Na Bula kei na Veiqaravi nei Ezra Taft Benson
O ira na dauveilakoyaki ena gaunisala levu ena maliwa kei Logan e Utah, kei Whitney e Idaho, era a vakadinadinataka e dua na ka matalia ena 4 ni June, 1994. Era raici ira na tamata ni ra duri tu ena tolo ni sala 24 na maile (39 na kilomita) oya. Ena siga ka tarava, a vakamacalataka kina o Elder Robert D. Hales ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua na vuna era a soqoni tu kina e kea na tamata. Era waraka tiko e dua na ilakolako ni veibulu, ka kau tiko yani kina na yagoi Peresitedi Ezra Taft Benson ki na ibulubulu ena nona koro ni oti na lotu ni veibulu mai Salt Lake City e Utah. A vakamacalataka o Elder Hales na kena irairai:
“Na ilakolako oqo ki Whitney e Idaho, sa dua na ivalavala ni veivakarokorokotaki veilauti vua e dua na parofita ni Kalou.
“E dua na ivakarau ni vakarokoroko mai vei ira na lewe ni Lotu ni ra laini tu ena bati ni sala ka duri tu ena veitakoso e cake ni gaunisala. Eso era vakaisulu ena nodra isulu ni lotu ena Sigatabu ena yakavi ni Vakarauwai. Eso tale era cegu mada ena vakarokoroko, kele na nodra motoka ka tucake ena vakarokoroko, ka waraka me pasi na parofita. Era tu na dauteitei ena loma ni nodra vanua ni iteki ka ubia na utodra ena nodra isala. E rairai ni bibi duadua beka o ira na cauravou lalai ena nodra luvata na nodra isala ni tavipolo ka ubia na utodra. Era yaloyalo talega ena vakamoce na kuila ni sa tasivi na parofita. Era tu eso na ivakatakilakila ka tukuna, ‘Keimami lomani Peresitedi Benson.’ Eso tale era kaya, ‘Wilika na iVola i Momani.’”1
Na sovaraki ni yalovinaka oqo sa ivalavala dina ni vakarokoroko, ia e levu cake sara. Sa ivakadinadina votu ni sa veisau na nodra bula na tamata baleta ni ra a muria na nona ivakasala e dua na parofita. Ka ra matataka e vuqa tale na tamata era a soqoni vata ena tolo ni sala. Ena maliwa ni gauna a sucu kina o Ezra Taft Benson volekati Whitney e Idaho, ki na gauna e laki bulu kina na yagona e kea, a veiqaravi o koya vakaiyaya ni cakacaka ena ligana na Turaga, a veilakoyaki voli e vuravura raraba ka vukei ira e milioni me ra lako mai vei Karisito.
Lesoni e Vulici ena Vanua ni Teitei Vakamatavuvale
Ena 4 ni Okosita, 1899, erau kidavaka kina ki na nodrau matavuvale o Sarah Dunkley Benson kei George Taft Benson Jr. na imatai ni luvedrau. Erau vakayacani koya ena yaca Ezra Taft Benson, vua na tukana vakarua, o Elder Ezra T. Benson, ka veiqaravi ena Kuoamu ni iApositolo Le Tinikarua.
A sucu o Ezra ena vale rumurua ena vanua ni teitei ka tara o tamana ena yabaki yani ki liu. A balavu ka dredre na veivakasucumi, ka nanuma na vuniwai a veiqaravi kina ni na sega ni bula na gone 11¾-na bibi (5.3-kilo) oqo. Ia e duidui na nodrau vakasama na buna. Erau vakasinaita e rua na beseni ena wai—e dua e katakata vakarauta, ka batabata na kena ikarua—ka tonia na makubudrau dua na gauna ena dua na beseni me yacova ni sa tekivu tagi.
Ezra Taft Benson ni gonedramidrami, 1900
A marautaka na gonetagane o Ezra Taft Benson, ka dau kacivi ena “T” mai vei ira na nona matavuvale kei na nona itokani, e dua na gauna ni gone vakaibalebale ena vanua ni teitei ka vakavolivolita na vale a sucu kina. A tukuna o Peresitedi Gordon B. Hinckley, ka a veiqaravi vata kei Peresitedi Benson ena voleka ni 33 na yabaki ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua kei na Mataveiliutaki Taumada, na lesoni a vulica na gonetagane o Ezra:
“O koya e dua na gonetagane dina ena vanua ni teitei, vakaiovarola, kama ena matanisiga na yagona ka kila ni se gone sara na lawa ni tatamusuki: ‘Na ka kecega sa kaburaka na tamata ena tamusuka talega ko koya’ (Kala. 6:7).
“A yaco me kila rawa ena veisiga dredre oya ni kevaka e sega na cakacaka vakaukauwa, ena sega ni dua na ka e bula na co ca ga. E dodonu me da cakacaka, tikoga e veigauna, kevaka me da na tamusuka e dua na ka. O koya sa dodonu kina me caka na siviyara ena vulaimago kei na vulaitubutubu—na cakacaka bunobunowa ni lako tiko ena loma ni ikeli mai buidratou na ose kaukauwa ni dre siviyara. Ena gauna oya se dau vakayagataki na isiviyara e liga, ka na gadrevi me da dau taura matua ena veigauna na kena itautauri dau veimoqeyaki ni curuma yani na qele na yame ni isiviyara gata ka vukica vakatoboicu. Ni oti e dua na siga ni cakacaka oqori, sa na wawale sara ga e dua na gonetagane ka moce vakavinaka ena bogi. Ia e dau yaco totolo mai na mataka.
“E gadrevi ena iteitei na iyaro, me dreta tale na ose, me vuruka na qele ka vakarautaka na loga ni itei. Na teitei e dua na cakacaka dredre ka vakamosi daku. Oti sa qai gauna ni vakadrodrowai. Na nodratou vanua ni iteitei na Benson e vanua mamaca, ka vakabulai ena cakamana ni vakadrodrowai. Me na yadravi toka na wai, sega walega ena siga ia ena bogi taucoko. E sega na cina livaliva se cinatabucagi kasi. Era tu ga na cinatabucagi karasini dau solia mai na rarama dromodromoa remoremo. Sa bibi sara me yaco na wai ki na mua ni iteitei. Oqori e dua na lesoni ena sega sara ni guilecavi.
“Au rawa ni raica ena mata ni noqu vakasama na gonetagane lailai, cola isivi balavu, vakamuria voli na veisala ni wai kei na iteitei me kauta yani na wai vakavure bula ki na qele mamaca.
“Sega ni dede sa yaco mai na gauna ni musu co, vicasagavulu na kena eka. Vakadre na ikoti ki na manumanu, kaba na gonetagane ki na idabedabe sitila makawa, qai veivukayaki iliu imuri na isele ni musu co, ka musuka e lima na fute na co ni ratou toso ki liu na manumanu. Ni tu na lago kei na namu, na kuvu ni qele kei na katakata warumisa, sa dua na cakacaka dredre. Oti me qai taviraki vata na co, qai viritaki ena dua na mataiva balavu ki na kena ibinibini me vakamamaca. Sa ka bibi sara na kena gauna. Ni sa yacova na kena itagede donu qai viritaki yani ki na vata ni co, dua na qiqidreti ka tu kina e dua na papa raraba levu. Ena vale me maroroi kina, ena qai laveta e dua na dereki tui ena ose mai na qiqidreti me dua na ibinibini co vakaitamera. Se sega na belebele ena gauna oya, e sega talega na misini ni vakavodo. Se tu ga na mataiva ni viriviritaki kei na masela.
“… Sega ni kurabuitaki ni sa levu cake mai ka kaukauwa na yagona. O keimami na kilai koya ena nona bula e muri keimami dau tukuna ena so na gauna na levu ni nona ilabeniika. Na bula momoqaqa ka kaukauwa vinaka, ka a turi na kena yavu ena nona gauna ni gonetagane, e dua na veivakalougatataki levu ena nona bula. Me yacova sara na iotioti ni vica na yabaki, o koya e dua na tagane tu vua na kaukauwa levu.
