Kapitulo 10
Ang Bili sa Edukasyon
Ania kita dinhi, isip usa ka katawhan, ….nga kita makaangkon pinaagi sa pagkat-on ug pagtuon matag kamatuoran, sa matag hiyas, sa matag baruganan sa salabutan nga nahibaloan taliwala sa mga katawhan, uban niadtong gipadayag sa Dios alang sa atong talagsaon nga giya, ug gamiton kini sa atong matag adlaw nga kinabuhi, ug sa ingon moedukar sa atong mga kaugalingon ug sa atong mga anak sa matag butang nga makahimaya sa tawo.1
Gikan sa Kinabuhi ni John Taylor
Niadtong 1877, si Presidente John Taylor napili ngadto sa buhatan sa superintendente sa teritoryo sa distrito sa mga tulunghaan sa Utah. Niana nga katungdanan, siya nagtinguha sa pagtudlo sa labing kwalipikado nga mga magtutudlo aron sa pagtudlo sa mga kabataan ug mga batan-on. Siya usab mapadayonon nga nagbantay sa mga istadistika sa edukasyon dili lamang gikan sa Utah, apan gikan sa tanang mga estado ug mga teritoryo sa Estados Unidos aron sa pagtabang kaniya nga makasabut og maayo sa ang-ang sa edukasyon diha sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Tungod sa iyang pagdumala sa sistema sa tulunghaan, siya nakadawat og sulat sa pagdayeg gikan sa kasamtangan nga komisyoner sa edukasyon sa Estados Unidos.2 Ang sulat usa ka espesyal nga pag-ila alang kang Presidente Taylor, kansang kinabuhi nagpakita sa iyang gugma sa pagkat-on ug pagtudlo.
Gikan sa iyang pag–eskwela sa pagkabata didto sa Inglatera ngadto sa iyang pag-alagad isip Presidente sa Simbahan, si John Taylor makanunayon nga nagtuon ug mibuhat aron sa pagpalambo sa salabutan nga gihatag sa Ginoo kaniya. Ang iyang kakugi sa pagkat-on nakahimo kaniya sa pagtabang sa pagtubo sa Simbahan sa daghan nga mga paagi. Usa sa ingon nga hitabo nahinabo samtang siya nagalagad og misyon didto sa Pransya. Bisan og siya diha sa nasud sa mubo lamang nga higayon, siya miapil sa paghubad sa Basahon ni Mormon ngadto sa sinultihan nga Pranses ug Aleman ug mipasiugda sa pagmantala sa duha ka matag bulan nga mga mantalaan sa Simbahan niana nga mga pinulongan.3
Ang daghang mga sinulat ni John Taylor diha sa mga hilisgutan sa ebanghelyo naglakip sa mga sulat, relihiyoso nga mga basahon, mga himno, mga pampleta, mga artikulo sa pamantalaan, ug mga libro. Usa sa iyang mga libro, nag-ulohan og The Government of God, [Ang Pangagamhanan sa Dios] gidayeg sa usa ka naila nga tigsaysay nga Amerikano, kinsa misulat: “Isip usa ka sinulat nga pagtagad bahin sa kinatibuk-an ug tiningub nga hilisgutan, tingali kini walay katugbang sa punto sa abilidad diha sa tibuok natad sa literatura sa Mormon. Ang estilo masabut ug tin-aw, ug matag pahina naghatag og ebidensya sa mahinungdanon nga kinaadman sa tigsulat. Isip usa ka estudyante sa karaan ug moderno nga kasaysayan, batid sa teyolohiya, ug batid sa pangatarungan sa moral, si Presidente Taylor angayan nga makauban sa labing batid nga mga tawo.”4
Dugang ngadto sa iyang daghang mga sinulat, ang kahanas ni Presidente Taylor sa pinulongan, inubanan sa iyang pagpamatuod sa ebanghelyo, misangpot sa dili maihap nga makapadasig ug mapanudlo nga mga wali. Si Elder B. H. Roberts misulat: “Ang mga Santos kinsa naminaw kaniya sulod sa tunga sa gatus ka mga tuig sa pagpangulo mahinumduman samtang sila magsunod sa iyang madanihon nga panagway, sa iyang personal nga karesma, ang kalagsik ug gahum sa iyang mga pagkigpulong ug mahinungdanon nga mga baruganan nga iyang gisulti. …Ang iyang pagkalarino nga mamulong sama sa bul-og sa dakong suba nga misanap sa hunahuna niadtong naminaw kaniya.”5
Mga Pagtulun-an ni John Taylor
Kinahanglan gayud nga kita “magkugi sa pagpaninguha sa katuyoan sa edukasyon” alang sa atong mga kaugalingon ug sa atong mga anak.
