“Veivosaki Vakamatavuvale me baleta na Vakamatei‑koya‑vakaikoya,” Liaona, Jiulai 2024.

Veivosaki Vakamatavuvale me baleta na Vakamatei‑koya‑vakaikoya

Mai vei Becca Aylworth Wright

Mekasini ni Lotu

Ni da itubutubu, eda gadreva me da vakarautaki ira na luveda ki na veika rerevaki e rawa ni ra sotava. E dina beka ni na sega ni logaloga vinaka me veivosakitaki, na vakamatei‑koya‑vakaikoya e dua vei ira na ka rerevaki oqori.

era vodo waqa‑rapa na tamata ena uciwai kui

Na bula vakamatavuvale e vaka e dua na ilakolako ni vodo waqa‑rapa ena uciwai kui. Ni ra daramaka na matavuvale na kena jakete kei na isala, era sa vaka na idusidusi na itubutubu ni ra sa muria eliu na sala oqo. Era gadrevi keda na gone me da vakasalataki ira mai na kui kaukauwa se veivatu era tu e matadra. Kevaka e rairai tiko mai liu e dua na savu veivakarusai, eda na vakasalataki ira beka na luveda me baleta na ka oqo? Eda na dusimaki ira beka ena ivakarau ni nodra voce kei na vanua me ra gole kina me ra levea, se eda na waraka beka me yacova ni ra sa lili toka mai na barinisavu me da qai vakasalataki ira?

Ni da itubutubu, eda na rairai logaloga ca me veivosakitaka e dua na ulutaga me vaka na vakamatei‑koya‑vakaikoya, ia sa rawa me da veivuke me ra taqomaki ka vakarautaki na luveda ni bera ni basika vei ira na vakasama rerevaki eso.

E rawa ni ra vukei ira na gone o ira na itubutubu me ra vulica me ra dau yalodei e lomadra ka kila na vanua e rawa me ra gole kina ni ra gadreva na veivuke. A vakavulica o Reyna I. Aburto, iKarua ni Daunivakasala eliu ena Mataveiliutaki Raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei, ni “oqo e rawa ni oka kina na kena tukuni na tauvimate ni yalo, kunei na ivurevure eso e rawa ni vukea na sotavi ni veidredre oqo, ka kena itinitini noda kauti keda mai kei ira tale eso vei Karisito, sai koya na Dauniveivakabulai.”

E Dua na Tikina Bibi me Veivosakitaki

E dau yaco eso na vakamatei‑koya‑vakaikoya ka sega na kena ivakatakilakila. Vei ira eso e tiko ga na ivakatakilakila lalai, se so na gauna e sega ni cala na ivakatakilakila. Eda sega ni kila rawa na veika era vakasamataka tiko na luveda, sa gadrevi kina me da vakarautaki ira ni ra se gone—de na tekivu kadre vei ira na vakanananu ni vakamatei‑koya‑vakaikoya.

A vakadeitaka o Sisita Aburto, “Sa ka bibi me da dau tukuna na veika oqo vei ira na luveda, matavuvale, kei na itokani ena noda itikotiko, tabanalevu, kei na itikotiko raraba.”

Sa vakatavulica o Elder Dale G. Renlund ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua: “O keda yadua e tiko na noda lewe ni matavuvale, itokani lomani, se veikilai era sa sotava oti na vakanananu ni vakamatei‑koya‑vakaikoya, se tovolea me ra vakamatei ira, se ra sa vakamatei ira. … E vuqa na tabanalevu kei na iteki [kei na matavuvale] era qai navuca me veivosakitaki na itatarovi ni vakamatei‑koya‑vakaikoya ni sa oti na nona vakamatei koya e dua. Na noqu taro—cava na vuna me da wawa kina? Cava me da kua kina ni cakava ena gauna oqo? Baleta ni dua ena tabanalevu se iteki sa tiko nona vakanananu ni vakamatei‑koya‑vakaikoya.”

