Kapitulo 13

Pinaagi sa Matag Mahimo nga Paagi

tolda nga Indian sa mga sundalo

Sa pagka-tinglarag sa 1853, si Augusta Dorius nagpuyo sa Siyudad sa Salt Lake sa usa ka tuig. Ang siyudad dili ingon ka dako sama sa Copenhagen. Kasagaran sa mga gambalay mga payag nga troso o hinimo sa adobe nga usa o duha ka andana. Gawas sa dakong Council House, diin ang daghang mga miting sa gobyerno ug simbahan gihimo, ang mga Santos mitukod og opisina ug kinoral nga dapit alang sa pagkolekta og ikapulo ug social hall alang sa mga sayaw, mga dula, ug ubang mga kalihokan sa komunidad. Sa duol, dapit sa lugar sa templo, mao ang nagkalain-laing mga talyer alang sa pagtukod sa templo ug usa ka bag-ong adobe nga tabernakulo nga mosulod og duol sa tulo ka libo ka tawo.¹

Sama sa ubang batan-ong babaye nga langyaw diha sa walog, mitrabaho si Augusta isip usa ka sinuholang babaye alang sa usa ka pamilya. Ang pagpuyo ug pagtrabaho diha kanila mitabang kaniya sa pagkat-on og dali sa Iningles. Sa gihapon, gimingaw siya sa Denmark ug sa iyang pamilya.² Ang iyang igsoong lalaki nga si Johan gibuhian na gikan sa bilanggoan sa Norway, ug karon siya ug si Carl nagsangyaw sa ebanghelyo sa Denmark ug Norway, usahay isip mga kompanyon. Ang amahan usab niya misangyaw sa tibuok Denmark kon siya wala mag-amuma alang sa tulo ka manghud nga mga babaye ni Augusta. Mipuyo ang inahan ni Augusta sa Copenhagen, sa gihapon wala mainteresado sa Simbahan.³

Sa hinapos sa Septyembre, nagmaya si Augusta sa dihang usa ka panon sa sobra sa duha ka gatus ka mga Santos nga Danish miabut diha sa Siyudad sa Salt Lake. Bisan tuod og ang iyang pamilya dili uban kanila, ang pag-abut sa isig ka Dane mitabang ni Augusta sa pagbati nga mas anaa sa pinuy-anan diha sa Utah. Apan hapit diha dayon sa pag-abut sa panon, gitawag ni Brigham Young ang bag-ong miabut nga mga Dane sa pagtabang nga mapahimutang sa laing bahin sa teritoryo.⁴

Sukad sa pag-abut didto sa Rocky Mountains, ang mga Santos mitukod og mga pamuy-anan lapas sa Walog sa Salt Lake, lakip ang Ogden ngadto sa amihanan ug sa Provo ngadto sa habagatan. Ubang mga lungsod mitubo tali ug lapas niini nga mga pamuy-anan. Mipadala usab si Brigham og mga pamilya sa pagtukod og puthawanan didto sa amihanan sa Utah aron sa pagpamuhat og mga puthaw nga mga produkto ug sa paghimo sa teritoryo nga mas makabarug sa kaugalingon.⁵

Mipadala si Brigham og mga Dane aron sa paglig-on sa mga pamuy-anan sa Walog sa Sanpete, mga usa ka gatus ka milya [160 ka kilometro] sa habagatang silangan sa Siyudad sa Salt Lake.⁶ Ang mga namuyo unang miabut sa Sanpete sa tinglarag sa 1849 sa pagdapit ni Walkara, usa ka gamhanang lider sa Ute kinsa nabunyagan sa sunod nga tingpamulak.⁷ Niini nga mga panahon, hinoon, mitunga ang mga problema sa dihang tulo ka mamumuyo duol sa Walog sa Utah nakapatay og usa ka Ute nga ginganlan og Old Bishop sa usa ka panaglalis tungod sa usa ka kamisadentro.

Sa dihang mibalos ang mga Ute, misugyot si Brigham sa mga mamumuyo sa dili pagbalos og away. Ang iyang kinatibuk-ang paagi mao ang pagtudlo sa mga Santos sa pagpuyo nga malinawon kauban sa ilang mga silingan nga Indian. Apan human sa pagpakigtambag sa lider sa pamuy-anan sa Provo, kinsa mitago sa pagpatay ni Old Bishop gikan kaniya, sa katapusan misugo si Brigham sa militia [mga sundalo sa komunidad] sa pagpasiugda og kampanya batok sa misulong nga mga Ute. Sayo sa 1850, ang mga militia miatake og usa ka kampo sa mga setenta ka Ute daplin sa Suba sa Provo. Human sa duha ka adlaw sa pagkumbati, ang kampo nagkatibulaag, ug gigukod sa militia ang kasagaran sa pundok ngadto sa tumoy sa amihan sa Lanaw sa Utah, diin giliyukan ug gipatay sa militia ang nahibilin sa mga lalaki nga Ute.

Ang dali ug duguon nga kampanya mihunong sa panag-away libut sa Provo.⁸ Apan ang tensyon nga nahimo niini mikaylap og dali ngadto sa Walog sa Sanpete, diin ang mga mamumuyo nakaangkon og pinili nga yuta, nagbabag sa mga Indian sa mga dapit sa pagpangisda ug pagpangayam. Gumikan sa kagutom ug pagkanawad-an og paglaum, ang pipila ka Indian misugod sa pagpangawat og mga baka o sa pagpamugos og pangayo og mga pagkaon gikan sa mga mamumuyo.⁹

Ang mga lider sa teritoryo nakapasuko usab ni Walkara ug sa iyang mga tawo pinaagi sa pagkontrol sa pamalit-pamaligya diha sa dapit, lakip sa dugay na kaayong gihimo sa mga Indian ang pagkuha og mga dinakpan gikan sa ubang mga tribo aron ibaligya isip mga ulipon. Bisan tuod og ang mga balaod sa Utah nagdili sa mga Indian gikan sa pagbaligya sa ilang mga dinakpan ngadto sa mga Kastila ug Mehikano nga tigpamalit-tigbaligya og mga ulipon, si Walkara ug ang uban nga mga Indian sa gihapon makabaligya kanila ngadto sa mga Santos isip mga sulugoon nga may sinulat nga kasabutan. Daghan niining mga dinakpan mga babaye ug mga bata, ug ang mga Santos mipalit kanila, nagtuo nga ilang giluwas sila gikan sa kastigo, walay pag-atiman, o kamatayon. Ang pipila sa mga Santos mipatrabaho sa kanhiay mga dinakpan isip mga trabahador, samtang ang uban mitagad kanila isip mga miyembro sa pamilya.

