“Tomani Tikoga na Cakamana ni Kalou,” Liaona, Jiulai 2023.
iYaloyalo ni Vakabauta
Tomani Tikoga na Cakamana ni Kalou
Au sa qai kila ni nodra vakabauta na Yalododonu Edaidai e duavata tiko vakalevu kei na iVola Tabu mai na vakatutu e tukuni kina ni iVola Tabu sa sosomitaki ira na parofita kei na ivakatakila. Au a vakila na reki dina niu kila niu sa rairai bula tiko ena gauna vou “vakaivolatabu.”
iTaba lolomataki mai vei dauvolaivola
Enai ka 9 ni Noveba, 1989, a kacivaka cala kina e dua na vakailesilesi ni matanitu ena Tokalau kei Jamani ni tekivu mai na gauna sara ga oya, era sa vakatarai na lewe ni koroturaga mera takosova na lalaga na Berlin Wall. Ni oti ga e vica na miniti sa sega tale ni dua na ka mera cakava rawa na yadra ia mera vakatara ga e dua na ilawalawa tamata levu mera biubiu mai na matanitu galala tuvakaikoya na German Democratic Republic.
Na noqu itokani vinaka duadua, o Jakub Górowski, kei au—keirau se qai yabaki tinivakacaca tikoga—ka sarava na tevuki ni cakamana sega ni namaki ena retio iyaloyalo mai na neirau itikotiko e Poladi. A vakila o vuravura edua na veisau ia a veisau vinaka. A vakasinaiti na yalodra e milioni vakamilioni na tamata ena yalo ni bula galala kei na inuinui.
Vei Jakub kei au, keirau a dau tadra tu me dua na siga me keirau toki mai Poladi ki na Ra—Denimaki, Suwiteni, Ra kei Jamani. Keirau a vakauqeti mai na iyaloyalo yavala vaka-Amerika kei na kena ka vakaraitaki ena TV. Au dau taleitaka na The Wonder Years. Au taleitaka na draki ni bula e sauka ni korolelevu e Amerika.
Au sega ni vakabauta ni dua na tamata ena yasa ruarua ni ilati na Iron Curtain a namaka me na cava na ivalu ni Cold War. Ia a duatani na ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi. Ena 1975, sega ni kilai vei keirau, ni o Peresitedi Spencer W. Kimball (1895–1985) a sureti ira na Yalododonu Edaidai mera “duavata ena dua na vakatakekere bibi sega ni cavuka vua na Turaga me dolava na veimatanitu ka vakamalumalumutaka na lomadra na tui kei ira na iliuliu, ena inaki me ra curuma na veivanua taucoko na daukaulotu ka vakavulica na kosipeli.”1
Ni oti e rua na yabaki ki muri, a veisiko o Peresitedi Kimball ki Warsaw, e Poladi. Dua na mataka, e a biuta na nona otela o Peresitedi Kimball ka ratou tomani koya eso nona ilawalawa itokani, oka kina o Elder Russell M. Nelson, ratou lako sivita nona iBulubulu na SotiaTawakilai, ka curu yani ki na rara ni gade na Saski Park. E a tekiduru ka masu ena dua na vanua ka sega ni yawa mai na dua na mataniwai vure ka se tu ga nikua, ka vakatabui Poladi tale me vunautaki kina na kosipeli.
A qai tarava e tini na yabaki ni tiko yavavala kei na nodra vakaraitaki kudru na lewe vuqa. Ena gauna era sa sega ni nuitaki ka saqati kina na iliuliu vakapolitiki mai vei ira na uabula, e vuqa na itabagone era a vakataroga eso na yavunilewa, ivakarau, kei na nodra itovo ni bula nodra itubutubu. O noqu itokani o Jakub kei au keirau a vakayalolailaitaki ena veika keirau sa bau kila tu me baleta na lotu va-Karisito. A yali nona taleitaka na veikararaba vakalotu, kau sa malele ki na vuku vakatamata ka tekivutaki mai Esia.
Ena Epereli ni 1990, keirau a taubale ka vodo lori ena so na gauna kei Jakub ki Austria. Mai Vienna keirau a sotava kina e rua na marama totoka ni rau tucake tu ena yasa ni dua na gaunisala osooso. E dua vei rau a taura tu na iVola i Momani vaka Poladi. A tukuna vei keirau me baleta na nona veisiko o Jisu vei ira na tamata mai Amerika makawa ka yalataka me na vakauta na ivola ena meli ki na neirau itikotiko kevaka keirau tukuna vua na vanua keirau tiko kina. Keirau a dolava talega na neirau ivola ka volai tu kina na nodrai itikotiko na neirau itokani ka solia yani. Keirau nanuma ni na dua na ka ni veivakidacalataki vinaka vei ira me ra ciqoma e dua na iloloma.
Ni oti e vica na vula, e a tauyavutaki na tabana ni kaulotu na Poland Warsaw Mission, ka ratou yaco mai kina ki na neitou siti e va na daukaulotu. E muri, au a qai kila ni iwiliwili levu ni “yacasoli”—na nodra itikotiko na neirau itokani—a tokona vakalevu na kena digitaki me dolavi na neirau siti vei ira na daukaulotu. Au kurabui ni oti e vica na vula, a kaya vei au o Jakub ni rau a sikovi koya e rua na daukaulotu ni “Momani” ka sa digitaka o koya me lewena na nodrau lotu.
A mosi na yaloqu ena nona itukutuku. Au a tovolea ena vica vata na yabaki me galeleta okoya na lotu ia a mani sega ni rawa. E rawa vakacava vua eso na vulagi mai na duatale na matanitu mera saumaki koya vakasauri? Au a vakadeitaka meu tusaqati rau ka vakaraitaka vei Jakub ni rau sega ni rawa ni qaqa vei au ena dua na veiba.