Au a dabe vata kei iratou na luvequ ena vica na yabaki sa oti ni yaco oti e dua na leqa. Au a vakila ni’u vakasaurarataki me’u wasea vei iratou ni mai vei Jisu Karisito, sa dau tiko ga na sala ki liu. E sega ni dua na ka e rawa ni ratou cakava, se sega ni cakava, ka na vakavuna me vakayalia na nona bula me kena isau. Ena nodratou yabaki ni bula gone, e sega ni dua na vuna me’u nanuma kina ni rawa ni rivarivabitaki, ia au kila ni levu tale na ka au rawa ni cakava me’u vakarautaki iratou kina na luvequ me ratou sotava na vakanananu rerevaki ni vakamatei‑koya‑vakaikoya.

Veivosakitaki ni Vakamatei‑koya‑vakaikoya ena Tarova na Vakayali ni Bula

Na idusidusi ni ivurevure ni Lotu me baleta na itatarovi ni vakamatei‑koya‑vakaikoya: “Ni veivosakitaki na vakamatei‑koya‑vakaikoya ena sega ni cakava e dua me tovolea me vakayalia na nona bula. Na kena dina, na veivosaki e matanalevu me baleta na vakamatei‑koya‑vakaikoya e dua na sala mana me vukea na tarovi ni vakamatei‑koya‑vakaikoya.”

Me vaka a kaya o John Ackerman, PhD, na manidia ni itatarovi ni vakamatei‑koya‑vakaikoya ena Valenibula ni Gonelalai e Nationwide, “Na buli ni dua na vanua taqomaki me veivosakitaki kina na vakamatei‑koya‑vakaikoya e rawa ni vakabula na bula ni dua na gone.” Na ka dina, e tomana o koya, “kevaka e dua na gone e sotava tiko na dredre ni vakanananu ni vakamatei‑koya‑vakaikoya, ni kila tiko ni dua na qase e kauwai sa tuvakarau me dolava na veivosaki e dau veivakacegui.”

“Ni veivosakitaki na vakamatei‑koya‑vakaikoya ena sala veiganiti eso e veivuke sara me tarova ka sega ni vakauqeta,” a vakavulica o Sister Aburto. A mate o tamana ni vakamatei‑koya‑vakaikoya. Ena vuqa na yabaki, a levea o koya na veivosakitaki ni nona mate kei na nona matavuvale. Ia, e sa vulica mai o koya na yaga ni nona tukuna vakadodonu ka vakamatata. “Ia oqo au sa tukuna vakadodonu na mate nei tamaqu vei ira na luvequ ka’u raica na veivakabulai ni iVakabula e rawa ni solia ena yasa ruarua ni ilati.”

Na veivosaki me baleta na vakamatei‑koya‑vakaikoya e rawa ni vakaukauwataki ira na gone me ra lako mai vei ira na nodra itubutubu kei ira na uabula nuitaki ka sega ni tovolea me ra sokota ga vakataki ira na nodra vakanananu vakatani, ke ra mani lamata mai.

O ira na gonelalai yabaki ono se vitu era sa ripotetaka na vakanananu ni vakamatei‑koya‑vakaikoya. “E a dau vaka tu oya … o ira na kenadau kei na dauvakadidike kei na itubutubu era sega ni vakabauta ni o ira na gone ena loma ni yabaki 10 se 11 era a vakasamataka sara mada ga na vakamatei‑koya‑vakaikoya,” e kaya o Dr. Ackerman. “Eda kila ni sega ni dina oya.” E vakaraitaka ni o ira sara mada ga na gonelalai e rawa ni ra semata na vakasama veitaravi ka tautauvata kei na dua na icolacola, ena mosi ni yalo, se sotava na tawayaga.

A vakadeitaka o Sisita Aburto: “Ni da kila na ivakatakilakila kei na irairai kivei keda kei ira eso tale ena rawa ni veivuke. Eda rawa tale ga ni raica na ivakarau ni vakasama e cala se sega ni dodonu kei na sala mera sosomitaki kina ena kena era dodonu ka savasava cake.”