Ang pagkawagtang sa Kastila ug Mehikano nga negosyo usa ka dako nga kaalautan ngadto sa panginabuhi sa mga Ute, ilabi na nga sila nagsalig og maayo sa pamaligya-pamalit sa mga ulipon human mawad-an sa ilang yuta ngadto sa bag-ong mga pamuy-anan.¹⁰

Ang mga tensyon miabut nga dili na kapugnan kaniadtong Hulyo 1853 sa dihang gipatay sa usa ka tawo diha sa Walog sa Utah ang Ute sa usa ka away ug mibalos si Walkara.¹¹ Ang mga lider sa militia sa Siyudad sa Salt Lake misugo sa mga yunit sa militia sa pagtubag sa depensa nga paagi ug sa paglikay sa pagpatay sa mga Ute, apan ang pipila sa mga mamumuyo milihok supak sa mga sugo, ug ang duha ka grupo miatake sa usag usa sa walay kalooy.¹²

Bisan tuod og ang pagbalhin ngadto sa Walog sa Sanpete mobutang kaniya sa tunga-tunga niini nga away, mipili si Augusta sa pag-uban sa Danish nga mga Santos. Nagbiyahe sa amihanan, nakita nila nga gibiyaan sa mabinantayong mga mamumuyo ang mas gagmay nga mga umahan ug mga lungsod ug mitukod og mga kuta.¹³

Sa Walog sa Sanpete, ang panon nanimuyo sa usa ka dapit nga gitawag og Spring Town. Ang kinse ka pamilya sa lungsod mipahimutang sa ilang mga payag nga troso nga giliyok og sikit kaayo. Tungod kay walay sobra nga mga payag nga troso, si Augusta ug ang ubang bag-o nga mamumuyo mipuyo sa ilang mga karomata. Matag buntag ug gabii usa ka tingog sa tambol misugo sa mga lumulupyo sa pamuy-anan sa pagtawag sa mga ngalan, diin si Bishop Reuben Allred mitudlo og mga gwardya ug mihatag og ubang mga katungdanan. Tungod kay si Augusta nakakat-on og Iningles samtang nagtrabaho alang sa pamilya didto sa Walog sa Salt Lake, gisuholan siya sa bishop nga mahimong iyang tighubad alang sa Danish nga mga Santos.¹⁴

Sa naglakaw ang panahon, nagkagamay ang pagkaon sa pamuy-anan, ug ang bishop daling mipadala og mga tigpangabayo ngadto sa duol nga lungsod sa Manti alang sa panabang. Sa dihang mibalik ang mga gisugo, nagpahibalo sila nga si Walkara mibalhin sa habagatan ug dili na siya usa ka hulga.¹⁵ Sa ubang bahin sa teritoryo, kini ingon og ang gubat hapit na mahuman.¹⁶

Apan ang kusog nga mga nyebe ug bagtok nga mga temperatura niana nga tingtugnaw mihimo sa mamumuyo ug sa mga Ute labaw ka alaot sukad tungod kay ang mga tagana nagkagamay. Nahadlok nga malagmit ang pag-atake sa ilang lungsod, ang mga lider sa Spring Town mihukom nga ang matag usa kinahanglan nga mobalhin ngadto sa Manti alang sa kahilwasan. Sa pagka-Disyembre, si Augusta ug ang ubang mga mamumuyo mibiya sa lungsod samtang usa ka makusog nga unos sa nyebe nagtuliyok kanila.¹⁷

---

Samtang nag-anam sa pagkapahimutang si Augusta sa Manti ug ang pakig-away sa mga tawo ni Walkara nagpabiling wala masulbad, ang traynta y singko anyos ang panuigon nga si Matilda Dudley nakighimamat sa daghan niyang mga higala didto sa Siyudad sa Salt Lake aron sa paghisgot kon unsa ang ilang mabuhat sa pagtabang sa mga babaye ug mga bata nga Indian.¹⁸

Sukad sa sinugdanan sa pagpakig-away ni Walkara, si Brigham Young ug ang ubang mga pangulo sa Simbahan miaghat sa mga Santos sa paghunong sa pakigkontra ngadto sa mga Ute ug sa ubang Nitibo nga mga tawo. “Paninguha pinaagi sa matag mahimo nga paagi sa pagkab-ut sa mga Indian sa usa ka malinawon nga mensahe,” mihangyo siya.

Sa Oktubre 1853 nga kinatibuk-ang komperensya, naobserbahan ni Brigham nga ang mga misyonaryo nagbiyahe sa kalibutan aron sa pagpundok sa Israel samtang ang mga Indian—ang mga salin sa balay ni Israel—nagpuyo na diha taliwala kanila. Niana mitawag siya og labaw sa baynte ka mga misyonaryo sa paggahin sa tingtugnaw sa pagkat-on sa mga pinulongan sa mga Indian aron makaserbisyo taliwala kanila inig ka tingpamulak.

Ingon man mitambag si Brigham sa mga Santos sa dili pagtinguha og panimalos kon ang mga Indian manguha og mga kabayo, mga baka, o ubang kabtangan gikan kanila. “Maulaw kamo kon bation ninyong patyon sila,” miingon siya. “Kay sa patyon sila, isangyaw ang ebanghelyo ngadto kanila.”¹⁹ Miaghat usab si Parley Pratt sa pagpakaon ug sa pagpabiste sa mga babaye ug mga bata nga Indian.²⁰

Ang ingon nga mga pulong nakapadasig ni Matilda, usa ka walay bana nga inahan nga may usa ka anak nga lalaki. Sa dihang siya usa ka batang gamay didto sa silangang Estados Unidos, gipatay sa mga Indian ang iyang amahan ug gikidnap siya ug ang iyang inahan. Apan usa ka tigulang nga lalaking Indian mipakita og kalooy ug nagluwas sa ilang mga kinabuhi. Miabut siya sukad niana sa pagmahal sa mga hiyas sa panaghiusa, pagpaubos, ug paghigugma. Ug mituo siya nga kini importante alang kaniya ug sa iyang mga higala sa pagtukod og kapunongan sa mga babaye aron sa paghimo og mga saput alang sa mga Indian.²¹

