Ako

lightbulb-red

Te u fakamatala’i fēfē au ’aki ha ivi fakalotoa?

Taimí:Seti ’a e uasí ke miniti ’e 60 ’a e konga ki he Akó.

Mamata’i:“The Interview” (Hala ha vitiō? Lau ’a e peesi 32.)

Alea’i:’Okú ke pehē na’e fakangāue’i ’a e kakai ko ’ení?

’Okú ke sio pē ’o ’ilo e ngaahi tali ’oku kovi ki he ngaahi fehu’í ’i he initaviú! Ka ’okú ke faifeinga nai he taimi ’e ni’ihi ke fai ha ngaahi tali lelei ’i ha ’initaviu?

Lau:FEHU’I ’O E UIKÉ — Te u fakamatala’i fēfē au ’aki ha ivi fakalotoa?

NGĀUE ’O E UIKÉ — Teuteu pea faka’aonga’i ha fakamatala ’oku ongó mo ha netiueka ’o e ngaahi fetu’utakí.

Lau:’I he’etau fakataha fakamuimuitahá, na’a tau alea’i pē ’e lava fēfē ’e he’etau talateu ’aki e “ko au he sekoni ’e 30” ke ne tohoaki’i mai e tokangá. Ko ’etau sitepu hokó ke tānaki atu ha ngaahi “fakamatala ʻoku ongó” te ne fakahaa’i hotau mahu’ingá ki he ni’ihi te nau lava ’o fakangāue’i kitautolú mo e ni’ihi kehé.

’Oku fakamālohia ’e he fakamatala ʻoku ongó ’a e me’a kuo tau malavá (resumé) mo e ngaahi ’initaviú. ’Oku nau tokoni’i kitautolu ’i he’etau talanoa mo ’etau kulupu fengāue’akí. Te nau lava ’o tokoni foki ke puke ma’u ha ngāue pea lavame’a.

Tau lau e ngaahi konga mahu’inga ’e fā ’o ha fakamatala mālohi.

KONGA MAHU’INGA ’E FĀ KI HA FAKAMATALA ʻOKU ONGÓ

’Ai ke ’ilo’i ha tu’unga ’ulungaanga mahu’inga, pōto’i ngāué pe ko ha mālohinga.

’Oange ha sīpinga pau pe lavame’a.

Faka’ali’ali ha ngaahi ola.

Fakahoa hotau tu’unga ’ulungaanga mahu’ingá ki he ngaahi fie ma’u ’a e tokotaha ’oku ’a’ana e kautahá.

Te u fakatupulaki fēfē ha fakamatala ’oku ongo?

Lau:Kuo fokotu’utu’u ’e Vikatōlia ha fealēlea’aki miniti ’e nima mo ha taha ’e lava ke ne fakangāue’i ia. ’I he taimi ’oku ’eke ai ’e he tokotaha ’oku ’a’ana e kautahá ’o kau ki he’ene taukei fakamāketí, ’okú ne faka’aonga’i ha taha ’o ’ene ngaahi fakamatala fakalotoá.

Fakamatala ʻOKU ONGO ’a Vikatōliá

❶ ’Oku ou mohu founga pea tokanga ki he ngaahi olá! Hangē ko ’ení, ne u fa’ufa’u ❷ ’i he Kautaha ’Uhila ABC ha palani fakamāketi fo’ou mo ha tohitufa na’á ne ❸ fakatupulaki ’a e fakatau fakamāhiná ’aki e 5%. ’Oku ou tui te u lava ’o ❹ tokoni ke toe lelei ange ’a e fakatau ho’o kautahá ’i he founga tatau.

❶ ’llo’i ha pōto’i ngāue pē malohinga ❷ Sīpinga pau ❸ Olá ❹ Fakahoa mo e ngaahi fie ma’ú

Alea’i:’E tokoni fēfē e fakamatala ko ’ení kia Vikatōlia ’i he’ene kumi ngāué?

Lau:Ko ha ngaahi sīpinga ’eni ’o ha fakamatala mālohi ’a ha taha toki ’osi ngāue fakafaifekau, ha taha ’oku ’i ai ha’ane ki’i pisinisi, pea mo ha fa’ē — ’a ia ’oku nau kumi ngāue kotoa. Lau kinautolu. Fakatokanga’i e founga fengāue’aki ’a e ngaahi konga ko ’eni ’e faá.