“Ena veiyabaki taucoko ni nona bula vaqase, ni dau veimaliwai vata kei ira na peresitedi kei ira na tui, sega vakadua ni yali mai vua na veika a rawata mai ena nona bula vakagonetagane ena vanua ni iteitei. E sega vakadua ni yali na nona rawa ni cakacaka. E sega vakadua ni yali na kena dau gadreva na lomana me yadra mai ena mataka caca qai cakacaka tu yani me yacova na bogi.
“Ia e levu cake mai na dau cakacaka walega a rawa mai na vuvale oya ni nona bula vakagonetagane. E dua na mataqali igu e dau qai mai na qele. E dua na ivakananumi dau yaco e veigauna ni itukutuku a tau vei rau o Atama kei Ivi ni rau sa vakasavi tani mai na were: ‘Ena buno ni matamu ko na kania kina na kemu kakana, ka yacova na siga ko na suka tale kina ki na qele’ (iVakate. 3:19). E dua na yalo ni bula rawati koya e dau tarai cake e lomadra era dau cakacakataka na qele. E se bera na parokaramu ni vakayagataki qele mai na matanitu ena gauna ko ya, sega ni dua na veivuke mai na matanitu. Me ciqomi na veisau ni draki. Na ucacevata dau veivakamatei, cava sega ni vagauna, na cagi, kei na dausiga era ciqomi me meca ni bula ka sega na kena inisua. E gadrevi me maroroi na ka me baleta e dua na siga ni leqa, ke sega ena yaco na walokai. E dua na ivurevure tudei me vorata na meca ni bula na masu, na masu vua na Tamada tawamudu ka dauloloma, na Kalou Kaukauwa ni veivuravura kecega.
“Dau levu na masu e vakayacori ena vuvale lailai oya mai Whitney, Idaho. Na masu vakamatavuvale, ena bogi kei na mataka, ka dau vakaraitaki kina na vakavinavinaka me baleta na bula kei na kena bolebole kei na madigi, ka dau kerei kina na igu me caka kina na cakacaka ni dua na siga. Era nanumi kina o ira era vakaleqai tu, ni ratou tacake mai durudratou na matavuvale, sa dau raica o tinadratou na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ena tabanalevu, me vakavodoki na qiqi ena kakana me wasei vei ira era vakaleqai tu, nona draiva na nona ulumatua tagane. E sega vakadua ni yali na veilesoni oqori.”2
Lesoni e Vulici mai vei Rau na iTubutubu Yalodina
Na veilesoni oqo ni cakacaka vakaukauwa, duavata vakamatavuvale, veiqaravi, kei na bulataki ni kosipeli a tekivu me vakayacori ena dua na siga ni rau lesu mai vale ena dua na soqoni ni Lotu na itubutubu nei Ezra yabaki 12 ka rau kauta mai na itukutuku sega ni namaki. A qai nanuma lesu e muri o Peresitedi Benson:
“Ni draivataka yani na ose ki vale o Ta, e dolava na meli o Na, ena nodrau kurabui, e dua na ivola mai na Katonimeli B mai Salt Lake City—na kaci ni laki kaulotu. E sega ni dua e taroga kevaka sa vakarau tu e dua, lomana me lako, se rawa ni lako. E dodonu me kila na bisopi, ka bisopi voli o Tutu George T. Benson, na tamai tamaqu.
“Ni rau draiva yani ki lomanibai o Ta kei Na, erau tagi ruarua—dua na ka keitou sega ni se bau raica ena neitou matavuvale. Keitou toso wavokita yani na qiqi—keitou lewe vitu ena gauna oya—ka tarogi rau se cava na leqa.
“Erau kaya, ‘E sega ni dua na leqa.’
“‘Na cava ga drau tagi kina?’ keitou taroga.
“‘Dou lako mai ki na rumu levu keirau na vakamacalataka.’
“Keitou soqoni wavokita na idabedabe makawa ena rumu levu, qai tukuna vei keitou o Ta na nona kaci ni kaulotu. Qai kaya o Na, ‘Keirau marautaka ni keirau kila ni kilikili tu o Ta me laki kaulotu. Keirau tagi vakalailai baleta ni kena ibalebale ena rua na yabaki ni veitalatala. Dou kila tiko, o keirau kei tamamudou keirau se bera mada ni bau veitalatala ena dua na gauna me sivia e rua na bogi tekivu mai na gauna keirau vakamau kina—oya na gauna a lako yani kina o Ta ki na veiulunivanua me laki kauta mai na tolonikau, duru, kei na buka.’”3
Ni kaulotu voli na tamana, sa taura o Ezra me nona e vuqa na itavi ni kena cicivaki na iteitei ni matavuvale. E dau “cakava na cakacaka ni tamata uabula, e dina ni se gonetagane ga,” e nanuma lesu na ganena o Margaret. “A taura toka na itutu nei ta me voleka ni rua na yabaki.”4 Ena veiliutaki nei Sarah, eratou dau cakacaka vata, masu vata, ka wilika vata na ivola mai vei tamadratou o Ezra kei iratou na tacina. Ena vitusagavulu kalima na yabaki e muri, qai raica lesu o Peresitedi Benson na veivakalougatataki ka yaco mai ki na nona matavuvale baleta ni laki kaulotu na tamana:
“Au vakabauta ni so e vuravura era na kaya beka ni noqu ciqoma na kaci oya sa ivakadinadina ni nona sega ni lomana dina na nona matavuvale. Mo biuta tu e vitu na gone kei na watimu ka bukete voli me ratou tiko ga vakataki iratou, e rawa vakacava ni loloma dina oya?
“Ia na tamaqu e kila e dua na rai cecere cake ni loloma. E kila o koya ‘sa veivuke na ka kecega me ra vinaka kina era sa lomana na Kalou’ (Roma 8:28). E kila o koya ni ka vinaka duadua e rawa ni cakava ena vuku ni nona matavuvale me talairawarawa vua na Kalou.
“E dina ni keitou dau nanumi koya vakalevu sara ena veiyabaki oya, ka dina ni yaco mai ki na neitou matavuvale e vuqa na bolebole ena nona sa mai yali, na nona veiciqomi sa dua na isolisoli ni loloma cecere. A lako o Ta ena nona kaulotu, ka biuti Na voli mai e vale kei iratou e vitu na gone. (A sucu na ikawalu ni oti e va na vula ena nona tadu yani ki na buturara ni veiqaravi.) Ia a yaco yani ki na vuvale oya e dua na yalo ni cakacaka ni kaulotu ka a sega tale ni qai biubiu mai kina. A sega ni sega kina na solibula. A volitaka o Ta ni neitou vanua ni teitei mamaca makawa me vakailavotaki kina na nona kaulotu. A laki kauti rau mai e dua na veiwatini me rau mai tawana e dua na yasa ni neitou itikotiko me rau mai qarava na itei vakalaini, ka qai laiva toka na itavi ni qaravi loga ni co, vanua ni vakana manumanu, kei na dua na qele ni tinanisucu lailai vei iratou na luvena tagane kei na watina.
“Sa dau ka ni veivakalougatataki dina ki na neitou matavuvale na ivola nei Ta. Vei keitou na gone, e vaka ni ra lako mai ena veimama kei vuravura kadua, ia era lako ga mai Springfield, Massachusetts; kei Chicago, Illinois; kei Cedar Rapids kei Marshalltown, Iowa. Io, a lako mai ki na neitou vale, ena nona kaulotu o Ta, e dua na yalo ni cakacaka ni kaulotu ka sega tale ni biuta vakadua.