Kita kinahanglan… nga magkugi sa pagpaninguha sa katuyoan sa edukasyon. Kita gisugo sa Ginoo sa pagbaton og kahibalo, pinaagi sa pagtuon ug pinaagi sa hugot nga pagtuo, mangita niini sa labing maayo nga mga basahon [tan-awa sa D&P 88:118]. Ug kini atong katungdanan sa pagtudlo sa atong mga anak, ug mohatag kanila sa panudlo diha sa matag sanga sa edukasyon nga makahatag kanila og kaayohan.6
Ania kita dinhi, isip usa ka katawhan, …dili sa pagsundog sa kalibutan, gawas niana nga maayo …apan mahimong kita makaangkon pinaagi sa pagkat-on ug pagtuon sa matag kamatuoran, sa matag hiyas, sa matag baruganan sa salabutan nga nahibaloan taliwala sa mga katawhan, uban niadto nga gipadayag sa Dios alang sa atong talagsaon nga giya, ug mogamit niini sa atong matag adlaw nga kinabuhi, ug sa ingon moedukar sa atong mga kaugalingon ug sa atong mga anak sa matag butang nga makapahimaya sa tawo. … Kita kinahanglan nga maningkamot nga mahibalo og labaw pa mahitungod sa atong mga kaugalingon ug sa atong mga lawas, mahitungod sa unsa ang labing makaayo sa kahimsog ug unsaon sa pagpalungtad sa kahimsog ug unsaon sa paglikay sa sakit; ug mahibalo unsa ang kan-on ug unsa ang imnon, ug unsa ang likayan nga isulod ngadto sa atong mga lawas. Kita kinahanglan nga masinati uban sa sistema [physiology] sa tawhanon nga lawas, ug magpuyo sumala sa mga balaod nga nagdumala sa atong mga lawas, aron magahataas ang atong mga adlaw sa yuta nga gihatag kanato sa Ginoo nga atong Dios. Ug aron hingpit nga makasabut sa atong mga kaugalingon kita kinahanglan gayud nga magtuon gikan sa labing maayo nga mga basahon, ug usab pinaagi sa hugot nga pagtuo. Ug dayon himoa nga ang edukasyon mapalambo ug maawhag diha kanato.
Mobansay sa inyong mga anak nga mahimong maalamon ug makugihon. Una tudloi sila sa ka bililhon sa mahimsog nga mga lawas, ug unsaon sa pagpatunhay diha sa kabaskog ug kaligsik; tudloi sila sa pagsagup sa labing taas nga pagtagad alang sa hiyas ug kaputli ug ingon man usab moawhag kanila sa pagpalambo sa mga galamhan sa salabutan nga gihatag kanila. Sila kinahanglan usab nga tudloan kabahin sa yuta nga ilang gipuy-an, ang mga butang nga may kalabutan niini, ug ang mga balaod nga nagdumala niini; ug sila kinahanglan nga tudloan mahitungod sa Dios kinsa milalang sa yuta, ug sa Iyang mga plano ug mga katuyoan diha sa paglalang niini ug sa pagbutang sa tawo diha niini…. Ug bisan unsa nga trabaho nga ilang gitinguha sila kinahanglan nga tudloan sa pagbuhat sa ingon sa maalamon nga paagi; ug sa matag pagdasig, diha sa sugo sa mga ginikanan aron sa pagdani sa mga bata sa pagtrabaho sa maalamon nga paagi ug sa masinabtanon nga paagi, kinahanglan nga ihatag ngadto kanila. …
