Ena Ulunivanua o Saioni
Sa tucake tu ena “Ulunivanua o Saioni” na tamata yadua sara e yalona me mai lewena na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ka segata me muria na kena ivakavuvuli kei na cakacaka tabu.
Sa balavu sara na noqu bula kau raica ni sa yali tiko yani vakayadudua na ivakarau me vakararavi kina na tamata me rawata kina na bula.
Eda bula tiko ena dua na gauna ka ra sa vakadrukai tikoga yani kina na ivakarau makawa ni bula savasava, vakamau, na vuvale, kei na matavuvale ena valeniveilewai kei na matabose, ena palimedi kei na gauna ni kalasi. Na noda marau e vakatau tiko ki na kena bulataki sara ga na veiivakarau oqori.
Sa parofisaitaka mai o Paula na iApositolo ni noda gauna oqo, na iotioti ni gauna, era na yaco na tamata me ra “talaidredre kivei ira na nodra qase, … era na caca veiwekani, … era na daucati ira na tamata vinaka, … era na lomana vakalevu na marau a ra na lomani koya na Kalou vakalailai” (2 Timoci 3:2–4).
E a vakasalataka kina o koya ni “Ko ira na tamata ca kei ira na dau veitemaki era na tubu cake me ra ca sara, ni ra sa ia na dau veivakacalai, ka ra sa vakacalai talega ko ira” (2 Timoci 3:13). E dina o koya. Ia, niu vakasamataka na veisiga ni mataka, au luvuci ena yalo e raica na vinaka.
E a kaya o Paula vei Timoci na cauravou me tomana tikoga na veika a vulica mai vei ira na iApositolo ka kaya ni na taqomaki kina o koya baleta “Ni ko sa kila na iVolatabu, ni ko a gone, oqori sa vakavukui iko rawa mo bula ni ko sa vakabauti Karisito Jisu” (2 Timoci 3:15).
Na kilai ni ivolanikalou e ka bibi. Eda vulica mai kina na veidusimaki vakayalo.
Au rogoca ni ra kaya na tamata, “Au na rawa ni vosota na veivakacacani kei na veivakatovolei kevaka meu a bula ena itekitekivu ni yabaki ni Lotu ena gauna a sovaraki mai kina na ivakatakila ka a tabaki me ivolanikalou. Na cava beka na vuna e sega ni yaco tiko kina edaidai?”
Na ivakatakila a vakaraitaki mai vua na Parofita o Josefa Simici, ka tabaki me ivolanikalou, sa vakatikora na yavudei ni Lotu me rawa kina ki na kosipeli i Jisu Karisito me kaburaki yani “kivei ira na veimatanitu” (2 Nifai 26:13).1
Na ivolanikalou e tuvanaka na ilesilesi nei Parofita kei Peresitedi kei rau na Daunivakasala, na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, oi rau na Kuoramu ni Vitusagavulu, na Matabisopi Vakatulewa, kei na iteki, tabanalevu kei na tabana. Era tuvanaka na ilesilesi ni Matabete i Melikiseteki kei Eroni. Era tauyavutaka na idewadewa me drodro yani kina na veivakauqeti kei na ivakatakila vei ira na iliuliu kei na qasenivuli, itubutubu kei na tamata yadua.
Na meca kei na veivakatovolei sa duidui ena gauna oqo, kevaka e dua na ka, e kaukauwa cake, e vakarerevaki sara mai na kena ena gauna makawa, e sega sara ni vakayacori vua na Lotu me vakataka e yaco vua na tamata yadua. Na ivakatakila taumada, ka a tabaki vakaivola me ivolanikalou me idusidusi tudei ni Lotu, e tuvanaka na cakacaka tabu kei na veiyalayalati ka sa lawa tiko ena gauna oqo.
E dua vei ira na yalayala ni ivolanikalou o ya, “Kevaka dou sa vakarau vakavinaka tu dou na sega sara ni rere” (V&V 38:30).
Meu tukuna mada na veika sa vakayacori me da vakarautaki kina. Sa na qai rawa beka mo kila vakavinaka niu sega ni rerevaka na veisiga ni mataka, na vuna au doudou vinaka tu ga ena nuidei.
Au na sega ni vakamacalataka rawa vakamatailalai se vola na veika kece eratou sa tuvanaka tu na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena veiyabaki oqo. Ko ni na raica vei ira na ivakatakila e yaco tikoga mai ka me baleta na Lotu kei na lewenilotu yadua. Au na vakamacalataka eke e vica vei ira.