“E muri a tubu na lewe ni matavuvale ki na tinikadua na gone—vitu na tagane ka va na yalewa. Era a kaulotu taucoko na vitu na tagane, eso vei iratou e rua se tolu na nona kaulotu. E muri, erau a qai lai kaulotu tudei e rua na yalewa kei na dui watidrau. Oi rau na yalewa tale kadua, rau sa yada ruarua—e dua e tinadratou e lewe walu kei na kena ikarua e tinadratou e lewe tini—erau a veiqaravi vakaveitokani daukaulotu mai Birmingham, Igiladi.
“Oqo e dua na isolisoli se vakalougatataka tikoga na matavuvale na Benson ena gauna oqo io ena ikatolu kei na ikava ni itabatamata. Sega beka ni dua na isolisoli dina ni loloma oqo?”5
Veiqaravi Vakalotu ena Gauna ni Cauravou
Ni vakauqeti ena nodrau ivakaraitaki na nona itubutubu ka vakayaloqaqataki ena nona gagadre vakataki koya me veivuke ena kena tarai cake na matanitu ni Turaga, sa dau ciqoma ena yalo nanamaki o Ezra Taft Benson na kaci ni veiqaravi. Ni yabaki 19, a kerei koya na nona bisopi, ka tukana talega, me veiqaravi me dua na nodra iliuliu uabula e 24 na cauravou ena tabanalevu. Era vakaitavi na cauravou ena Boy Scouts mai Amerika, ka veiqaravi vakaivukevuke ni Scoutmaster o Ezra.
Ena veikacivi oqo, e dua vei ira na itavi e vuqa nei Ezra me vukei ira na cauravou me ra lagasere ena dua na matasere. Ena nona veiliutaki, era a qaqa kina na cauravou ena dua na veisisivi kei ira na veimatasere mai na veitabanalevu ena nodratou iteki, ka ratou mani digitaki kina ki na dua na veisisivi vakayasana. Me veivuke ena nodra vakayaloqaqataki me ra dau vakatovotovo ka lagasere ena nodra vinaka duadua, a yalataka kina vei ira o Ezra ni kevaka era qaqa ena veisisivi vakayasana, ena kauti ira ena dua na kaba ulunivanua me ra lai raica e dua na drano. A mana na ituvatuva oya—eratou a qaqa na cauravou mai Whitney.
“Sa tekivu me keimami tuvatuva me baleta na neimami kaba ulunivanua,” e nanuma lesu o Peresitedi Benson, “ena gauna ni bose a laveta na ligana e dua na yabaki 12 lailai ka tukuna mai ena vakarokoroko, ‘… Au vakatura tiko e dua na mosoni.’ … Au kaya, ‘Sa donu, na cava?’ Qai kaya o koya, ‘Au vakatura e dua na mosoni, me da kakua ni leqataka kina na iseru kei na barasi ena ilakolako oqo, me da tasia kece na uluda.’”
Era sa mani duavata kina na cauravou me na koti vakaleleka taucoko na uludra ena nodra vakavakarau ki na kaba ulunivanua. Era sa qai nanamaki ga kina vakalevu ena vakasama oya qai vakatura mai e dua vei ira me ra kotiva talega na uludra na Scoutmaster. Tomana o Peresitedi Benson:
“Erau dabe ena nona idabedabe na dauveikoti e rua na iLiuliu ni sikauti qai mai kilipataka yani na dui uludrau o dauveikoti. Ni sa voleka me oti, qai kaya mai, ‘Kevaka drau vakatara meu toroya na ulumudrau, ena sega ni saumi.’ Keimami sa mai tekivutaka yani na kaba ulunivanua oya—e 24 na gonetagane sa kilipataki tu na uludra kei na rua na iLiuliu ni Sikauti sa toro tu na uludrau.”
Ni vakasamataka lesu na gauna a sotava vata kei ira na cauravou ena nona tabanalevu, a kaya kina o Peresitedi Benson: “E dua na reki dau basika ni da cakacaka vata kei ira na gonetagane sai koya ni da na ciqoma na keda isau ni da toso tiko. E tu vei iko na madigi mo vakadikeva na vua ni nomu veiliutaki e veisiga ni ko cakacaka tiko vata kei ira ena loma ni veiyabaki ka sarava na nodra sa tubucake me ra tamata uabula qaqa, ka ciqoma ena vakanuinui na kena veibolebole kei na kena itavi. Na mataqali vakacegu vakaoqori ena sega ni rawa ni voli ena isau cava ga, sa dodonu me na rawati ena veiqaravi kei na yalodina. Sa dua na ka lagilagi me dua na noda itavi lailai ena kena vukei na nodra tarai cake na gonetagane me ra tamata bula, tamata bula dina.”6
E sega vakadua ni guilecavi ira na cauravou oqori o Peresitedi Benson ka dau tovolea me veitaratara tikoga kei ira. Ni sa oti e vica na yabaki mai na gauna ni kaba ulunivanua 35 na maile oya, a sikova na Tabanalevu na Whitney ni sa lewena voli na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ka vosa ki na vica vei ira. Era a tukuna rawa vua ni lewe 22 mai vei ira na 24 era se yalodina tikoga ena Lotu. Era sega ni tarai rau rawa tale na lewe rua. A qai kunei rau rawa na lewe rua o Peresitedi Benson, a vukea nodrau lesu tale mai ki Lotu, ka cakava na nodra veivauci ena valetabu.7
Veimusumusuki kei Flora
Ena vulaimago ni 1920, a lako o Ezra ki Logan e Utah, rauta ni 25 na maile (40 km) mai Whitney, me laki volayaca ena Utah Agricultural College (sa Utah State University tu ena gauna oqo). A tiko vata kei ira eso nona ilala ena gauna e toboka kina na matana e dua na goneyalewa. A tukuna kina o koya:
“Keimami a tiko volekata na vanua dau tu kina na kakana caka mai na sucu ni bulumakau ena gauna e draiva mai kina ena nona motoka lailai e dua na goneyalewa—totoka ka vesuka na mata—me mai kauta eso na sucu. Ni ra yaloyalo yani vua na gonetagane, a yaloyalo lesu mai. Au kaya, ‘O cei na goneyalewa oya?’ Era qai kaya ‘O ya o Flora Amussen.’
“Au qai tukuna vei ira, ‘Ni kila, au sa vakauqeti niu na vakamautaki koya.’”
E ra dredrevaka na nona itokani na veika e tukuna, ka ra kaya, “Sa rui yalewa kilailevu o koya me rau sota kei na dua na gonetagane mai vanuaniteitei.” A sega vakadua ni bau lomaleqa kina. “Oqori saraga ena qai kamikamica kina,” a sauma ko koya.
Flora Amussen, ni se bera ni vakamautaki Ezra Taft Benson
Sega ni dede mai na veivosaki oya, rau sa sota ena imatai ni gauna mai Whitney o Flora kei Ezra, a sureti kina o Flora me laki tiko vei iratou e dua na tavalei Ezra. Ni oti ga vakalailai, a sureti koya o Ezra ki na dua na danisi. A vakadonuya, qai tarava mai na veigadivi tale eso me yaco kina na ka erau qai vakatoka me dua na “veimusumusuki vakasakiti.” Ia a vakacacani na nodrau veimusumusuki—ia, ena vuqa na sala a vaqaqacotaki—ena nona ciqoma o Ezra na kaci mei laki kaulotu tudei ena Tabana ni Kaulotu e Peritania.
