Faatuatua ma le Lototetele o Paionia I Aso La ma Aso Nei
Mai se saunoaga sa tuuina atu i Ogden, Iuta, i le aso 15 o Iulai, 2012.
E manaomia ona tatou savavali faatasi o ni paionia o aso nei, ola i olaga faaKeriso, lagolago i faapogai lelei i o tatou alalafaga, ma faamalolosia o tatou aiga ma auaiga.
O tausaga pōpōfou i le talafaasolopito o Le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai o ni tausaga o le maoae o tofotofoga. O taitai o e sa sao mai i nei aso pōpōfou, e pei o Polika Iaga, Heber C. Kimball, Ioane Teila, Uilifoti Uitilafi, Lorenzo Snow, ma Iosefa F. Samita, atonu sa mafai ona latou sao mai i tofotofoga na toetoe a le mafai ona gafatiaina o le sopoia o laufanua valevalenoa ma le faatuina o le Ekalesia i Mauga Papa.
Ou te lagona o paionia o tausaga ua mavae o le a ataata mai i le vaaia o mea ua ausiaina e le Au Paia o Aso e Gata Ai. E tele mea tatou te nofoaitalafu ai i paionia ma e le tatau ai ona galo, o le manuia ua i ai nei ua fausia i luga o tauau ma le lotototoa o sauai lotomaualalalo o aso ua mavae.
O le saunoa ai e faatatau i o tatou paionia faatuatua, sa saunoa ai Peresitene Gordon B. Hinckley (1910–2008): “E lelei le tepa i aso ua mavae ia maua mai ai le talisapaiaina o le taimi nei ma le vaaiga mo le lumanai. E lelei le vaai atu i amioga mama o i latou o e ua muamua atu, ina ia maua mai ai le malosiaga mo soo se mea e taoto mai i luma atu. E lelei le tomanatu i galuega a i latou o e sa matuai galulue malosi ae itiiti lava ni mea sa maua i lenei lalolagi, ae e mai i na miti ma uluai fuafuaga, sa faafaileleiina lelei, ua oo mai ai se seleselega tele lea ua tatou aeae ai. O a latou faataitaiga maoae e mafai ona avea ma se uunaiga faatauanau mo i tatou uma, aua o i tatou taitoatasi o se paionia i lona lava olaga.”1
Faatuatua e Mulimuli Ai
Sa le na o i latou o e sa taitai sa lava le faatuatua e mulimuli ai ia Polika Iaga i le toafa lafulafua. E toatele tagata masani ae o ni tagata totoa o le Ekalesia sa o mai ai foi. Mai le talafaasolopito o le Ekalesia ua tatou iloa ai o matua o Oliva Huntington, o e i le 1836, sa tuua ni tamaoaiga se tele i Watertown, Niu Ioka, e aofia ai se faatoaga e 230-eka (93 ha) ma se fale maa lelei ma ni fale faatoaga se lua na mautu lelei ona puipui, ma faatasi ai ma lo laua aiga sa o atu i le malaga e faatasi atu ma le Au Paia i Katelani, Ohaio.
