2016
Toefaaipoipo: O Se Malaga i le Onosai ma le Alofa
Fepuari 2016


Toefaaipoipoina: O Se Malaga i le Onosai ma le Alofa

E alala le tusitala i Norway.

O le tuufaatasi o ni aiga e manaomia ai le faaluaina o le onosai. Ae e mafai foi ona afua ai le faaluaina o le alofa.

Ata
Photo of Heidi Eljarbø Morrell Andersen family.

Sa lei avea lava le [upu] tatala o faaipoipoga ma se vaega o lau vaogagana seia oo ina tupu moni lava ia te au. Mo se taimi umi sa ou lagonaina ai le itu maasiasi o le upu i taimi uma lava na fesiligia ai lou tulaga faaipoipo. “Ua tatala lau faaipoipoga.” Sa pei na tau le mafai ona ou tauina leotele ia upu—sa pei na ou faia ni upu leaga.

E ui i lea, o le tulaga lea o lou olaga, ma sa faigata ona ou faataugamalie i ai. “O le a e maua se tasi [tagata],” na fai mai ai au uo. Ae sa ou le manao i ai, ma sa ou le toe fia faaipoipo. Sa faapisi au e lau fanau e toafa.

Ona oo lea i se tasi aso, e aunoa ma ni faamoemoega po o ni fuafuaga mo le lumanai, sa ou feiloai ai ia Arnfinn, ma o le mea na ou tei ai ona sa ma fesootai lelei lava ma sa faateleina lou fiafia i lana faauoga. Sa atamai, aulelei, ma aga malie. Ina ua ia faamalamalama mai, sa ou le iloa po o le a se mea o le a tupu i le lumanai, ae sa ou iloa sa ou manao i lena lumanai faatasi ma ia. Sa umi se taimi o “tau faamafolafola ia maanuminumi,” e pei ona tau ai e Arnfinn, ma ma faaipoipo ai i le Malumalu o Stockholm Suetena i le tautoulu o le 1997.

O le avea ma ulugalii fou i le toeitiiti 40 [tausaga le matutua] sa le tutusa ma le taimi muamua. O le faamamai sa tutusa lava le matagofie o le fiafia, faapena ma le fiafia i se mafutaga fou, ae o lenei ua i ai o ma taitoalua sa i ai muamua e toalua, o se taifau le usitai, o se manulele malomaloā, ma ni tamaiti se toaiva, mai le vaitausaga o le 3 i le 17. O le mea na lelei ai, o le fou o le ma mafutaga mafana na lava lea ma te onosaia ai aso luitauina i le lumanai.

O Le Ki i le Malamalama

“E foliga mai e le o taimi uma e tutusa ai o ma manatu e uiga i mea,” o le tala mai lea a Arnfinn i se tasi aso. O le fasefulu tausaga o faiga masani ma le faia o mea i lau lava ala o le a tupu ai lena mea. Sa 19 ou tausaga i le taimi na ou faaipoipo muamua ai, ma sa faia ni faiga ma ni aga masani ao uia lena auala. Sa ma iloa ma Arnfinn, sa le afaina ma sa lelei foi le sili atu ma le tasi se manatu. Sa lei faapea ai a mea o le isi sa sao ae o le isi na sese. O manatu e mamanuina e le tele o mea i le olaga, ma o le faaaloalo ma le faalogo na avea ma upu autu e malamalama ai i le isi tagata.

Sa ma taumafai foi ia ma malamalama i auala e tuufaatasi ai o matou olaga—o fea e nonofo ai, auala e taulima ai le tamaoaiga o le aiga, ma po o le fea tu ma aga masani i aso malolo ia tausisia pea. Sa i ai lava ni nai maanuminumi e faamafolafola i le aluga o le olaga, ae o le toe tepa i tua, o nisi e foliga mai e laiti i aso nei. O le lotogatasi ma le alofa i le aiga o sini ia sa matou taulai atu i ai.

O le i ai o se isi tina e aofia i lo matou aiga sa sili ona faigata ia te au. O le avā muamua a Arnfinn o se tina lelei tele ma popole mo le manuia o lana fanau. O tafaoga ma faaiuga o vaiaso sa fuafuaina faatasi ma ia, ma e i ai taimi, sa ou lagona ai na pei e leai sou leo i lou lava olaga.

Ae o le suiga atonu sa sili atu ona faigata mo Arnfinn, o lē ua see mai i se aiga e i ai ni tamaiti se toafa, o le toalua ua talavou—o tamaiti o o latou uiga sa sili ona ulavavale nai lo le mea sa masani ai o ia, ma o ē na fai si ese o le tausiga mai le mea e manao i ai o ia.

