2023
ʻOku Teuteuʻi Kitautolu ʻe he Malí ki he Nofo Taʻengatá—Te Tau Fakahoko Fēfē Ia Lolotonga ʻEtau Tāutahá?
Sune 2023


Fakakomipiuta Pē: Kakai Lalahi Kei Talavoú

ʻOku Teuteuʻi Kitautolu ʻe he Malí ki he Nofo Taʻengatá—Te Tau Fakahoko Fēfē Ia Lolotonga ʻEtau Tāutahá?

ʻE lava ke tokoniʻi kotoa kitautolu ʻe he tokāteline ʻo e malí ke tau fakalakalaka ʻi he hala ʻo e fuakavá ki he hakeakiʻí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hotau tuʻunga fakamalí.

ʻĪmisi
fefine ʻokú ne sio hake ki he matapā sioʻata ʻo ha temipale

Faitaaʻi ʻe Makena Easton

ʻOku tau faʻa fanongo ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ki ha ngaahi pōpoaki fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e malí. ʻOku tau ʻilo ko e “mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá”1 pea ʻe lava ke tau fakataha mo hotau ngaahi ʻofaʻangá ʻo taʻengata, ʻo fakafou ʻi heʻetau ngaahi fuakavá. Ko e konga mahuʻinga ʻeni ʻo e tokāteline ʻa e ʻEikí.

Ki ha niʻihi, ʻe faingataʻa ke faʻa fanongo ki he meʻá ni—tautautefito kapau ʻokú ke fiemaʻu ha hoa taʻengata ka ʻoku teʻeki ke ke maʻu ha hoa, ʻoku ʻikai ke ke ʻilo pe ko e tokotaha ʻokú mo teití ko e tokotaha ia ke ke mali mo iá, pe ʻoku ʻikai ke ke fakapapauʻi pe ʻokú ke fie mali.

Ka ko e hā ʻoku fuʻu tōtuʻa ai hono fakamamafaʻi ʻo e nofomalí? Te ke lava fēfē ʻo maʻu ha ʻuhinga fakafoʻituitui ki he tokāteline ʻo e nofomalí? ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku talanoa e kakaí fekauʻaki mo e ngaahi meʻa te ke toki lava pē ʻo ako mei he nofomalí, ka ʻoku ʻikai fakangatangata ʻe he ʻOtuá hoʻo fakalakalaka fakatāutahá ʻo makatuʻunga ʻi hoʻo tuʻunga vā fetuʻutakí, pea ʻoku ʻikai hoko hoʻo tuʻunga fakamalí ko ha fakaʻilonga ia hoʻo fakalakalaka fakalaumālié pe meʻa ʻokú ke malavá. Ko ha ngaahi founga ʻeni ʻe niʻihi ʻe lava ke ke fakaʻaongaʻi ai e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e nofo-malí ʻi hoʻo fononga ki he hakeakiʻí—tatau ai pē pe ko e hā ho tuʻunga fakamali lolotongá.

Faʻu ha Vā Fetuʻutaki ʻoku Mahuʻingamālié

ʻOku fakaʻamua ʻe he tangatá ʻa e fetuʻutakí, ʻo fakatou fiemaʻu ke ʻofa mo ʻofaʻi. ʻI heʻene peheé, ko e vā fetuʻutaki kuo fakangofua ʻe he ʻOtuá, pea fakahoko ʻe he husepānití mo e uaifí fakatouʻosi hona lelei tahá ke feʻofaʻaki mo fetauhiʻakí, ʻoku hoko ai ʻa e nofomalí ko e vā fetuʻutaki ʻoku malava lahi taha ke feau ai e ngaahi fiemaʻú ni. ʻI he nofomalí, te ke lava ʻo fakafehokotaki mo ho malí ʻi ha ngaahi founga he ʻikai toe maʻu ʻi ha faʻahinga vā fetuʻutaki kehe—ʻokú ke vahevahe hoʻo moʻuí, hoʻo ngaahi fakaʻānauá, hoʻo fānaú, mo hoʻo ngaahi tōnounoú.

ʻOku kaunga fēfē ʻeni kiate koe kapau ʻoku teʻeki ai ke ke mali pe teʻeki ke ke mateuteu ke mali? ʻOku tau ʻilo ʻoku mahuʻinga ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí koeʻuhí ʻoku fekauʻi kitautolu ke tau “feʻofaʻaki” (Sione15:12), ke “fakamālohia [hotau] kāingá” (Luke 22:32), pea ke “fefuaʻaki ʻa hoʻomou ngaahi kavengá” (Mōsaia18:8)—pea ʻoku kaunga ia ki homou ngaahi vā fetuʻutakí kotoa.

