Rongorongo man te Moan Beretitentii
Maiuakina te Maiu ae Tamaroa
Ni moan te ririki ae boou, I kaewenakoia aomata Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira n tabo nako bwa a na karaoa oin aia kakae ae uaana, ma te mwakuri korakora ibukin te bwai ae I atonga bwa te maiu ae tamaroa—te maiu ae onrake n te nakoraoi, te tamaroa, ao taian kakabwaia. Ti tebo ma aron reiakinan te atatai ae bebeten te reirei, I anga oin au reirei ae bebete bwa e na buokira ni kabane bwa ti na karekea te maiu ae tamaroa.
Karekea te Katei ae Tamaroa
Te moan reirei bon te katei. William James, te moan tia rabakau n te iango ao te tia iango mai America, e koreia, “Te bitaki ae korakroa n ara roro bon te kukune bwa aomata, man bitakin katein aia iango, ao a kona ni bita katein maiuia.”1
A mwaiti bwai ni maiura aika a boboto iaon ara katei. Te kawai ae ti rineia n tarai bwaai ao ni kaeka nakoia tabeman e rotii bwaai ni kabane. Ngkana ti karaoa ara kabanea ni kona ao n rineia bwa tina kukurei ibukin ara kangaanga, e ngae ngke tera taian kangaanga aikanne, ti kona ni karekea te rau ao te kukurei inanon maiura.
Charles Swindoll—te tia koro rongorongo, te tia reirei, ao te bwatita n te aro ni Kiritian—e taku: “Te katei, nakoiu, e kakaawaki riki nakon … taai aika a tia n nako, … nakon te mwane, nakon kangaanga, nakon kabwakara, nakon tokanikaira, nakon ae a iangoia aomata ke ae a taekinna ke ae a karaoia. E rangin ni kakawaki riki nakon taraakira, bwaintangiraakira, ke rabakaura. E na bon karaoa ke n urua te kambwana, te ekaretia, te mweenga. Te bwai ae kakukurei bwa iai ara rinerine ni katoa bong ni kaineti ma te anua ae ti na karekea n te bong anne.”2
Ti aki kona ni kaira te ang, ma ti kona ni bita te ie. Ibukin korakoran te kakukurei, te rau, ao te raunnano, ti kona n rinea te katei ae tamaroa.
Onimakiniko I bon Iroum
Te kauoua n reirei—Onimakinko I bon iroum, irouia kain rarikim, ao man reirei aika akea tokiia.
Bwaina te kokoaua, ma tabeman, ao ma Tamam are i Karawa. Temanna e a tia n aki kokoaua nakon te Atua ni karokoa e a oimwi bon Cardinal Wolsey are, ni kaineti ma Shakespeare, e kabanea angiin maiuna n ibuobuoki nakoia teniman bwanuea ao e lakukureia n te kaubwai ao te mwaaka. N tokina, ao te uea ae aki kona n taotaona nanona e kanakoa mwaakana ao ana bwai. E takarua Cardinal Wolsey n tang:
Ngke arona bwa I beku ibukin Atuau ma iteran nanou
I beku ibukin au uea, E na bon aki mena n au ririki
E a tia ni katukai ni bebekan nakoia au kairiribai.3
Thomas Fuller, te Imatang ae kaain te aro ao te tia kororongorongo ae maeka n te ka 17 n tienture, e korea te koaua aei: “Ane e aki maiuakin bwaai aika e onimakin e bon aki onimaki raoi.”4
Tai tiatianiko ao tai kariaia tabeman bwa a na ana nanom bwa ko tianaki n te bwai ae ko kona ni karaoia. Onimakiniko I bon iroum ao maiu n te aro are ko kona ni katiai bwaai aika ko kona ni karaoi.
Ko kona ni kakoroa bukin te bwai ae ko kakoaua bwa ko kona. Onimaki ao kakoaua ao karekea te onimaki.
Kaitarai Kakaewenako ma te Ninikoria
Te ninikoria e kona n riki bwa te tamaroa ae materaoi ao ni uana ngkana e aki rangi ni katuaki iangoana bwa te nano ni kan mate ma te ninikoria ma kanga te nanomatoa ni maiuakin katei aika tamaroa.
E taku te i America ae te tia koro karaki ao te tia koro boeti Ralph Waldo Emerson: “Tera ae ko karaoia, ko tangira te ninikoria. Tera te kawai ae ko iangoia, e na iai n tainako te aomata ae na tuangko bwa ko bure. Iai n tainako kangaanga aika rio are e na ana nanom bwa ko na kakoaua bwa a eti am kairiribai. Korean mwaben te bwai ae ko na karaoia ao n iria ni karokoa tokina e tangiri tabeua aeka n ninikoria ae kainanoia te tia buaka. Iai te tokanikai n te rau, ma e tangiriia mwaane aika ninikoria ao aine bwa ana tokanikai iaoia.”5
Ana iai tai aika ko na maaku ao e na bwarananom iai. Ko kona n namakinna bwa ko a konaaki. Angaraoin karekean te tokanikai e kona n taraa n rangi ni korakora. Iai taai ae ko na tangiria ni kan riki bwa Tawita are kataia n un ma Koria. Ma uringa—Tawita e bon tokanikai!
Te ninikoria e kainnanoaki bwa e na karika te onimakinaki nakon te kouru ae uaiakinaki, ma e na kainnanoaki te ninikoria ae korakora riki ngkana temanna e bwaka ao e riai ni karaoa te kauoua n tai ni kakoroa bukina.
Karekea te botumwaaka ni karaoa nanona, te iango ae ti teuana ni mwakuri nakon te kouru ae tau, ao te ninikoria tiaki ti ni kaitarai taian kakaewenako ake a roko ma ni karaoa naba te mwakuri, ngkana a kainnanoaki. “N tabetai te ninikoria bon te bwanaa ae kainababu n tokin te bong ae kangai, ‘N’na manga kataia riki ningabong.’”6
Ti bia uring moan reirei aikai ABC ngkana ti moana kawaira nakon te ririki ae boou, karikirakei katei aika raraoi, te koaua ae ti kona iai ni kakoroi iai nanon ara kouru ao tokiia, ao te ninikoria ni katairai kakaewenako aika roko inanon kawaira. Ngkanne te maiu ae tamaroa e na riki bwa ara bwai.
Anga reirei man te Rongorongo Aei
Iangoa kaoakia kaain am utu n tibwai bwaai aika a tia n rinanona ngke te iango ae tamaroa, onimakinaia ibon irouia, ke te ninikoria e buokia: ke kaoia bwa a na kakaai katooto n reirei aika teniua man koroboki aika a tabu. Ko na katauraoi naba n reirei ao n tataroakina iangoi booki aika a tabu ke te bwai are ko a tia n rinanon
Kabwarabwara n te korotamnei iroun Steve Kropp