Eseese Auala, Tutusa Tali

Ona oo lea i se tasi afiafi, na fai si leva [o le aso] na tau le gaoioi lelei foi le mafaufau, na faapea ona luiina ai au e Arnfinn i se suega e sue ai lou atamai. Sa saofai o ia i le tasi itu o le laulau ai, ma amata ona fai ni fesili e faaaoga ai auala ma tulafono faamatematika e tali ai fesili. Sa ou i ai i le isi itu o le laulau, o tusitusi ata e tali ai numera na tuuina mai. Na uma ona faatusatusa lea o tali o a ma suega, ae iloa ai na tutusa lava ma tali na i ai. O le taimi lena na ou iloaina ai, o le suega sa pei lava o o ma olaga faatasi.

Sei ou faamatala atu: Na te faia ni mea i se isi auala, ae ou faia foi i se isi auala. Ae e tutusa lava le ma sini, e ui o le auala e ausia ai atonu e eseese. O le ausiaina o lena sini, e pei lava o le suega o le atamai: e ui na te faia faiga [faamatematika] ae ou tusia ata, ae e tutusa lava a ma tali.

Ou te iloa e le mafai ona ou faia lana galuega o se loia, ma ou te iloa foi o le a faigata ia te ia lau galuega o se tusitala ma se tusiata i valivai. O le togafiti sa i ai, o le faaali o le lotomalie ia te ia, pe a ese lona faiga o ni mea, ae le o [lou] malomaloā. O eseesega e mafai ona avea o se aafiaga malie faaleaoaoga pe a tatou faatagaina. Sa ou fai atu ia Arnfinn i se tasi aso, “Afai e mafai ona e aoao mai nisi o mea ia te au, ma atonu e mafai ona ou aoao atu ni mea ia te oe, e i ai se aso o le a ta iu manuia ai.” E tatau ona aoao gofie i taua uma, ma o se faagasologa faifai pea. O le faamemelo ua avea ma se upu autu.

Afai e tele ni eseesega o Tina ma Tama, e mautinoa lava o le a matuai vala i sini le eseese o ni fanauga se lua. Sa ma filifili e galulue malosi e foia faafitauli o aso taitasi, o faiga eseese o le aai, sitaili o lavalava, taimi e momoe ai, ma galuega [i le fale], ua na o ni nai mea ua taua. Mo se taimi umi sa tau ai tamaiti o “la’u” ma “lau” fanau, ma sa lei manatu o le a matagofie le faafuasei ona tuufaatasi o tamaiti.

Na tau mai e le ulumatua e le toe mamao ae aluese ma le fale, ma sa manao ia ou fiafia; o isi teineiti e toalua sa pei e le fiafia le tasi i le isi; ae o le tasi o tama na tai lua faaiuga o vaiaso ma faamatuu atu lona potumoe ae moe i luga o le nofoa pe a o mai le fanau tama a lou toalua. E lei tomumu lava o ia i lena mea, ma ou te faafetai ai lava.

Faia o se Avanoa mo i Latou Tatou te Alolofa i Ai

E i ai lava pea le avanoa mo i latou e te alofa i ai. Sa ma toe faavasegaina le potu malolo e sosoo ma le potu tele e fai ma mea e sulufai i ai matua, ae tuu tamaiti i potumoe i le fogafale i luga. Sa oo ina avea ni televise se lua ma ni faleletaua se lua, o ni mea na tatau lava ona i ai ae le o ni mea e manaia pe a i ai. O ni nai aso e faatasi i le tausaga e tuua ai na o matua faatoa faaipoipoina, sa avea foi o se teugaoa taua mo lo matou lumanai o se aiga.

Sa fuafua mamao ia faaiuga o vaiaso ma isi mea e tutupu; o taumafataga, taaloga, ma gaoioiga sa tatau ona fetaui ma [manaoga] o le toatele o tamaiti. O le fanau toalima a Arnfinn sa nonofo ma lo latou tina i aso o le vaiaso, ma sa ou manao e faaaloalo i ona manaoga ma ia mautinoa sa fiafia tamaiti pe a asiasi mai i lo latou tamā. O lona uiga o nisi taimi na tatau ai ona ou filemu pe a i ai ni faatiga ulu laiti, ae ia taulai atu i mea e sili ona taua ina ia fiafia lo latou nonofo ai [ma i matou]. Sa ou faaaogaina le onosai ma le alofa—ma nisi pusa onosai, e faaopoopo atu i le anoano o aga malie.

