hawaiian.¹⁹

Sa dihang gitapos ni Napela ang iyang panudlo, mikatag ang mga elder sa tibuok nga mga isla, mas andam sa pagtuman sa ilang mga misyon. Sa wala madugay si Napela gi-orden nga usa ka elder, nahimong usa sa unang mga Hawaiian nga nagkupot sa Melchizedek nga Pagkapari. Ang ebanghelyo nakagamut diha kaniya, ug salamat sa usa ka bahin sa iyang kaugalingon nga mga paninguha, kini nagsugod sa paggamut diha sa Hawaii.²⁰

---

Nakapasiplat si William Walker sa Cape Town, Habagatang Africa, sa unang higayon kaniadtong Abril 18, 1853.²¹ Ang siyudad anaa sa tumoy sa habagatang kasadpan sa usa ka luuk diha ubos nianang taas, lapad og ibabaw nga bukid. Lain nga tumoy sa bukid, hapit sama ka taas sa lain, misaka ibabaw sa kasadpang bahin sa siyudad. Gikan diin si William nagbarug, diha sa bantawan sa usa ka bapor mga usa ka milya [1.6 ka kilometro] gikan sa baybayon, ang tumoy sa bukid sama sa usa ka dako kaayo nga leon nga nagtikangkang og higda.²²

Sa walo ka bulan nga miagi, si William ug ang iyang mga kompanyon, si Jesse Haven ug Leonard Smith, nahimong usa sa 108 ka lalaki nga gitawag ngadto sa misyonaryong serbisyo diha sa usa ka espesyal nga komperensya sa Agosto 1852. Si William mismo didto sa mga kabukiran sa habagatang silangan sa Siyudad sa Salt Lake, namutol og kahoy aron itukod og gabsananan, sa dihang ang iyang tawag [call] gi-anunsyo. Miadto siya sa siyudad human sa pila ka adlaw aron sa pagsuhol og mga tawo sa pagtabang sa gabsananan, ug sa iyang pagpadulong ngadto nahibaloan niya ang mahitungod sa iyang bag-ong adtoan.²³

Usa ka beterano sa Mormon Batalyon kinsa lig-on og pagsalig ngadto sa kawsa sa Zion, misugod dayon si William sa pagpangandam alang sa iyang misyon. Sa traynta y dos, mibiya siya og duha ka asawa, duha ka gagmay nga mga bata, ug duha ka andana nga adobe nga balay diha sa siyudad. Gibaligya niya ang iyang parte sa gabsananan, mipalit og igo nga mga sangkap aron sa pagsuporta sa iyang pamilya sulod sa usa ka tuig, ug mibiya sa Siyudad sa Salt Lake human sa kinse ka mga adlaw.²⁴

Human midunggo ang ilang bapor sa Cape Town, si William ug ang iyang mga kompanyon nanaug ug nakaplagan ang ilang mga kaugalingon sa usa ka dapit nga lahi kaayo gikan sa Utah.²⁵ Ang Cape Town usa ka karaang pamuy-anan nga Dutch nga sukad kaniadto ubos sa pagmando sa mga British. Ang puti nga mga kolonistang British ug mga Afrikaner—ang mga kaliwat sa unang mga kolonista nga Dutch—milangkob sa usa ka bahin sa traynta ka libo nga mga lumulupyo sa siyudad, samtang hapit sa katunga sa lumulupyo niini nagsagol ang kaliwatan o itom, lakip ang daghang mga Muslim ug mga tawo nga kaniadto ulipon.²⁶

Sa pagkagabii sa Abril 25, gihimo sa mga misyonaryo ang unang miting didto sa balay tigumanan sa lungsod. Giablihan ni Jesse ang iyang Bag-ong Tugon ug misangyaw gikan sa mga Taga-Galacia ngadto sa mauyunon nga kongregasyon. Gisundan ni Leonard uban sa usa ka sermon mahitungod ni Joseph Smith, ang Basahon ni Mormon, ug pinadayag. Ang pipila sa mga tawo nga diha naminaw misugod sa paglangas ug pagbugal-bugal sa mga misyonaryo. Usa ka gubot ang nahitabo, ug ang miting nahuman nga nagkaguliyang. Sa dihang mibalik ang mga misyonaryo ngadto sa balay tigumanan sa lungsod sa pagkasunod adlaw aron sa paghimo og laing miting, ang mga pultahan gikandaduhan.²⁷

