Vakavakarau me baleta na Vakalesui mai kei na iKarua ni Lako Mai: “Au na Taqomaki iko Tikoga”
Sa dau tiko na liga [ni Turaga] ena cakacaka ni Vakalesui Mai mai na itekivu ni vuravura ka na vaka tiko kina me yacova na iKarua ni Nona Lako Mai.
Ena yabaki oqo eda vakananuma tiko kina na ika 200 ni yabaki ni nona sucu na Parofita ko Josefa Simici. Keimami vakadinadinataka ki vuravura ni sai koya na parofita ni Kalou ka sa tabaki taumada me Vakalesuya mai na kosipeli i Jisu Karisito. E a vakayacora oqori ena ruku ni nona veidusimaki na iVakabula, o koya a kaya vua e dua na parofita ni gauna e liu, “Na yacaqu ko Jiova; ia au sa kila na ka kecega mai na ivakatekivu ki na ivakataotioti; ia au na taqomaki iko tikoga.”1
Au vakadinadinataka na liga ni Turaga ena kena Vakalesui mai na kosipeli. Ena nodra solibula veivakauqeti na luve ni Kalou ena veitabayabaki, sa mai vakotori kina na yavu ni Vakalesui mai, ka sa vakavakarau kina na vuravura ki na iKarua ni Nona Lako Mai na Turaga ka iVakabula ko Jisu Karisito.
E a tauyavutaki taumada na Nona kosipeli e vuravura me tekivu mai vei Atama ka sa dau vakavuvulitaki tiko mai ena veitabagauna kece sara mai vei ira na parofita me vakataki Inoke, Noa, Eparaama, Mosese, kei ira tale eso. O ira kece na parofita oqo era sa tukuna rawa mai na Nona lako mai ko Jisu Karisito me mai sorovaka na nodra ivalavala ca na kai vuravura. Sa vakayacori na veiparofisai oqori. Sa mai tauyavutaka dina na Nona Lotu na iVakabula. E a kacivi ira na Nona iapositolo ka tauyavutaka na Nona matabete. Na kena e bibi duadua ni a vakotora na Nona bula ka taura cake tale me rawa kina ni da tucake kece tale, sa vakacabora kina na isoro ni veivakaduavatataki. Ia e sega ni sa cava e keri.
Ni sa Tucaketale na iVakabula, e a lesi ira na Nona iApositolo me ra liutaka na Lotu ka qarava na veicakacaka tabu ni kosipeli. Ni ra yalodina ki na ilesilesi oqori, era a vakacacani, ka so era vakamatei sara kina. A sa yaco, me sa yali kina mai vuravura na dodonu ni Nona matabete na Turaga, ka sa lutu kina na vuravura ki na butobuto vakayalo. Ena veisenijiuri ka tarava yani, sa tu vei ira na luve ni Kalou na Rarama i Karisito, e rawa ni ra masu ka vakila na veivakauqeti ni Yalo Tabu. Ia sa yali na taucoko ni kosipeli. Sa sega ni dua e vo tiko e vuravura e tu vua na kaukauwa kei na veivakadonui me liutaka na lotu se qarava na veicakacaka tabu me vaka na papitaiso, soli ni isolisoli ni Yalo Tabu, kei na cakacaka tabu ni veivakabulai ena valetabu. E voleka ni tamata kecega sa sega ni rawa ni kunea e dua na ivolanikalou, ka levu na tamata era sega ni kila na wilivola.
Na kena vakarautaki na ivolanikalou kei na nodra vukei na luve ni Kalou me ra vulica na kena wiliki sa imatai ni kalawa ki na kena Vakalesui mai na kosipeli. E a volai taumada na iVolatabu ena vosa vaka-Iperiu kei na vosa vaka-Kirisi, e rua na vosa ka sega tu ni kilai vei ira na tamata tawavanua e Iurope raraba. Ni oti e 400 na yabaki mai na nona mate na iVakabula, sa qai vakadewataka na iVolatabu ko Jerome ki na vosa vaka-Latina. Ia e se bera tikoga ni tu vakarawarawa na ivolanikalou. Sa volai ga e liga na kena ilavelave, vakauasivi mai vei ira na italatala ni lotu Budha, e dau taura e vica na yabaki me qai rawa e dua.