O le vevesi i taeao o Aso Sa sa o se tofotofoga tele. Sa ma taumafai e fai se siosiomaga i fatuga tuai o musika matagofie a o faasolo atu lea tamaitiiti ma lea tamaitiiti i totonu ma fafo o faletaele e lua ao lei oo i le taimi mo se malutaeao manaia. Ae, o le aveina atu o tagata uma i fafo mai le faitotoa ma o atu i le veni laitiiti ia fetaui le taimi e oo ai i le lotu, sa faigata ai ona tausisia le agaga o le Sapati i Aso Sa uma. E oo ane i le taimi na matou o mai ai i le fale ma fiafia i se taumafataga manaia o le afiafi, ua toamalie ina ia matou fiafia ai e taaalo faatasi i ni taaloga.

O loo i ai le poto tele i polokalama ma lesona ua aoaoina ai i tatou i le ekalesia. O tatalo faaleaiga, afiafi faaleaiga, ma le talanoaina o mataupu faavae o le talalelei e matuai aoga ai le taimi ma taumafaiga. Ua aumaia e le talalelei le olioli ia i matou, ma fesoasoani ia matou malamalama atili i le taua ma le pele o aiga.

E tele ni tu ma aga fou ua matou faia, ae o loo tausisia foi nisi mai o matou olaga sa i ai muamua. O taumafanafana uma lava matou te aumaia ai ni tamaiti se toatele matou te mafaia ai i le Malumalu o Stockholm Suetena. Matou te nonofo i se fanua o tolauapiga i le itu i saute o le malumalu. Ua avea o se tu masani matou te fiafia i ai, ma o se [tu] ua faia foi e tamaiti ua faaipoipoina mo o latou aiga.

Pe a o mai nei le ma fanau e fesili mai mo se fautuaga e uiga i tafaoga faamasani ma faaipoipoga, ou te fai i ai, e le afaina pe afai o le isi e fiafia i le tamoemoe ae fiafia le isi e siva. O le mea e sili ona taua ia tutusa le maelega e auauna atu i lo tatou Faaola ma le naunau e tauivi i le sini ia avea o se aiga e faavavau.

Ata
Photo's of Heidi Eljarbø Morrell Andersen family. The parents are helping small children use a bubble blowing kit.

Feulaina o puta ma le toatolu o fanau a le ma fanau. Ua matutua le ma fanau ma o ese, ae latou te iloa e talia lava i latou i taimi uma e asiasi mai ai.

Faaluaina le Onosai, Faaluaina Faamanuiaga

Pe a ou feiloai i ulugalii o e fetaui i le tasi ma le isi mo se avanoa lona lua e faaipoipo ai, ou te fiafia mo i latou, fiafia ua i ai ni a latou paaga ma uo lelei e mafuta faatasi. Ae ou te manatua foi nai tausaga muamua o le tuufaatasia o aiga e lua, sa le faapea na atoatoa le fiafia i taimi uma. E oo mai i se tau, ma o nisi aso matou te mafaufau ai pe aisea e manaomia ai ona matuai faigata.

I le taimi nei, o le ma fanau teine ia sa lei fiafia tele le tasi i le isi ao talavou, ua avea uma nei ma ni tina, ma fiafia e faatusatusa aafiaga pe a fai taumafataga faaleaiga, ma faapea foi ona mafuta faatasi i taimi o malologa i le fale [mo malologa] a le [matou] aiga. Na auina atu ni tusi faamalosiau i tama o loo auauna faamisiona, ma o nisi o le ma fanau na asiasi atu i le tasi ma le isi ao latou nonofo i atunuu mamao. Latou te maua le fiafia e le aunoa i le faatasitasi ai mo taumafataga tetele i aso fiafia, ma olioli i le logoina mai o le fanau mai o so latou tei fou.

O le taimi nei ua toe na o maua ma Arnfinn le fale. E i ai se ma taifau e fiafia e taalo ma se tamai manulele fou. E masani ona asia e tamaiti o latou potumoe i le va o a latou aoga ma le faia o ni aiga fou. Latou te iloa e talia i latou i taimi uma ma o le a fafaga ma alofaina pe a latou o mai.

O le tuufaatasia o ni aiga se lua e manaomia ai le faaluaina o le faateleina o le alofa ma faaluaina le onosai. Sa tele naua ni faiga meaai, ma le anoano o uta o tagamea e tata, ae na aoga lava. Matou te alolofa i lo matou aiga toatele. O faamanuiaga o le i ai o ni tagata e faaluaina le toatele e alolofa i ai, e faaluaina foi le maoae.

Ma o loo tuputupu pea lo matou aiga. Ua i ai se tupulaga fou o ni pepe aulelei, ma o fanau uma a le ma fanau!

Lolomi