Usa sa iyang mga higala, si Amanda Smith miuyon sa pagtabang kaniya. Si Amanda nakalingkawas sa pagpatay sa Hawn’s Mill ug usa ka kanhiay nga miyembro sa Relief Society sa mga Babaye sa Nauvoo. Bisan tuod gihunong ni Brigham Young ang mga miting sa Relief Society siyam ka mga bulan human sa kamatayon ni Joseph Smith, si Amanda ug ang ubang mga babaye sa Simbahan mipadayon sa pagserbisyo sa ilang mga komunidad ug nahibalo sa kaayohan nga mabuhat sa Relief Society.²²

Sa Pebrero 9, 1854, gipundok ni Matilda ang unang opisyal nga miting sa iyang bag-o nga organisasyon sa kahupayan. Mga babaye gikan sa nagkalain-laing bahin sa siyudad nagtigum diha sa iyang balay ug nagpili og mga opisyal alang sa grupo. Nahimo nilang presidente ug tresurera si Matilda ug gihangyo nga ang tanang mga miyembro mobayad og baynte singko sentabos aron sa pagpasakop sa kapunongan. Misugyot usab siya nga mag-uban sila sa paghimo og karpet sa tinabas nga mga panapton ug ibaligya kini aron sa pagtigum og kwarta alang sa materyal nga himoon og mga saput alang sa mga babaye ug mga bata nga Indian.²³

Misugod sa pagkita ang mga babaye matag semana hangtud sa nahuman ang tingtugnaw ug tingpamulak, nagtahi og tinabas nga mga panapton alang sa karpet ug malipayon sa pagpakig-uban sa usag usa. “Ang Espiritu sa Ginoo nag-uban kanamo,” girekord ni Amanda Smith, “ug ang panaghiusa mipatigbabaw.”²⁴

---

Sa dihang miabut ang tingpamulak sa Walog sa Salt Lake, ang mga lalaki nga gitawag ngadto sa misyon sa Indian mipadulong sa amihanan, inubanan sa usa ka grupo sa baynte ka mga misyonaryo nga gi-assign ngadto sa mga Isla sa Hawaii. Sa sama nga mga panahon, si Brigham Young ug daghan sa mga pangulo sa Simbahan mibiya usab sa Siyudad sa Salt Lake aron sa pagbisita sa mga pamuy-anan sa habagatan ug sa pagpakigkita ni Walkara. Ang lider sa mga Ute bag-ohay nga misaad sa pagtapos sa away agi og ilis alang sa mga regalo ug usa ka saad sa pagtapos sa oposisyon sa teritoryo sa pamaligya-pamalit sa ulipon.²⁵

Nahibalo nga ang pakig-away mopadayon hangtud ang mga mamumuyo ug ang mga Ute mosunod sa mga balaod sa teritoryo ug motahud sa mga katungod sa usag usa, mipahigayon si Brigham nga makigkita ni Walkara sa usa ka dapit nga gitawag og Chicken Creek, dili layo gikan sa pamuy-anan sa Salt Creek, diin ang mga mamumuyo mipatay og siyam ka mga Ute sa miaging tinglarag.²⁶

Ang pundok ni Brigham miabut sa Chicken Creek sa Mayo 11. Mga usa ka dosena ka mga tawo sa kampo sa mga Ute, lakip sa anak nga babaye ni Walkara, nagsakit. Daghang mga manggugubat ang nagbantay sa tolda ni Walkara. Uban sa pagtugot sa mga Ute, si Brigham ug ang ubang mga pangulo sa Simbahan misulod sa tolda ug nakita si Walkara nga gibukutan og habol ug naghigda sa yuta nga salog. Ang ubang mga lider sa Ute gikan sa silingang mga walog milingkod sa duol.

Maingon og si Walkara masakiton ug saputon. “Dili ko gustong mosulti. Gusto kong madungog nga mosulti si Presidente Young,” miingon siya. “Ako walay pagbati ni espiritu ug nahadlok ako.”

“Gidad-an ko ikaw og karneng baka,” miingon si Brigham. “Nagpaihaw ako og usa aron ikaw adunay bangkete samtang kami ania dinhi.” Gitabangan niya si Walkara sa paglingkod ug dayon milingkod tupad kaniya.²⁷

“Igsoong Brigham, ipatong ang imong mga kamot diha kanako,” miingon si Walkara, “tungod kay ang akong espiritu mipahawa kanako, ug gusto kong kini mobalik pag-usab.” Gihatagan siya ni Brigham og panalangin, ug bisan tuod og si Walkara nakita nga diha dayon naarang-arang, sa gihapon siya midumili sa pagsulti.²⁸

“Pakatulga si Walkara ug papahulaya sa makadiyut, ug tingali siya mosulti unya,” miingon si Brigham ngadto sa ubang mga tawo sulod sa tolda.²⁹ Mihatag siya sa mga Ute og mga gasa nga mga baka, tabako, ug harina, ug nianang gabhiona ang tibuok kampo nagbangkete.³⁰

Sa pagkasunod nga buntag, gipanalanginan ni Brigham ang anak nga babaye ni Walkara, ug ang doktor sa panon mihatag og medisina kaniya ug sa ubang masakiton nga mga tawo diha sa kampo. Si Brigham misaad sa pagpadayon sa iyang pakighigala sa mga Ute ug mitanyag sa paghatag kanila og pagkaon ug mga saput kon sila mosaad nga dili makiggubat. Apan wala siya mouyon sa pagwagtang sa pagdili kabahin sa pamaligya-pamalit og ulipon.³¹

Miuyon si Walkara sa dili na pag-atake sa mga mamumuyo. “Karon kita nagkasinabtanay na sa usag-usa,” miingon siya. “Ang tanan karon makalakaw na sa dalan diha sa kalinaw ug dili na mahadlok.” Naglamanohay ang duha ka mga lalaki ug mitabako og kwako sa kalinaw.³²

Samtang si Brigham mipadayon sa habagatan uban sa iyang pundok sa mga pangulo sa Simbahan ug mga misyonaryo, gisultihan niya ang nagsunod-sunod nga mga pamuy-anan mahitungod sa mga Indian.³³ “Misulti kanako ang Ginoo nga kini katungdanan niini nga mga katawhan sa pagluwas sa mga salin sa balay ni Israel, kinsa atong mga kaigsoonan,” misulti si Brigham sa usa ka kongregasyon.