Mahinungdanon kaayo nga kita kinahanglan nga makat-on nga mobasa ug mosulat ug mosulti sa atong kaugalingon nga pinulongan sa husto nga paagi; ug diin ang mga katawhan kulang sa ilang mga kaugalingon sa edukasyon sila kinahanglan nga maningkamot og maayo aron makita nga ang kakulangan dili magpadayon ngadto sa ilang mga anak. Kinahanglan nga kita mohimo og labaw pa nga paningkamot kay ang atong gibuhat sa pagbansay ug sa edukasyon sa atong mga batan-on. Ang tanan nga posible nato nga mahimo pinaagi sa pagbutang kanila diha sa kahimtang nga mahimong mga tugbang, sa dili mokubos, sa [mga katawhan], kinahanglan nga kita malipay sa pagbuhat; kay sa pagtuboy kanila kita nagdala og dungog sa atong kaugalingong ngalan, ug himaya ngadto sa Dios nga Amahan. Ang pagbuhat niini nagkinahanglan og trabaho ug mga kapanguhaan, ug kini usab nagkinahanglan og pailub ug determinasyon diha sa bahin sa tanan nga hintungdan.7
Bisan unsa ang inyong buhaton, pagmatngon sa inyong pagpili sa mga magtutudlo. Kita wala magkinahanglan niadtong mga nagsupak sa Kristiyanismo nga pagtuo nga moumol sa mga hunahuna sa atong mga anak. Ang atong mga anak bililhon nga kapangakohan nga gihatag kanato sa Ginoo, ug kita kinahanglan nga magmabinantayon kaayo sa pagpadako ug pagbansay kanila. Palabihon ko pa nga tudloan ang akong mga anak sa yano nga mga elemento sa kasagaran nga edukasyon pinaagi sa mga tawo sa Dios, ipaubos sila sa ilang impluwensya, kaysa patudloan sila sa labing makuti [o komplikado] nga mga syensya sa mga tawo kinsa walay kahadlok sa Dios diha sa ilang mga kasingkasing. …
Kita kinahanglan nga mohatag og labaw pa nga pagtagad sa mga butang nga pang edukasyon, ug mobuhat sa atong tanang mahimo aron sa pagkuha sa mga pangalagad sa batid nga mga magtutudlo. Ang pipila ka mga tawo moingon, kita dili makabayad niini. Kamo dili makahimo sa dili pagpatrabaho kanila. Kita buot sa atong mga anak nga modako sa maalamon nga paagi, ug sa sama nga ang-ang sa edukasyon uban sa mga katawhan sa bisan unsa nga nasud. Ang Dios nagpaabut kanato sa pagbuhat niini; ug busa ako nagtawag sa pagtagad niini nga butang. Ako nakadungog sa maalamong praktikal nga mga tawo nga nag-ingon, sayon ang pag-atiman sa usa ka maayo nga kabayo sama sa usa ka dili maayo nga kabayo, o sa pagpasanay og maayong kahayupan nga ubos og kalidad nga mga mananap. Dili ba kini ingon ka barato sa pagpadako og maayo, intelehente nga mga bata maingon man sa pagpadako og mga bata diha sa pagka-ignorante?8
Ang tanang tinuod nga salabutan nagagikan sa Dios ug nagpalapad sa atong mga hunahuna ug mga kalag.
Ang tawo, pinaagi sa pilosopiya ug sa paggamit sa iyang kinaiyanhon nga salabutan, makaangkon og pagsabut, kutob sa mahimo, sa mga balaod sa Kinaiyahan. Apan ang pagsabut sa Dios, sa langitnon nga kaalam ug salabutan mahinungdanon.9
Maayo alang sa mga tawo nga matudloan sa kasaysayan ug mga balaod sa mga nasud, aron makasinati sa mga baruganan sa hustisya ug kaangayan, uban sa kinaiya sa sakit ug ang kinaiya sa tambal nga mga tanom, ugbp. Apan wala kinahanglana ang ilang pagkaanaa kon wala ang kahibalo sa Dios, kay sa pagkatinuod matag sanga sa tinuod nga kahibalo nga nailhan sa tawo nagagikan sa Dios, ug ang mga tawo nakabaton niini gikan sa iyang pulong o gikan sa iyang mga buhat. … Ang tanan nga salabutan nga naangkon sa mga tawo sa yuta, bisan relihiyon, syentipikanhon, o politikal nagagikan sa Dios. Matag maayo ug hingpit nga gasa nagagikan kaniya, ang tuburan sa kahayag ug kamatuoran, diin walay pagkausab ni landong sa pagkabalhin. Ang kahibalo sa tawhanon nga mga sistema nagagikan sa tawhanon nga sistema mismo, nga gitukod sa Dios.10