Ina ua uma ona latou tuua a latou mea uma, sa tusia e Oliva, “Sa o se mala i [o’u matua] uma, le vaaia o le manaomia e le tasi o se mea ae na sili atu le leaga [o le] vaaia o le la fanau o fetagisi mai mo se falaoa ae na leai se mea e avatu ia i latou pe iloa foi po o le fea o le a maua ai se isi meaai.” Sa faamaonia e Oliva le faatuatua o lona aiga i le faapea mai, e le’i faalogo lava o ia o muimui pe faitio ona matua faasaga i soo se taitai o le Ekalesia pe faaalia se masalosalo e uiga i le moni o le galuega.2
O Emeli Paterika, o le afafine o le uluai epikopo o le Ekalesia i lenei tisipenisione, sa manatuaina le tuua o lo latou fale manaia i Painesville, Ohaio, ae siitia atu i Jackson County, Misiuri, i le 1831 ae faatoa fitu ona tausaga.3 E le’i leva lava, ae tutuliese lona aiga mai lo latou fale e ni tagata faatupu vevesi ma sa tatau ai ona toe siitia atu i Clay County. Sa ia faamatalaina le ala na iu ai ina latou maua se “fale ogalaau tuai lea sa faaaoga mo se fale o manu. … Sa na o le tasi le potu tele sa i ai, ma se tamaifale, ae o lena tamaifale sa le tele sona aoga, ona o le fola sa toetoe lava a malepe uma, ma sa matuai mafiafia ai isumu ma gatagaolo mo se nofo lelei ai. Sa i ai se magalafu telē i se tasi o potu na mafai ona nofoia, ma sa tautau ni palanikeke i tua atu o ni nai futu mai le afi ma o aiga e toalua, e sefululima pe sefuluono le aofai, sa faapupuu faatasi i totonu o nei palanikeke e taofiofi ai mai le malō tiaa ona sa maatiati lava le malulu o le tau, sa matuai malulu lava sa faapea ona to’a ai le vaiutu o le peni a o saofai tamā e tusitusi i autafa o le afi.”4
Mulimuli ane sa siitia atu le aiga i Ilinoi. Sa aoteleina e Emeli lo latou aafiaga: “Sa faigata lava na taimi ma sa matou matuai matitiva lava, o le gaoia ma le tutuli faamalosi mai i o matou fale ma meatotino i le tele o taimi, ma le tele o ma’i sa maua ai.”5
O Phoebe Carter sa faapena foi ona taitaiina mai le 750 maila (1,200 km) mai Scarboro, Maine, i Katelani, Ohaio, i le 1835. Sa 28 tausaga o Phoebe i le taimi sa manao ai e faatasi atu i tagata o le Ekalesia, e ui lava ina sa na o ia lana malaga. E pei ona ia lipotia mulimuli ane: “Sa ofo a’u uo i la’u malaga, sa faapena foi ia te a’u, ae sa i ai se mea sa i totonu sa uunaia au. O le mafatia o lo’u tina i lo’u tuua o le aiga sa toetoe lava a le mafai ona ou tatalia; ma ana leai le agaga i totonu ua leva lava ona ou fati. Fai mai lo’u tina e sili atu lona vaai ua tanu a’u nai lo lo’u alu atu toatasi i le lalolagi le alofa. … ‘Phoebe,’ sa ia fai mai ai ma le faatauanau, ‘e mafai ona e toe foi mai ia te a’u pe a e iloa e sese le faaMamona?’ Sa ou tali atu faatolu, ‘Ia, tina, ua lelei.’ … Ina ua oo i le taimi ou te aluese ai, sa ou le faatuatuaina a’u lava ou te fai atu tofa, o lea sa ou tusia ai a’u faatofa ia i latou taitoatasi, ma tuu i luga o la’u laulau, momo’e i lalo o le faasitepu ma puna i totonu o le taavaletoso. Sa faapena ona ou tuua ai lo’u aiga peleina sa ou ola ae ai ina ia sosooina lo’u olaga ma le Au Paia a le Atua.”6
O le taimi lena, sa leai ma se manatu o Phoebe o ona tulagavae o le faatuatua o le a taitaiina atu ai o ia i se malaga e sili atu le umi nai lo le 750 maila (1,200 km) i Katelani. O le a faaipoipo o ia ia Uilifoti Uitilafi ma auai faatasi ma ia i le malaga e ui atu i Misuri i Navu ma sosoo ai ma le malaga e 1,350 maila (2,170 km) e ui atu i fanua togavaoa e tau atu i le Vanu Tele o Sate Leki.