1. PŌTO’I NGĀUÉ	2. SĪPINGA (’Ai ke pau)	3. NGAAHI OLÁ (’Ai ke pau)	4. FAKAHOA KI HE NGAAHI FIE MA’Ú
Te u lava ke langaki mo faka’ai’ai ’a e timí.	Hangē ko ’ení, ’i he’eku hoko ko ha tokotaha ngāue tokoni taimi kakato ki hoku Siasí, ne kole mai ke u taki ha timi ’o ha kau ngāue tokoni ’e toko valu na’e ’ikai ke uouongataha pea ’ikai a’usia ’a e ngaahi taumu’á.	Ko ia, ne u fakahoko ha ngaahi fakataha ako pea tokoni ke nau femahu’inga’ia’aki, fokotu’u ha ngaahi taumu’a, pea fakahoko e ngaahi taumu’a ko iá.	Te u lava ’o tokoni’i ho’o ngaahi timí ke nau ngāue fakataha ke a’usia pe toe fakalaka atu ’i ho’o ngaahi taumuá.
’Oku ou ma’u ha taukei ’i hono fakalelei’i e ngaahi palopalemá.	Hangē ko ’ení, ’i he’emau pisinisi fakafāmilí, na’e ’ikai ke mau fakapapau’i ’emau ngaahi fakamolé. Ne u fakakaukau ke fa’u ha lekooti lelei ange pea muimui’i ’a e ngaahi fakamole faka’ahó.	’I hono siofi ’eku ngaahi lekōtí mo muimui’i ’a e ngaahi fetō’akí, na’a mau fakamo’oni’i ai ne hanga ’e kautaha ne nau hū mai e koloá ’o toe fakalahi e totongí ’i he ’inivoisi kotoa ’o ’ikai ke nau talamai mai.	Te u faka’aonga’i ’a e taukei ’i he fakalelei’i e palopalemá ki ha fa’ahinga faingata’a te ke fehangahangai mo ia, pea ’oku ou tui te u lava ’o ma’u ha tali lelei.
Te u lava ’o fokotu’utu’u ngāue.	Hangē ko ’ení, ’i he’eku hoko ko ha fa’eé, ’oku ou fakafekau’aki e ngaahi ngāue fakaakó mo e ngaahi ngāue ’a ha fānau ’e toko tolu ’i ’api.	’I hono tokanga’i ’o e ngaahi taimi-tēpilé ni, kuó u fakapapau’i ’oku lava’i lelei ’e he fānaú kotoa e akó pea poto he ngāué.	Te u lava ’o faka’aonga’i ’a e ngaahi pōtoi ngāue ko ’ení ke tauhi ’a e taimi-tēpile ho’o kautahá koe’uhí ke ma’u kotoa ho’o ngaahi ’apoinimení.

Akoako Fakahoko:Faka’aonga’i ’a e peesi ko ’ení ke fa’u ai ha ngaahi fakamatala fakatāutaha ’oku ongó. Kamata tohi kinautolu he taimí ni. Te ke lava ’o ngāue mo ha mēmipa ’e taha ’o e kulupú.

1. PŌTO’I NGĀUÉ	2. SĪPINGA (’Ai ke pau)	3. NGAAHI OLÁ (’Ai ke pau)	4. FAKAHOA KI HE NGAAHI FIE MA’Ú

Akoako Fakahoko:Hili hao ma’u ha ongo fakamatala mālohi, taufetongi ’i hono faka’aonga’i kinautolu mo ha mēmipa kehe ’o e kulupú. Lea le’olahi ’aki kinautolu kae’oua kuó ke ongo’i loto lahi. Kimu’a ’i he’etau fakataha hokó, fakafonu ha ngaahi fakamatala ongo mālohi ’e nima.

Lau:Te ke lava ’o kamata ’aki e “ko au he sekoni ’e 30” ’i he taimi ’okú ke talanoa ai mo ha taha fekau’aki mo ha ngāue. Mahalo pē ko ha tokotaha pule ngāue pe taha ’okú ke kole ke tokoni atu. Mahalo ’e fai atu ’e he tokotahá ha ngaahi fehu’i angamaheni. ’Okú ke fie ma’u ha ngaahi fakamatala ’oku ongó ke tali ’aki e ngaahi fehu’i ko ’ení. Te ke vahevahe ho’o fakamatala ongó mo ha kakai tokolahi kimu’a he’etau fakataha hokó.

Akoako Fakahoko:Lau fakakulupu ’a e ngaahi fakahinohino ko ’ení. Hili ho’o lau ’a e fakahinohino ko ’ení, kamata ’a e ’ekitivitií. ’Oua na’a toe laka hake he miniti ’e 10.

1. Tu’u ’a e tokotaha kotoa pē ’o ’unu ki ha feitu’u atā ke akoako fakahoko fakavavevave. Tauhoa pea fehāngaaki.

2. Fai ’e he tokotaha ’uluakí ha fehu’i angamaheni, hangē ko e:

   • Ko e hā te ke lava fakamatala’i mai ’o kau kiate koé?

   • Ko e hā ’oku totonu ai ke mau fakangāue’i koe?