Walay tawo nga buhi, ug wala gayuy tawo nga nabuhi, kinsa nakahimo sa pagtudlo sa mga butang sa Dios gawas kon siya gitudloan, gimandoan ug gidumala pinaagi sa espiritu sa pagpadayag nga nagagikan sa Makagagahum. Ug dayon walay mga tawo nga takus sa pagdawat sa tinuod nga salabutan ug sa paghimo sa husto nga paghukom nga may relasyon ngadto sa sagrado nga mga baruganan sa kinabuhing dayon, gawas kon sila ubos sa impluwensya sa sama nga espiritu, ug mao nga ang mga mamumulong ug mga naminaw ang tanan anaa sa mga kamot sa Makagagahum.11
Ang mga baruganan sa ebanghelyo giplano aron sa pagpalapad sa hunahuna, pagpadako sa kasingkasing, mobukhad sa kapasidad ug mohimo sa tanang mga tawo nga mobati sa ilang relasyon sa Dios ug sa matag usa, nga kitang tanan mahimo nga mga nagaambit sa sama nga mga panalangin; nga kitang tanan mahimo nga intelehente, nga kitang tanan mahimong maalamon sa mga butang sa gingharian sa Dios ug ang tanan andam alang sa celestial nga kabilin diha sa mahangturon nga mga kalibutan. Kini mao ang kalainan tali sa sistema nga atong gisagop ug mga sistema sa kalibutan—kadto sa mga tawo, kini sa Dios. … Ang gingharian sa Dios mobayaw sa maayo, mopanalangin sa tanan, modan-ag sa tanan, mopalapad sa mga hunahuna sa tanan ug mobutang nga maabut sa tanang mga panalangin sa kahangturan. … ako nagpasalamat sa tanang tinuod nga salabutan, bisan sa moral, sosyal, syentipikanhon, politikal o pilosopikal. …
Ang kamatuoran ug salabutan [adunay] kalagmitan sa pagpadako sa kapasidad, sa pagpalapad sa kalag ug sa pagpakita sa tawo sa iyang tinuod nga katungdanan, sa iyang relasyon sa iyang kaugalingon ug ngadto sa iyang Dios, sa duha kabahin diha sa pagkakaron ug sa umaabut, nga siya mahibalo unsaon sa pagpakabuhi dinhi sa yuta ug maandam aron sa pagpakig-uban sa mga Dios didto sa mahangturon nga mga kalibutan. …
Ang mga baruganan sa kamatuoran mao ang nagbukos kanato nga magkauban ug mohimo kanato nga mobuhat diha sa panaghiusa ug kalig-on; mao kadto ang mga baruganan nga nagpabayaw sa atong mga pagbati, naghatag og kinabuhi sa atong mga kalag ug naghimo kanato nga mobati og kamaya ug masadyaon ubos sa tanang mga kahimtang; kini kahayag, kini kamatuoran, kini salabutan, kini nagagikan ug nagpaingon ngadto sa Dios, kahimayaan ug celestial nga himaya. Kita mibati og kasadya tungod kay anaa kanato ang mga baruganan sa kinabuhing dayon; kini tungod kay kita miambit sa tuburan sa kinabuhi, ug nahibalo sa atong relasyon sa Ginoo.12
Ang Simbahan nagtabang nga maedukar kita kabahin niining kalibutan ug sa kalibutan nga umaabut.
