Au sa Kila ni Bula Tu na Noqu iVakabula!
Me vaka ni sa mai mate e Kalivari na iVakabula, sa sega kina na kaukauwa nei mate vua e dua vei keda.
Ena dua na gauna walega oqo au a vakaraica tiko eso na itaba ni matavuvale. E drodrova lesu mai na noqu vakasama na veivakanananu vakamareqeti niu raica na kedra iyaloyalo eso na daulomani ena soqoni ni gade vakamatavuvale, na siganisucu, na veivakabulabulataki, na ivakananumi. Mai na gauna era a tauri kina na itaba eso oqo, era sa takali yani eso vei ira na lewe ni matavuvale daulomani oqori. Au nanuma kina na nona vosa na Turaga, “Mo dou duavata ka veilomani, mo dou tagicaki ira era sa mate.”1 Au dau nanumi ira vakayadua era sa biuta na loma ni neitou matavuvale.
E dina ni dredre ka dau mosi, o mate sa tiki yaga ni veika eda mai sotava ena bula oqo. Eda tekivutaka na noda ilakolako eke ena noda biuta yani na noda bula taumada ka lako mai ki vuravura. Na dau ni serekali ko Wordsworth a rawata na ilakolako ko ya ena nona serekali vakauqeti na serekali ni bula oqo. A vola kina vaqo o koya:
Na noda sucu sai koya na moce ka da guilecava:
Na yalo ka duri mai vata kei keda, na Kalokalo ni noda bula,
Ena dromu yani ena dua tale na vanua,
Vakayawa sara:
Sega ni guilecavi sara,
Ka sega ni nanumi vinaka sara tu,
Ia eda sala vata mai kei na lagilagi
Ni noda itikotiko, mai vua na Kalou:
Vakavolivoliti keda o lomalagi ena noda gauna ni gonelalai!2
Ni toso tiko na bula. E tarava mai na gone na itabagone, Ka yaco sara mai na vei vakasama ni matua. Ni da vakasaqara ka vakananuma vakatitobu na inaki kei na dredre ni bula, oi keda kece ena dua na gauna taumada se mai muri eda na taroga na balavu ni bula ia na noda bula yadua, ena tawamudu ni bula. Era dau basika vakaukauwa mai na taro vaqori ni ra biuti keda na noda daulomani se ni vakarau me da veitalatala kei ira eda dau lomana.
Ena veigauna vaqori, eda dau vakasamataka kina na taro raraba, ka tuvalaka vakavinaka ko Jope ni gauna makawa, o koya a taroga vaqo ena vica na senijiuri sa oti, “Kevaka sa ciba na tamata, ena bula tale ko koya?”3
Nikua, me vaka ena veigauna kece, e bolea tiko na vosa ni Kalou na domona na dau vakatitiqa, ia koi keda yadua me da digia se ko cei eda na vakarorogo vua. E kaya ko Clarence Darrow, “E sega na bula me levu sara na kena yaga, ia … na mate kece e dua ga na lusi lailai.”4 A vola vaqo ko Schopenhauer, na vuku ka dau namaka na ca ni Jamani: “Na gadreva na bula tawa mate rawa sai koya na gadreva na kena vakavotukanataki ena tawamudu e dua na cala levu.”5 Ia sa vakaikuritaki na nodrau vosa ena ivosavosa ni itabagauna vou ni ra sa vakota tale tiko na Karisito na tamata yalowai—ni ra sa veisautaka na Nona cakamana, vakatitiqataka na Kena vakalou, ka besetaka na Nona tucake tale.