Mipahinumdom siya kanila nga daghang mga Santos, sa wala pa moanhi sa kasadpan, nanagna o nakakita og mga panan-awon sa pagpakigbahin sa ebanghelyo ngadto sa mga Indian ug sa pagtudlo kanila sa mga kahanas sama sa panahi ug pang-uma. Apan karon kining sama nga mga tawo walay gusto nga buhaton sa mga Indian. “Ang panahon miabut,” mipahayag siya, “nga kamo kinahanglan nga motuman niana nga inyong nakita sa milabay nga daghang mga katuigan.”³⁴

Human sa pagbisita sa Siyudad sa Cedar, ang labing tumoy nga pamuy-anan sa mga Santos sa habagatan sa teritoryo, nakigbulag si Brigham sa mga tawo nga nagpadulong ngadto sa mga Indian ug sa mga misyon sa Hawaii. Mibalik sa amihanan, gigamit niya ang iyang unang Dominggo sa panimalay sa pagpakigpulong ngadto sa mga babaye sa Siyudad sa Salt Lake mahitungod sa kada ward nga magtukod og mga relief society sama ni Matilda Dudley aron sa pagtabang og saput sa mga babaye ug mga bata nga Indian.³⁵

Ang mga ward diha sa Walog sa Salt Lake dayon mitukod og labaw sa baynte ka Indian nga mga Relief Society. Mibisita ang mga babaye sa indibidwal nga mga panimalay ug nangayo og mga donasyon nga panapton o karpet, igtatahi nga mga sangkap, ug mga butang nga ilang ikabaligya og cash.³⁶

---

Usa sa mga misyonaryo kinsa mibiyahe sa habagatan uban ni Brigham Young mao ang kinse anyos ang panuigon nga si Joseph F. Smith, ang kinamanghurang anak nga lalaki ni Hyrum Smith, ang gimartir nga patriyarka. Sa gabii sa Mayo 20, 1854, human misugod paglakaw padulong pauli si Brigham, mibukhad og habol si Joseph sa Siyudad sa Cedar ug mihigda aron sa pagkatulog diha sa gahi nga yuta. Naglakaw siya sa dalan tibuok hapon, nagbiyahe agi sa teritoryo sa iyang pagpaingon ngadto sa baybayon sa California. Apan dili siya makatulog. Mihangad siya sa langit, nakita ang dili maihap nga mga bitoon sa Milky Way, ug gibati ang kamingaw sa panimalay.

Si Joseph ang labing batan-on sa baynte ka mga misyonaryo nga padulong sa Hawaii. Bisan tuod og duha sa mga ig-agaw sa iyang amahan gitawag kauban niya, gibati niya nga nalayo siya gikan sa tanan nga iyang gihigugma ug gitahud.³⁷ Ang batan-ong mga lalaki nga iyang kaedad kasagaran wala tawga og mga misyon. Si Joseph usa ka lahi nga sitwasyon.

Ang iyang kinaiya kanunay nga “daling masuko” sulod sa hapit napulo ka tuig—sukad nga ang iyang amahan ug uyoan gipatay. Ug kini misamot lamang ka mas mainiton samtang siya nagkahingkod ug miabut sa pagtuo nga ang mga tawo wala magpakita og husto nga pagtahud sa iyang inahan, si Mary Fielding Smith. Mituo si Joseph nga siya [ang iyang inahan] nakalimtan human sa kamatayon sa iyang bana, ilabi na atol sa panaw sa kasadpan.³⁸

Nahinumduman niya giunsa pagbagulbol sa kapitan sa panon nga si Mary ug ang iyang pamilya nagpahinay sa iyang pagsunod sa tren sa mga karomata. Misaad si Mary nga pildihon niya ug sa iyang pamilya ang kapitan sa pag-abut sa walog, bisan pa niana, ug gusto ni Joseph nga motabang kaniya nga matuman ang iyang saad. Bisan tuod og nwebe anyos lamang ang panuigon niana nga panahon, nagmaneho siya og karomata, nagbantay og bakahan, ug nagtrabaho sa bisan unsay gisugo sa iyang inahan kaniya. Sa katapusan, ang iyang pagkadeterminado ug hugot nga pagtuo [sa inahan] midala sa pamilya ngadto sa walog nga nag-una sa kapitan, sama lamang sa iyang giingon nga sila mag-una.³⁹

Nanimuyo ang pamilya sa habagatan sa Siyudad sa Salt Lake, ug namatay si Mary sa impeksyon sa baga sa tinglarag sa 1852. Nakuyapan si Joseph sa dihang iyang nahibaloan ang mahitungod sa kamatayon sa iyang inahan.⁴⁰ Sa makadiyut, siya ug ang iyang manghud nga babaye, si Martha Ann, mipuyo sa umahan kauban sa usa ka maloloy-ong babaye, apan namatay usab siya. Ang ilang iyaan nga si Mercy Thompson miamuma ni Martha Ann samtang si apostol George A. Smith, ang ig-agaw sa ilang amahan, ang miatiman ni Joseph.

Misalig usab si Joseph sa suporta sa iyang magulang nga mga igsoon. Bisan tuod og ang iyang kinamagulangang igsoong babaye, si Lovina, mipabilin sa Illinois uban sa iyang bana ug mga anak, ang iyang magulang lalaki nga si John ug ang iyang magulang nga igsoong mga babaye nga si Jerusha ug Sarah mipuyo sa duol.

Sama sa daghang batan-ong mga lalaki nga iyang ka-edad, mitrabaho si Joseph isip usa ka magbalantay sa hayop, nagbantay sa bakahan ug karnerohan sa iyang pamilya.⁴¹ Apan bisan gani niini nga trabaho aron sa pagpa-okupar kaniya, dali siyang midako nga dili mapugngan ug lihokan. Sa dihang nadawat niya ang iyang tawag sa misyon, mahimo niyang balibaran kini, sama sa gibuhat sa ubang mga lalaki, ug sundon ang iyang kasuko ngadto sa lahi nga disisyon. Apan ang ehemplo sa iyang mga ginikanan dako kaayo og kahulugan ngadto kaniya. Sulod sa pipila ka mga semana, gi-orden siya ngadto sa Melchizedek nga Pagkapari, gi-endow, ug gi-set apart aron sa pagsangyaw sa ebanghelyo ni Jesukristo.⁴²

Samtang siya naghigda ilawom sa mga bitoon sa Siyudad sa Cedar, wala siyay daghan nga nahibaloan mahitungod kon asa siya padulong o unsa ang paabuton kon siya moabut didto. Hinoon, kinse pa lamang siya. Usahay bation niya ang kalig-on ug ka-importante, apan sa ubang mga panahon iyang namatikdan ang iyang kaugalingong kahuyang ug kawalay silbi.