Sa auai le tamā o lo’u tamamatua o Henry Ballard i le Ekalesia ia Fepuari 1849 i Thatcham, Egelani, o se alii e 17 tausaga le matua. Ina ia totogi mo lana malaga atu i Amerika, sa faakonekarate atu lana auaunaga mo le lua tausaga i se kamupani sa umiaina e Lorenzo ma Erastus Snow se vaega. Sa faafaigaluega o ia e tutuli atu se lafu mamoe i sisifo i le Vanu o Sate Leki. Sa faamatalaina e Henry lona ulu atu i le vanu i upu nei:
“Ia Oketopa a o ou tūtūlia atu mamoe i lalo o se mauga laitiiti ma ui atu i le gutu o le Emigration Canyon, o le taimi muamua lea na ou vaaia ai le Vanu o Sate Leki. A o ou olioli i le vaaia o le ‘Nuu Folafolaina,’ sa ou nofo ma le fefe ina ne’i iloa mai a’u e se tasi. Sa ou lafi i tua o pupuvao i le aso atoa seia oo ina pogisa, ona o lavalava masaesae sa ou ofuina sa le’i ufiufia atoa ai lo’u tino ma sa ou mā e vaaia a’u faapea. Ina ua pogisa sa ou savali atu i le fanua i se fale sa mumu mai ai se moli … ma tu’itu’i ma le popole i le faitotoa. O le mea na lelei ai, sa tali mai e se tamaloa le faitotoa ma o le mumu o le moliga’o sa le iloa atoa mai ai a’u e isi tagata o lona aiga. Sa ou augani atu mo ni lavalava e ufiufi ai lo’u tino faasausau ina ia mafai ona faaauau la’u malaga ma su’e o’u matua. Sa tuuina mai ia te a’u ni lavalava ma o le aso na sosoo ai sa faaauau ai la’u malaga ma taunuu atu i le Aai o Sate Leki i le aso 16 o Oketopa, 1852, [ma sa ou] lagonaina le matuai faafetai tele i le Atua ona sa ou taunuu atu i lo’u aiga i le lumanai ma le saogalemu.”7
Faatasi ai ma le anoanoai o a tatou faamanuiaga i aso nei, ua tumu ai lo’u loto i le alofa ma le faamemelo mo se tuaa ua sili ona tamalii ma lototoa.
O le tina o lo’u tinamatua o se tamaitai Sikotilani e igoa ia Margaret McNeil, o lē sa o mai i Iuta ma ona matua i le 13 o ona tausaga. Sa ia savalia laufanua valevalenoa ma faafoeina se povi, ma fafa lona tuagane laitiiti o James i le tele o le ala. Sa tolauapi lo latou aiga i le itu maouta o Ogden, ma mulimuli ane sa ia tusia ai le faamatalaga lenei i le talaaga o lona olaga:
“O le isi itu o le fanua mai le mea sa matou nonofo ai, sa i ai se tamai fale, ma o fafo i le fanua sa i ai se faaputuga tele lava o maukeni. Sa toetoe lava a matou feoti uma i le fiaaai. Sa tuli a’u e lo’u tina i le fale lea e augani atu mo se maukeni, ona e le’i i ai ma se matou sene apa na i ai, ma o nisi o tamaiti sa matuai vaivai lava ona o le fiaaai. Sa ou tu’itu’i atu i le faitotoa, ma sa oo mai se olomatua ma fai mai, ‘Sau i totonu, sau i totonu, sa ou iloa lava o le a e sau ma sa faatonuina a’u e avatu ni meaai ia te oe.’ Sa ia tuu mai ia te au se papafalaoa tele lava faatoa vela ma fai mai e fai i lo’u tina o le a alu atu o ia i se taimi e le o toe mamao. E le’i leva ae sau o ia ma aumai mo i matou se taumafataga manaia ua vela, o se mea na leva matou te le’i toe mauaina.”8
Laveai Faaletino ma Faaleagaga
Mai aafiaga o paionia, ua tatou iloa ai le mea e ta’u o le faatuatua ma le lototoa moni sa faaaoga e sopoia ai laufanua valevalenoa i le 165 tausaga ua mavae. E ui o paionia i taavaletosolima ua fai ma sui o le itiiti ifo ma le 10 pasene o le Au Paia o Aso e Gata Ai na malaga mai mai le 1847 i le 1868, ua avea i latou ma se faailoga taua i le aganuu a le AAG, ua faatusa i ai le faatuatua ma le ositaulaga a le tupulaga paionia.