Ena 40 na yabaki sa oti, e a vinakati me soli yani vakarawarawa ka vakatotolo na ivunau vei ira taucoko na lewe ni Lotu ena kena vakarautaki e dua na ivakavakadewa ni ivolanikalou ni Yalododonu Edaidai. Eda a tekivuna vakainaki ena kena veidutaitaki na iVolatabu Makawa vata kei na iVola i Momani, na Vunau kei na Veiyalayalati, kei na Mataniciva Talei. Na lewe ni iVolatabu Makawa e a biu tu ga ka sega ni veisautaki.
Na cakacaka oqo a vakayacori ena veisenijiuri sa oti me vakarautaki mai ki na noda siga oqo. E ciwasagavulu kaciwa na pasede ni iVolatabu Makawa erau a vakadewataka o William Tyndale kei John Wycliffe. Eda dinau tu ga vei ira na dau vakavakadewa taumada, kei ira na maritire.
E kaya o William Tyndale, “Au na vakayacora vua e dua na cauravou dau siviyara me kila vakavinaka cake na ivolanikalou mai vua e dua na [vunivola].”2
E a lako sivita mai o Alama na veika dredre lelevu ka donumaka na kena e kaukauwa cake. E a tukuni me baleti koya, “Ia oqo, ni kena vunautaki na vosa ena dau vakavurea vakalevu na tamata me ra liutaki na tamata me ra caka dodonu—io, e a sa dau curuma na mona ni tamata ka segai mai na iseleiwau, se dua tale na ka, ka a yaco vei ira—o koya gona a vakasamataka kina o Alama ni sa dodonu me ra tovolea na kaukauwa veirawai ni vosa ni Kalou” (Alama 31:5).
Oqori sara ga na veika keimami nanuma tiko ena gauna a tekivutaki kina na vakatorocaketaki ni ivolanikalou me rawa ni ra kila na lewe ni Lotu yadua na ivolanikalou ka kila vakavinaka na ivakavuvuli kei na vunau ena kunei kina. Eda sa vakarautaka tu edaidai na veika erau a cakava taumada o Tyndale kei Wycliffe.
Erau a vakararawataki sara vakaca o Tyndale kei Wcyliffe. E a laki vakalolomataki tu o Tyndale ena dua na valeniveivesu batabata sivia mai Brussels. E a kakadresudresu na nona isulu, ka curumi batabata sara. A volavola vei ira na bisopi ka kerea kina na nona kote kei na isala. E a kerea talega e dua na kadrala, ka kaya, “Sa qai dua dina na ka vakaloloma na dabe buto taudua tiko vakaoqo.”3 Era a qai cudruvaka sara na nona kerekere oqo ka ra kauti koya tani mai na valeniveivesu ka vakamai koya mate e matadra e lewe levu na tamata.
E a drobula mai na nona vakamai o Wycliffe, ia era a qai kelia tani mai na yagona na Matabose i Constance vakama ena siteki, ka kaburaki laivi na dravusa ni yagona.4
E a kerea mai o Parofita Josefa Simici mai vei tinai Edward Stevensen ena Vitusagavulu na kedra iVola ni Maritire ka a vola o John Foxe e dua na vunivola kai Igiladi ni ikatinikaono ni senijiuri. Ni sa wilika oti, a kaya, “Ena veivuke ni Urimi kei na Cumimi au a raica ira rawa kina na maritire oqo, era a tamata dodonu, era tisaipeli dina i Karisito, me vakataka na rarama e tiko vei ira, ia era na vakabulai.”5
Me veidutaitaki e sivia na 70,000 na tiki ni ivolanikalou ka vakarautaki na ivakamacala e botona kei na veivuke e kilai tu ni a dredre sara, ka vakabekataki me sega ni rawa. Ia a mani tekivu ga. E rauta ni 12 na yabaki kei na nodra veivuke e 600 na tamata e a vakacavari rawa kina. Eso era a daunivosa vaka-Kiriki, Latini, kei na Iperiu se na nodra kila na veivosa makawa eso. E vuqa vei ira era lewe ni Lotu tawavanua yalodina.
Na yalo ni veivakauqeti e a vakayavalata na cakacaka oqo.
Na cakacaka oqo e a rawa ni sega ni vakayacori kevaka a sega na komupiuta.
E a vakarautaki e dua na iwalewale maqosa me tuvanaki kina e tini vakaudolu na ivakamacala e botona me dolavi kina na ivolanikalou vei ira yadua na cauravou dau siviyara kei na goneyalewa dau siviyara.
Na kena ivoladusidusi ni iulutaga, sa rawa vua e dua na lewenilotu, ena loma walega ni vica na miniti, me vakaraica na veivosa vaka na veisorovaki, veivutuni, Yalo Tabu, ka kunea na veitikina sa vakatakilai mai na ivolanikalou taucoko e va.