O Robert Blatchford, ena nona i vola na God and My Neighbor, a bololaka vakaukauwa na vakabauta eso va-Karisito sa ciqomi tu, me vaka na Kalou, Karisito, na masu, kei na tawamate rawa. E kaya ena doudou: “Au kaya niu sa vakadinadinataka na ka kecega au a segata meu vakadinadinataka taucoko kau kaya kina ni sega ni dua na vakabauta Vakarisito, se vakacava na kena cecere kei na veika e rawa ni rawata, e rawa ni sauma se yavalata na noqu ile.”6 E viribaiti koya ena lalaga ni vakatitiqa. A qai yaco e dua na ka vakurabui. A kasura vakasauri na nona lalaga. Sa laukune votu ka sega ni taqomaki. Sa qai tekivu me vakayayamo lesu ki na vakabauta a dau vakalialia ka vakacacana. Na cava a vakavuna na veisau oqo ni nona ivakarau ni rai? A mate na watina. Ena mosi ni yalona, a gole yani ki na rumu sa koto kina na veika kece sara e vakayago me baleta na watina. A raica tale yani na mata e dau lomana vakalevu. Ni curu mai ki tuba, a kaya, vua e dua na nona itokani, “O koya oya, ia e sega ni o koya. Sa veisau na ka kece. E dua na ka e dau tu kina e liu sa kau tani. Sa sega ni vaka e liu o koya. Na cava beka e rawa ni sa yali kevaka e sega ni yalo?”
A qai vola e muri ko koya: “Na mate e sega ni vaka na nodra nanuma eso na tamata. E vaka ga ni da curu yani ki na dua na rumu. Ena rumu ko ya eda na raica kina … na marama lomani kei na turaga kei ira na gone talei eda a dau lomana ka ra sa yali.”7
Me vorata na vakatitiqa ena vuravura nikua me baleta na vakalotu ni Karisito, eda segata e dua na ivakadinadina, e dua na ivurevure e sega ni vakalasui rawa, se dua sara mada ga na ivakadinadina ni dua a raica e matana. Ko Sitiveni, mai na gauna vakaivolatabu, ka vakamatei ena imatemate ni tamata vakabauta, a rai cake ki lomalagi ka kacivaka, “Au sa qai kunea sa wase rua ko lomalagi, ka sa wavu tu na Luveni tamata ena liga imatau ni Kalou.”8
O cei beka ena sega ni rawai ena ivakadinadina veilauti nei Paula vei ira mai Koronica? E kaya kina, “ni sa mate na Karisito ena vuku ni noda ivalavala ca me vaka na ivolatabu; ka ni sa bulu, ka ni sa tucake tale ena ikatolu ni siga me vaka na ivolatabu: ia … sa rairai talega vei Kifa, vei ira e muri na le tinikarua … Ia”, sa kaya ko Paula, “sa rairai e muri sara vei au talega.”9
Ena noda itabagauna, a tukuna vakadoudou na ivakadinadina oqo na Parofita ko Josefa Simici, me vaka e rau vakadinadinataka vata kei Sidney Rigdon: “Ia me ikuri ni itukutuku kece ka vakadinadinataki kina ko koya, keirau sa tukuna oqo na kena iotioti me yacova edaidai: Raica sa bula dina tiko ko koya!”10
Oqo na kila ni veitokoni. Oqo na dina ni veivakacegui. Oqo na veivakadeitaki era na tuberi kina o ira era cuva tu ena rarawa—mai na butobuto ki na rarama.
Ena bogi ni Kirisimasi, ni 1997, au a sotava kina e dua na matavuvale uasivi. E dui tu na nodratou ivakadinadina sega ni vakayavalati rawa ni dina kei na taucoko ni Tucake Tale, na lewe ni matavuvale yadua oqo. Na matavuvale eratou lewena e dua na tina kei na tama kei na va na gone. O iratou yadua na gone oqo—e tolu na tagane ka dua na yalewa—eratou sucu vata mai kei na dua na mate ni viciko dau kune vakavudua, ka ratou lokiloki kece tu. O Mark, ka sa yabaki 16 ena gauna ko ya, sa sele oti na nona suitu ena dua na sasaga me vukei kina ena nona veitosoyaki. Oi rau tale na gonetagane e rua, o Christopher, yabaki 13, kei Jason, yabaki 10, sa vakarau tiko me rau biubiu ki California ena loma ni vica na siga me rau sele ena mataqali veisele vata oya. Na goneyalewa duadua ga, o Shanna, sa yabaki lima—e dua na goneyalewa totoka. Era gone vuku kece na gone oqo ka ra vakasinaiti ena vakabauta, ka kunei votu ni rau dau taleitaki iratou yadua na nodratou itubutubu, ko Bill kei Sherry. Keitou a veitalanoa vakalailai ka vakasinaita na noqu valenivolavola na yalo talei ni matavuvale oya. Keirau tabaki rau na cauravou erau vakarau sele tiko, vata kei tamadratou, erau qai kerea na itubutubu ke rawa ni lagasere vei au o Shanna lailai. E kaya na tamana ni sa lailai sobu tiko na nona yatevuso ka na dredre vua, ia e vinakata o koya me tovolea. Ena veitokoni ni dua na ivakatagi katoni, kei na domo totoka ka matata—ka sega ni bau calata e dua na ividi—a lagata me baleta e dua na vunilagi serau:
Ena dua na siga totoka au a tadra
Ena dua na vuravura au na via raica,
E dua na vanua totoka ka cadra mai kina na siga
Ka cila mai lomalagi me baleti au.