Unsa ang iyang nahibaloan mahitungod sa kalibutan o sa pagsangyaw sa ebanghelyo?⁴³

---

Usa ka mabinantayong kalinaw ang mipuyo sa tibuok Walog sa Sanpete sa ting-init sa 1854. Niana nga higayon, si Augusta Dorius mikuyog ni Bishop Reuben Allred ug sa usa ka panon sa kinse ka pamilya sa pagtukod og kuta syete ka milya [11.2 kilometro] amihanan sa Manti. Kasagaran sa mga tawo diha sa panon mga Dane gikan sa Spring Town, apan usa ka Santos nga taga Canada nga ginganlan og Henry Stevens, iyang asawa, si Mary Ann, ug ang ilang upat ka anak mikuyog kanila. Si Henry ug Mary Ann nahimong miyembro sa Simbahan sulod sa daghan nang katuigan ug uban sa mas daghang bag-ohay nga mga pioneer ngadto sa Walog sa Sanpete.⁴⁴

Gipapuyo ni Bishop Allred ang panon sa daplin sa usa ka sapa duol sa ubos sa tagaytay sa bukid. Ang dapit makita nga maayo kaayo alang sa pamuy-anan, bisan og ang kahadlok sa mga atake sa mga Indian kinsa mipuyo gawas sa yuta nakapalayo kadaghanan sa mga tawo gikan sa dapit.

Ang mga Santos misugod dayon sa pagtukod sa ilang kuta. Ang pagkubkob og anapog gikan sa duol nga mga bukid, mitukod sila og mga paril nga nwebe ka pye ang gitas-on nga adunay mga bintana sa matag baynte ka pye alang sa depensa. Sa atubangan sa katukuran, nga ilang ginganlan og Fort Ephraim, mitukod sila og tore ug usa ka dako kaayo nga ganghaan diin ang mga gwardya makabantay sa kuyaw. Sa sulod, ang kuta igo ka dako sa pagkoral sa mga kabayo, mga baka, ug mga karnero sa mga mamumuyo inig ka gabii. Libut sa sulod sa mga paril mao ang mga balay nga hinimo sa mga lapok ug mga troso alang sa mga mamumuyo.

Mipuyo si Augusta uban ni Bishop Allred ug sa iyang asawa, si Lucy Ann. Ang mga Allred adunay pito ka mga anak nga nagpuyo uban kanila, lakip ni Rachel, usa ka batan-ong Indian nga babaye nga ilang gisagop. Bisan tuod og ang mga mamumuyong Ephraim kabus nga pagkasangkap, malaumon sila mahitungod sa umaabut sa ilang bag-ong pamuy-anan. Panahon sa adlaw, nagdula ang mga bata diha sa kuta samtang ang mga babaye ug mga lalaki nagtrabaho.⁴⁵

Sobra sa duha ka tuig na ang milabay sukad mibiya si Augusta sa Denmark. Daghang mga pamilya ang mipapuyo kaniya ug miamuma kaniya, apan siya gusto og pamilya nga iyang kaugalingon. Sa desisayis, miabut siya og edad nga ang pipila ka mga babaye diha sa kinatumyang utlanan sa yuta magminyo. Gani pipila ka sukna sa kaminyoon ang iyang nadawat, apan gibati niya nga batan-on pa kaayo siya nga magminyo.

Dayon si Henry Stevens misukna kaniya, ug gihatagan niya ang sukna og seryosong paghunahuna. Ang pipila sa mga babaye milahutay sa dinaghang kaminyoon, apan ang uban nakakita sa buhat nga malisud ug usahay mamingawon. Kasagaran, kadtong kinsa mipili sa pagpuyo sa baruganan mibuhat sa mao mas tungod sa pagtuo kay sa gugmang romantiko. Gikan sa pulpito, ug sa pribado, ang mga pangulo sa Simbahan kasagaran mitambag niadtong kinsa nagbuhat sa dinaghang kaminyoon sa pag-ugmad og dili hakog nga kaugalingon ug sa gugmang putli ni Kristo sulod sa ilang mga panimalay.⁴⁶

Sa Walog sa Sanpete, mga ikaupat nga bahin sa mga mamumuyo sakop ngadto sa mga pamilya kinsa nagbuhat sa dinaghang kaminyoon.⁴⁷ Samtang namalandong si Augusta kabahin sa baruganan, gibati niya nga kini husto. Bisan tuod og dili kaayo niya kaila si Henry ug Mary Ann, kinsa luya ug kasagaran nagmasakit, mituo siya nga sila maayong mga tawo kinsa gusto nga moamuma ug mosangkap kaniya. Sa gihapon, ang pakig-uban sa ilang pamilya usa ka buhat sa hugot nga pagtuo.

Sa katapusan mihukom si Augusta sa pagdawat sa sukna ni Henry, ug dayon sila mibiyahe ngadto sa Siyudad sa Salt Lake aron ma-sealed sa usag-usa didto sa Council House. Sa dihang sila mibalik ngadto sa Fort Ephraim, mipahimutang si Augusta sa iyang dapit taliwala sa pamilya. Sama sa kadaghanang minyo nga babaye, migatas siya sa mga baka; mihimo og mga kandila, mantikilya, ug keso; mibubod og panaptong delana ug milala og panapton; ug mihimo og saput alang sa pamilya, usahay nagdayan-dayan og mga saput sa mga babaye uban sa nindot nga ginansilyong buhat.

Ang pamilya walay stove, busa si Augusta ug Mary Ann nagluto diha sa abuhan nga nagpainit ug nagpahayag usab sa ilang yano nga panimalay. Sa gabii,usahay sila mitambong og mga bayle ug ubang mga kalihokan kauban sa ilang mga silingan.⁴⁸

---

Sa Septyembre 26, ang ulan mipahanap sa mga Isla sa Hawaii gikan kang Joseph F. Smith ug sa ubang mga misyonaryo padulong sa dunggoanan sa Honolulu. Sa hapon na kaayo, ang mga ulan mihunong ug ang adlaw milagbas lahus sa gabon, nagpakita og usa ka nindot nga talan-awon sa labing duol nga isla. Gikan sa bantawan sa bapor, nakita sa mga misyonaryo ang tubig gikan sa ulan nga nagbuhagay paubos sa pig-ot nga dal-og ngadto sa Dagat Pasipiko.⁴⁹

Miabut ang mga misyonaryo sa Honolulu sa pagkasunod adlaw, ug si Joseph gipadala ngadto sa panimalay ni Francis ug Mary Jane Hammond sa isla sa Maui. Kasagaran sa orihinal nga mga misyonaryo sa Hawaii, lakip ni George Q Cannon, nakapauli na ngadto sa Estados Unidos. Ubos sa pagpangulo ni Francis, mipadayon pag-uswag ang misyonaryong buhat diha sa isla, bisan og daghan sa mga Santos nangandam sa pagbalhin ngadto sa bag-ong pundukanan nga dapit sa Lanai, diin ang mga Santos nakatukod na og pamuy-anan diha sa Walog sa Palawai.⁵⁰