E Dau Vakawasoma Cake na Vakamatei‑koya‑vakaikoya Mai na Ka Eda Nanuma

E vuravura taucoko, e voleka ni dua na mate ena vakamatei‑koya‑vakaikoya e dau yaco ena veiya 40 na sekodi, ka sa ikarua ni vu ni mate e vuravura me baleti ira na tamata ena yabaki ni bula mai na 15–24. Ena dua na vakadidike se qai vakayacori walega oqo vei ira e udolu vakaudolu na itabagone mai Utah, Amerika, era a kunea na dauvakadidike mai na Brigham Young University ni rauta e 12 na pasede ni itabagone Yalododonu Edaidai era a vakasamataka vakabibi na vakamatei‑koya‑vakaikoya, ka 4 na pasede era a tovolea.

Me baleta na itukutuku, ena dua na ilawalawa 25 na itabagone, e 3 vei ira, ena vosa vakaitukutuku, era sa vakasamataka vakabibi na vakamatei‑koya‑vakaikoya, ka dua a sa saga sara.

Kevaka e rawa ni da vukei ira na luveda me ra kunea na veitokoni era gadreva ni bera ni ra yacova na gauna ni leqa—ni vuki na vakasama ki na dua na ituvatuva—e rawa ni da vukei ira me ra vagolea tani ni bera ni sa rui bera.

Me Tekivu Evei

Ni ra se gone sara, sa rawa ni ra tekivu vakila na gone na lomadra, ia e rawa ni da vakarautaka vei ira na vosa me vakamacalataka vakadodonu kina na lomadra. Na imatai ni kalawa e rawa ni vukea tiko e dua na gone me tara cake na nona ivosavosa me baleta na lomana. E rawa ni da vakavulici ira na gone me ra kila na duidui ni cudru, rarawa, lomaleqa, kei na so tale. Kevaka e rawa ni vakamacalataka na gone na veika e vakila tiko, e rawa ni da cakacaka vata mai kea. Ena dua na sala veiganiti vakayabaki, sa rawa ni da veivosakitaka na nodra nanuma kaukauwa kei ira na gonelalai se qai yabaki ono ka vukei ira me ra raica ka walia na veika era vakila.

Na veivosaki taumada oqo ena vukei ira talega na itubutubu me ra kila vakavinaka na ituvaki ni yalodra na luvedra. E vuqa na gone era dau lako curuma na laveti kei na lutusobu ni tiko vinaka ni lomadra. E sa matau tu oqo. Na veivosaki vakatotolo ka vakawasoma kei ira na gonelalai e rawa ni vakarautaka vei ira na itubutubu e dua na ivakarau ni vakasama me ra kila na duidui ena kedrau maliwa na laveti kei na lutusobu ni vakasama ni gone kei na veika rerevaki.

Na veivosaki ni tatarovi me baleta na vakamatei‑koya‑vakaikoya sa vaka na veituberi ni tatarovi tale eso era vakarautaka na itubutubu. E rawa ni da vakarautaki ira na gonelalai kei na itabagone ena nodra rawa ni sotava na vakasama ni vakamatei‑koya‑vakaikoya ena sala vata ga eda rawa ni vakarautaki ira kina me ra draivataka e dua na motoka kei na cava me caka ena gauna ni vakacalaka. “Eda vinakata me vakarautaki ira na luveda me ra kila na cava e rawa ni yaco ki na lomadra kei na veika era rawa ni ra raica vei ira nodra itokani,” e kaya o Dr. Ackerman.

Tomani Tiko ni Veivosaki

Ni ra tubu na gone ena nodra yabaki, ena matua talega na noda veivosaki vata kei ira. E rawa ni da taroga na taro dola eso ka qai vakatara vei ira na gone me ra sauma vakadodonu. Vakayaloqaqataki ira na gone me ra dau dina ena veika dredre era vakila. E vakaraitaka na vakadidike ni kena wali na veika dredre e rawa ni vakalailaitaka na kena kaukauwa kei na kena dede.

Ena veitaratara raraba me baleta na lomaocaoca, vakamatei‑koya‑vakaikoya, se yalolailai, era vulica kina na gone ni rawa ni ra wasea na nodra nanuma yalodina ka ra taqomaki kina vata kei keda. “Era rawata talega na itukutuku sega ni vakadeitaki ni o kauwaitaki ira vakatitobu, ka bibi vei iko na nodra marau kei na tiko vinaka,” e kaya e dua na daunivakasala ni bula ni vakasama.