E pei ona outou manatua, sa fetaui vaega a Uili ma Matini ma le vave toulu o le kiona i Wyoming, ma e toatele le Au Paia sa maliliu ai i le malulu. A o i ai i le auala i ni nai tausaga ua mavae e toe faaolaola o latou tulagaaao, sa matou tutu ai ma le matou aiga ma vaavaai ifo i lalo i le eria o Sweetwater i le mea sa pa’ulia ai le vaega a Uili, i le malulu ma le momole i le fiaaai. Ua tatou faitau mai i a latou api o talaaga e uiga i o latou tofotofoga faigata ma le olioli i le latou laveai. Sa tusia e John Chislett:
“E fetaui lava le goto matagofie ifo o le la i tua ane o atumauga mamao, … ae vaaia loa nisi o taavale toso o agai mai ia i matou. Sa salalau le talafou i le tolauapiga e pei o se afimumu. … Sa faalogoina le alalaga i le olioli; sa maligi loimata o tamaloloa aumalolosi seia oo ina tafe saoloto ifo loimata i o latou alafau maanuminumi ma mu i le la. …
“… O le afiafi lena, mo le taimi muamua i sina vaitaimi umi, sa faalogoina ai pese a Siona i le tolauapiga. … Faatasi ma le faamalieina o le fiaaai, ma loto na faatumulia i le faafetai i le Atua ma o matou uso lelei, o lea sa matou lotogatasi ai i le tatalo, ona mapu ai lea i malologa.”9
A o matou tutu i le mauga lea ua ta’ua nei “o le Eminence,” sa faagaeetia a’u e tuuina atu la’u molimai i lo’u aiga ma isi sa matou faatasi ai iina. Sa ou faapea atu, “E pei lava o le agaga faafetai sa i ai i nei paionia faamaoni i le vaaia o le vaega laveai, ua sili atu le tele o le laveai e ala i le Togiola a le Alii o Iesu Keriso.” Sa ou faamanatu atu i le matou vaega e tusa lava po o a fesootaiga faalelotu, o le Alii o Iesu Keriso—le Faaola o le lalolagi—o le totonugalemu lea o talitonuga uma Faa-Kerisiano, ma ua Ia laveaia tagata uma. E ala mai i Lana Togiola, ua Ia tuuina mai ai ia i tatou uma le faamoemoe i le taimi nei ma le faamautinoaga i le faavavau.
Faatoilaloina o le Togavao o Aso Nei
O puapuaga o paionia sa faamalosia ai se malosiaga i o latou olaga lea ua faapea ona tuufaasolo mai ai ia i tatou. O le la’uina o ni nai meatotino i totonu o taavale solofanua po o taavaletosolima ma le savalia o le 1,300 maila (2,090 km) e le o le auala lea o le a talosagaina ai le toatele o i tatou e faaali atu lo tatou faatuatua ma le lototele. E ese foi ni luitau ua tatou feagai ai i aso nei—ese foi mauga e aea, ese vaitafe e asaina, ese vanu e fai ia “fua mai e pei o le aute” (Isaia 35:1). Ae e ui o le togavao ua tuuina mai ia i tatou ina ia tatou faatoilaloina e matuai eseese lava mai le auala lauleaga ma gaoa e agai atu i Iuta, ma laufanua lafulafua sa fetaiai ma o tatou tuaa paionia, ae ua le itiiti ai le luitauina ma le faigata mo i tatou nai lo le mea sa i ai mo i latou.
O a tatou tauiviga o loo maua i le ola ai i se lalolagi ua lilofia i le agasala ma mea faaleagaga e leai se uiga, lea e foliga mai o le manao lasi, le faamaoni, ma le matape’ape’a ua i ai i soo se mea. O se tasi o togavao o aso nei o le fenumiai ma savali feteenai. Sa tatau i paionia ona faafetauia le togavao o tuasivi gaoa ma auala mauga e lilofia i le pefu po o le kiona, ma o latou faatuatua na taulai atu ia Siona ma le faatuina o le Ekalesia i le Vanu o Sate Leki.
E tatau ona tatou tautino e auauna atu i le Alii ma o tatou nuu i lena lava maelega ma le faatuatua e tasi sa i ai i paionia. E tatau ona tatou mataala i taimi uma ina ia aua nei o tatou faasamasamanoa i le tausiga o poloaiga a le Atua, i le usitai i Ana tulafono, ma i le faamaoni ma le faatuatuaina i mea uma tatou te faia. E ao ona tatou aloese i mailei a le tiapolo o loo maua i luga o le Initoneti, ua matuai mauagofie e ala i a tatou komepiuta, tapeleti, ma telefoni feaveai. Afai e oo ina tatou faasamasamanoa i nei mea, o le a sue e Lusifelo se auala e faapogisa ai lo tatou tautino, ma faatamaia ai lo tatou faatuatua ma lo tatou alolofa mo le Alii ma mo le tasi i le isi, ma o le a faapea ona tatou se ai i le togavao o le lalolagi.