Hapit sa pag-abut dayon ni Joseph sa panimalay sa mga Hammond, nasakit siya sa unsay gitawag sa mga misyonaryo og “Lahaina nga hilanat.” Si Mary Jane kinsa mipadagan og eskwelahan alang sa mga Hawaiian samtang ang iyang bana misangyaw, misugod sa pag-atiman ni Joseph balik ngadto sa kabaskog sa lawas ug mipaila-ila kaniya ngadto sa lokal nga mga miyembro sa Simbahan.⁵¹

Kaniadtong Oktubre 8, 1854, ang unang Dominggo ni Joseph sa Maui, gidala siya ni Mary Jane sa usa ka miting sa Igpapahulay uban sa unom ka mga Santos nga Hawaiian. Ingon nga nakadungog nga si Joseph mao ang pag-umangkon ni propeta Joseph Smith, ang mga Santos matinguhaong makadungog kaniya nga magsangyaw. Ingon og sila dayon adunay dihadiha nga paghigugma alang kaniya, bisan tuod dili siya makasulti og usa ka kapahayag ngadto kanila sa ilang kaugalingon nga pinulongan.

Sa mga adlaw nga misunod, ang sakit sa lawas ni Joseph migrabe. Human nagtudlo sa eskwelahan, gihatagan ni Mary Jane si Joseph og pipila ka herbal nga tsa ug gihumol ang iyang mga tiil aron sa pagsulay og tabang sa iyang hilanat nga mohunong. Gipaningot siya sa tibuok gabii, ug sa pagkabuntag mibati siya og kaarang-arang.

Dayon gilibut siya ni Francis sa Lanai. Kini panimalay sa mga usa ka gatus lamang ka mga Santos, apan ang mga misyonaryo nagpaabut og labaw sa usa ka libo nga magpundok didto sa umaabut nga mga bulan. Aron sa pag-andam sa ilang pag-abut, ang pipila ka mga misyonaryo nakasugod na og daro sa mga darohan, sa pagtanom, ug sa pagplano sa lugar sa siyudad.⁵²

Human sa iyang pagbisita sa Lanai, mibalik si Joseph ngadto sa Maui, diin si Jonathan ug Kitty Napela mipuyo. Gusto ni Joseph nga mahimong usa ka maayong misyonaryo, busa iyang gihalad ang iyang kaugalingon ngadto sa buhat, nagtuon sa pinulongan ug nakigkita kanunay sa mga Santos nga Hawaiian.

“Malipayon akong moingon nga ako andam alang niini nga kawsa nga akong giatubang bisan unsa pa ang mahitabo ,” misulat siya ni George A. Smith, “ug sa tinuoray naglaum ug nag-ampo nga ako makita nga matinud-anon ngadto sa katapusan.”⁵³

1. Sixth General Epistle, Sept. 1851, sa Neilson and Waite, Settling the Valley, 138–39; Whitney, History of Utah, 1:493, 495, 498, 500, 505–6; Esplin, “Buildings on the Temple Block Preceding the Tabernacle,” 107–36; tan-awa usab sa “‘The Deseret Stores’ and General Tithing Store-House, Salt Lake City,” 1853; ug “The Old Council House,” sa Hall, Scenes in Utah, Engraving Collection, CHL. Hisgutanan: Walog sa Salt Lake

2. Stevens, Autobiography, 5.

3. Dorius, Dorius Heritage, 16–17, 26, 49–51, 57–58; Dorius, “Autobiography of Carl Christian Nicoli Dorius,” 8–9, 11–12; Jensen, “Diary of J. F. Ferdinand Dorius,” 55–56.

4. Stevens, Autobiography, 5; John E. Forsgren Company (1853) nga lista, Pioneer Database, history.ChurchofJesusChrist.org/overlandtravel/companies.

5. Shirts and Shirts, Trial Furnace, 3–4, 16–20. Hisgutanan: Pioneer Settlements

6. Stevens, Autobiography, 5; Historian’s Office, History of the Church, volume 23, Okt. 7, 1853, 126.

7. Historian’s Office, General Church Minutes, Hunyo 13, 1849; Historical Department, Journal History of the Church, Hunyo 13, 1849; Second General Epistle, Okt. 12, 1849, sa Neilson and Waite, Settling the Valley, 86; Isaac Morley to Brigham Young and Council, Mar. 15, 1850; Abr. 17, 1850, Brigham Young Office Files, CHL.

8. Historian’s Office, History of the Church, volume 20, Ene.–Peb. 1850, 17–23; Historian’s Office, General Church Minutes, Ene. 31, 1850; “Special Order No. 2” ngadto ni George D. Grant, Ene. 31, 1850, Department of Administrative Services, Territorial Militia Records, series 2210, Utah State Archives and Records Service, Siyudad sa Salt Lake; Christy, “Open Hand and Mailed Fist,” 220–27; tan-awa usab Farmer, On Zion’s Mount, 67–70; and Gottfredson, History of Indian Depredations in Utah, 28–35. Hisgutanan: American Indians

9. Nelson Higgins ngadto ni Ferguson, Mar. 16, 1854, Department of Administrative Services, Territorial Militia Records, series 2210, Utah State Archives and Records; Stevens, Autobiography, 6; Christy, “Open Hand and Mailed Fist,” 227, 230–33; tan-awa usab sa Peterson, Utah’s Black Hawk War, 63–64.

10. An Act for the Protection of the Rights of Indians, Hunyo 23, 1852; A Preamble and an Act for the Relief of Indians, Peb. 28, 1852, First Session, Utah Territory Legislative Assembly Papers, CHL; “First Judicial Court,” Deseret News, Mar. 6, 1852, [4]; Reeve, Religion of a Different Color, 143–44; Jones, Trial of Don Pedro León Luján, 1–4, 41–52; Christy, “Walker War,” 396; Cannon, “To Buy Up the Lamanite Children as Fast as They Could,” 10; Van Hoak, “And Who Shall Have the Children?,” 3–18; Peterson, Utah’s Black Hawk War, 63–69; Wimmer, “Walker War Reconsidered,” 52–53, 59–60. Hisgutanan: Indian Slavery and Indentured Servitude

11. Bean, Autobiography, 51; James McLellan to Brigham Young, Hulyo 16, 1853, Brigham Young Office Files, CHL; Love, Diary, Hulyo 16, 1853; Christy, “Walker War,” 400–401; McKenzie, “Cause and Origin of the Walker War,” 43–47; Wimmer, “Walker War Reconsidered,” 97–100, 108–11.