Mipuasa ug nag-ampo ang mga misyonaryo nga ang Ginoo moabli sa mga kasingkasing sa katawhan aron sa pagdawat sa kamatuoran ug aron sa pagpakita kanila og gamay nga pagkamaabi-abihon. Kasagaran sa gabii ang mga elder matulog nga gigutom. “Ang among mga higala ingon og nihit kaayo,” gisulat ni William sa iyang journal. “Ang yawa determinado nga kami pagutman aron mamahawa.”²⁸

Isa sa mga hinungdan nga nagpalisud sa ilang buhat mao ang kaliwatan. Sa milabay nga tuig, ang balay balaoranan sa Utah naglantugi sa kahimtang sa ulipon nga mga itom sa Utah. Ni si Brigham Young ni ang mga magbabalaod buot nga ang pagkaulipon mahimong mokaylap diha sa rehiyon, apan daghang mga Santos gikan sa habagatang Estados Unidos midala og ulipong mga tawo ngadto sa teritoryo. Mituo si Brigham sa pagkamaloloy-on sa tanang mga tawo, ug siya misupak sa pagkaulipon ingon nga kini anaa sa Habagatang Amerika, diin ang mga ulipong mga lalaki ug mga babaye gihunahuna nga mga kabtangan ug nagkulang sa sukaranang mga katungod. Apan sama sa kadaghanang mga tawo gikan sa amihanang Estados Unidos, mituo siya nga ang itom nga mga tawo angay sa pagkaulipon.²⁹

Sa panahon sa mga debate, gipahayag sa dayag ni Brigham sa unang higayon nga ang mga tawo nga itom nga Aprikano ang kaliwat dili na ma-orden ngadto sa pagkapari. Sa wala pa kini nga panahon, pipila ka itom nga mga lalaki ang na-orden, ug walay pagdili diha niana o human niana alang sa ubang kolor o kaliwatan. Samtang siya mipasabut sa mga pagdili, gipalanog ni Brigham ang usa ka mikaylap apan sayop nga ideya nga gitunglo sa Dios ang mga tawo nga kaliwat sa itom nga Aprikano. Gani gipahayag usab niya nga sa umaabut nga panahon, ang itom nga mga Santos “makabaton sa tanang mga pribilehiyo ug sobra pa” nga gipahimuslan sa ubang mga miyembro sa Simbahan.³⁰

Si Apostol Orson Pratt, kinsa miserbisyo sa balay balaoranan, misupak sa pagtugot og pagkaulipon diha sa teritoryo ug mipasidaan sa mga magbabalaod batok sa pagpahamtang og pagkaulipon diha sa katawhan nga walay awtoridad gikan sa Dios. “Ato bang apilon ang inosenting Aprikano nga walay nahimong kasal-anan,” nangutana siya, “ug silutan siya ngadto sa pagkaulipon nga walay nadawat nga bisan unsa nga awtoridad gikan sa langit sa pagbuhat sa mao?”³¹

Maingon usab, si Orson Spencer, kanhiay presidente sa misyon kinsa miserbisyo diha sa balay-balaoranan, nakapangutana kon sa unsa nga paagi kini nga pagdili makaapekto og dako sa misyonaryo nga buhat. “Unsaon pagdala sa ebanghelyo ngadto sa Aprika?” nakapangutana siya. “Dili kita makahatag kanila sa pagkapari. Sa unsa nga paagi sila makabaton niini?”³²