Kita nagkinahanglan og kanunay nga pagtudlo, pagtulun-an human sa usa ka pagtulun-an, lagda human sa usa ka lagda, diyutay dinhi ug diyutay didto. Tungod niana kita adunay atong nagkalainlain nga mga kapunongan sa pagkapari, … sa pagtudlo, sa pagmatuto, ug sa pagsinati sa tanang mga aspeto sa kinabuhi bisan kon may kalabutan niini nga kalibutan o sa kalibutan nga umaabut.13
Dinhi kita dunay atong Relief Society. … Didto ako sa Nauvoo sa panahon nga ang Relief Society giorganisar ni Propeta Joseph Smith, ug ako diha niana nga okasyon. …
Kabahin niadtong mga Kapunongan, ako moingon, sila nakahimo og maayo nga buhat ug usa ka mahinungdanon nga tabang ngadto sa atong mga bishop, ingon man sa pagka talagsaon gipahaum aron sa paghupay, pagpanalangin, ug pag-awhag niadtong ilang mga igsoong babaye kinsa nagkinahanglan sa ilang pag-amuma, ug usab aron sa pagduaw sa masakiton, ingon man usab sa pagtambag ug pagtudlo sa mas batan-ong mga babaye diha sa mga butang nga may kalabutan sa ilang balaan nga tawag isip mga anak ug mga santos sa Labing Halangdon. Ako malipayon nga moingon nga kita adunay mahinungdanon nga daghang dungganan ug halangdon nga mga babaye nga naapil niining mga buhat sa gugma, ug ang Ginoo nagpanalangin kanila sa ilang mga buhat, ug ako nagpanalangin kanila diha sa ngalan sa Ginoo. Ug ako moingon ngadto sa atong igsoon nga mga babaye, magpadayon nga makugihon ug matinud-anon sa pagpangita sa kaayohan sa pagkatawo ug kalipay sa inyong pagkababaye, magtudlo ug magbansay sa inyong kaugalingon nga mga anak nga babaye diha sa kahadlok sa Dios, ug tudloi ang inyong mga igsoon nga babaye sa pagbuhat sa ingon man usab, nga kita unta mapanalanginan sa Ginoo ug ang atong mga anak uban kanato.14
Dayon, kita adunay atong mga Sunday School, ug daghan sa atong mga igsoong lalaki ug mga igsoong babaye niini nga direksyon nagbuhat sa maayo nga buhat. Ako motambag sa [mga presidente] sa mga Sunday School sa pagpaningkamot sa pagpundok sa pinakamaayo nga talento nga ilang mahimo aron sa pagtudlo ug sa pagmatuto sa atong mga bata. Unsa ka labaw ka mahinungdanon o labaw pa ka dungganan nga buhat nga kita mahimo nga maapil kay sa pagtudlo sa mga bata sa mga baruganan sa kaluwasan? Kamo nga makugihon ug mihatag sa inyong mga kasingkasing ngadto niining mga butang, ang Dios mopanalangin, ug ang adlaw moabut nga ang mga batan-on sa Israel mobangon ug motawag kaninyo nga bulahan.15
Ang edukasyon, nga gigamit sa matarung nga paagi, makatabang kanato sa pagtukod sa Zion.
Maayo kini alang sa mga elder nga makasinati sa mga pinulongan, kay sila mahimong molangyaw, ug kinahanglan nga makasulti ngadto sa mga tawo, ug dili makita nga sama sa mga buang. … Mahimo nga kamo moingon, ako naghunahuna nga ang Ginoo mohatag kanato sa gasa sa mga pinulongan. Siya dili kon kita tapulan kaayo sa pagtuon niini. Ako wala gayud mangayo sa Ginoo sa pagbuhat og usa ka butang nga akong mabuhat sa akong kaugalingon.
Kita kinahanglan makasinati sa tanang mga butang, kinahanglan makaangkon og kahibalo pinaagi sa hugot nga pagtuo ug pinaagi sa pagtuon. Kita gitudloan sa pagpundok niini gikan sa labing maayo nga basahon, ug mahimong masinati sa mga pangagamhanan, mga nasud, ug mga balaod. Ang mga elder niini nga simbahan kinahanglan nga magtuon niining mga butanga, aron kon sila moadto sa mga kanasuran, sila dili mopauli sa dili pa sila makahimo og maayong buhat.16
Ang Dios nagpaabut sa Zion nga mahimo nga pagdayeg ug himaya sa tibuok yuta aron ang mga hari, makadungog sa iyang kabantog, moanha ug motutok diha sa iyang himaya. … Siya buot kanato nga magsunod sa iyang mga balaod ug mahadlok kaniya, ug mobarug isip mga mensahero aron sa pagpanglakaw ngadto sa mga kanasuran; nga gisul-uban uban sa gahum sa priesthood nga gitugyan diha kanato; pangitaa “og una ang gingharian ug pagkamararung gikan sa Dios,” [Mateo 6:33] pangitaa og una ang kaayohan ug kalipay sa atong isig ka tawo. …