12. Christy, “Walker War,” 400–415; “General Orders No. 2,” Hulyo 25, 1853; “Special Orders No. 21,” Okt. 5, 1853, Department of Administrative Services, Territorial Militia Records, series 2210, Utah State Archives and Records Service, Siyudad sa Salt Lake; Brigham Young to Peter W. Conover and others, Okt. 16, 1853, Brigham Young Office Files, CHL.

13. Tan-awa sa Stevens, Autobiography, 5–6; Whitney, History of Utah, 1:515–16; “Proclamation by the Governor,” Deseret News, Okt. 1, 1853, [2]; and Wimmer, “Walker War Reconsidered,” 118–24.

14. Stevens, Autobiography, 6–7; Sidwell, “Death of William Luke, Sr.,” 1; “Indian Difficulties,” Deseret News, Okt. 15, 1853, [2]; History of Sanpete and Emery Counties, 472. Ang Spring Town karon nailhan nga Spring City.

15. Stevens, Autobiography, 6; Almon Babbitt, Letter to the Editor, Nob. 25, 1853, Deseret News, Dis. 1, 1853, [3]; George A. Smith to Daniel H. Wells, Ago. 27, 1853, Department of Administrative Services, Territorial Militia Records, series 2210, Utah State Archives and Records Service, Salt Lake City; tan-awa usab Christy, “Walker War,” 409; and Wimmer, “Walker War Reconsidered,” 150–52.

16. Christy, “Walker War,” 413–15; Historian’s Office, History of the Church, volume 23, Nob. 28 and Dis. 1, 1853, 141–42; “Indian Difficulties,” Deseret News, Nob. 24, 1853, [2].

17. Stevens, Autobiography, 6–7.

18. Great Salt Lake City Relief Society, Minutes, Ene. 24, 1854, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 190; “Busby, Matilda Matey Dudley Ferguson Paschall,” Biographical Entry, First Fifty Years of Relief Society website, churchhistorianspress.org; tan-awa usab sa Introduction to Great Salt Lake City Relief Society, Minutes, Ene.–Hunyo 1854, sa First Fifty Years of Relief Society, 188.

19. Brown, Diary, 1, 3–5; Brigham Young to Peter W. Conover and others, Okt. 16, 1853, Brigham Young Office Files, CHL; Brigham Young, Discourse, Okt. 8, 1853, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Brown, Life of a Pioneer, 304.

20. “Minutes of the General Conference,” Deseret News, Okt. 15, 1853, [3].

21. Helm, Reminiscences, 1; Great Salt Lake City Relief Society, Minutes, Ene. 24, 1854, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 190; Matilda Dudley Busby, Thirteenth Ward Relief Society Covenant, in Reeder and Holbrook, At the Pulpit, 29–31; tan-awa usab sa 188. Hisgutanan: Relief Society

22. Saints, volume 1, kapitulo 30; Brigham Young, Discourses, Mar. 9, 1845 (Excerpts); Great Salt Lake Relief Society, Minutes, Peb. 9, 1854, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 168–71, 190–91. Mga Hisgutanan: Amanda Barnes Smith; Hawn’s Mill Massacre; Female Relief Society of Nauvoo

23. Great Salt Lake Relief Society, Minutes, Peb. 9, 1854, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 190–91.

24. Great Salt Lake Relief Society, Minutes, Peb. 9–Hunyo 13, 1854, sa Derr ug uban pa, First Fifty Years of Relief Society, 191–97; Smith, Notebook, Hunyo [13], 1854; tan-awa usab sa Ulrich, House Full of Females, 298–305; ug Jensen, “Forgotten Relief Societies,” 107–18.

25. Brown, Diary, Abr. 14, 1854; “Synopsis of the Travels and Doings,” 1854, Brigham Young Office Files, CHL; Woodruff, Journal, Mayo 3, 1854; Historical Department, Office Journal, Abr. 13–14 ug Mayo 4, 1854, 2–3, 23; George W. Bean to Brigham Young, Mayo 1, 1854, Brigham Young Office Files, CHL; Nelson Higgins to James Ferguson, Mar. 16, 1854, Department of Administrative Services, Territorial Militia Records, series 2210, Utah State Archives and Records Service, Siyudad sa Salt Lake; Christy, “Walker War,” 416–17; tan-awa usab sa “Minutes,” Deseret News, Abr. 13, 1854, [2].

26. Woodruff, Journal, Mayo 9, 1854; Brigham Young to Grosepene, Mayo 7, 1854; Brigham Young to Walker [Walkara], Mayo 7, 1854, Brigham Young Office Files, CHL; Brooks, Not by Bread Alone, 97; tan-awa usab sa Christy, “Walker War,” 412.

27. Woodruff, Journal, Mayo 11 and 13, 1854; “Discourse,” Deseret News, Peb. 8, 1855, [2]; Historian’s Office, General Church Minutes, Mayo 11, 1854; Brigham Young, Discourse, Mayo 11, 1854, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Carvalho, Incidents of Travel and Adventure in the Far West, 190.

28. “Discourse,” Deseret News, Peb. 8, 1855, [2]; Carvalho, Incidents of Travel and Adventure in the Far West, 191–92; “Synopsis of the Travels and Doings,” 1854, 5–6, Brigham Young Office Files, CHL.

29. Historian’s Office, General Church Minutes, Mayo 11, 1854; Brigham Young, Discourse, Mayo 11, 1854, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL. Ang kinutlo gi-edit aron maklaro; ang orihinal nga tinubdan adunay “pakatulga ug papahulaya ug kadiyot si Walker ug unya tingali mosulti siya.”

30. Woodruff, Journal, Mayo 11, 1854; Carvalho, Incidents of Travel and Adventure in the Far West, 192; Historian’s Office, General Church Minutes, Mayo 11, 1854; Brigham Young, Discourse, Mayo 11, 1854, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; “Synopsis of the Travels and Doings,” 1854, 6, Brigham Young Office Files, CHL.

31. Carvalho, Incidents of Travel and Adventure in the Far West, 192; Woodruff, Journal, Mayo 12, 1854; “Synopsis of the Travels and Doings,” 1854, 6, Brigham Young Office Files, CHL.