Ang ingon nga mga pangutana mahitungod sa pagdili sa pagkapari wala mahusay, bisan pa niana, ug ang balay-balaoranan sa katapusan miboto sa paghimo og usa ka sistema sa itom nga “pagkaulipon” diha sa teritoryo.³³

Kon ang pakigpulong ni Brigham direkta ba nga miimpluwensya sa mga lihok ni William ug sa iyang kauban nga mga misyonaryo sa Habagatang Aprika, ang ilang mga panulat wala maghisgot kabahin niini. Ang pakigpulong wala magdili sa itom nga mga lalaki ug mga babaye gikan sa pagpasakop sa Simbahan. Apan samtang ang uban nga mga simbahan naninguha sa paghimo nga kinabig sa itom nga mga pumupuyo, si William, Jesse, ug Leonard nagtutok sa ilang mga paningkamot una sa tanan diha sa puti nga mga lumulupyo sa siyudad.³⁴

Usa ka adlaw, human sa usa ka bulan nga dili malampuson nga pagsangyaw, miadto si William pipila ka mga milya sa gawas sa siyudad sa pagpangita og bag-ong mga dapit sa pagsangyaw. Miulan og kusog, ug ang pantalon ug sapatos ni William dali nga nabasa. Sa wala madugay mihunong siya sa usa ka balay-abutanan ug mipaila sa iyang kaugalingon isip usa ka misyonaryo nga Santos sa Ulahing mga Adlaw.

Ang tinugyanan sa balay-abutanan mitan-aw kaniya nga walay pagbati. “Wala koy labut kon kinsa ka ,” miingon ang tigbantay sa balay-abutanan, “basta mobayad ka lang sa imong pag-istar.”

Nagbiyahe ug nagsangyaw kami sa ebanghelyo nga walay pitaka o kwarta,” misugod si William sa pagpasabut, apan dali siyang gipapahawa sa tinugyanan sa balay-abutanan.

Gisungasong ni William sa kakapoy ang ulanon nga gabii, ang iyang mga tiil nagsakit ug giluthan. Sa wala madugay ang hangin mikusog, ug nagpakilooy siya alang sa kapasilongan sa matag balay nga iyang gilabyan. Sa panahon nga miabut siya sa lungsod sa Mowbray, upat ka milya [6.4 ka kilimetro] gikan sa Cape Town, gibalibaran siya og ka disesais ka mga higayon.

Sa Mowbray miduol siya sa usa ka balay ug duha ka mga lalaki ang migula sa pultahan. Nangutana si William sa mas batan-on sa duha ka lalaki kon aduna ba silay kwarto o katre nga ikapagamit. Ang batan-ong lalaki gusto nga motabang kaniya, apan wala siyay dapit nga kabutangan kaniya alang sa kagabhion.

Napakyas, mibalik si William sa paglakaw taliwala sa ulan. Apan diha dayon ang mas magulang nga lalaki miapas ni William ug mitanyag kaniya og usa ka dapit nga katulugan didto sa iyang balay. Samtang sila naglakaw, gipaila niya ang iyang kaugalingon nga si Nicholas Paul, ang kauban sa negosyo sa lain nga lalaki nga didto sa pultahan, si Charles Rawlinson. Mga kontraktor sila og gambalay gikan sa England kinsa mibalhin ngadto sa Habagatang Aprika aron sa pagtrabaho.

Miabut si William ug si Nicholas sa balay ni Nicholas lapas og gamay sa alas nwebe. Ang mga saput ni William basa kaayo, busa ang asawa ni Nicholas, si Harriet, dali nga naghaling og kalayo. Dayon midalit siya og init nga pagkaon, ug miawit si William ug usa ka himno ug nag-ampo. Dayon sila nag-istoryahanay sulod sa duha ka oras sa wala pa ang katulugon miabut kanila ug sila namahulay sa kagabhion.³⁵

---

Pipila ka adlaw human nahimamat si Nicholas ug Harriet Paul, nakigsabut si William sa pagsangyaw ngadto sa pipila ka binilanggo didto sa usa ka bilangguan duol sa panimalay ni Paul. Mitambong si Nicholas sa sermon uban ni Charles Rawlinson, ug ang duha ka mga lalaki nadani sa mensahe ni William. Gisultihan ni Harriet ang misyonaryo nga siya ikalipay nga mopuyo uban kanila sa bisan unsa nga panahon. Sa wala madugay ang mga Paul mitanyag sa pag-abiabi og miting sa Simbahan diha sa ilang panimalay.