Ena veivakauqeti ni Yalo Tabu, sa tekivu me tubu kina e lomadra na tamata e dua na yalo e taleitaka na vuli. Sa Tetevi Iurope raraba na sucu vou oqo. Ena mua ni 1300, a qai bucina kina e dua na italatala ka yacana o John Wycliffe na vakasama me sa vakadewataki na iVolatabu mai na vosa vaka-Latina ki na vosa vaka-Vavalagi. Me vaka ni se qai basika cake tiko mai ena gauna ko ya na vosa vaka-Vavalagi, era mani nanuma kina na iliuliu vakalotu ni sega ni ganita me vakadewataki kina na vosa ni Kalou. Era nanuma eso na iliuliu ni kevaka sa rawa vei ira na tamata me ra wilika ka vakadewataka vakataki ira na iVolatabu, sa na vakawaleni kina na kena ivunau; eso tale era ririkotaka kevaka eso ena tu ga na nodra ivolanikalou vakataki ira, era sa na sega ni gadreva na lotu ka ra na sega ni solia kina na nodra veitokoni vakailavo. Sa mani beitaki kina o Wycliffe ni vakavuvulitaka tiko eso na ivakavuvuli cala ka totogitaki. Ni sa mate ka bulu, a qai keli na kena sui ka vakamai. Ia sa sega ni rawa ni tarovi na cakacaka ni Kalou.
Eso era sa vakauqeti me ra vakadewataka na iVolatabu, eso tale era vakauqeti me ra vakarautaka na veika me na tabaki rawa kina. Ena 1455 sa bulia rawa kina ko Johannes Gutenberg e dua na misini ni tabaivola dau veitosoyaki, ka dua vei ira na imatai ni ivola me tabaki na iVolatabu. Ena imatai ni gauna a rawa me tabaki e vuqa na ilavelave ni ivolanikalou ka rawa ni ra volia e lewe levu sara.
Ena gauna oqori, sa tiko talega kina vei ira na dau vaqara vanua na veivakauqeti ni Kalou. Ena 1492 sa biuta kina ko Christopher Columbus me vakasaqara e dua na gaunisala vou ki na Tokalau. E a liutaki ena nona ilakolako ko Columbus mai na liga ni Turaga. E kaya kina, “E a solia vei au na Kalou na vakabauta, ni oti o ya na yaloqaqa.”2
Na kena laurai oqo sa conaki kina na buturara ni veicau eso ena qai muri mai. Ena itekivu ni 1500, sa curu kina ena Oxford University o William Tyndale. E a vulica mai kea o koya na nona cakacaka na vuku vaka-iVolatabu o Erasmus, o koya ka a vakabauta ni ivolanikalou e “kakana ni yalo ni [dua na tamata]; ka … dodonu me curuma yani na loma ni [nona] uto kei na vakasama.”3 Ena nona vuli, sa conaka kina o Tyndale na nona lomana na vosa ni Kalou kei na nona gadreva me rawa vei ira na luve ni Kalou me ra kana magiti mai kina.
Rauta na gauna vata oqori, a raica rawa kina e dua na italatala ka parofesa ni Jamani, na yacana ko Martin Luther e 95 na poidi ka cala kina na lotu ena nona gauna, e qai vakauta ena dua na ivola ena yalo doudou ki vei ira na nona iliuliu. Mai Switzerland, e tabaka kina o Huldrych Zwingli e 67 na itukutuku ni veisau. O John Calvin mai Switzerland, o John Knox mai Sikoteladi, kei ira e vuqa tale era a veivuke ena sasaga oqo. Sa tekivu e dua na veisau.