Ena mataka totoka oqo ni vulaibatabata,
Ke rawa me dina noqu gagadre au sega ni kila,
Ia na siga totoka au tadra ko ya
Ena yaco oqo eke.11
Sa voleka sara ni sinai na neitou luluvu ena gauna e qai oti kina. Na vakayalo ni veitalanoa oqo a vakauqeta vei au na yalo ni Kirisimasi ena yabaki ko ya.
Au a veitaratara tiko ga kei na matavuvale, ena gauna sa yabaki 19 kina na luvedrau tagane qase duadua o Mark, sa caka na kena veivosaki me veiqaravi vakaulotu ena valenivolavola liu ni Lotu. Sa yaco mai na gauna me rau kaulotu talega kina ena mataqali kaulotu vata oya na tacina e rua.
Sa voleka ni oti oqo e dua na yabaki mai na kena sa rawati Christopher, sa yabaki 22 tiko ena gauna ko ya, na mate eratou sa mai vakararawataki voli kina. Ia ena Sepiteba sa oti, a tukuni kina vei au, ni sa mai takali o Shanna lailai, sa yabaki 14 voli ena gauna oya. Ena lotu ni veibulu, a vakalagilagi o Shanna ena veisolisoli totoka eso. Ni rau tautauri voli ena itutu ni vunau me rau tokoni toka kina, erau a wasea ruarua na ganena erau se bula tiko, o Mark kei Jason, na veika vakaciriloloma a sotava na matavuvale. A lagata na tinai Shanna e dua na sere totoka ena dua na domorua. E veilauti na nodrau ivunau o tamana kei tukana. E dina ni mosi tu na yalodrau, erau a dui wasea na ivakadinadina qaqa ka vakilai vakatitobu me baleta na dina ni Tucake Tale mai na mate kei na kena dina ni bula tiko o Shanna, me vakataki ganena o Christopher, ka rau sa dui waraka tu na nodratou na vakaduavatataki tale ena lagilagi kei na nodrau matavuvale lomani.
Ni yaco mai na noqu gauna meu vosa, au taleva lesu na veitalanoa keitou a vakayacora ena noqu valenivolavola voleka ni ciwa na yabaki sa oti, ka tukuna na sere talei a lagata o Shanna ena gauna oya. Au a tinia ena vakasama, “Me vaka ni sa mai mate e Kalivari na iVakabula, sa sega kina na kaukauwa nei mate vua e dua vei keda. E bula tiko ko Shanna, e taucoko tu ka daumaka, ia, vua, na siga totoka a lagata toka ena Bogi ni Kirisimasi ena 1997, na siga a tadra voli, sai koya oqo, eke.”
Kemuni na taciqu kei na ganequ, eda dredre, eda tagi, eda cakacaka, eda qito, eda loloma, eda bula. Oti eda qai mate. Na mate e noda ivotavota raraba. Na tamata kece me na curuma na kena katuba. Na mate e tarai ira na qase, o ira na oca ka bikai. Ena sikovi ira na itabagone ni seraka tu na vakanuinui kei na lagilagi ni nanamaki. Era sega ni vagalalataki mai na nona iqaqalo na gonelalai. Ena nona vosa na iApositolo ko Paula, “Sa lesi me mate vakayadua ko ira na tamata.”12
Ia eda na mate tu ga kevaka a sega e dua na Tamata kei na Nona cakacaka, io ko Jisu mai Nasareci. E sucu ena valenimanumanu, ka davo ena tikina sa kana kina na manumanu, na Nona sucu sa vakayacori kina na nodra itukutuku vakauqeti e vuqa na parofita. A vakavulici mai lagi. A vakarautaka na bula, na rarama, kei na sala. Era muri Koya na lewevuqa. Era taleitaki Koya na gonelalai. Era cati Koya na tamata dokadoka. A vosataka na vosa vakaibalebale. E veivakavulici ena nona ivakaraitaki. A bulataka e dua na bula uasivi sara.