   • Ko e hā ho mālohingá?

   • Ko e hā ’oku totonu ke u fakamatala’i kau kia koe ki he ni’ihi ’oku ou fetu’utaki ki aí?

3. ’Oku fai ’e he tokotaha fika uá ha fakamatala ongo mālohi ko e talí.

4. Hili iá pea ’okú mo fetongi leva. ’Oku ’eke ’e he tokotaha fika uá ha fehu’i angamaheni ’e taha, pea tali e taha fika ’uluakí ’aki ha fakamatala ’oku ongo mālohi.

5. Fakavavevave ’o fevahevahe’aki ’a e fakamatalá: Na’e ’i ai ha ngaahi konga ’e fā? Na’e ngali ongo mo’oni mo falala’anga?

6. Fetongi hoa kotoa leva pea toe fakahoko ia. Toe fai pē ia!

7. Ngāue he vave taha te ke lavá kae ’oua kuo fakahoko tu’o fā ia ’e he taha kotoa.

Alea’i:Na’á ke faka’aonga’i ’a e fakamatala ’oku ongó ke tali e fehu’i ko ’ení? Ko e hā ha ngaahi fakafōtunga kehekehe ’o e ngaahi fehu’i ko ’ení? Ko e hā ha ngaahi fehu’i kehe ’e ala fai ’e he kau fai ’initaviú?

’EKITIVITĪ FILI: TE U LAVA FĒFĒ ’O LILIU ’A E NGAAHI ME’A KOVÍ KO HA NGAAHI ME’A LELEÍ?
(’OUA ’E FAI ’ENI LOLOTONGA E FAKATAHÁ.)
Kapau te ke fili, te ke lava ’o fakahoko e ’ekitivitī ko ’ení ke lolotonga e uiké:
’E lava ke ke faka’aonga’i ’a e fakamatala ’oku ongó ke liliu ’a e ngaahi fehu’i mo e ngaahi tūkunga ’oku ’ikai ke saí ki ha ngaahi faingamālie lelei. Ako ’a e peesi 33 ’i he Ngaahi Ma’u’anga Tokoní.

Te u faka’aonga’i ’i fē ’a e fakamatala ’oku ongó?

Lau:’Oku tau ma’u ha ngaahi me’angāue ma’ongo’onga lelei ’i he’etau ngaahi fakamatala ongo mālohi fo’oú mo ’etau “ko au ’i he sekoni ’e 30”. Ka ’e fēfē ha’atau ma’u ha kakai ’e fie fanongo? Ko e kií ke talanoa ki he taha kotoa. Pea kole ange kiate kinautolu ke talanoa ki he’enau ngaahi fetu’utaki. Ko e “kulupu fengāue’aki ” ’eni, pea ’oku hangē ia ko hano fakangāue’i ho’omou timi tu’uaki pe ’amoutolú!

men shapes

Ko Koe

Kakai ’oku ke ’iló

Kakai ’oku nau ’iló

Akoako Fakahoko:Hiki ho seá ke talanoa mo e tokotaha ofi kiate koé.

1. Talanoa kau ki he kakai te ke fetu’utaki ki aí ’o ngāue ’aki ho’o “ko au ’i he sekoni ’e 30” mo e ngaahi fakamatala ongo mālohi kimu’a ’etau fakataha hokó. Hiki ha ngaahi hingoa heni:

2. Talanoa fekau’aki mo e founga te ke fakalahi ’aki ho’o kulupu fengāue’akí ke ma’u ha ngaahi fetu’utaki lahi ange. Hiki heni ho’o ngaahi fakakaukaú:

Akoako Fakahoko:Kimu’a ho’omou fakataha hokó, te ke faka’aonga’i ho’o fakamatala ongó ki he ngaahi fetu’utaki ’okú ke ’ilo’i. Pea te ke kole ki ho’o ngaahi fetu‘utakí ke talanoa ki he’enau ngaahi fetu’utaki. ’Okú ke ma’u ha me’angāue lelei ’i ho’o “ko au ’i he sekoni ’e 30” mo e ngaahi fakamatala ongó ke langa ho’o kulupu fengāue’akí. Kuo kamata leva ho’o kumi ngāué!

’EKITIVITĪ FILI: FAKAVAVE’I E KUMI NGAUÉ
(’OUA ’E FAI ’ENI LOLOTONGA E FAKATAHÁ.)
Kapau te ke fili, ’e lava ke ke fai e ’ekitivitī ko ’ení hili ’etau fakatahá:
Ke hoko vave ange, ako ’a e “Fakavave’i e Kumi Ngāué” ’i he peesi 15. Feinga ke fai ia — ma’u’anga tokoni ’e 15, fetu’utaki ’e 10, fakataha ’e 2 — he ’aho kotoa pē!