Na Kilai Vakamatata ni Vakamatei Koya Vakaikoya: iVakatakilakila ni iVakaro kei na iTatarovi

October 2016

Na Kilai Vakamatata ni Vakamatei Koya Vakaikoya: iVakatakilakila ni Qaqarauni kei na iTatarovi

Mai vei Kenichi Shimokawa, PhD

Valenivolavola e Japani, ni Qaravi ni Matavuvale ni YDE

iVakatakilakila

sitting at the edge of a dock

iTaba © iStock/Thinkstock

Ni yabaki 16 voli o Kevin, rau a veisere na nona itubutubu. Ena gauna vata oya, a tarova o koya na vakayagataki ni mena wainimate ni leqa ni vakasama, ka a vukea tu me vakamamadataka na nona ivalavala. Ni tawakilai tu ni kena tiko vua e rua na ivakarau ni bula veilecayaki, a tekivu sotava voli kina o koya na leqa ni vakasama, itovo voravora vakamalumalumutaki, kei na nuiqawaqawa levu sara. Sa sega ni veivuke rawa na wainimate. Sa yacova e dua na itoqa me sa vakila o koya ni sa walokakai saraga ena ka kecega, me sa navuca kina me tamusuka na nona bula ka mera kakua ni kila na kena vo na nona nakinaki.

A taleva lesu o Kevin na siga a saga kina me tamusuka na nona bula: “Au a tagi voli. Au a sa walokai saraga, ka dadaga vakayago. Au a vakaraici ira voli na tamata, ka vinakata toka e dua, o cei ga, me kaya, ‘O sa daumaka koto?’ Me vaka niu gadreva vakalevu tu oya, au a rogoca voli na veidomo oqo [ena uluqu] ni kaya tiko, ‘Sa dodonu mo mate.’ … Na gauna taucoko au kerei au voli kina meu kakua [ni vakayacora], ia era a kaukauwa cake na veidomo, au sa sega ni rawa ni vorati ira.”¹

Vakatuburarawa, ni sega ni dua a kila na nona leqa. Ni sa kila deivaki o koya ni sega ni dua e kauwaitaki koya, sa yaco me sasagataka—ia a veivakurabuitaki ni a bula.

Eda rawa li ni vakila madaga e so na nona leqa veivakayalolailaitaki kei na vakamamasu lo ni kere veivuke?

Na vakamatei koya vakaikoya e sa dua na veivakatovolei dredre levu duadua ena bula vakayago, ruarua kivei ira na curumi ira tu na vakamasa ni vakamatei koya vakaikoya kei ira na lewe ni matavuvale bula tiko. A tukuna o Elder M. Russell Ballard ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua: “Ena noqu vakatulewa, e sega ni dua tale na gauna dredre cake ki na dua na matavuvale na gauna e kauta kina na nona bula vakaikoya e dua na daulomani. Na vakamatei koya vakaikoya e sa dua na veivakarusai sotavi ni matavuvale.”² Ni navuci na ituvaki bibi ni veivakatovolei oqo, me da veivosakitaka mada (1) na cava eda kila tu me baleta na vakamatei koya vakaikoya, oka kina na ivakatakilakila ni ivakaro kei na veika eda rawa ni cakava me vukea na kena tarovi; (2) na cava e rawa ni ra cakava na lewe ni matavuvale bula tiko kei ira na bula vakaitikotiko; kei (3) na cava e gadrevi meda cakava taucoko me vaqaqacotaka na noda vakanuinui kei na vakabauta kivei Karisito me kakua kina ni da yalolailai.