32. Woodruff, Journal, Mayo 12, 1854; tan-awa usab sa Carvalho, Incidents of Travel and Adventure in the Far West, 192–93. Ang kinutlo gi-edit aron mabasa; ang orihinal nga tinubdan adunay “Miingon siya nga kita karon nagkasinabtanay sa usag usa nga sila karon makabaton sa tanang kalinaw aron ang tanan makalakaw sa dalan diha sa kalinaw ug dili mahadlok.” Hisgutanan: Pulong sa Kaalam (D&C 89)

33. Woodruff, Journal, Mayo 12–18, 1854; “Synopsis of the Travels and Doings,” 1854, 6–9, Brigham Young Office Files, CHL.

34. Historian’s Office, General Church Minutes, Mayo 21, 1854; tan-awa usab ang mga hilisgutan alang sa Mayo 14, 1854.

35. “Synopsis of the Travels and Doings,” 1854, 10, Brigham Young Office Files, CHL; Woodruff, Journal, Mayo 21, 1854; Historian’s Office, General Church Minutes, Hunyo 4, 1854; tan-awa usab ang mga hilisgutan alang sa Mayo 21, 1854; ug Ulrich, House Full of Females, 289, 300–305.

36. Great Salt Lake City Relief Society, Minutes, Hunyo 13, 1854, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 197; Smith, Notebook, Hunyo 10 ug 14, 1854; Thirteenth Ward, Relief Society Record Book, Hunyo [7] ug 21, 1854; Thirteenth Ward, Notes and Account Pages, 1854–57, Thirteenth Ward, Relief Society Records, CHL.

37. Brown, Diary, Mayo 20, 1854, 51–52; “Minutes,” Deseret News, Abr. 13, 1854, [2]; Smith, Life of Joseph F. Smith, 164–65; Otterstrom, “Journey to the South,” 106. Hisgutanan: Joseph F. Smith

38. Oaks and Hill, Carthage Conspiracy, 184–86; Joseph F. Smith, Reminiscences, [2], [13]–[19]; Nibley, Presidents of the Church, 183–84; Smith, Life of Joseph F. Smith, 130; tan-awa usab sa “Smith, Mary Fielding,” Biographical Entry, First Fifty Years of Relief Society website, churchhistorianspress.org.

39. Joseph F. Smith, Reminiscences, [13]–[20]; tan-awa usab sa Joseph F. Smith, “Recollections,” 98–99.

40. Joseph F. Smith to Solomon Kimball, Sept. 23, 1889, letterpress nga kopya, Joseph F. Smith, Papers, CHL; Harris, “Martha Ann Smith Harris,” 14; Obituary for Mary Fielding Smith, Deseret News, Dis. 11, 1852, [3]; “Smith, Mary Fielding,” Biographical Entry, First Fifty Years of Relief Society website, churchhistorianspress.org; “Smith, Mary Fielding,” in Ludlow, Encyclopedia of Mormonism, 3:1358–59.

41. Harris, “Martha Ann Smith Harris,” 13–14; Joseph F. Smith to Samuel L. Adams, Mayo 11, 1888, pribado nga butang; tan-awa usab sa Joseph F. Smith nga pakigsinulatay ngadto sa iyang mga igsoong lalaki ug mga babaye, 1853–1916, sa Family Correspondence, Joseph F. Smith, Papers, CHL; Nibley, “Reminiscences of President Joseph F. Smith,” 191; ug Smith, Life of Joseph F. Smith, 163.

42. Joseph F. Smith to Samuel L. Adams, Mayo 11, 1888, pribado nga butang; Joseph F. Smith to George A. Smith, Okt. 20, 1854, George A. Smith, Papers, CHL; Joseph F. Smith to Agnes Smith and Josephine Smith, Hulyo 5, 1857, Joseph F. Smith, Papers, CHL; Smith, Life of Joseph F. Smith, 164.

43. Tan-awa sa Otterstrom, “Journey to the South,” 106; ug Joseph F. Smith to Agnes Smith and Josephine Smith, Hulyo 5, 1857, Joseph F. Smith, Papers, CHL.

44. Stevens, Autobiography, 7–8; History of Sanpete and Emery Counties, 281; “Death of Henry Stevens,” Deseret Evening News, Ago. 21, 1899, 8.

45. Stevens, Autobiography, 7; Sanpete County, Utah Territory, Census Returns, 1856, [9]; Steele, James and Elizabeth Allred, 155–57; tan-awa usab sa Cannon, “Adopted or Indentured,” 341–57; and Cannon, “To Buy Up the Lamanite Children as Fast as They Could,” 1–35.

46. Tan-awa “Plural Marriage and Families in Early Utah,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org; Daynes, More Wives Than One, 116–18, 130; Ivins, “Notes on Mormon Polygamy,” 313–14; and Jessee, “Brigham Young at Home,” 23–53. Hisgutanan: Plural Marriage in Utah

47. Daynes, More Wives Than One, 101–2.

48. Sealings to Spouse, volume A1, 1851–54, entry 1734, microfilm 183,393, Sealings of Couples, Living and by Proxy, 1851–89, Special Collections, Family History Library; Stevens, Autobiography, 7–8. Hisgutanan: Plural Marriage in Utah

49. Silas Smith, Journal, Sept. 26, 1854.

50. Joseph F. Smith to George A. Smith, Okt. 20, 1854, George A. Smith, Papers, CHL; George Q. Cannon, Journal, Hulyo 29, 1854; Smith, Life of Joseph F. Smith, 168–69; Karren, Journal, Ago. 31, 1854; Green, Diary, Ago. 28–30, 1854; tan-awa usab “Hammond, Francis Asbury,” ug “Hammond, Mary Jane Dilworth,” Biographical Entries, Journal of George Q. Cannon website, churchhistorianspress.org; ug Woods, “Palawai Pioneers,” 11–16.

51. Joseph F. Smith to George A. Smith, Okt. 20, 1854, George A. Smith, Papers, CHL; “Hammond, Mary Jane Dilworth,” Biographical Entry, Journal of George Q. Cannon website, churchhistorianspress.org; Smith, Life of Joseph F. Smith, 169.

52. Mary Jane Hammond, Journal, Okt. 8–10, 1854; Joseph F. Smith to George A. Smith, Okt. 20, 1854, George A. Smith, Papers, CHL; Green, Diary, Ago. 28–30, 1854.

53. Joseph F. Smith to George A. Smith, Okt. 20, 1854, George A. Smith, Papers, CHL; tan-awa usab sa Joseph F. Smith to Samuel L. Adams, Mayo 11, 1888, pribado nga butang.