Si Nicholas nag-empleyo og kwarenta ngadto sa singkwenta ka tawo sa Mowbray ug adunay maayo nga dungog. Apan sa dihang ang pipila ka mga tawo sa lungsod nakadungog mahitungod sa umaabut nga miting, gihadlok nila nga buakon ang iyang mga bintana ug mga pultahan ug bungkagon ang pagpundok. Miingon si Nicholas nga ang tanan abiabihon sa pagtambong, apan mihulga siya nga pusilon ang bisan kinsa nga mosulay sa pag-insulto ni William o bisan kinsa diha sa balay. Sa dihang miabut ang adlaw sa miting, misangyaw si William nga walay balda ngadto sa usa ka puno nga balay.³⁶

Uban sa tabang ni Nicholas, ang Simbahan sa Cape Town misugod sa pagtubo. Usa ka gabii, dili pa dugay human sa unang miting didto sa panimalay sa mga Paul, misulti si William ni Nicholas sa dili paglangan sa iyang bunyag kon siya nakumbinsir sa kamatuoran. Miingon si Nicholas nga siya andam na nga magpabunyag, apan ngitngit ug nag-ulan sa gawas, ug wala siya maghunahuna nga si William mogawas sa ingon nga gabii.

“Oo, mogawas ako,” miingon si William. “Dili gayud ako mohunong tungod sa ulan o kangitngit.”

Gibunyagan dayon ni William si Nicholas, ug sa umaabut nga mga adlaw gibunyagan usab niya si Harriet ingon man si Charles ug ang iyang asawa, si Hannah.³⁷ Sa samang higayon, misulat si Jesse Haven og daghang mga pamplet mahitungod sa doktrina sa Simbahan ug ang baruganan sa dinaghang kaminyoon, ug kini gipanghatag sa mga misyonaryo sa tibuok siyudad.³⁸

Sa unang mga adlaw sa Septyembre, ang mga misyonaryo nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nakabunyag og labaw sa kwarenta ka tawo og gitukod ang duha ka branch sa habagatang silangan sa Cape Town.³⁹ Uban sa bag-ong mga miyembro mao ang duha ka itom nga babaye, si Sarah Hariss ug Rachel Hanable, ug usa ka Aprikanong babaye nga ginganlan og Johanna Provis.⁴⁰

Uban sa duha ka branch nga gitukod, gitawag sa mga misyonaryo ang mga Santos sa Habagatang Aprika og dungan kaniadtong Septyembre 13 ug mitudlo og lima ka lalaki ug tulo ka babaye sa pagserbisyo og mga misyon diha sa dapit sa Cape Town o sa pagpanghatag og mga pamplet sa ilang mga kasilinganan.⁴¹ Apan gibati ni Jesse Haven nga ang dapit nanginahanglan pa gani og dugang nga mga misyonaryo.

“Kon kita aduna pay tunga sa dosena nga mga elder dinhi, adunay mahimong daghang buhat alang kanila nga pagabuhaton,” misulat siya ngadto sa Unang Kapangulohan. “Kadtong kinsa nabunyagan maayong pagkahiusa—determinadong mobuhat og husto. Nagmaya sila nga sila nabuhi aron makita kining adlawa, ug ang ilang mga nawong nagpaingon sa Zion.”⁴²

