Ako

Ko e hā e founga te u fakalakalaka ai ’i he ngāué?

Taimí:Seti ’a e uasí ke miniti ’e 60 ’a e konga ki he Akó.

Lau:Hili ’etau ma’u ha ngāue lelei, ’oku fie ma’u ke tauhi ’a e ngāue ko iá pea fakalakalaka ai. ’Oku fie ma’u ke tau hoko ko e kau ngāue lelei taha te tau malavá.

Lau:FEHU’I ’O E UIKÉ — ’E founga fēfē ha’aku fakalakalaka ’i he ngāué pea hokohoko ai pē ke ola lelei?

NGĀUE ’O E UIKÉ — Te u (1) fakalakalaka ’i he ngāué, (2) fakahāa’i hoku mahu’inga ki hoku pulé, pea (3) palani ’eku ngāue ma’u’anga mo’uí.

Mamata’i:“That’s Not My Problem” (’Ikai ha vitió? Lau ’a e peesi 108.)

Alea’i:Ko e hā na’e kole ai ’e Siosefa, ko e pulé, kia Kolōlia pea mo ’Anitoni ke na fakalelei’i pē ’ena palopalemá?

Mamata’i:“That Is My Problem” (’Ikai ha vitió? Lau ’a e peesi 109.)

Alea’i:Ne toe mahu’inga ange ’a Kolōlia pea mo ’Anitoni ki hona pulé ’i he’ena fakahoko e fatongiá. Ko e hā hono ’uhingá?

Lau:Te tau toe lelei ange ’i he ngāué ’i he hokohoko atu hono faka’aonga’i ’o e ngaahi me’angāue kotoa pē kuo tau ma’u ’i he’etau kumi ngāué:

1. Fai ha ngaahi fetu’utaki pea mo fokotu’u ’etau kulupu fengāue’akí.

2. Fetu’utaki mahino mo e ni’ihi kehé pea mo fakahaa’i ha tō’onga fakakaukau lelei pea teuteu lelei.

3. Ngāue mālohi mo fakamo’oni’i hotau mahu’ingá ki he ni’ihi ’e ala fakangāue’i ha tahá.

’E fēfē ha’aku fatongia ’aki hono tokoni’i ke lavame’a ’a e tokotaha te ne fakangāue’i aú?

Lau:’Oku fakamahu’inga’i ’e he ngāue’angá ha ni’ihi ngāue ’e ni’ihi ’o laka ange ’i ha ni’ihi. ’Oku ’omi ’e he kau ngāue ’oku fakamahu’inga’í ha pa’anga pe koloa lahi ma’á e kautahá ’o laka ange ia he totongi ’oku fai kiate kinautolu ’e he kautahá.

Alea’i:’Oku tokoni’i fēfē koe ’i he taimi ’okú ke tokoni ai ki ho’o pulé?

Akoako Fakahoko:Fakakaukau ki he kau ngāue ko ’ení ’e toko tolú ’o hangē pē ko Siosefa koe ’oku ’a’ana e kautahá. ’Okú ke fakamoleki ha pa’anga pau ki he vāhenga ho’o kau ngāué takitaha, me’a ngāué, mo e ngaahi me’a kehe pē. Pea ’oku ’omi ’e he tokotaha ngāue kotoa ha pa’anga ’i hono ngaohi ’o e koloá, fakatau atu pe tokoni’i e kau kasitomaá.

Penisimani

’Okú ne ’omi ’a e: 50000

Fakamole ’a e kautahá: 53000

Tupú/Molé: -3000

Kolōlia

’Okú ne ’omi ’a e: 26000

Fakamole ’a e kautahá: 25000

Tupú/Molé: 1000

’Eniselā

’Okú ne ’omi ’a e: 45000

Fakamole ’a e kautahá: 25000

Tupú/Molé: 20000

Hiki ho seá ke ke talanoa mo e tokotaha ’oku ofi atu kiate koé. Tali fakataha ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:

1. Ko hai ’a e tokotaha ngāue mahu’inga tahá?

2. Ko hai ’oku si’isi’i taha hono mahu’ingá?

3. Kapau ’e ’i ai ha pōnasi 2000 ke ke foaki ki ha taha, ko hai te ke foaki ki aí?

4. Kapau he ’ikai ke fakalakalaka ho’o tokotaha ngāue ’oku si’isi’i taha hono mahu’ingá, te ke tukuange ia?

5. Kapau ’e feinga ha kautaha ’e taha ke ’ave ho’o tokotaha ngāué lelei tahá, te ke hiki hono vāhengá kae nofo?

Alea’i ho’o ngaahi talí mo e kulupú kotoa.