O le aloese i faaosoosoga ma mea leaga o le lalolagi e manaomia ai le faatuatua ma le lototoa o se paionia moni o aso nei. E manaomia ona tatou savavali faatasi o ni paionia o aso nei, ola i olaga Faa-Keriso, lagolago i faapogai lelei i o tatou nuu, ma faamalolosia o tatou aiga ma auaiga.
A tatou matuai talitonu moni, tatou te le fesili, “O le a la’u mea a fai?” ae nai lo lena, “O a nisi mea e mafai ona ou faia?” A faamaonia o tatou talitonuga i luga o o tatou loto e le Agaga o le Atua, e avea le faatuatua o se malosiaga aoga i o tatou olaga, e uunaia ai mafaufauga, upu, ma galuega uma agai i le lagi. Tatou te tatalo ma le faatuatua mo le malosi ma le taitaiga—e pei lava ona sa faia e o tatou tuaa. O le uiga lena o le savavali ma le faatuatua i tulagaaao uma. Sa faapena mo o tatou tuaa paionia, ma e ao foi ona faapena mo i tatou i aso nei. E ao ona tatou tamauina i totonu o a tatou fanau ma a latou fanau lena lava agaga e tasi lea sa uunaia ai tulagaaao o le au paionia.
Ia tatou tutu faatasi o ni paionia o aso nei, e saili e le aunoa le fesoasoani a le Atua e taitai ai o tatou aiga. Ia tatou aoao mai aso ua mavae i le taua o le ava i o tatou matua, matua matutua, ma augatuaa, ma ia tatou maua le malosi ma le lototele e fetaia’i ai ma lo tatou lumanai e pei lava ona sa latou fetaiai ai ma lo latou [lumanai]. Ia mumu tele le soifuaga ma galuega a le Alii o Iesu Keriso i totonu o o tatou loto ma mafaufau. Ma ia mumu le afi o a tatou molimau i totonu o o tatou ivi—e pei lava ona sa faia i soifuaga o paionia o le Au Paia o Aso e Gata Ai.
E tele mea tatou te nofoaitalafu ai i paionia ma e le tatau ai ona galo, o le manuia ua i ai nei ua fausia i luga o tauau ma le lotototoa o sauai lotomaualalalo o aso ua mavae, o le saunoaga lea a Elder Ballard, ua faaalia lona ata i le pito i luga faatasi ai ma paionia talavou sa toe faatinoina [le malaga a paionia].
Sa leai ma se manatu o Phoebe Carter o ona tulagavae o le faatuatua o le a taitaiina atu ai o ia i se malaga e sili atu le umi nai lo le 750 maila (1,200 km) mai lona aiga i Scarboro, Maine, i Katelani, Ohaio.
Sa taunuu atu Henry Ballard i le Vanu o Sate Leki i ni lavalava masaesae. Ina ua pogisa, sa ou augani atu mo ni lavalava e ufiufi ai lo’u tino faasausau ina ia mafai ona faaauau la’u malaga ma su’e o’u matua.
Sa ta’ua e Emeli Paterika, “Sa faigata lava na taimi ma sa matou matuai matitiva lava, o le gaoia ma le tutuli faamalosi mai i o matou fale ma meatotino i le tele o taimi, ma le tele o ma’i sa maua ai.”
“Sa toetoe lava a matou feoti uma i le fiaaai,” o le faamatalaga lea a Margaret McNeil ina ua taunuu atu lona aiga i Iuta. “Sa tuli a’u e lo’u tina i le fale lea e augani atu mo se maukeni, ona e le’i i ai ma se matou sene apa na i ai, ma o nisi o tamaiti sa matuai vaivai lava ona o le fiaaai.”
Agavale: ata na pueina e Del Van Orden © 1997 Church News; taumatau: ata na tusia e Lloyd Eldredge
ata mai faaaloaloga a le Church History Library and Archives; ata na tusia e Dan Burr