---

Niining mga panahona, sila si George Q. Cannon ug Jonathan Napela nahuman sa ilang paghubad sa Basahon ni Mormon sa Hawaiian. Si George hapit walay kabutangan sa iyang kalipay. Walay butang diha sa iyang misyon nga nakadala og mas dakong kalipay ug espiritwal nga pagtubo. Human nasugdan ang proyekto, mas nabati niya ang Espiritu kon magsangyaw, mas naay gahum kon magpamatuod, ug dugang nga pagtuo kon mangalagad sa mga ordinansa sa pagkapari. Ang iyang kasingkasing naghingapin sa pasalamat.⁴³

Pipila ka adlaw human niana, sa usa ka komperensya sa baynte ka misyonaryo sa Wailuku, gihisgutan ni George ug sa ubang mga elder ang labing maayo nga paagi sa pagmantala sa basahon. Nakatrabaho si George isip magtotoon [apprentice] nga tig-imprinta didto sa buhatan sa Times and Seasons sa Nauvoo, busa siya adunay nahibaloan kon unsa ang gidugayon sa paghuman sa proyekto. Sila makahimo sa pagsuhol og usa ka tig-imprinta diha sa mga isla, o sila makapalit og makinang patikanan [printing press] ug mga kagamitan ug imantala sa ilang mga kaugalingon mismo ang basahon.

“Alang sa akong kaugalingong bahin,” miingon si George , “dili nako mahunahuna nga ang akong misyon sa hingpit natuman hangtud akong makita ang Basahon ni Mormon nga na-imprinta.”⁴⁴

Miuyon ang mga misyonaryo ug mihukom sa pag-imprinta sa basahon sa ilang mga kaugalingon mismo. Gitudlo nila si George ug ang duha ka laing mga tawo sa pagbiyahe sa tibuok mga isla aron sa pagpangita og kwarta alang sa pagmantala pinaagi sa pagkolekta og mga donasyon gikan sa mga Santos ug sa pagbaligya sa unang mga kopya sa basahon.

Sunod, gihisgutan sa mga tawo ang pagpapundok sa mga Santos. Labaw sa tulo ka libo ka mga Hawaiian ang mipasakop sa Simbahan sulod sa tulo ka tuig sukad ang mga misyonaryo miabut sa mga isla, apan ang ilang kakabus ug ang istrikto nga mga balaod sa paglangyaw nagdili kanila gikan sa permanenting pagbiya sa gingharian. Sa dihang gipahibalo sa problema, mitambag si Brigham Young sa mga Santos nga Hawaiian sa pagpangita og “usa ka angay nga isla, o bahin sa isla” diin makapundok sila diha sa kalinaw hangtud ang agianan maablihan alang kanila sa pag-adto sa Utah.⁴⁵

Si Francis Hammond, usa sa mga misyonaryo nga gitudlo sa pagpangita og temporaryong dapit nga pundukanan, mirekomendar sa Palawai Basin diha sa Lanai, usa ka isla sa kasadpan sa Maui. “Wala ako sukad makakita og dapit nga gibana-banang mas maayo alang sa pagpapuyo sa mga Santos dinhi nga mga isla kay sa niini,” iyang naobserbahan sa dihang unang nakita niya ang dapit. Ang dili lamang maayo niini, nagtuo siya mao ang kakulang og ulan sa pila ka bahin sa tuig. Apan kon ang mga Santos maghimo og mga tigumanan sa tubig, sama sa ilang gihimo didto sa Siyudad sa Salt Lake, sila adunay daghan nga tubig sa panahon sa tinghuwaw.

Sa pagkasunod nga adlaw, ang mga Santos nga Hawaiian mibotar sa pagpaluyo sa mga desisyon sa pagmantala sa Basahon ni Mormon ug sa pagpangita og usa ka pundukanang dapit diha sa mga isla.⁴⁶ Human sa duha ka semana, si George, Napela, ug daghang mga misyonaryo mibiyahe ngadto sa Lanai aron sa pagsusi sa Palawai Basin. Misugod sila human sa pamahaw kaniadtong Oktubre 20 ug gitungas ang sakaon, batoon nga bakilid sa bukid hangtud ang yuta napatag sulod sa mubo nga gilay-on ug ilang madung-aw ang dal-as [basin]. Ang dal-as mga duha ka milya [3.2 ka kilometro] ang gilapdon, nindot nga pagkaporma, ug layo nga makita ang dagat.