ʻUluakí, te ke lava ʻo ngāue ke fokotuʻu ha vā fetuʻutaki vāofi mo fepoupouʻaki mo e kakai kehe ʻokú ke falala ki aí mo fiefia ke feohi mo kinautolú. Akoako ke anga moʻoni ʻi he ngaahi vā fetuʻutaki ko ʻení, ʻo anga tauʻatāina ki he niʻihi fakafoʻituitui kehé, pea talanoa moʻoni ki hoʻo ngaahi ongó, ngaahi fiemaʻú, mo e meʻa ʻokú ke hohaʻa ki aí. Fakaloloto ange ho vā fetuʻutaki mo ho Fakamoʻuí mo e Tamai Hēvaní pea ako ki he founga ʻokú Na fakahā ai ʻEna ʻofá mo ʻEna poupoú kiate koé.

ʻI hono faʻu ha vā fetuʻutaki vāofi mo faka-Kalaisi mo ho ngaahi kaungāmeʻá, kau mēmipa ʻo e fāmilí, pea mo e ʻOtuá, ʻe lava ke ʻuhingamālie ai hoʻo moʻuí mo fakafonu ʻaki e fiefiá. Kapau te ke fekumi ki Heʻene tokoní, ʻe tokoniʻi koe ʻe he ʻOtuá ke ke fokotuʻu ha ngaahi vā fetuʻutaki mahuʻingamālie te ne lava ʻo ʻoatu ʻa e poupou fakalaumālie, fakaeloto, mo fakasōsiale ʻokú ke fiemaʻú ʻi hoʻo ʻaʻeva ʻi he hala ʻo e fuakavá.

Hoko ʻo Anga Faka-Kalaisi Ange

Ko e taha ʻo ʻetau ngaahi taumuʻa ʻi he māmaní ke tupulaki mo fakalakalaka. Pea ʻoku ʻomi ʻe he nofomali leleí ha ʻātakai lelei ki he tupulakí. 2

ʻOku malava pē ke faingataʻa e ngaahi vā fetuʻutakí. ʻOku kehekehe mo ʻikai haohaoa ʻa e kakaí, pea ʻoku ʻikai ha taha ʻe mali kuo haohaoa ʻene anga faka-Kalaisí. Ko e meʻa mālié, ʻoku teke kitautolu ʻe he vā fetuʻutaki moʻui leleí ke tau hoko ko ha kakai lelei ange ʻi heʻetau maʻu ʻa e faʻa kātakí, ʻofá, taʻesiokitá, mo e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi kehe ʻoku ope atu ʻi he meʻa ʻoku tau lolotonga malavá.

ʻE lava ke tau maʻu ha lelei mei heʻetau ngāue mālohi ke hoko ko ha hoa ngāue lelei ange ʻi hotau vā fetuʻutaki mo e ngaahi kaungāmeʻá, kau mēmipa ʻo e fāmilí, mo e niʻihi kehé. Te tau lava ʻo ako ke fakahaaʻi ʻoku tau kaungāongoʻi, fakafanongo ʻi he manavaʻofa, mo hono fakaʻaongaʻi e faʻa kātakí mo e fakamolemolé kiate kinautolu ʻoku tau ʻofa aí. Hangē ko ia ne akoʻi ʻe Sisitā Neill F. Marriott, ko e Tokoni Ua mālōlō ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Kau Finemuí: “ʻOku mahino nai kiate kitautolu ʻoku maʻu ʻe Kalaisi ʻa e mālohi ke ʻomi kitautolu ke tau feohi ʻofa mo e Tamaí pea mo e niʻihi kehé? Te Ne lava, ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo foaki kiate kitautolu ʻa e ʻilo ʻoku tau fie maʻu ki he ngaahi vā fetuʻutaki ko iá.”3

ʻOku tau hoko ʻo hangē ange ko e Fakamoʻuí—ʻo tau hoko ai ko ha niʻihi fakafoʻituitui mo ha ngaahi hoa mali lelei ange ʻi he kahaʻú. —ʻi he taimi ʻoku tau feinga ai ke hangē ko Ia ʻi he kotoa hotau ngaahi vā fetuʻutakí.