Ena gauna oqori, sa yaco o William Tyndale me dua na bete vuli ka rawa ni vosataka vakavinaka e walu na vosa. E vakabauta ni vakavakadewa vakadodonu mai na vosa vaka: Kirisi kei na Iperiu ki na vosa vaka-Vavalagi ena dodonu cake vakavinaka ka rawa ni wiliki mai na vakavakadewa nei Wycliffe ena vosa vaka-Latina. E a mani vakadewataka o Tyndale, ni sa vakararamataki mai na Yalo ni Kalou, na Veiyalayalati Vou kei na so na tiki ni Veiyalayalati Makawa. Era vakasalataki koya na nona itokani ni na rawa ni vakamatei kevaka e vakayacora vakakina, ia e sega ni bau vakayavalati. Ena dua na gauna ni rau veivosaki kei na dua na tamata vuli, e qai kaya kina, “Kevaka ena vakavotaka na noqu bula na Kalou me vuqa na yabaki, au na raica me na kila e dua na gonetagane dau siviyara e vuqa cake na ivolanikalou mai vei iko.”4
Sa qai yaco me vakamatei o Tyndale ena nona sasaga, me vakataki ira na kena vo—a kidomoki ka vakamatei ena iteki volekati Brussels. Ia a sega ni yali na vakabauta e solia kina na nona bula. E milioni vakamilioni sa rawa me ra mai vakila na veika a vakavuvulitaka o Tyndale ena nona bula taucoko: “Na inaki ni vosa ni Kalou sai koya, o koya e wilika, … sa na tekivu me vinaka cake tikoga e veisiga me yacova ni sa tamata uasivi sara.”5
Sa kauta mai na veisau na gauna vakapolitiki veilecayaki. Ena vuku ni dua na duidui vata kei na lotu mai Roma, sa mani kacivaka kina ko Henry na Tui na ika V111 ni sa liutaka na lotu e Igiladi ka vinakata me biu ena veivalenilotu kece sara na ilavelave ni iVolatabu Vakavavalagi. Ni ra sa via kania tu na kosipeli, era a lako yani vakalewelevu na tamata ki na veivalenilotu oqori, ka wilika na ivolanikalou me yacova ni sa sega ni rogo na domodra. Sa vakayagataki talega na iVolatabu me itekivu ni vuli wilivola. E dina ni yaco tu ga e Iurope na veivakamatei ena vuku ni nodra vakabauta na tamata, sa cava tiko yani vakamalua na bogi butobuto ni lecaika. E a kaya e dua na dauvunau ni sa vakarau me vakamai, “Eda sa waqaca ena siga oqo e dua na kadrala, ena loloma ni Kalou, e Igiladi, kau vakabauta ni na sega ni bokoci rawa.”6
Eda vakaraitaka na noda vakavinavinaka vei ira kece era a bula mai Igiladi ka vakakina e Iurope raraba era a veivuke ena kena waqa tikoga na rarama o ya. Ena loloma ni Kalou, sa serau cake kina na rarama o ya. Ni kila tu na duidui sa tu ena nona matanitu, sa mani vakadonuya kina na Tui e Igiladi o Tui Jemesa 1 e dua na ivakavakadewa vou ni iVolatabu. E vakasamataki ni sivia na 80 na pasede ni vakavakadewa nei William Tyndale ni Veiyalayalati Vou kei na dua na iwase vinaka ni Veiyalayalati Makawa (na Penitatuki, se na iVakatekivu ki na iVakarua, kei na Josua ki na Veigauna) a vakayagataki ena ivakavakadewa nei Tui Jemesa.7 Ni yaco na kena gauna, ena yaco yani na ivakadewa vou oqori ki na dua na vanua vou ka wilika e dua na gonetagane yabaki 14 dausiviyara na yacana ko Josefa Simici. E ka ni kurabui beka na kena vakadonui me vakayagataki me iVolatabu Vakavalagi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai na kena ivakadewa nei Tui Jemesa?
A tomani na veivakacacani e Igiladi ena gauna ni veiliutaki nei Jale na luvei Jemesa, ka ra vakauqeti kina e vuqa me ra vaqara bula galala ena veivanua vou eso. Era oka kina na ilakolako vakalotu ena ilakolako ni vaqara vanua oqo, ka ra cabeti Amerika kina ena 1620, na vanua a sa butuka o Columbus ena sivia na 100 na yabaki yani ki liu. Era a muri yani eso tale na dau tawavanua me vakataki Roger Williams, o koya a kunea ka kovana talega kei Rhode Island, ka qai vakasaqara tikoga na Lotu dina nei Karisito. E kaya o Williams e sega ni tiko e vuravura e dua na lotu dodonu nei Karisito, ka sega tale ni dua na tamata e vakadonui me qarava e dua na cakacaka vakalotu ni lotu, ena sega talega ni rawa ni tiko e dua me yacova ni ra sa qai talai mai na iApositolo vovou mai vei Koya na Ulu cecere ni lotu ka sai koya ka waraka tiko o koya na nona lako mai.8
Ni oti e dua na senijiuri, sa dusimaki ira era a kunea e dua na matanitu vou ena vanua ko Amerika na yalo vakalotu vakaoqo. Ena liga ni Kalou, era a rawata kina na galala vakalotu me baleta na lewenivanua yadua kei na dua na Lawa ni Dodonu vakauqeti. Ena tinikava na yabaki ki muri, ena ika 23 ni Tiseba, 1805, sa sucu kina na Parofita ko Josefa Simici. Sa voleka tiko ni vakacavari na vakavakarau me baleta na Vakalesui mai.