“Usa kini ka nindot kaayo nga bahin sa yuta ug ingon og maayo nga himoong usa ka dapit pundukanan,” gisulat ni George diha sa iyang journal. “Nagpahinumdom kini kanako sa Deseret.”⁴⁷

1. Brigham Young, Cornerstone Laying, Abr. 6, 1853, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Brigham Young, Abr. 6, 1853, Historian’s Office, Reports of Speeches, CHL; “Minutes of the General Conference,” Deseret News, Abr. 16, 1853, [2]; Historian’s Office, History of the Church, volume 23, Abr. 6, 1853, 43; tan-awa usab sa Saints, volume 1, kapitulo 8. Hisgutanan: Ang Templo sa Salt Lake

2. Brigham Young, Cornerstone Laying, Abr. 6, 1853, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; “Minutes of the General Conference,” Deseret News, Abr. 16, 1853, [2]; Woodruff, Journal, Peb. 14, 1853; “The Temple,” Deseret News, Peb. 19, 1853, [2]; Anderson, “Salt Lake Temple,” 250–52, 259, 263.

3. Historian’s Office, History of the Church, volume 23, Abr. 6, 1853, 43; Anderson, “Salt Lake Temple,” 253.

4. Romney, Journal, Abr. [2], 1853, 29.

5. Temple Souvenir Album, 5, 7.

6. “Minutes of the General Conference,” Deseret News, Abr. 16, 1853, [2]; Brigham Young, Cornerstone Laying, Abr. 6, 1853, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Brigham Young, Abr. 6, 1853, Historian’s Office, Reports of Speeches, CHL; Bennett, “Line upon Line,” 48–49; Anderson, “Salt Lake Temple,” 254; Historian’s Office, History of the Church, volume 23, Abr. 6, 1853, 43.

7. “Minutes of the General Conference,” Deseret News, Abr. 16, 1853, [2]. Hisgutanan: Temple Endowment

8. Lee, Journal, Mar. 21, 1847; Woodruff, Journal, Ago. 15, 1847; Brigham Young, Discourse, Abr. 6, 1853, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL. Hisgutanan: Temple Building

9. “Minutes of the General Conference,” Deseret News, Abr. 16, 1853, [2].

10. Ann Eliza Logan Secrist to Jacob F. Secrist, Mayo 30, 1853; Jacob F. Secrist, “For the Satisfaction of My Wife and Children,” Dis. 3, 1853, [22], Jacob F. Secrist Collection, CHL.

11. Ann Eliza Logan Secrist to Jacob F. Secrist, Mayo 30, 1853, Jacob F. Secrist Collection, CHL; “German Mission,” Deseret News, Mayo 28, 1853, [2]; tan-awa usab sa “Foreign Correspondence,” Deseret News, Nob. 27, 1852, 4; “Liverpool Correspondence,” ug “Italian Correspondence,” Deseret News, Peb. 5, 1853, [2]; ug “Foreign Correspondence,” Deseret News, Mayo 14, 1853. Hisgutanan: Growth of Missionary Work

12. Ann Eliza Logan Secrist to Jacob F. Secrist, Sept. 29, 1852; Okt. 30, 1852; Mayo 30, 1853; Hunyo 30, 1853, Jacob F. Secrist Collection, CHL.

13. Ann Eliza Logan Secrist to Jacob F. Secrist, Hunyo 30, 1853, Jacob F. Secrist Collection, CHL. Kalabut sa unang kapahayag sa kinutlo, ang orihinal nga tinubdan nadaut niini nga panahon, busa usa ka pulong ang gihatag aron maklaro. Ang orihinal nga tinubdan adunay “Buot ko nga mahibalo sa imong hunahuna kabahin sa hilisgutan.”