E dina ni sa lako mai na nodra Tui na tui kei na nodra Turaga na turaga, a kidavaki o Koya mai vei ira eso me vaka e dua na meca, e dua na tamata lawaki duka. A tarava e dua na veivakalialiai ka ra vakatoka eso me veilewai. Na kaila ni “vakoti koya, vakoti koya”13 e kuruseseta na vanua. Sa qai tekivu na cabe ki na delana ko Kalivari.
A vakasewasewani, vakacacani, vakalialiai, rulaki, ka vakoti ena kauveilatai ena gauna e kailavaki tiko mai kina “Me kevu sobu edaidai mai na kauveilatai na Karisito na nodra Tui na Isireli, me keimami raica ka vakabauta.”14 “O koya sa dau vakabulai ira na tani; ia sa sega ni vakabulai koya rawa.”15 Na kena isau mai vua: “Tamaqu lomani ira, ni ra sa sega ni kila na ka era sa kitaka.”16 “Au sa solia na yaloqu ki na ligamuni, ia ni sa vosa oti vakakoya sa qai ciba.”17 Sa biu na yagona ena dua na ibulubulu sa ta ena vatu.
Ena mataka caca ni imatai ni siga ni wiki, erau sa lako yani ko Meri na yalewa ni Makitala kei Meri na tinai Jemesa, kei ira tale e so ki na ibulubulu. Eratou kurabui, ni sa yali na yagona na nodratou Turaga. E vola ko Luke ni rau a tu e kea e rua na tamata sa serau na nodrau isulu ka kaya: “Ena cava dou sa mai vakasaqarai koya sa bula ena kedra maliwa na mate? Sa sega eke ko koya, sa tucake tale.”18
Ena macawa mai oqo era na marautaka kina na vuravura Vakarisito na ka bibi duadua ena itukutuku e volai. Na itukutuku rawarawa wale, “Sa sega eke ko koya, sa tucake tale,” e imatai ni veivakadeitaki ni tucake tale ni noda Turaga ka iVakabula, ko Jisu Karisito. Na ibulubulu lala ena imatai ni mataka ni Siganimate ko ya sa kauta mai na veivakadeitaki veivakacegui, na isau ni taro vinaka ena taro nei Jope, “Kevaka sa ciba na tamata, ena bula tale ko koya?”19
Vei kemuni kece sa yali eso na nomuni daulomani, eda na veisautaka na taro nei Jope me isau ni taro: Kevaka sa ciba e dua na tamata, ena bula tale ko koya. Eda kila, ni tu vei keda na rarama ni dina vakatakilai. “Koi au na tucake tale, kei na bula,” e kaya na iVakavuvuli. “Ko koya sa vakabauti au, kevaka sa mate ena bula ga: ia ko koya sa bula ka vakabauti au ena sega sara ni mate.”20
Ena wainimata kei na veivakatovolei, ena rere kei na yaluma, mai na mosi ni yalo kei na galili ni nodra sa yali na noda daulomani, sa koto na veivakadeitaki ni sega ni vakaiyalayala na bula. Na noda Turaga ka iVakabula sa ivakadinadina bula ena dina ni veika oqo.
Mai vu ni yaloqu kei na gagadre ni lomaqu, au laveta kina na domoqu ena vakadinadina me vaka e dua na ivakadinadina bula digitaki, ka kaya ni bula dina tiko na Kalou. E Luvena ko Jisu, na Le Duabau Ga nei Tamana ena lewe. O koya na noda Dauveisereki; O koya na noda Dautataro vei Tamana. Sai koya a mate ena kauveilatai me sorovaka na noda ivalavala ca. Sa yaco ko koya me kena imatai ni Tucake Tale mai na mate. Ena nona mate, eda na bula kece. Rogo talei tu vei au, “Au sa kila ni bula tu na iVakabula!”21 Me kila ko vuravura taucoko ka bula ena ivakavuvuli ko ya, sa noqu masu malumalumu, ena yacai Jisu Karisito, na Turaga ka iVakabula, emeni.