Ni se cauravou, “a vakasamataka vakabibi” o Josefa9 na ulutaga ni lotu. Baleta ni a sucu ena dua na vanua ni bula galala vakalotu, e rawa ni taroga se o cei vei ira kece na lotu e dina. Ia me vaka ni sa vakadewataki tu Vakavavalagi na iVolatabu, sa rawa ni vakasaqara e dua na isau ni taro ena vosa ni Kalou. E a wiliwili ena ivola i Jemesa, “Ia kevaka sa lailai na vuku vua e dua vei kemudou, me kerea vua na Kalou,”10 ka vakayacora me vaka sa vakaroti kina. Me isau ni masu nei Josefa, erau a rairai vua na Kalou na Tamana kei na Luvena, ko Jisu Karisito.11 Na cauravou dauteitei yalomalumalumu oqo sai koya na parofita ka digitaka na Kalou me vakalesuya mai na Lotu i Jisu Karisito kei na Nona matabete ni gauna makawa, ena veisiga e muri oqo. Na Vakalesui mai oqo me sa na kena iotioti, na itabagauna ena taucoko ni gauna, ka vakalesui mai kina na veivakalougatataki kece sara ni matabete e rawa ni taukena e vuravura na tamata. Ena ilesilesi vakalou oqo, e sega ni nona cakacaka me veisautaka se me saqata na veika sa tu rawa e vuravura. Ia me vakalesuya mai na veika a sa tu rawa e vuravura ka a qai yali yani.
E a tekivu na Vakalesui mai ena iMatai ni Raivotu ena 1820, ka tomani ena kena yaco mai na iVola i Momani: E Dua tale na iVakadinadina kei Jisu Karisito. Ena ika 21 ni Sepiteba, 1823, a sikovi Josefa Simici kina o Moronai na agilosi ka vakavulici koya me baleta “e dua na ivolatukutuku ni gauna makawa ka lewena tu na taucoko ni kosipeli tawamudu … me baleta na vakavakarau ki na ikarua ni nona lako mai na Mesaia.”12 Ni volai tu ena peleti koula, e tukuna na iVola i Momani e dua na itukutuku ni nona veiqaravi na Karisito ena Ra ni Vuravura, me vaka na kena volai ena iVolatabu na Nona bula kei na Nona veiqaravi ena Vanua Tabu. E a ciqoma o Josefa na peleti koula ena va na yabaki e muri, ena Tiseba ni 1827, ka tekivu vakadewataka na iVola i Momani.13
Ni vakavakadewa tiko, erau a wilika o Josefa Simici kei Oliver Cowdery na nona vunivola, na veika e baleta na papitaiso. Na nodrau gadreva me rau rawata na veivakalougatataki oqo a vakavuna na kena vakalesui mai na Matabete i Eroni ena ika 15 ni Me, 1829, ena ligai Joni na Dauveipapitaisotaki.14
E a qai tarava mai na vakalesui mai ni Matabete i Melikisetiki, ka a soli vei Josefa vata kei Oliver mai vei iratou na iApositolo ko Pita, Jemesa, kei Joni, ka tu vei iratou na idola. Ni oti e vica na senijiuri ni butobuto vakayalo, sa qai mai tu tale e vuravura na kaukauwa kei na dodonu me da cakacaka ena yaca ni Kalou, me da qarava na veicakacaka tabu, ka liutaka na Nona Lotu.
E a tabaki ena ika 26 ni Maji, 1830 na imatai ni ilavelave ni iVola i Momani. Ni oti e vica na siga, ena ika 6 ni Epereli, sa mai tayavutaki tale kina ena vale nei Peter Whitmer Sr., e Fayette, New York na Lotu dina i Karisito. E a vola kina vakaoqo o Elder Parley P. Pratt na revurevu ni veika oqo e vuravura:
Kida na mataka, sa dro na buto;
Raica drotini kei Saioni cecebuya tu!