Ena vakavakarau ki na nona kaulotu o Ezra, erau a veitalanoataka kei Flora baleta na nodrau veitau. Erau vinakata me tomani tiko nodrau veitau, ia erau kila talega na kena gadrevi me daukaulotu yalodina o Ezra. “Ni bera niu biubiu, keirau sa veivakadonuitaka vata kei Flora me keirau dau veivolavolai ga vakadua ena dua na vula,” e kaya o koya. “Keirau sa duvata talega na neirau ivola me ka ga ni veivakayaloqaqataki, veivakadeitaki kei na itukutuku eso. Keirau dau vakayacora sara ga oqori.”8
Rua na Daukaulotu
Na tabana ni Kaulotu e Peritania, ka a dua na buturara vuavuaivinaka vei ira na daukaulotu taumada ni Yalododonu Edaidai, e duatani vei iratou o Elder Benson kei ira na nona itokani. Era sa vakavuna tiko na meca ni lotu mai British Isles, oka kina eso na italatala na nodra cati raraba na Yalododonu Edaidai, ena kena tabaki na itukutuku e saqata na Momani, na ivola, na vakatasuasua, kei na iyaloyalo yavala. E sega ni vakabekataki na nona a vakararawataki o Elder Benson ena nodra lomacataka eso na tamata na kosipeli vakalesui mai, ia e sega ni vakatara me vakamalumalumutaka na nona vakabauta na veivakatovolei vakaoqori. Ia, a vola ena nona ivolaniveisiga me baleti ira na itabagone ena vanua ko ya ena nodra dau vakasosataki koya kei na nona itokani ena nodra kailavaka mai “Momani!” Na kena isau sega ni dau cavuti e vaqo “Vinaka vakalevu Turaga O au e dua.”9
Me ikuri ni kena wasei na kosipeli vei ira na tamata ka ra sega ni lewe ni Lotu, a veiqaravi o Elder Benson vakailiuliu ni matabete ka dua na vunivola vei ira na Yalododonu Edaidai mai Peritania. Na veimadigi duidui oqo ni veiqaravi a basika kina eso na veigauna kamica, ka veibasai sara ga vakadodonu kei na dredre e dau sotava vakavuqa. A papitaisotaka ka vakadeitaka o Elder Benson e vica na tamata, ka vukei ira e vuqa tale me ra voleka yani vua na Turaga. Me kena ivakaraitaki, a tukuna e dua na gauna, ena dua na soqoni era a vakarautaka na lewe ni Lotu yalodina, a tuberi koya na Yalotabu me vosa ena dua na kena ivakarau ka vukei ira kina na nodra itokani na lewenilotu me ra ciqoma e dua na ivakadinadina ni parofita dina ni Kalou o Josefa Simici.10 A vola kina ena dua na gauna erau a solia o koya kei na nona itokani e dua na veivakalougatataki ni matabete vua e dua na marama tauvimate bibi, a qai bula cake mai ni oti ga e 10 na miniti.11 A reki o koya, ni vunivola voli, qai kunea eso na Yalododonu se tu na yacadra ena ivolatukutuku ni Lotu ia era sa yali voli vei ira na iliuliu e veivanua.12 A ciqoma eso na veituberi vakaveiliutaki yaga, ni veiqaravi ena nodrau vakatulewa e rua na peresitedi ni kaulotu ka rau lewena talega na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua: o rau o Elder Orson F. Whitney kei David O. McKay.
Dau vakavinavinakataka o Elder Benson na veitaqomaki ni Turaga ni vunautaka na kosipeli. Ena dua na bogi erau a vakavolivoliti mai vei ira na tamata dauvakacaca kei na nona itokani, ka ra tukuna me ra viritaki rau i wai. A masuta lo na veivuke. Oti, me vaka e qai tukuna e muri, “a qai suguraki koya yani i liu ki yasaqu e dua na tamata levu au vulagi vua. A raica vakadodonu na yaloka ni mataqu ka tukuna ena dua na domo kaukauwa ka matata, ‘Cauravou au vakabauta taucoko na vosa o tukuna ena bogi nikua.’ Ni vosa tiko sa tekivu me ra toso i muri na tamata vakavolivoliti au. Oqo vei au na isau vakadodonu sara ni masu. Oti qai basika mai e dua na bobi ni Peritania [ovisa].”13
Ni sega ni veiqaravi tiko vei ira na tani o Elder Benson, ena dau “tosoi koya tikoga ena nona ‘kana mai na iVola i Momani,’ vakauasivi na veika era a sotava ena nodra kaulotu na luvei Mosaia.”14 Sa dau ciqoma talega o koya na vakacegu kei na veitokoni ena ivola mai vale, ka tukuna o koya “ni dau wilika ka wilika tale e veigauna.” Ni raica lesu na nona kaulotu, e kaya kina: “Erau dau sovaraka mai na yalodrau o na vata kei ta ena ivola, ka rau sa dau veivakaukauwataki dina vei au vakacauravou. Na [ivola] nei Flora e dau sinai ena yalo kei na veivakayaloqaqataki, ka sega vakadua ni bau dua na ka ni veidomoni. Au vakabauta ni oqori e vakalevutaka cake na noqu lomani koya kei na noqu taleitaki koya mai na veika kece tale.”15
A ciqoma o Elder Benson na nona vagalalataki mai na kaulotu tudei ena 2 ni Noveba, 1923. A dredre vakalailai na nona biubiu mai, ka kaya ni sa qai “tiki dredre duadua ni [nona] kaulotu,” mai Peritania na nona vakamoce vei ira na “yalododonu daulomani” mai kea.16 Ia, e marau ga ni vakasamataka na nona mai duavata tale kei na nona matavuvale, ka sa nanamaki tiko me na mai raici Flora.
Sa nanamaki tale tikoga o Flora me na mai raici Ezra. Ia e sega ni nanamaki walega ena nodrau na dau mai sota ka veilasamaki. A nanamaki vakaidina—ki na nona veisiga ni mataka kei na vanua e rawa ni yaco kina. Mai na gauna e yabaki tinivakacaca, sa dau tudei toka ena nona “vinakata me vakamautaka e dua na dauteitei,”17 ka marautaka ni sa vaka me kunevotu mai na nona gagadre o Ezra me na vakaitikotiko ena vanuaniteitei vakamatavuvale mai Whitney, Idaho. Ia, e nanuma ni na gadreva o koya me vakaotia mada na nona vuli. E qai kaya e muri, “[Au] masu ka lolo me vukei au na Turaga meu kila na sala meu vukei koya kina me na dauveiqaravi vakalevu vei ira na wekana. Qai yaco vei au ni kevaka ena kunei au na Bisopi niu bula kilikili, [ena] kacivi au meu laki kaulotu. E dau liu na Lotu vei Ezra, o koya au kila ni na sega ni saqata.”18
A kurabui o Ezra, ena gauna sa tekivu tale kina na nodrau veimusumusuki kei Flora, sa tukuna vua ni sa ciqoma e dua na kaci me laki kaulotu ki Awai. A vakatikori ena 25 ni Okosita, 1924, ka biubiu ena siga ka tarava. Ni oti ga na veitalatala, a qai vola o Ezra ena nona ivolaniveisiga: “Keirau a marautaka ruarua baleta ni keirau kila ni levu sara na ka e tu mai na neirau veisiga ni mataka ka na qai sosomitaki kina vei keirau na veitalatala oqo. Sa dua na ka dredre dina, me da raica na kena kavoro na nona vakanuinui e dua. Ia e dina ni so na gauna keirau dau tagicaka, sa dau yaco mai na veivakadeitaki mai Vua ka dau tukuna ni na yaco kina na vinaka.”19
Io a yaco vakaidina kina na vinaka. O Flora, ena nona ivakamacala na nona peresitedi ni kaulotu, “e dua na daukaulotu vinaka, ka kaukauwa”20 ka dau solia “na yalona kei na utona, gauna kei na taledi ki na cakacaka ni Turaga.”21 E dau liutaka na isoqosoqo ni Lalai ena so na vanua ni nona kaulotu, vakavulici ira na gone ena itabavuli taumada, veiqaravi ena valetabu, ka vakaitavi ena sasaga me ra vaqaqacotaki na Yalododonu Edaidai ena vanua ko ya. A veiqaravi ena dua na gauna me nona itokani na tinana yada, o Barbara Amussen, ka a kacivi ena dua na kaulotu lekaleka. Ena veitokani oqo vakatina kei goneyalewa erau sotava kina e dua na tagane ka a curu ki na Lotu ena vica na yabaki yani ki liu mai Amerika ena nona sasaga na tamai Flora, o Carl Amussen. Sa lutu yani mai na Lotu na tamata sa saumaki mai oqo, ia erau qai tokoni koya ka vukei koya lesu mai ki na Lotu o Flora kei tinana.22
Ni lako tu o Flora, a vakaosoosotaki koya tikoga o Ezra. Erau a volia kei tacina o Orval na vanuaniteitei vakamatavuvale ka tomana na nodrau vuli. Ena dua na gauna, a laki vuli ena Brigham Young University mai Provo e Utah o Ezra, ni tiko voli ga mai Whitney o Orval me raica tiko na iteitei. Erau sa duavata ni vakaotia o Ezra na nona vuli, ena lesu yani ki na iteitei me lako o Orval ki kaulotu ka vakacavara na nona vuli. Ni lomana me oti vakatotolo mai BYU, a muria o Ezra e dua na ituvatuva osooso ni kalasi. E dau vakaitavi talega o koya ena soqo eso ena univesiti, okati kina na danisi, soqo ni marau, kei na caka vakatasuasua.