Ena loma ni vica na yabaki ni cakacaka oqo, keimami a taroga na veika sa vakayacori rawa ena cakacaka levu ni tuvanaki na veiulutaga vakaalifabeti. Era a vola, “Keimami sa lesu oti mai Lomalagi kei Eli, sa lako sivita na Loloma kei na Gagano ia oqo keimami sa cakacaka tiko yani ki na Veivutuni.”
Na veivolavolai taumada ni iVola i Momani a yaco rawa mai vei keimami. E a yaco rawa kina me vakavinakataki kina na cala ni tabaki ni matanivola e laurai ni tiko ena vakavakadewa vakaivolanikalou.
Na kena e totoka duadua ena Topical Guide o ya na 18 na draunipepa, lainidua, tabaki vakamatailalai, ena ruku ni iulutaga “Jisu Karisito,” na vakasokumuni rawarawa duadua ni ivakamacala vakaivolanikalou ena yaca Jisu Karisito ka se bau vakasokumuni vata ena itukutuku kei vuravura. Vakamuria na ivakamacala oqo, ko na qai dolava na katuba vei koya e nona na Lotu oqo, na veika e vakatavulica kei na lewa nei cei, ka ra tauyavutaki kece sara ena yaca tabu i Jisu Karisito, na Luve ni Kalou, na Mesaia, na Dauveivueti, na noda Turaga.
E rua na ivakatakila vou era sa vakacurumi ki na Vunau kei na Veiyalayalati—o ya na wase 137,oya na raivotu a vakaraitaki vei Josefa Simici na Parofita me baleta na qaravi ni edaumeni, kei na wase 138, na raivotu nei Peresitedi Joseph F. Smith me baleta na nodra vakabulai na mate. Kei na gauna sa mai sogo kina na cakacaka oqo me tabaki vakaivola, a vakaraitaki mai na ivakatakila talei me baleta na matabete ka vakatakilai sara ena dua na ivakaro raraba (raica V&V Ai Vakaro Raraba 2), sa vakadinadinataka ni sega ni sogo na ivolanikalou.
Oti sa qai yaco mai na bolebole vakaitamera ni kena vakadewataki ni veivosa ni Lotu. Na ivolatolu (triple combination), kei na Guide to the Scriptures, sa tabaki tu ena 24 na mataqali vosa ka so tale ena muri mai. Na iVola i Momani sa tabaki tu ena 106 na mataqali vosa. Sa vakayacori tiko ena gauna oqo e 49 tale na vakavakadewa.
Sa vakayacori oti na veika tale eso. Sa soli e dua na ikuri ni ulutaga ki na iVola i Momani—na iVola i Momani: E Dua Tale na iVakadinadina kei Jisu Karisito.
Ena kena sa vakadavori tu na yavu vakaivunau, me vaka na kaukauwa ni vatu ena valetabu e Salt Lake ka sa dolavi tu vua na tamata yadua, e vuqa era na vakadinadinataka na kena sovaraki tikoga mai na ivakatakila ki na Lotu. “Keimami vakabauta na veika sa vakatakila oti na Kalou, na veika sa vakatakilai mai oqo, ka keimami vakabauta ni na levu tale na veika ena qai vakatakilai mai baleta tikoga na Matanitu ni Kalou” (Yavu ni Vakabauta 1:9).
Ena kena sa vakayacori tiko na tabaki vakaivola ni ivolanikalou, a tekivutaki tale tikoga kina e dua na cakacaka levu. Oqo ena taura talega e vica na yabaki. Na veika vakaivola ni vuli ni Lotu, sa veisautaki. Na ivola vakavuli kece ni matabete kei na mataisoqosoqo me baleti ira na gone, itabagone, kei ira na qase—era sa vakavinakataki me vakatabakiduataka na ivolanikalou, me vakatabakiduataki Jisu Karisito, me vakatabakaiduataka na matabete, ka vakatabakiduataka na matavuvale.
E drau na volenitia era cakacaka ena veiyabaki. Eso vei ira era daunivolavola, tuvai volavakavuli, veivakasalataki, kei na cakacaka gadrevi tale eso, ia e vuqa vei ira era tawavanua, ka lewenilotu kilikili. Sa kena itakele vakadua na ivolanikalou, ka vakabibitaki tiko kina na matabete ka raimatuataki tiko na inaki ni matavuvale.