Na Kilai Vakamatata ni Vakamatei Koya Vakaikoya

Sivia e 800,000 na tamata era vakayalia na nodra bula ena vakamatei koya vakaikoya ena veiyabaki e vuravura taucoko.³ Kena ibalebale oya ni dua na tamata e vuravura e sa yalana koso tiko na nona bula ena vei 40 na sekodi. Na kena iwiliwili dodonu ena rairai levu cake baleta na vakamatei koya vakaikoya e sa dua na tikina ririkotaki ka tabu vakalawa ena so na vanua ka yaco me sega ni dau vakatakilai soti. Na vakamatei koya vakaikoya e sa ikarua ni vu ni mate levu duadua kivei ira na tamata ena maliwa ni yabaki ni bula 15 kei na 29. Ena levu na vanua, na ivakarau ni vakamatei koya vakaikoya e sa levu sara kivei ira na tamata ka sivia na 70 na yabaki. Vakadodonu se vakatikitiki, na vakamatei koya vakaikoya sa kovuta e dua na iwiliwili levu ni noda bula veimaliwai.

iVakatakilakila ni iVakaro

Ni sa vaka me sega ni veiganiti kaya kei keda na bolebole e so ni bula, sa rawa ni da vakila na lomaocaoca vakaitamera. Ni sa vaka me sega ni taqei rawa na leqa ni lomada, sa rawa ni buwawa na vakasama ni tamata ka sa rawa ni muataki ira me ra vakila ni sa vo duadua ga na mate. Era na rairai vakila ni sa sega ni rawa ni veivuke e dua, ka sa rawa ni muataki ki na tiko tani vakaveimaliwai ka vakalevutaka cake ga na leqa kei na vakilai ni tiko tao voli kei na yaluma, kena itinitini na muataki ni kena nanumi ni sa vo duadua ga na vakamatei koya vakaikoya.

Ni dua na tamata e vakaraitaka e dua vei ira na ivakatakilakila ni ivakaro bibi oqo,⁴ sa dodonu me da kere veivuke vakusakusa sara mai na dua na dausoli vakasala ena ituvaki ni bula ni vakasama se veiqaravi ni leqa tubukoso me vakataka na ovisa:

Veivakarerei me vakamavoataki se vakamatei ira vakaiira
Qarai ni sala e so se iwalewale me ra vakamatei ira vakaiira
Veivosakitaki se volai na veika e baleta na mate, rawa ni mate, se vakamatei koya vakaikoya

Na ivakatakilakila e so oqo e sega soti ni bibi sara na kena ituvaki, ia e sega ni dodonu meda guce ni sudra yani ka kere veivuke me baleta na tamata ka vakatakila voli e dua vei ira oqo:

Vosataka tiko na yaluma kei na yali ni inaki ni bula voli
Vakaraitaka tiko na voravora se cudru se qara voli na veisausaumi
Baya voli na nona ivalavala
Nanumi ni sa coriti
Vakalevutaki na nodra vakayagataki alakaolo se waigaga ni veivakamatenitaki
Vakayawaki ira mai na veitokani, matavuvale, se tiko veimaliwai
Vakilai na leqataki ni veika namaki se lomataqaya se tarai koya voli na cagi tokavuki ni veisau
Sasaga dredre voli me moce se moce tu ga ena veigauna kece
Kena vakilai ni ra sa ikuri ni icolacola ki na so tale

Sega ni o koya kece ka tovolea me vakamatei koya vakaikoya ena vakatakila na nona nakinaki ki na so tale, ia e levu sara era vakaraitaka na ivakatakilakila ni ivakaro me vaka oqo. Tauri ira sara vakabibi na ivakatakilakila oqo!

Kevaka madaga e sega ni tiko na veivuke vakenadau, ena sega ga ni vakamacalataki rawa na kaukauwa ni veikauwaitaki dina vakaveitokani kei na matavuvale.

iTatarovi

iVakatakilakila

elderly man with a cane

Ni dua e sa via vakamatei koya vakaikoya, era vakaitavitaki ira vakalevu na matavuvale kei na veitokani. Me vaka a vakatavulica o Alama, sa dodonu meda “veivuketaka na [noda] icolacola, me mamada kina; … tagi vata kei ira sa tagi; ka vakacegui ira sa rarawa” (Mosaia 18:8, 9).