Mao nga niining panghitabo, kinahanglan nga kita mopalambo sa edukasyon ug salabutan sa matag matang; mougmad og mga tinguha sa literatura, ug ang mga tawo sa literatura ug syentipikanhon nga talento kinahanglan nga mopalambo niana nga talento, ug ang tanan kinahanglan nga mopalambo sa mga gasa nga gihatag sa Dios ngadto kanila. Edukara ang inyong mga anak, ug pangitaa kadtong motudlo kanila kinsa adunay hugot nga pagtuo sa Dios ug sa iyang mga saad, ingon man sa salabutan. … Kon adunay mga butang nga maayo ug dalaygon diha sa mga moral, mga relihiyon, syensya, o bisan unsa nga mga butang nga gibanabana sa pagbayaw ug pagpasidungog sa tawo, kita nangita niini. Apan sa tanan nga pagatinguhaon, batoni ang pagsabut [tan-awa sa Mga Proverbio 4:7]; ug niana nga pagsabut nga nagagikan sa Dios.17
Ang mahinungdanon nga baruganan nga atong angay batonan mao ang pagkahibalo mahitungod sa Dios, sa relasyon nga atong naangkon sa matag usa, sa nagkalainlain nga mga katungdanan nga atong atimanon sa nagkalainlain nga kahimtang sa kinabuhi diin kita gitawag sa pagbuhat isip mortal ug imortal intelehente, mahangturon nga mga tawo, aron nga kita mahimo nga mopalambo sa atong balaan nga tawag ug mopamatuod sa atong mga kaugalingon nga takus sa atubangan sa Dios ug sa balaan nga mga anghel, ug kon kita makabaton og kahibalo niini nga matang, kita magbuhat og maayo, kay kini ang labing mahinungdanon nga kaayohan nga atong madawat, kini naglakip sa tanang butang nga atong gikinahanglan.18
Mga Sugyot alang sa Pagtuon ug Panaghisgutan
-
Unsa ang gipasabut niini nganha kaninyo nga “magkugi sa pagpaninguha sa katuyoan sa edukasyon”? Unsa nga mga kasinatian ang inyong nakita sa kamahinungdanon sa edukasyon?
-
Unsa nga mga kahigayunan ang anaa kaninyo aron sa pagpalambo sa inyong edukasyon? Sa unsa nga paagi kamo labaw pa nga makapahimulos niini nga mga kahigayunan? Ngano nga mahinungdanon nga kita magpadayon sa pagkat-on sa atong nga kinabuhi? Sa unsa nga paagi ang atong edukasyon ug pagkat- on makatabang sa pagtukod sa gingharian sa Dios?
-
Ngano nga mahinungdanon ang pag-edukar sa atong mga kaugalingon ug sa atong mga anak mahitungod sa maayong panglawas? Sa unsa nga paagi kita makabuhat niini?
-
Ngano nga mahinungdanon nga kita makaangkon og maayo nga mga magtutudlo alang sa atong mga anak? Unsa ang atong mabuhat sa pagtabang aron pagsiguro nga ang atong mga anak adunay takus ug matarung nga mga magtutudlo? Unsa pa ang atong mabuhat aron pag-apil sa edukasyon sa atong mga anak?
-
Unsa nga kahibalo ang inyong naangkon pinaagi sa pag-apil sa nagkalainlain nga mga kapunongan diha sa Simbahan? Ngano nga ang pipila ka mga tawo gamay ra og nakat-unann gikan sa pagtulun-an sa Simbahan ug ang uban nakat-on og daghan kaayo? Sa unsa nga paagi kita ug ang atong mga anak makadawat sa labing daghan gikan sa mga klase ug mga programa sa Simbahan?
-
Unsa ang inyong mabuhat aron sa pagpakita og pasalamat ngadto niadtong kinsa naghago aron sa pagtudlo kaninyo ug sa inyong mga anak?
-
Si Presidente Taylor mitudlo nga “ang mahinungdanon nga baruganan nga atong angay batonan mao ang pagkahibalo mahitungod sa Dios.” Ngano ang Ginoo ug ang Iyang mga pagtulun- an mao ang sentro sa atong tanan nga pagtuon ug pagkat- on? Unsa ang ipasabut niini diha kaninyo sa pagkat-on “pinaagi sa pagtuon ug pinaagi sa hugot nga pagtuo”?
May Kalabutan nga mga Kasulatan: Mga Proverbio 4:7; Juan 8:31–32; D&P 88:77–80; 93:36; 130:18–21