Na noda loloma kei na veitokoni vei ira na luveda e rawa ni vakaraitaka na loloma ni Tamada Vakalomalagi kivei keda yadua. “E lomani kemuni na Tamamuni Vakalomalagi—oi kemuni yadua,” a vakatavulica Peresitedi Thomas S. Monson (1927–2018). “Na loloma oqori e sega ni veiveisau. … E tu vei kemuni ena gauna ni rarawa se marau, yalolailai se nuidei. Na loloma ni Kalou e tu me nomu kevaka mada ga o nanuma se sega, ni dodonu me nomu. Ena dau tu ga.”

Ni oti ga na noqu veitalanoa ni vakamatei‑koya‑vakaikoya kei iratou na luvequ, a kerea na luvequ tagane yabaki ciwa ke rawa ni vosa duadua ga vei au. A tukuna vei au me baleta na gauna a raitayaloyalotaka kina o koya me vakamatei‑koya‑vakaikoya, kei na sala me cakava kina. Au a sega vakadua ni tadra ni tu vua na vakanananu oqo. Au a mokoti koya, vakavinavinakataki koya ena nona yaloqaqa ni tukuna vei au, ka tukuna vua ni veitalia na ka a cakava se bau vakasamataka, e vakamareqeti ka gadrevi tu o koya ena neitou matavuvale. Ka’u yalataka vei au me’u vakaraici koya toka ena so tale na ivakatakilakila ni vakasama vakatani se na malumalumu ni vakasama.

E Sega ni iSaunitaro na Vakamatei‑koya‑vakaikoya

Eso na itabagone era na rerevaka beka ni vakamatei‑koya‑vakaikoya e sa nodra sala duadua ga mai na nodra vakanuinuicala. E vakadeitaka o Peresitedi Jeffrey R. Holland Peresitedi Vakatawa ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua: “Se vakacava sara na levu ni cala o vakila ni o sa cakava … , se vakacava sara na yawa ni vanua mai vale kei na matavuvale kei na Kalou o nanuma ni o sa lakova, au vakadinadinataka ni o se sega ni lako sivita yani na loloma vakalou. E sega ni rawa vei iko mo lutudromu sivita na rarama tawavakaiyalayala ni Veisorovaki i Karisito.”

Me ikuri ni vosa vei ira na luveda gone, e rawa ni da vosa vei ira na itabagone ena kena muri na ivakaraitaki a solia o Peresitedi Holland: “Kivei ira na noda itabagone era sotava tiko na dredre, se cava ga na nomu kauwai se dredre, na mate ena vakamatei‑koya‑vakaikoya e sega ni kena isau. Ena sega ni vakaceguya na mosi ko vakila tiko se o nanuma ni ko vakavuna. Ena vuravura e gadreva vakabibi na rarama kece e rawa ni taura, yalovinaka kakua ni vakalailaitaka na rarama tawamudu sa biuta na Kalou ena yalomu ni se bera na vuravura oqo. … Mo kakua ni vakarusa na bula a solia kina na Karisito na Nona bula me maroroya. Ena rawa ni ko lako curuma ka vosota na dredre ni bula oqo baleta ni keimami na vukei iko mo vosota rawa. O sa kaukauwa cake sara mai na kena o nanuma tu. Na veivuke sa tiko, maivei ira tale eso ka vakabibi mai vua na Kalou. Ko sa lomani ka vakamareqeti ka gadrevi sara. Keimami gadrevi iko!”

E rawa ni o veivosakitaka kei watimu na gauna vinaka mo tekivu veivosakitaka kina—ni se bera na leqa, kevaka e dua, e lako mai. Sa rawa mo vakasaqara ena masumasu na Yalotabu me vukea ruarua na kena dusimaki na gauna kei na vosa ni veivosaki vata kei ira na luvemu.

E sega ni baleti keda na nona digidigi e dua tale me tinia na nona bula, ia e tiko eso na ka eda rawa ni cakava me tarova. Me vaka a vakavulica o Peresitedi Holland:

“Na Luvena e Duabau ga na Kalou a lako mai me solia vei keda na bula ena nona valuta na mate.

“E dodonu me da yalodina vakataucoko ki na isolisoli ni bula ka cici yani me vukei ira era na rawa ni solia tani na isolisoli tabu oqo.”