Oqo e so na ka e rawa ni veivuke tu mera cakava na matavuvale kei na veitokani:

Sudra yani ka vakarorogo ena loloma. Me vaka a vakasalataka o Elder Ballard, “Sa sega na ka e kaukauwa cake mai na liga ni loloma ka rawa ni vakataubeni vei ira na sasaga dredre voli.”⁵ “Meda raici ira … ena mata ni Tamada Vakalomalagi,” a vakatavulica o Elder Dale G. Renlund ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. “Eda na kila talega kina na nona dau kauwaitaki ira na iVakabula. … Na kena vakarabailevutaki na noda rai oqo sa na dolavi kina na yaloda ki na nodra rarawa, lomaleqa, kei na mosi ni yalo vei ira na tani.”⁶

Veivuke ena veika vakavatukana. Kevaka e sa lako curuma voli na tamata oya e dua na gauna dredre sara ka sa vakaleqa na nona gagadre ni tiko taqomaki, bolea mo vakarautaka na veivuke malumu, ia me digitaka na tamata oya ke vakadonuya se sega. Me ivakaraitaki, kevaka e dua sa via vakamatei koya vakaikoya mai na vakayali ni cakacaka, na nodra vukei ena qarai ni so na cakacaka e solia vei ira na madigi e so me ra digidigi mai kina ka vukea na nodra vagalalataki mai na vakanananu veivakataotaki.

Taroga ke sa navuca voli me vakamatei koya vakaikoya. Ni o lomaleqataka voli ni dua na tamata e leqa tu ka vakaraitaka tiko na ivakatakilakila ni ivakaro ni vakamatei koya vakaikoya, taroga ke sa navuca voli me vakamatei koya vakaikoya. Ni caka vakakina ena rairai vakavu madua, ia e vinaka cake me vaqaqai ena kena tarogi vakadodonu kevaka e sa navuca voli me vakamatei koya vakaikoya. Ena rairai tadolava na katuba kivua na tamata oya me tukuna e so na ka me baleta na nona leqa se kauwai.

Na ivakaraitaki ni taro e so vakaoya ena rairai “Oqori sa rogo sivia saraga me rawata e dua ga na tamata. O sa vakasamataka li mo vakamatei iko vakai iko?” se “Mai na mosi taucoko oqori o sotava voli, au vakananuma tiko kevaka o sa navuca voli mo vakamatei iko vakaiiko.” Kevaka era sega ni via vakamatei ira vakai ira, era na vakatakila vei iko.

Kevaka o vakila ni ra sega ni tadola tu vei iko ena vakasama e so ni vakamatei koya vakaikoya, tiko volekata na veivakauqeti ni Yalotabu mo kila na ka mo cakava. O na rairai vakauqeti mo tiko voli vata kei ira me yacova ni ra sa tadola mai vei iko.

Tiko vata na tamata oya ka kere veivuke. Kevaka e sa vakatakila vei iko e dua na tamata ni sa via vakamatei koya vakaikoya, tiko vata kei na tamata oqori ka kaya vua me tukuna vei iko na veika e vakaleqai koya voli. Kevaka e vosataka baleta na ivakarau vakatabakidua kei na gauna ni vakamatei koya vakaikoya, vukea na tamata oqori me veitaratara kei na dua ena talevoni ni gauna dredre sara se tabacakacaka vakaitaukei ni leqa tubukoso ni vakasama.

iMoimoi ki na Vakamatei Koya Vakaikoya

Ke ra a vakaraitaka na ivakatakilakila ni ivakaro se sega, so na tamata era vakayalia dina na nodra bula. Ni sotavi tu e dua na ka veivakarusai ni nona vakamatei koya vakaikoya e dua na daulomani, era dau sotakaya na lewe ni matavuvale kei na veitokani bula tiko na rarawa e levu, ka drakidrakita. So vei ira na imoimoi oya ena rairai oka kina na ka oqo:

Madua kei na dua na yalo veirawai
Kidroa kei na tawavakabauta
Cudru, vakacegu, se ora voli
Vunitaki na vu ni mate
Tiko tani vakaveimaliwai kei na veivakasosataki ena veimaliwai vakamatavuvale
Vakaogai iko ena sasaga e so ni itatarovi ni vakamatei koya vakaikoya
Na gagadre veivakadreti mo kila vakamatata na vuna
Vakilai ni o tamusuki ka tawayaga
Beitaki koya sa mate, iko, e so tale, kei na Kalou
Veivakasama levu cake ni vakamatei koya vakaikoya se nanuma e so ni veivakarusai vakaikoya
Na lomaocaoca levu cake donuya na veigauna ni olidei kei na ivakananumi ni siga ni mate⁷