Ezra Taft Benson ni tauriivola oti mai na Brigham Young University ena 1926
E dina ni a digitaki o Ezra me “Tamata Kilai Levu Duadua e BYU” ena iotioti ni nona yabaki e koronivuli, a sega ni dua e rawa ni butakoca laivi na nona vakasama mai vei Flora. A qai kaya kina e muri o koya ni gauna sa cava kina na nona kaulotu o Flora ena June ni 1926, sa “nanamaki” tu me raici koya, e dina ni a qai tukuna tiko ni a sega ni “waraki” koya tiko me lesu mai.23 A taurivola ena dokai ni vo ga e vica na vula me lesu mai o Flora.
Tekivu Nodrau Bula Vata
Ni oti e dua na vula ena nona lesu mai na kaulotu o Flora, rau sa vakaraitaka kei Ezra na nodrau sa veimusumusuki me rau vakamau. Eso na tamata era a vakataroga na vakatulewa nei Flora. Era sega ni kila rawa se cava na vuna ena via vakawati kina kei na dua na cauravou dauteitei e dua e sa tu vakavinaka, vutuniyau, ka kilailevu. Ia e tukuna tikoga o koya ni dau “vinakata tu ga me watina e dua na dauteitei.”24 O Ezra “e daucakacaka, yalomatua ka tudei,” e kaya o koya. Ka, vakaoqo na nona rai, “E dau itovo vinaka vei rau na nona itubutubu, kau kila ni kevaka e dau rokovi rau na nona itubutubu, ena rokovi au.”25 E raica ni o koya “e dua na daimani ena voravora,” ka qai kaya, “Au na cakava na veika kece ena noqu kaukauwa meu vukei koya me kilai ka vakilai ena veika vinaka, sega walega ena itikotiko lailai oqo ia me kilai koya o vuravura taucoko.”26
Erau a vauci vata o Flora kei Ezra ena ika 10 ni Sepiteba, 1926, ena valetabu mai Salt Lake mai vei Elder Orson F. Whitney ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Na soqo ga e caka ni oti na vakamau e dua na ikatalau me baleti ira na lewe ni matavuvale kei ira na itokani. Ni oti ga na katalau, erau sa biubiu sara na veiwatini vou ena nodrau lori Model T Ford ki Ames, Iowa, ka vakadonui kina me curu o Ezra ena dua na parokaramu ni master of science ni bula vakailavo ena tabana ni iteitei ena Iowa State College of Agriculture and Mechanical Arts (sa kilai tu ena gauna oqo me Iowa State University of Science and Technology).
E dua na iwase levu ni nodrau ilakolako ena veigaunisala kuvu ka lako curuma na veivanua lala tu vakalevu. Ena nodrau ilakolako, e walu na bogi erau moce tiko kina ena dua na valelaca turu. Ni rau yaco yani ki Ames, rau redetaka e dua na vale voleka ki na koronivuli. E ka lailai ga na vale, ka rau wasea na lomanivale o rau na Benson kei na dua na yavusa kokoroji levu, ia qai tukuna o Ezra ni “sega ni dede sa vaka na irairai ni dua na vale totoka duadua e rawa ni vakasamataka e dua.”27 Sa baci soli koya tale o Ezra ki na nona vuli. Ni bera ni oti e dua na yabaki, ni oti na vei auwa sega ni wiliki rawa ni vulilesoni, vuli, kei na volavola, sa rawata e dua na diqiri ni master. Rau sa lesu tale na veiwatini ki na nodratou vanuniteitei na Benson mai Whitney ni rau sa waraka tiko na imatai ni luvedrau.
Qaravi Vakatautauvata na Cakacaka kei na Lotu
Ni rau sa lesu ki Whitney na Benson, sa vakaitavitaki koya sara ga vakadua o Ezra ena cicivaki ni vanua ni teitei, me vaka na lobasucu, susu vuaka kei na toa, kei na tei biti ni suka, sila, alfalfa, kei na itei tale eso. A kacivi o Orval me laki kaulotu tudei ki Denmark.
Ni se bera ni oti e rua na yabaki, era sa solia vei Ezra na iliuliu vakamatanitu e dua na cakacaka vakaitini ni tabana ni teitei ena yasana. Ena veivakayaloqaqataki nei Flora, a ciqoma o Ezra na itutu, e dina ga ni kena ibalebale me ratou sa biuta na vanuniteitei ka toki ki na siti voleka o Preston. A sauma o koya e dua na dauteitei mai kea me cicivaka tiko na vanua ni iteitei me yacova ni lesu mai o Orval.
Na nona itavi vou o Ezra e okati kina na soli ivakasala vei ira na dauteitei mai kea ena veika eso e dau vakaleqa na nodra rawaka. Na ka bibi duadua, e nanuma o koya ni ra gadreva na dauteitei na veimaqosa vinaka cake ni kena vakarautaki na itei me volitaki—e dua na ka a yaco me ka bibi cake sara ni oti na Gauna Dredre Vakailavo, ka dua na ka sa vakarau tu o koya me solia ena vuku ni vuli sa cakava oti mai me baleta na veika vakailavo ena tabana ni teitei. E vakayaloqaqataki ira na dauteitei me ra vakaitavi ena veisoqosoqo cokovata ni dauteitei, ni na vukea na kena vakalailaitaki sobu na kena isau ka rawati kina na isau vinaka ni tamata cakacaka.28
Na nona kilaka o Ezra vaka e dua na iliuliu ena tabana ni iteitei sa basika kina eso tale na madigi vakacakacaka. Mai na 1930 ki na 1939, a cakacaka vakadauniveika vakailavo ena tabana ni iteitei ena University of Idaho Extension Division e Boise, na koroturaga ni yasana o Idaho. Era a vakacacani na itavi oqo ena maliwa ni Okosita 1936 kei na June 1937, ni ratou sa toki na Benson ki California me rawa ni laki vulica kina o Ezra na veika vakailavo ni tabana ni teitei ena University of California mai Berkeley.
E dina ni tu na bibi ni itavi vakacakacaka ka vakakina ena vuvale, erau a kunea o Ezra kei Flora Benson na gauna me rau veiqaravi kina ena Lotu. Mai Whitney, Preston, kei Boise, erau a kacivi me rau vakavulica ka liutaka na itabagone.29 Erau a ciqoma na veikacivi eso oqori ena vakanuinui, ka rau vakabauta ni o “ira na itabagone era noda veisiga ni mataka.”30 A ciqoma talega o Ezra e dua na madigi me veivuke ena cakacaka ni kaulotu mai kea.31 Mai Boise, a kacivi o Ezra me daunivakasala ena mataveiliutaki ni iteki. A tomana tiko na itutu oya ena gauna eratou sa toki kina vakamatavuvale ka laki vakaitikotiko e California. A tubu vakatotolo na iTeki na Boise, ena Noveba ni 1938, a wasea kina o Elder Melvin J. Ballard ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua na iteki ki na tolu na iteki. A kacivi o Ezra Taft Benson me dua vei iratou na peresitedi ni iteki.