Alea’i:Mou alea’i fakakulupu ’a e founga te mou lava ’o hoko ai ko ha kau ngāue mahu’inga ange.

Akoako Fakahoko:’Unu ho seá ke ke talanoa mo e tokotaha ofi kiate koé. Mo talanoa fekau’aki mo e fehu’i takitaha pea hiki ho’o ngaahi fakakaukaú.

’I ho’o ngāue lolotongá pe ngāue ’okú ke kumi, ’e lava fēfē ke ke:

1. Tānaki atu ha kau kasitomā fo’ou ma’á e pisinisí?

2. ’Ai ke fiefia mo mateaki ange e kau kasitomā lolotongá?

3. ’Ai ke lahi ange e fakatau ’a e kau kasitomá lolotongá?

4. Hiki ’a e tu’unga mahu’inga ’o e koloá mo e totongí?

5. Tokoni’i e kau kasitomaá ke totongi vave ange pe tōmu’a e totongí?

6. Tokoni ke fakatupu e pa’anga hū mai ’a e kautahá ’i ha founga kehe?

Te u fatongia fēfē ’aki e tokoni ki hoku pulé ke fakasi’isi’i ’a e fakamolé?

Lau:’I he’etau hoko ko ha tokotaha ngāue mahu’ingá, te tau kumi foki ha ngaahi founga ke fakasi’isi’i e fakamolé.

Alea’i:Te ke tokoni fēfē ke fakasi’isi’i e fakamolé fakamolé?

Lau:’I he vitioó hono uá, na’e ’i ai ha fakakaukau lelei ’a ’Anitoni: ke fokotu’u ha taimitepile ki hono vakai’i ’o e misiní. Na’á ne ako ke fakahaofi e pa’anga ’a hono pulé. ’Oku fakahaa’i ’e he saati ko ’ení ’a e faikehekehe. ’E fakahaofi ’e he fakakaukau ’a Anitoní ha pa’anga lahi ’a hono pulé — 14500 ’i he ta’u ’e nima! ’I he taimi na’e fakahaa’i ai ’eni ’e ’Anitoni ki hono pulé, ’e mahino lelei ange ki he pulé e mahu’inga ’o ’Anitoní!

	FAKAMOLE ’OKU ’IKAI KAU AI E TAIMI-TĒPILE KI HONO FAKALELEI’Í		FAKAMOLÉ MO E TAIMI-TĒPILE KI HONO FAKALELEI’Í
	Fakalelei’i	Fakafetongi	Tauhi ke Leleí	Fakalelei’i	Fakafetongi
Ta’u 1	2000		100	0	0
Ta’u 2	2000		100	500	0
Ta’u 3		10000	100	0	0
Ta’u 4			100	500	0
Ta’u 5	2000		100	0	0
Fakakātoa ’o e Fakamolé	16000		1500

Akoako Fakahoko:Hiki ho seá ke ke talanoa mo e tokotaha ofi kiate koé. Taufetongi. Vakai pe ko e hā e lahi ’o e ngaahi tali te ke ma’ú!

1. Mou fefakamatala’aki ’o kau ki ho’o ngāué pe ngāue ’okú ke kumí.

2. Kumi ’i ho’o ngāue takitaha ’a e ngaahi fakakaukau kotoa te ke ala ma’u ki he founga hono:

   • Fakasi’isi’i e fakamoleki e taimí

   • Fakalelei’i ha founga ngāue.

   • Tokanga’i lelei ange e ngaahi mīsiní pe ha koloá

   • Fakasi’isi’i ’a e ngaahi fehalākí

3. Hiki ’a e ngaahi fakakaukau leleí pea feinga ke fakahoko kinautolu ’i ho ngāue’angá kimu’a he fakataha hokó. Kapau ’oku te’eki ai ke ma’u ha’o ngāue, fakakaukau’i ha ngaahi founga te ke mateuteu ai ke fakahoko ho’o ngaahi fakakaukaú ’i ho’o ma’u e ngāué.

’E fēfē ha’aku fatongia ’aki ’eku ngāue ma’u’anga mo’uí?

Lau:Lau fakataha ’a e potufolofolá ’i he to’omata’ú.

“He kuo folofola ’e he ’Eiki ko e ’Otuá: ’E fakatatau ki ho’omou tauhi ’eku ngaahi fekaú, ’a ho’omou tu’umālie ’i he fonuá.”

2 Nīfai 4:4

Alea’i:’E tokoni nai ho’o ngāue lolotongá (pe ko e ngāue ’okú ke kumí) ke ke hoko ’o fakafalala pē kiate koe? ’Okú ke tui ’e tokoni’i koe ’e he ’Eikí ke ke mateuteu ki ha ngaahi ngāue lelei ange? Te Ne fakahoko fēfē ia?