14. Tan-awa sa George Q. Cannon, Journal, Abr. 2, 1853, footnote, Journal of George Q. Cannon website, churchhistorianspress.org; Allred, Journal, Abr. 2, 1853; ug Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 14–22. Hisgutanan: Hawaii

15. George Q. Cannon, Journal, Abr. 7, 1853; Woodbury, Diary, volume 2, Abr. 7 ug Mayo 22, 1853; Green, Diary, Abr. 7, 1853.

16. Reddick Allred, Journal, Mar. 24, 1853; George Q. Cannon, Journal, Hulyo 4, 1851; Mayo 20, 1852; Okt. 6, 1852; Cannon, My First Mission, 42, 59–61; tan-awa usab Alma 32:28. Hisgutanan: Jonathan Napela

17. George Q. Cannon, Journal, Ene. 27–Hulyo 22, 1853; Jonathan Napela to Brigham Young, Abr. 8, 1852, Brigham Young Office Files, CHL; Jonathan Napela to Brigham Young, Abr. 8, 1852, in “Foreign Correspondence,” Deseret News, Nob. 27, 1852, [4].

18. George Q. Cannon, Journal, Apr. 8, 1853; Reddick Allred, Journal, Mar. 24–25 ug Abr. 27, 1853; Green, Diary, Abr. 16, 18, ug 20, 1853. Ang kinutlo gi-edit aron maklaro; “Ako sukad kahimo” sa orihinal giilisan ngadto og “Ako sukad nakahimo.”

19. Green, Diary, Abr. 18 ug Mayo 17, 1853.

20. Reddick Allred, Journal, Mayo 29–Hunyo 3, 1853; Philip B. Lewis to the First Presidency, Mar. 16, 1853, Brigham Young Office Files, CHL; George Q. Cannon, Journal, Mayo 28 ug Hulyo 22, 1853; tan-awa usab “Napela, Jonathan (Ionatana) Hawaii,” Biographical Entry, Journal of George Q. Cannon website, churchhistorianspress.org.

21. Walker, Journal, Abr. 18, 1853; Haven, Journal, Abr. 18, 1853. Hisgutanan: South Africa

22. Jesse Haven to Willard Richards, Ago. 20, 1853, Willard Richards, Journals and Papers, CHL; Haven, Journal, Abr. 18, 1853.

23. Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 10; Life Incidents and Travels, 16–17; Eighth General Epistle, Okt. 1852, sa Neilson and Waite, Settling the Valley, 172–73.

24. Life Incidents and Travels, 5, 13, 16–17.

25. Walker, Journal, Abr. 18, 1853; tan-awa usab sa Haven, Journal, Abr. 18–19, 1853.

26. Jesse Haven to Willard Richards, Ago. 20, 1853, Willard Richards, Journals and Papers, CHL; Cape of Good Hope, Census, iii, viii.

27. Walker, Journal, Abr. 25–26, 1853; Haven, Journal, Abr. 25–26, 1853.

28. Walker, Journal, Abr. 26 ug 29, 1853; Mayo 2, 1853.

29. Rich, “True Policy for Utah,” 64–67.

30. Tan-awa sa Brigham Young, Peb. 5, 1852, Historian’s Office, Reports of Speeches, CHL; “To the Saints,” Deseret News, Abr. 3, 1852, 2; Elder’s Certificate for Elijah Able, Mar. 31, 1836, sa Kirtland Elders’ Certificates, 61; Nuttall, Diary, Mayo 31, 1879; Saints, volume 1 kapitulo 27; Cannon, “Jesse Haven,” 447–48; ug “Race and the Priesthood,” Mga Hisgutanan sa Ebanghelyo, topics.ChurchofJesusChrist.org.

31. Orson Pratt, Discourse, Ene. 27, 1852, George D. Watt, Papers, CHL. Ang kinutlo gi-edit aron maklaro; ang pulong nga “mao” gidugang sa katapusan sa kinutlo.