Kida mai na siga rarama cake …
Basika vakaturaga ki vuravura.15
Sa qai oti yani na bogi balavu, ka drodro mai na ivakatakila, sa vura kina na ikuri ni ivolanikalou. Sa ciqomi ena Lotu ena ika 17 ni Okosita, 1835 na Vunau kei na Veiyalayalati. E a tekivu vakadewataki talega ena yabaki oqori na ivola i Eparaama ena Mataniciva Talei.
Sega ni dede sa yaco mai na ikuri ni veivakadonui me da cakacaka ena yaca ni Turaga. A vakatabui na Valetabu e Kirtland ena ika 27 ni Maji, 1836.16 Ena valetabu oqori, a rairai kina na iVakabula vei Josefa Simici kei Oliver Cowdery, ka muria mai na nodratou rairai ko Mosese, Ilaisa, kei Ilaija ka ratou a mai solia na ikuri ni idola vakabete vua na Parofita.17
Ena sega tale vakadua ni kau tani mai vuravura na rarama ni kosipeli oqo. Ena 1844 sa solia kina ko Josefa Simici na idola kece sara ni mata- bete vei Brigham Young, John Taylor, Wilford Woodruff, kei ira na nodratou itokani iApositolo. A kaya kina na Parofita: “Au a bula tiko me yacova niu sa raica ni sa qiqi yani ki na tabadra eso tale na tamata, na icolacola oqo, ka a taqa toka mai domoqu; … sa mai tu e vuravura na idola ni matanitu me na sega tale ni kau tani rawa me tawamudu… . Veitalia na veika ena qai yaco vei au.”18 E ka ni rarawa ni oti e tolu na vula, ena ika 27 ni June, erataou a vakamatei kina ena valeniveivesu mai Carthage, Illinois o Joseph Smith na Parofita kei Hyrum na tuakana.
O Elder John Taylor, ka a tiko vata kei na Parofita ena gauna e vakamatei kina, a vakadinadinataki koya: “Raica sa levu ka bibi sara na ka a vakayacora ko Josefa Simici na Parofita ka nona Daurairai na Turaga, me vakabulai ira kina na kai vuravura; io a levu cake mai vei ira kecega na tamata; raica a ka oqo sa taravi Jisu walega kina.”19
Au vakadinadinataka ni nona cakacaka na iVakabula na cakacaka a cakava na Parofita ko Josefa Simici. Na cakacaka ni Turaga e sega ni dau rawarawa tu ga na kena sala. Sa dau gadrevi vakalevu kina na solibula, ka da na sotava na meca. Ia ena noda qaravi Koya, eda kila ni sa taqomaki keda tikoga ko Koya. A vakakina vei Wycliffe, Tyndale, kei ira na udolu era a vakarautaka na sala ni Vakalesui mai. E a vakakina vua na Parofita ko Josefa Simici kei ira kece era a veivuke ena kena kau mai na kosipeli vakalesui mai. Sa vaka tiko kina ka na vakakina vei keda.
Sa namaki keda na Turaga me da yalodina, gugumatua, ka yaloqaqa me vakataki ira era sa liu vei keda. Era a kacivi me ra solia na nodra bula me baleta na kosipeli. Eda sa kacivi me da bulataka na noda bula ena inaki vata o ya. Ena gauna e muri oqo sa koto na inaki bibi me da vakayacora vakakina.
Ni se bera na bogi tabu ko ya mai Peceliema, na veika e yaco ena itukutuku makawa kei na nodra vosa na parofita ni veitabagauna kecega sa vakarautaka na sala ena imatai ni nona lako mai na Turaga kei na Nona Veisorovaki. Sa vakakina, na kena uturi na yavu ni vakalesui mai ni kosipeli mai vua na Parofita ko Josefa Simici. E tiko beka na matada me da raica ni sa vakarautaki keda tiko ki na iKarua ni Nona Lako Mai na iVakabula na veika e yaco ena noda gauna kei na veiparofisai?
Au wasea na ivakadinadina ni bula tiko na noda iVakabula ko Jisu Karisito. Au vakadinadinataka ni a tiko na ligana ena cakacaka ni Vakalesui ni se bera na ivakatekivu kei vuravura ka na tomani tiko me yacova na iKarua ni Nona Lako Mai.
Me da na vakavakarau oi keda yadua me da veitata vata kei Koya sa noqu masu malumalumu. Ena yaca tabu i Jisu Karisito, emeni.