Na Ka e Rawa ni Ra Cakava na Matavuvale Bula Tiko kei na Bula Vakaitikotiko

iVakatakilakila

woman sitting on bench

Kakua ni dauvakalelewa. Ni sa dua na tikina bibi sara na vakamatei koya vakaikoya, e vakananumi keda talega o Elder Ballard: “Vakaidina, eda sega ni kila na veika taucoko e wavolita tu na vakamatei koya vakaikoya kecega. Sa kila taucoko duadua ga na kena veimatailalai na Turaga, ka sai koya ka na vakatulewataka na noda cakacaka eke e vuravura. Ni sa na vakatulewataki keda [na Turaga], au vakila ni na okata taucoko o koya na veika me navuci: na noda ituvaki duidui ni bula, noda itovo ni vakasama, noda sasagataki kilaka, na ivakavuvuli e so eda sa ciqoma, na veika era bulataka matau na tamada, noda ituvaki ni bula, ka so tale.”⁸

Vakadonuya ka rokova na ivakarau ni rarawa levu matalia ni tamata yadua. Era na rarawa vakalevu na tamata ena sala duidui e so, ni nodra veimaliwai kei koya sa mate e duidui ki na tamata yadua. Ia vakadeitaka ka doka na sala yadua era sotavi rarawa levu kina na tamata.

Ni biuti keda o ira na daulomani, sa rawa ni vakasinaiti keda na luluvu bibi e mosimosi. Na sotavi ni rarawa levu e sega ni kena ibalebale ni yali na vakabauta, ia Kaya na iVakabula, “Mo dou duavata ka veilomani, mo dou tagicaki ira era sa mate” (V&V 42:45). Na rarawa levu e sa ivakatakilakila ni noda loloma me baleti ira na noda daulomani sa biuti keda kei na ibalebale ni noda veiwekani.

Kerea na veivuke. Ni ko rarawa vakalevu, sa rawa ni veivakadrukai na veika e so. Na nomu sudra yani mo veivuke sa rawa ni vakarautaka na veimadigi tabu kivei ira tale e so me ra lomani ka qaravi iko. Na nodra vakatarai me ra veivuke sa rawa ni veivakabulai ka veivaqaqacotaki sega walega vei iko ia kivei ira talega.

Sema voli tikoga. So na tamata era lolosi vakaiira ka rawa ni yawaki ira ena so na gauna, ia sema voli tikoga vata kei ira na nomu matavuvale kei na itokani. Sudra yani vagauna kivei ira na nomu lewe ni matavuvale ka rarawa vakalevu voli, veiwekani, kei na veitokani, ka veivuke baleta era na rairai sega ni lako mai vei iko.

Nuitaka na iVakabula. Kena itinitini, na iVakabula sa ivurevure ni veivakabulai kei na vakacegu. “Na Nona Veisorovaki … sa vakarautaka na madigi me da masuti Koya sa sotava oti na noda veimalumalumu kece sara ni bula oqo me solia vei keda na kaukauwa me da sotava rawa na icolacola ni bula oqo. E kila o Koya na noda yaluma, ka sa tuvakarau ena vukuda. Me vaka na kai Samaria dauloloma, ni kunei keda o Koya ena tutu ni sala, ena vadretitaka na noda mavoa ka qaravi keda (raica na Luke 10:34).”⁹

Meda sa kila rawa ni sa gadrevi meda nuitaka vakataucoko na Turaga o Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki ni da qara me da cakava na noda itavi. Ena kena vakatakilai malumu oya, me da sa qara ni kilai ira vakamatata na noda matavuvale kei na wekada era vakaleqai tu, sudra yani vei ira ena loloma, ka bucina vata na vakabauta kei na veidinadinati e levu sara kivua na iVakabula, ka na lesu mai ka “tavoya tani kecega na wai ni mata mai na matadra; ia ena sega tale na ciba, se na rarawa, se na tagi, ka na sega tale na vutugu” (Ai Vakatakila 21:4).