Ena Janueri ni 1939, a kurabui o Ezra ni sa soli vua na itutu vakasekeriteri liu ni Matabose Vakamatanitu ni iSoqosoqo Cokovata ni Dauteitei e Washington, D.C. Erau veitalanoataka kei Flora na madigi oqo. Baleta ni se qai vakatikori ga me peresitedi ni iteki ena rua na vula sa oti, a veitaratara talega vei iratou na Mataveiliutaki Taumada me kerea na nodratou ivakasala. Eratou a vakayaloqaqataki koya me ciqoma na itutu, ratou sa mani vakamoce kina vakamatavuvale vei ira na nodratou itokani mai Boise ena Maji ni 1939 ka toki yani ki Bethesda mai Maryland, voleka ki Washington, D.C. Ena June ni 1940 a kacivi tale kina me peresitedi ni iteki, ena gauna oqo ena iTeki tauyavu vou na Washington e Washington, D.C.
Dua na Matavuvale Veilomani, Duavata
Erau nanuma tikoga o Ezra kei Flora Benson na bibi tawamudu ni kedrau isema vakataki rau kei na kedrau isema vei ira na luvedrau, nodrau itubutubu qase, kei ira na tacidrau kei na ganedrau. Na nodrau dau vakabibitaka me rau dau vakadeitaka toka e dua na matavuvale duavata e sega walega ni vakasama ni itavi; erau dau veilomani dina sara vakataki rau, ka rau vinakata me rau tiko vata ga—ena bula oqo ka yacova yani na tawamudu.
Na nona itavi e vuqa o Ezra ena veikacivi ni Lotu kei na ilesilesi vakacakacaka e dau kauti koya tani vakavuqa mai vale. Ena so na gauna na nodra vosa na luvedrau lalai sa dau tukuna na ka dina oqori. Me vakaoqo, ni biubiu ki na dua na soqoni ni Lotu ena dua na Sigatabu, e kaya mai o Barbara na luvedrau yalewa, “Moce, tata. Qai lesu mai ka mai sikovi keitou ena so na gauna.”32 Sa dua na bolebole vei Flora na susugi iratou cake e ono na gone ni dau lako tu ena vuqa na gauna na watina, ka dau vakadinadinataka ena so na gauna na nona dau “galili ka yalolailai vakalalai.”33 Ia, ena veigauna kece oqori, e dau vakamareqeta o koya na nona itavi vakaradinivale ka tina, ka dau marautaka na yalodina nei watina vua na Turaga kei na matavuvale. Ena dua na ivola vei Ezra, a vola kina vakaoqo: “Me vaka sa dau matau tu, na veisiga sa vaka na veivula mai na gauna o biubiu kina. … [Ia] kevaka era dau lomana ka bulataka na nodra lotu na tagane taucoko me vakataki iko, … ena lailai sara na yaluma [kei na] rarawa. … O dau yalodina tu ga e veigauna ki na nomu matavuvale ka tu vakarau mo veivuke vei ira na tani ena gauna ni leqa.”34
Sa dau vakaraitaka o Ezra na yalodina oqori ena veigauna e tiko kina e vale. Sa dau taura na gauna me dredre ka qito kina kei iratou na ono na luvena, me vakarorogo vei ira, me taroga na nodra nanuma me baleta na veika bibi eso, me vakavuvulitaka na kosipeli, me veivuke ena cakacaka e vale, ka tiko yadudua vata kei ira ena dua na gauna. Era dau kunea na gone na vakacegu kei na kaukauwa mai vei rau nodra itubutubu’ ena nodrau loloma duavata ena vukudra. (Baleta ni sa rui bibi vei Ezra Taft Benson na matavuvale, e rua na iwase ni ivola oqo e baleta na nona ivakavuvuli ena ulutaga oqori. Na iwase oqori, ka kena ulutaga “Na Vakamau kei na Matavuvale—Sa Lewa ni Kalou” kei “Na Nodra Veikacivi Tabu na Tama kei na Tina,” e tu kina na nodratou vakanananu na gone ena matavuvale na Benson me baleta na nodratou vuvale ena gauna ni gone.)
Na Kaci ki na Bula Vakaiapositolo
Ena vulaikatakata ni 1943, a biuti Maryland o Ezra kei na luvena tagane o Reed me rau sikova e vica na itikotiko ni teitei e California me vaka na nona itavi ena Matabose Vakamatanitu ni iSoqosoqo Cokovata ni Dauteitei. A nakita tale tiko ga me na sota vata kei ira na veiliutaki ni Lotu e Salt Lake City ka sikovi ira na lewe ni nona matavuvale e Idaho.
Ena ika 26 ni Julai, ni sa oti na inaki ni nodrau ilakolako, erau lesu tale ki Salt Lake City ni bera ni rau qai lesu yani ki vale. Erau qai kila ni vaqarai koya tiko o Peresitedi David O. McKay, ka a sota vata kei Ezra rauta e voleka ni rua na macawa sa oti. A qiriti Peresitedi McKay o Ezra, ka tukuna vua ni vinakata me raici koya o Peresitedi Heber J. Grant, na Peresitedi ni Lotu ena gauna oya. Erau a kau o Ezra kei Reed ki na vale ni vulaikatakata nei Peresitedi Grant rauta ni vica na miniti na kena yawa mai lomanikoro e Salt Lake City. Ni rau yaco yani, “a kau sara yani o Ezra ki na rumunimoce nei Peresitedi Grant, ka vakacegu tiko kina na parofita qase oqo. Ena nona veisureti na Peresitedi, a sogota na katuba o Ezra ka gole yani vua, a dabe sobu ena dua na idabedabe voleka ki na idavodavo. A taura o Peresitedi Grant na ligai Ezra imatau ena ligana ruarua ka, ni tekivu me to mai na wainimatana, qai kaya, ‘I Baraca Benson, au vakacaucautaki iko mai vuniyaloqu ka masuta na veivakalougatataki ni Kalou me tiko vata kei iko. O sa digitaki mo lewe ni Matabose ni iApositolo Le Tinikarua gone duadua.’”35
Ena nona ivolaniveisiga, a tukuna tale kina o Ezra na veika a sotava oya:
“E sega ni vakabauti ka veivakadrukai na itukutuku oya. … Ena vica vata na miniti na ka ga [au] rawa ni kaya, ‘Isa, Peresitedi Grant, e sega ni rawa!’ au tukuna beka vakavica ni bera ni qai dei na noqu vakasama meu raica rawa na veika sa yaco. … A taura tu vakabalavu na ligaqu ni dui tuturu tu na wainimatai keirau. … E sivia na dua na auwa na neirau tiko taurua voli, e levu ga na gauna e veitauri tu kina na ligai keirau. E dina ni sa malumu sara [o koya], e makare vinaka tu nona vakasama ka yadra vinaka tu, ka vakauqeti au vakalevu na yalona kamica, vinaka, ka malumalumu ni vaka me raica tiko na yaloqu.
“Au sa malumalumu dina ka tawakilikili ka marautaki kina me vakaruataki na nona vosa ni vakacegu kei na veivakadeitaki a tarava mai. E dua vei ira na ka e tukuna, ‘E tu na ivakarau dau vakalevulevui ira kina na tamata era kacivi ki na veitutu ni veiliutaki na Turaga.’ Ena noqu malumalumu a rawa meu tucake ka tukuna niu lomana na Lotu e kaya o koya, ‘Eda kila oqori, ka vinakata na Turaga na tamata e rawa ni solia na ka taucoko me baleta na Nona cakacaka.’”36
Ni oti na veivakatarogi oqori, rau a kau tale o Ezra kei Reed ki na nona vale o Peresitedi McKay. Ena ilakolako oqori, a sega ni bau wasea o Ezra e dua na ka me baleta na gauna a tiko kina kei Peresitedi Grant, ka sega ni taroga o Reed. Ni rau yaco yani ki na nodratou vale na McKay, A tukuna vei Reed o Peresitedi McKay na veika a yaco. Rau qai veimokomoko o Ezra kei Reed.