Mamata’i:“He Is Building a Palace” (hala ha vitió? Lau ’a e peesi110.)

Alea’i:Ko e hā na’á ke ako mei he vitioó? Ko e hā e me’a na’á ke ongo’í?

Akoako Fakahoko:Hiki ho seá ke talanoa mo ha taha kehe ’i he kulupú.

1. Fakamatala’i ho’o ngāue lolotongá pe ko e ngāue ’okú ke kumi.

2. Fakamatala’i ’a e ngāue ’okú ke fie ma’u ’i he ta’u ’e ua ki he fā hono hokó. Ko e ngāue tatau pē pe ko ha me’a kehe ia?

3. Alea’i e pē ’e fēfē kapau ’e ma’u ha pa’anga fe’unga ke folau ki he temipalé, ngāue fakafaifekau, pe tokoni’i e ni’ihi kehé.

4. Hiki ’i he ngaahi puha ko ’ení ’a e me’a ne mou alea’í.

TU’UNGA ’OKÚ KE LOLOTONGA ’I AÍ	FEITU’U ’OKÚ KE FAKA’AMU KE ’I AÍ

’EKITIVITĪ FILI PĒ: FOUNGA KE MA’U AI HA TOKOTAHA FAIFALE’I KE TOKONI KE U LAVAME’A
(’OUA NA’A FAI E ’EKITIVITĪ KO ’ENÍ LOLOTONGA E FAKATAHÁ.)
’E lava ke ke fai e ’ekitivitī ko ’ení, ’o kapau te ke fili ia, kimu’a he’etau fakataha hokó:
’E lava ke tokoni atu ha taha fai fale’i ke ke ’ilo’i ’a e ngaahi tu’utu’uni ’oku ’ikai tohí mo e ngaahi me’a ’oku ’amanaki mai ki ai ’a e ngāue’angá. Ako ’a e peesi111.

Ko e hā ha ngaahi me’angāue te u fie ma’u ke a’usia ’eku ngaahi taumu’á?

Lau:Kuo tau ma’u ’eni ha fakakaukau ki he me’a ’oku tau fie a’usiá, mo e founga ke fakahoko ai? Lau ’a e potufolofola ’i he to’omata’ú.

Alea’i:’Oku lava nai ke tāpuaki’i fakatu’asino koe ’e Kalaisí? ’Oku kau nai ai hono tokoni’i koe ke ma’u ha ngāue, tauhi ’a e ngāué, pea ke fakalakalaka ’i ho’o ngāue ma’u’anga mo’uí?

Lau:’E ’omi ’e he ’Eikí kiate kitautolu ha ngaahi taukei ’i he’etau ngāué ke tokoni ke tau ma’u ’a e ngaahi pōto’i ngāue mo e ’iló. ’Okú ne ’amanaki mai foki ke tau ma’u ’a e ’iló ’i he ako mo e teuteú. ’Oku lahi e ngaahi ngāue ’oku ’atā pē kiate kinautolu ’oku ’i ai ha mata’itohi pau pe tohi fakamo’oni akó. ’Oku faka’atā kitautolu ’e he akó ke tau fakalakalaka ’i he ngāué pea hoko ’o mahu’inga ange ki hotau kau pulé.

Akoako Fakahoko:Hiki e ngaahi pōto’i ngāue mo e ’ilo ’oku fie ma’u ke fakahoko ’aki ho’o ngāué ’i he kaha’ú. Hiki e ngaahi founga ’e lava ke ma’u ’a e ngaahi me’á ni. Ko e hā e ngaahi sitepu hoko ’i ho halá? (’Oku ’oatu ha sīpinga.)

KO E NGAAHI LAKANGA ’OKU KE FIE MA’Ú	KO E NGAAHI PŌTO’I NGĀUE MO E ’ILO ’OKU KE FIE MA’Ú	KO E NGAAHI FOUNGA KE MA’U AI ’A E NGAAHI PŌTO’I NGĀUÉ MO E ’ILÓ	SITEPU HOKO
Pule Langa	Ngaahi pōto’i ngāue faka’enisinia Ko e ngaahi pōto’i ngāue ’i he palaní Ngaahi pōto’i ngāue ’i hono fakalelei’i ha palopalema Pōto’i ngāue fakafetu’utaki	Ngaahi kalasi fakangāue pe ako fakatekinikale pe ko ha mata’itohi faka’enisinia mei ha ’univēsiti	Kau atu ki ha kulupu fakafalala pē kiate kita ’i he “Ako ki ha Ngāue Lelei Ange” ke palani ki sitepu hono hokó.