Moʻui Hākeakiʻi ʻi he Moʻuí ʻaki Hono Fakahoko mo Tauhi e Ngaahi Fuakavá

Ko ha kakai fakalangi kitautolu mo e tukufakaholo fakasilesitiale. “ʻOku kamata ʻetau tui fakalotú ʻi ha ongomātuʻa fakalangi. Ko e tumutumu ʻetau fakaʻamú ke hangē ko Kinauá,”4 koeʻuhí ke tau lava ʻo hoko ʻo hangē ko ʻetau mātuʻa fakalangí, ʻo faʻu ha ngaahi māmani mo ha hako ki ʻitāniti kotoa. ʻOku fakaʻatā kitautolu ʻe he ngaahi ouau fakatemipalé ke tau fakalakalaka ʻi he hala foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá, pea ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe heʻenau ngaahi fuakava fekauʻaki mo iá ke tau aʻusia ʻa e tuʻunga ʻoku fie maʻu ke tau ʻi aí kae lava ke tau taau mo e moʻui taʻengatá pea nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.

ʻOku fakatou kau ʻi he hakeakiʻí ʻa e nofo fakataha mo e ʻOtuá pea moʻui ʻo hangē ko e ʻOtuá. Ko e ouau silá ko e ouau fungani ia ʻokú ne foaki kiate kitautolu ʻa e ngaahi totonu, ngaahi faingamālie, mo e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻoku fiemaʻu ke tau moʻui ai ʻo hangē ko e ʻOtuá.5

Neongo ʻoku fiemaʻu ke fakahoko e fuakava ʻo e silá mo ha hoamali ʻofa ke hoko ai ʻo hangē ko ʻetau mātuʻa fakalangí, ka ʻoku ʻikai taʻofi ai e niʻihi fakafoʻituitui kuo teʻeki sila ki ha malí mei he moʻui hākeakiʻi ʻi he ʻaho ní. Te ke lava ʻo moʻui ʻi ha founga ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ai e fuakava ʻo e silá, neongo kapau kuo teʻeki ai ke ke fakahoko e fuakava ko iá. Te ke lava ʻo ʻalu ki he temipalé pea tauhi e ngaahi fuakava kotoa kuó ke faí. ʻE lava ke tokoni hoʻo tauhi hoʻo ngaahi fuakavá ke ke maʻu ai ʻa e nongá mo fakatupulaki ha vā fetuʻutaki vāofi ange mo e ʻOtuá, mo tataki koe ke ofi ange ki hono aʻusia ho ikuʻanga taʻengatá.

Hangē ko ia ne akoʻi ʻe Sisitā Jean B. Bingham, ko e Palesiteni Lahi mālōlō ʻo e Fineʻofá: “ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe toe mahuʻinga ange ki heʻetau fakalakalaka taʻengatá ka ko hono tauhi ʻetau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá.”6

ʻOku ʻi ai Ho Tuʻunga ʻi he Palani ʻo e Fakamoʻuí

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni kimuí ni “ʻoku ʻofa ʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí ʻiate kimoutolu. ʻOkú Na ʻafioʻi lelei homou tūkungá, hoʻomou leleí, hoʻomou ngaahi fiemaʻú, mo hoʻomou hūfia ha tokoní.”7 ʻOkú na ʻiloʻi hoʻo palopalema ʻi he teití, manavasiʻí mo e hohaʻa fekauʻaki mo e nofomalí, hoʻo mamahi ʻi hono fai e meʻa kotoa ʻoku totonu ke ke faí, ka ʻoku teʻeki ai pē ke maʻu hao hoa taʻengata, pe ko ha faʻahinga ongo pē ʻokú ke ongoʻi fekauʻaki mo e nofomalí.

ʻOku mahuʻinga ʻa e mali taʻengatá ki he palani ʻa e ʻOtuá. ʻOkú ke mahuʻinga ki he palani ʻa e ʻOtuá. ʻOkú ke kau ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea tatau ai pē pe ʻokú ke ongoʻi pehē pe ʻikai, ʻoku ʻikai ha fekauʻaki ʻa e tuʻunga ʻo e vā fetuʻutakí mo e taumuʻa ko iá. Te ke lava ʻo tupulaki mo fakalakalaka pea tokoni ki he ngāue ʻa e ʻOtuá. ʻE tokoniʻi koe ʻe he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ʻi hoʻo ngaahi aʻusia fakatāutahá mo e ngaahi vā fetuʻutakí ʻi hoʻo vilitaki atu ki muʻa ʻi he hala ʻo e fuakavá ʻi hoʻo fononga fakasilesitialé.

ʻOku finangalo ʻa e ʻOtuá ke ke ongoʻi ʻoku ʻofaʻi koe mo ʻamanaki lelei, kae ʻikai mafasia ʻi he tui ki hono maʻu ha hoa taʻengata. Manatuʻi ʻi heʻetau feinga ke anga faka-Kalaisi ange ʻi heʻetau ngaahi fengāueʻakí mo tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, te tau mateuteu ai ke toe foki ki he Tamai Hēvaní pea maʻu “ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe he Tamaí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:38).

Paaki