A sega ni vakacegu vinaka ena bogi oya o Ezra ena nodrau tekivutaka kei Reed na nodrau ilakolako lesu ki vale ena sitimanivanua. Ena siga ka tarava a qiriti Flora ka tukuna vua na nona veikacivi Vakaiapositolo. “E kaya ni nanuma ni dua na ka vakasakiti oya ka tukuna na nona yalodei ni rawa niu qarava,” e nanuma lesu o koya. “E veivakadeitaki na veivosaki vata kei koya. E dau vakaraitaka o koya e levu cake na nona veivakabauti vei au mai vei au vakataki au.”37
Ena loma ni vica na macawa ka tarava, erau sa vakarautaka o Ezra kei Flora na nodratou toki ki Utah, ka cakava o Ezra na veika kece e rawata me lako vinaka kina na nodrau veisau kei koya e sosomitaki koya ena Matabose Vakamatanitu ni iSoqosoqo Cokovata ni Dauteitei. Erau a tokoni vata kei Spencer W. Kimball vakalewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena 1 ni Okotova, 1943, ka rau tabaki me iApositolo ena ika 7 ni Okotova, ka tabaki e liu o Elder Kimball.
Sa tekivu kina na nona veiqaravi o Elder Ezra Taft Benson me vaka e “dua na ivakadinadina digitaki ni yaca i Karisito e vuravura raraba” (V&V 107:23).
Na Kuoramu ni iApositolole Tinikarua, dua na gauna ena maliwa ni Okotova 1950 ki na Epereli 1951. Tucake tu, imawi ki na imatau: Delbert L. Stapley; Henry D. Moyle; Matthew Cowley; Mark E. Petersen; Harold B. Lee; Ezra Taft Benson; Spencer W. Kimball. Dabe, imawi ki na imatau: John A. Widtsoe; Stephen L Richards; David O. McKay, Peresitedi ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua; Joseph Fielding Smith, Peresitedi Vakatawa; Joseph F. Merrill; Albert E. Bowen.
Vakarautaki ni Kakana, iSulu, kei na iNuinui e Iurope ni Oti na iValu
Ena ika 22 ni Tiseba, 1945, a kaciva kina o Peresitedi George Albert Smith, na Peresitedi ni Lotu ena gauna oya e dua na bose bibi vei iratou na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. A kacivaka kina ni ratou sa vakauqeti na Mataveiliutaki Taumada me talai e dua na iApositolo me laki vakatulewa ena Tabana ni Kaulotu mai Iurope ka liutaka na sasaga ni Lotu mai kea. A mai cava ena itekivu ni yabaki oya na iKarua ni iValulevu, ka ra se qai tekivu vakacokotaki ira tiko mai e vuqa na veimatanitu mai Iurope mai na vakacaca rabailevu ka veivakadrukai ni ivalu. Eratou sa nanuma kina na Mataveiliutaki Taumada, ni sa ganiti Elder Ezra Taft Benson na cakacaka oya.
E “veivakidacalataki vakalevu” sara vei Elder Benson, na lewe ni kuoramu vou ka gone duadua na itukutuku oqo. Me vaka na veikacivi ni kaulotu nei tamana ena 34 na yabaki i liu, ena gadrevi vua mai na ilesilesi oqo me na biuta tu na nona matavuvale gone. Eratou sega ni rawa ni tukuna na Mataveiliutaki Taumada se na vakacava na balavu ni nona lako tu. Ia, a vakadeitaka vei iratou ni ratou na tokoni koya na watina kei na luvena, ka vakaraitaka na nona lomasoli mai vuniyalona me veiqaravi.38 A qai vakamacalataka e muri na ilesilesi a ciqoma:
“E veivakadrukai toka na levu ni kena cakacaka. Eratou [na Mataveiliutaki Taumada] a solia vei keitou e dua na itavi va na kena iwasewase: iMatai, me qaravi na veika vakayalo ni Lotu mai Iurope; ikarua, me cakacakataki na kena vakarautaki na kakana, isulu, kei na iyaya ni moce vei ira na noda Yalododonu era sa vakaleqai tu ena veitiki Iurope; ikatolu, me liutaki na cakacaka ni kena tauyavutaki tale na veitabana ni kaulotu mai Iurope; kei na kena ikava, me vakarautaki na nodra lesu yani na daukaulotu ki na veivanua oqori.”39 Ia a solia vua o Peresitedi Smith na yalayala veivakacegui oqo: “Au sega sara ga ni bau leqataki iko o au. O na taqomaki vakavinaka sara mai kea me vaka ga na nomu taqomaki ena veivanua cava ga e vuravura kevaka o qarauni iko vinaka, o na rawata e dua na cakacaka levu.”40
E vakamacalataka o Elder Benson na veika a yaco ena gauna e wasea kina na itukutuku vei watina kei iratou na nona matavuvale: “Ena dua na veivosaki kamica ka veivakauqeti kei na watiqu, ka vakasavasavataki ena wainimata, a vakaraitaka o Flora na vakavinavinaka ni loloma ka vakadeitaka vei au na nona veitokoni mai vuniyalona. Ena gauna ni vakayakavi au tukuna vei iratou na gone, eratou a kurabui, taleitaka, ka yalodina sara.”41
Ni rau yaco yani ki Iurope o Elder Benson kei na nona itokani o Frederick W. Babbel, erau yalorarawa ena vuku ni tauvimate, dravudravua, kei na vakacaca erau raica ena veivanua kecega. Me vakaoqo, ena dua na ivola vei Flora, a tukuna kina o Elder Benson me baleti ira na tina era a vakavinavinakataka na nodra ciqoma na isolisoli ni sovu, iculaliga kei na waniculacula, kei na dua na moli. Era sa sega tu ni bau raica na veika vakaoqori ena vica na yabaki. E raica rawa o Elder Benson, ena kakana lailai a soli vei ira ena veigauna e liu, era a “vakuwai ira me rawa kina ni ra solia e levu vei ira na luvedra ena yalo dina vakatina.”42 E tukuna na veisoqoni Lotu ena “veivale gasaukurotaki” kei na “vanua voleka ni butobuto tu vakadua.”43 E tukuna me baleti ira na isenivalu—“dravudravua, sega ni vinakati, … vakasevi tani mai na nodra veivuvale mamarau ena dua na gauna, ki na veivanua tawakilai.”44 E tukuna me baleta na cakacaka mana ena maliwa ni revurevu ca ni ivalu.