Au a Vakila Edua na Ka Duatani
Niu raici rau na daukaulotu gone, matadredredre ka rau tucake tu e katuba ni nodrau vale na noqu itubutubu, au a guilecava sara ga na noqu inaki meu vakadinadinataka ni rau cala. Erau a mamarau ka vakalasalasa. Erau a tarogi au ena vuqa na taro me baleti au kei na noqu vakabauta. Erau a rokova na noqu vakabauta. E muri erau a qai tukuna vei au ni ena imatai ni sota oya kei na tamata qaciqacia, ulu balavu, itarausese balavu kadresu ka kana tavako tiko, e a dredre me rau vakasamataka niu na rawa ni malele meu yaco me dua ena muri Jisu Karisito. Ia au a vakila e dua na ka duatani ni keitou tiko vata, kau kurabuitaka ni nodrau Lotu e matalotu va-Karisito duadua ga kau kila ni vakabauta na bula taumada.
Au a vakauqeti talega ena nodrau ivakadinadina kei na nodrau vakabauta kaukauwa o Jakup kei Robert Zelewski, na nona itokani vou mai na Lotu. O Robert e dua na kenadau ni dikevi ni vakasama, tamata vuku ka dau vakatulewa matata, kei na nona raititobu kei na kila a vakauqeti au meu galeleta na lotu ni Yalo Dodonu Edaidai.
Na veika kece erau tukuna vei au na daukaulotu, o Jakub, kei Robert, e a talei, vakauasivi na ivunau ni yavu ni veivakabulai, tekivu mai na bula taumada ka mai tini ena tolu na iwasewase ni vakalagilagi. Ia a sega na kena yaga meu lewena na Lotu me yacova niu sa kila vakavinaka sara na nodra vakabauta duatani. Na noqu kila me baleta na vakabauta Vakarisito sai koya ni ena gauna makawa, a dau cakamana na Kalou, talai ira mai na agilosi, ka kacivi ira na parofita, ia na veika kece oqori a yaco ga ena gauna vakaivolatabu. Ni sa volai oti na iVola Tabu, sa sega tale ni gadreva na kawatamata na cakamana kei na ivakatakila baleta na ivolanikalou sa tu kina na veika kece e gadrevi me da kila.
A yaco me matata cake mai na kila ni veivosakitaki na Vukitani Levu kei na Vakalesuimai na taucoko ni kosipeli mai vua na Parofita o Josefa Simici. Au sa qai kila ni nodra vakabauta e duavata vakalevu cake kei na iVolatabu, mai na kena tukuni ni iVolatabu sa sosomitaki ira na parofita kei na ivakatakila. Au a vakila na reki dina niu kila niu sa rairai bula tiko ena gauna vou “vakaivolatabu.”
Au a vakarau tu meu kerea vua na Kalou ena yalodina me baleta na ivakatakila yadua, ia a sega ni yaco mai e dua na kena isau. Kena itinitini, au a kaya, “Tamaqu Vakalomalagi, kevaka ko ni a kacivi Josefa Simici me Nomuni parofita, au na talairawarawa ki na ivakaro kecega Ko ni a vakatakila mai vua.” Sa qai yaco mai vakaidina na kena isau ki yaloqu kei na noqu vakasama, kau kila ni sa vakalesuya tale mai na Kalou na taucoko ni kosipeli ka na kunei e Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.
A papitaiso o Jakub enai ka 3 ni Noveba, 1990, ka yalodina tikoga me yacova nona mate ena dua na vakacalaka ni a taubale tiko ni oti e ruasagavulu na yabaki ki muri. Au a lewena na Lotu ena 11 ni Janueri, 1991, kau a vakadeitaka meu veiqaravi vakadaukaulotu. A kacivi o Robert me imatai ni peresitedi ni neitou tabana ka draivataki au ki Freiburg, Jamani, me rawa niu ciqoma kina noqu edaumeni ni valetabu. Ena iotioti ni noqu veivakatarogi vata kei koya, au a yalataka meu lesu tale ki Poladi ni oti noqu veiqaravi ena tabana ni kaulotu na Illinois Chicago Mission meu vakayagataka na veika au vulica mai na kaulotu me vaqaqacotaka na Lotu ena neitou vanua.
Ni oti e rua na yabaki, e a surevaka vei au na noqu peresitedi ni kaulotu ni dodonu meu vuli ena Brigham Young Univesiti mai Amerika. Ia au a sega vakadua ni guilecava na noqu yalayala vei Robert.
Ni oti noqu vakamau ena 2000, keirau a toki lesu ki Poladi vata kei watiqu, ka dua okoya na vakaraitaki ena nai ka ono ni iwase ni iyaloyalo na The Wonder Years ena 1988. Keirau dau tiko ena soqoni ni Lotu e Krakow, ka susuga cake tiko e rua na gonetagane ka veitaratara vakavoleka tiko kei rau na luvei keirau qase cake. Na luvei keirau tagane qase, se qai vakaraitaka wale tikoga oqo nona gagadre me na veiqaravi vakadaukaulotu tudei.
Ena vulaikatakata ni 2021, au a kauta na noqu matavuvale ki Berlin, kau laki vakaraitaka vei iratou na vanua ka dau tu kina na lalaga. Sa na sega tale ni tarovi ira na italai ni Kalou mera wasea na itukutuku ni Veivakalesuimai vei ira na tamata ena Tokalau kei Iurope. Na cakamana ni Kalou se tomani tikoga ena noda gauna oqo.