Na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua e ratou a solia mai “Na Matavuvale: Ai Vakaro ki Vuravura Raraba.”6 Oti o ya eratou a qai tabaka “Na Karisito Sa Bula: Nodra iVakadinadina na iApositolo.”7
Na tabana ni lotu ena semineri kei na inisitute sa wavokiti vuravura. O ira na qasenivuli kei na gonevuli era vulica ka veivakavulici ena Yalotabu (raica V&V 50:17–22), ka rau sa vakavulici ruarua me ra kila vakavinaka na ivolanikalou, na nodra vosa na parofita, na yavu ni veivakabulai, na Veisorovaki i Jisu Karisito, na Vukitani kei na Vakalesui mai kei na nodra kila rawa na ivakavuvuli kei na vunau era kunei tu kina. Era sa vakayaloqaqataki na lewe ni kalasi me ra tara cake e dua na itovo tudei ni wiliki na ivolanikalou ena veisiga.
Na bogi ni Moniti sa lesi oti tu me bogi ni lotu vakamatavuvale. Na veicakacaka kece ni Lotu ena tu vakawawa me rawa ni ra soqoni vata na matavuvale.
Ena kena sa yaco ga mai na cakacaka ni kaulotu sa mai vaqaqacotaki ki na ivakatakila ena ulutaga “Vunautaka na Noqu Kosipeli.” Ena veiyabaki e sivia e 25,000 na daukaulotu era vakacegui mai ka ra lesu ki vale ki na 148 na veimatanitu, ni mai oti e rua na yabaki na vulici ni ivunau kei na sala ni veivakavulici ena Yalotabu ka wasea nodra ivakadinadina.
Na ivakavuvuli ni matanitu ni matabete sa mai vakadeitaki. Na itikotiko ni kuoramu ni matabete—Eroni kei na Melikiseteki—sa mai vakarabailevutaki. Ena veigauna kei na veivanua, era sa dau tiko na iliuliu era taura tu na idola—-o ira na bisopi kei na peresitedi—me ra veidusimaki, me vakamatatataki na vakanananu cala, ka raica rawa ka vakadodonutaka na ivakavuvuli cala.
Na ituvatuva ni nodra vuli na qase lewe ni Matabete kei na iSoqosoqo ni Veivukei sa yavutaki ena Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu.
Sa vakavinakataki cake na mekesini ni Lotu ka sa tabaki tu oqo ena 50 na mataqali vosa.
Sa vakayacori tikoga ena gauna totoka oqo na tara valetabu, ka sa dola tu oqo e 122 na valetabu me baleta na cakacaka tabu, ka rua tale sa vakaraitaki mai e nanoa.
Na jinioloji sa vakatokai me Tuva Kawa. Era sa vukei na lewenilotu yalodina ena tekinoloji vovou, me vakarautaka ka kauti ira mai na yaca ni tamata ki na valetabu.
Na veika oqo sa vakadinadinataka tiko na kena yaco tikoga mai na ivakatakila. E tu tale eso na ka, e sa rui vakaitamera me vakamacalataki vakayaduadua.
E tiko ena loma ni Lotu e dua na usutu donu ni kaukauwa e titobu cake mai na parokaramu se soqoni se isoqosoqo. E sega ni dau veisau. E sega ni kasura. E duadua tikoga ka tudei. Ena sega ni lutusobu se takali yani.
Ena kena sa vakatikori na Lotu ena kena valenilotu, ia e bula tiko e yalodra kei na lomadra yadua na Yalododonu Edaidai.
Ena veivanua kecega e vuravura, o ira na lewenilotu yalomalua era dau vakauqeti mai na ivolanikalou me donumaki ira ena ilakolako ni bula oqo, ka ra se qai vakila tiko ni ra sa kunea na “mataniciva talei” o ya (Maciu 13:46) me baleta na ka a tukuna na Turaga vei ira na Nona tisaipeli.
Ena gauna sa vakasokumuna kina o Emma Smith, na wati Parofita Josefa Simici na serenilotu me imatai ni ivolanisere, a vakacuruma talega kina na “Guide Us. O Thou Great Jehovah,” ka ni oqo sara ga e dua na masu:
Ni sa tekivu yavalati o vuravura
Vakarota na yalo ni rere me maravu
Sa na toso na nona veilewai ni vei vakarusai
Keimami taqomaki ena delana o Saioni8
Na tamata yadua sara e yalona mai me lewena na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ka vakasaqara me kovuti ena kena ivakavuvuli kei na cakacaka tabu sa tucake tu ena “ulunivanua o Saioni.”
Na tamata yadua ena rawa ni yaco vua na veivakadeitaki ka lako mai na veivakauqeti ka vakadinadinataka ni ko Jisu na Karisito, na Luve ni Kalou, ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai sai koya me vaka ga sa vakarota o Koya sa “lotu dina duadua ga e vuravura” (V&V 1:30). Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.