32. Orson Spencer, Discourse, Ene. 27, 1852, George D. Watt, Papers, CHL; tan-awa usab “Spencer, Orson,” Biographical Entry, Joseph Smith Papers website, josephsmithpapers.org.

33. Acts, Resolutions, and Memorials … of the Territory of Utah, 80–82; Rich, “True Policy for Utah,” 64–72. Hisgutanan: Indian Slavery and Indentured Servitude

34. Orson Spencer, Discourse, Ene. 27, 1852, George D. Watt, Papers, CHL; Jesse Haven to Willard Richards, Ago. 20, 1853, Willard Richards, Journals and Papers, CHL.

35. Walker, Journal, Mayo 19, 1853; Life Incidents and Travels, 26; tan-awa usab sa Stott, Faith and Dissent, 49, 57–58.

36. Walker, Journal, Mayo 25, 1853; Life Incidents and Travels, 26–27.

37. Walker, Journal, Hunyo 24–25, 1853; Life Incidents and Travels, 28.

38. Haven, Journal, Hunyo 12 ug 15, 1853; Ago. 16, 1853; Jesse Haven to Samuel Richards, Ene. 20, 1854, Latter-day Saints’ Millennial Star, Mar. 18, 1854, 16:173–74; Jesse Haven, Some of the Principal Doctrines or Belief of the Church of Jesus Christ of Latter Day Saints (Cape Town: W. Foelscher, [1852]); Jesse Haven, William H. Walker, and Leonard I. Smith, A Warning to All ([Cape of Good Hope]: Tigmantala wala mailhi, [1853]); Jesse Haven, Celestical Marriage, and the Plurality of Wives! (Cape Town: W. Foelscher, [1854]); tan-awa usab sa Cannon, “Jesse Haven,” 448–49; and Whittaker, “Early Mormon Imprints in South Africa,” 404–16.

39. Life Incidents and Travels, 28; Walker, Journal, Ago. 16 ug Sept. 7, 1853; Haven, Journal, Ago. 16 ug Sept. 7, 1853.

40. Haven, Journal, Ago. 2, 1853; South Africa (Country), Part 1, 1853–1951, 44–47, Record of Members Collection, CHL; Cannon, “Jesse Haven,” 450, 452–53.

41. Walker, Journal, Sept. 13, 1853; Haven, Journal, Sept. 13, 1853.

42. Jesse Haven to Willard Richards, Ago. 20, 1853, Willard Richards, Journals and Papers, CHL. Ang unang kapahayag sa kinutlo gi-edit aron mabasa; “usa ka daghan og trabaho” sa orihinal giilisan ngadto og “daghan og trabaho.”

43. Cannon, My First Mission, 61.

44. George Q. Cannon, Journal, Oct. 5, 1853; “Cannon, George Quayle,” sa Jenson, Latter-day Saint Biographical Encyclopedia, 1:44; tan-awa usab sa George Q. Cannon, Journal, Ago. 18, 1853. Ang kinutlo gi-edit aron mabasa; ang orihinal nga tinubdan adunay “Misulti ako niana alang sa akong kaugalingong bahin dili nako mahunahuna nga ang akong misyon sa hingpit natuman hangtud akong makita ang Basahon ni Mormon nga na-imprinta.”

45. George Q. Cannon, Journal, Oct. 5–6, 1853; Brigham Young to George Q. Cannon, Hunyo 15, 1853; Sept. 30, 1853, Brigham Young Office Files, CHL; Hawaii Honolulu Mission, Manuscript History and Historical Reports, volume 1, Okt. 6, 1853. Hisgutanan: Hawaii

46. Hawaii Honolulu Mission, Manuscript History and Historical Reports, volume 1, Okt. 6, 1853; George Q. Cannon, Journal, Oct. 6, 1853; Hammond, Journal, Sept. 24–28, 1853.

47. George Q. Cannon, Journal, Okt. 20, 1853; Karren, Journal, Okt. 19–20, 1853; tan-awa usab sa Sixtus Johnson, Journal, book C, Okt. 20, 1853.