E dua na cakamana e kunevotu ena nodra bula na Yalododonu Edaidai e Iurope raraba. Ena nona lako yani ki kea, a vakataroga o Elder Benson se na vakaevei na nodra ciqomi koya na Yalododonu. “Ena vakasinaiti beka na yalodra ena yaloca? Ena tu beka kina na veicati? Era sa na raica beka vakaca na Lotu?” E vakauqeti mai na veika a raica:
“Niu raica yani na matadra ni ra rai tu mai, e malumalumu, lila, e vuqa vei ira na Yalododonu oqo era vakaisulu kakadresudresu tu, eso e sega tu na ivava, au rawa ni raica na rarama ni vakabauta e matadra ni ra wasea na ivakadinadina ena vakalou ni cakacaka cecere ni veisiga e muri oqo, ka vakaraitaka na nodra vakavinavinaka ena veivakalougatataki ni Turaga. …
“Keirau raica ni toso tikoga na nodra bula na noda lewenilotu ena dua na ivakarau vakasakiti. E kaukauwa na nodra vakabauta, e cecere nodra gugumatua, ka sega na ka e uasivita rawa na nodra yalodina. E lailai sara, kevaka e dua, na yaloca se na yaluma keirau raica rawa. E tiko na yalo ni veitokani kei na veitacini ka curu mai na dua na tabana ni kaulotu ki na dua tale, ni keirau veilakoyaki voli, era kerei keirau na Yalododonu me keirau laki tukuna na nodra iloloma vei ira na tacidra kei na ganedra ena veimatanitu e dina ga ni ra a veivaluvaluti tiko na nodra veivanua ena vica ga na vula yani ki liu.” O ira sara mada ga na isenivalu “era lagata na sere eso kei Saioni ena … yalodina” ka “tekiduru vata ena masu ena bogi kei na mataka ka wase ivakadinadina … me baleta na veivakalougatataki ni kosipeli.”45
E dua tale na cakamana na qaqaco vinaka ni parokaramu ni welefea ni Lotu. Na sasaga oqo, ka sa tekivu ena 10 na yabaki sa oti, a vakabulai ira e vuqa na Yalododonu Edaidai mai Iurope. Era vakalougatataki na Yalododonu baleta ni ra sa ciqoma sara ga na ivakavuvuli ni welefea o ira. Era veivukevukei ena nodra leqa, veiwasei ena kakana, isulu, kei na iyaya tale eso, ka ra tei kakana sara mada ga ena loma ni veivale sa gasaukurotaki tu. Era sa vakalougatataki talega baleta ni ra cau mai na Yalododonu Edaidai mai na veiyasai vuravura tale eso me ra vukei kina—rauta ni 2,000 na tani iyaya. E tukuna o Elder Benson me baleti ira na iliuliu ni Lotu era tagi ni ra raica na kakana e rawa ni ra solia vei ira na lewenilotu mai kea, ka kaya ni a tu ena kedra maliwa na ivavakoso ka nanumi ni rauta e 80 na pasede ni isulu e daramaki tu a soli mai na parokaramu ni welefea.46 Ena dua na vosa ni koniferedi raraba a vakayacora ni tadu lesu tale mai, a kaya kina o koya: “Kemuni na taciqu kei na ganequ, o ni gadreva tale beka eso na ikuri ni ivakadinadina me baleta na kena gadrevi na parokaramu oqo kei na veivakauqeti e vakavuna mai? … Au kaya vei kemuni e liutaka tiko na Kalou. E vakauqeti!”47
Elder Benson, imatau, dikeva tiko na veika ni welefea mai Bergen, Norway
Erau a sotava tale o Elder Benson kei Baraca Babbel e dua na cakamana dau yaco wasoma ena nona dolava na Turaga na sala me rau veilakoyaki voli kina ena maliwa ni veimatanitu ka ra sa vakacacani tu ena ivalu mai Iurope. Ena veigauna eso, e dau kerei ira na turaganivalu o Elder Benson me ra vakatara na nodrau curuma yani eso na iwase ni vanua me ra sota kei ira na Yalododonu ka veivotayaka na iyaya. Ena veigauna eso, e dau rogoca na kena isau vata ga mai vei ira na iliuliu oqori kei na so tale: “Ni sega beka ni rawa ni raica ni a yaco eke e dua na ivalu? E sega ni vakatarai me curu mai e dua na dauveilakoyaki vakaitaukei.” Ena veigauna tale eso, ni oti nona dau raici ira na iliuliu oqori e matadra ka vakamacalataka vakamalua na nona ilesilesi, sa dau vakatarai vei rau kei Baraca Babbel me rau veilakoyaki ka vakacavara na cakacaka e talai rau mai kina na Turaga me rau mai cakava.48
Ni oti rauta ni 11 na vula, a sosomitaki yani o Elder Benson mai vei Elder Alma Sonne, e dua na iVukevuke ki na Tinikarua, ka rau veiqaravi mai Iurope kei na watina, o Leona. A tiko ga yani o Baraca Babbel me vukei rau tiko na Sonnes. Mai na gauna a biuti Salt Lake City kina o Elder Benson ena ika 29 ni Janueri, 1946, me yacova nona lesu mai ena ika 13 ni Tiseba, 1946, a lakova e 61,236 na maile (98,550 na kilomita). E nanuma o Elder Benson ni sa rawa na qaqa ena itavi oya, ia e totolo tale nona tukuna: “Au kila na ivurevure ni qaqa ena neitou cakacaka. E sega vakadua ni dua na gauna meu bau nanuma kina ni na rawa vei au se o ira na noqu itokani me keitou rawata na itavi keitou a lesi kina kevaka e sega na kaukauwa ni veidusimaki i Koya sa Kaukauwa Sara.”49 Na qaqa ni itavi e rawa ni laurai ena qaqaco ni Lotu ena veimatanitu mai Iurope, se qai tauyavu vou ka tubu tiko. E rawa talega ni laurai ena nodra bula na Yalododou yadua—me vaka na tamata a lako yani vei Peresitedi Thomas S. Monson ena vuqa na yabaki mai ki muri ena dua na soqoni mai Zwickau, Jamani. A kerei Peresitedi Monson me laki tukuna nona iloloma vei Ezra Taft Benson. Qai kailavaka: “O koya a vakabulai au. A solia vei au na kakana meu kania kei na isulu meu dara. A solia vei o koya na inuinui. Me vakalougatataki koya na Kalou!”50
Tutaka na Vanua, iLiuliu Vakamatanitu, kei na Veiqaravi ena Matanitu ko Amerika
Ni tu tani mai vale o Elder Benson, a vakananumi vua e dua na ka a dau vakamareqeta tu ena nona gauna ni gone: nona itutu vakalewenivanua ko Amerika. Mai vei tamana, o George Taft Benson Jr., sa vulica kina me lomana na nona vanua kei na ivakavuvuli e yavutaki kina. Sa vulica ni Yavu ni Vakavulewa kei Amerika—na ivolatukutuku ka lewai kina na lawa ena matanitu—a vakarautaki mai vei ira na tamata vakauqeti. A vakamareqeta na dodonu ni digidigi, ka dau nanuma tu ga e dua na veitalanoa erau a vakayacora vata kei tamana ni oti e dua na veidigidigi. A tokona e matanalevu o George e dua e tu ena veidigidigi, ka dau masulaka na turaga ena gauna ni masu vakamatavuvale. Ni oti nona qai kila o George ni druka ena veidigidigi na turaga oqori, a rogoci koya o Ezra ni sa masulaka tale na turaga a qaqa. A tarogi tamana o Ezra se cava na vuna e masulaka tale kina e dua e sega ni nona digidigi. “Luvequ,” e sauma o George, “Au nanuma ni na gadreva vakalevu cake o koya na nodaru masu mai vei koya na noqu digidigi.”51
Ena Epereli ni 1948, a cavuta kina o Elder Benson na imatai ni nona vicasagavulu na vosa ni koniferedi raraba ka vakanamata ki na “itavi vakaparofita” ni matanitu o Amerika kei na bibi ni bula sereki. A vakadinadinataka kina ni sa vakarautaki Amerika na Turaga “me sova ni bulagalala” me rawa ni vakalesui mai kina e kea na kosipeli.52 “O keda na tisaipeli ni Tui ni Sautu,” e vakavuvulitaka ni sa voleka ni cava nona ivunau, “ka a dodonu me da yalataka tale na noda bula ki na kena vakatetei na dina kei na buladodonu kei na maroroi ni … bulagalala kei na sereki.”53 Ena ivunau tale eso e muri, e tukuna kina o Amerika na itikotiko ni nona cakacaka na Turaga ena gauna oqo.”54
A veivakasalataki kina o Elder Benson ena kena rawa ni vakacacani na bulasereki e Amerika kei na vuravura taucoko. E dau vosa saqata sara vakaukauwa o koya ena vuqa na gauna na “ivakarau vakasaurara dau bulia na tamata” ka veibasai kei na ivakavuvuli tawamudu eso.”55 E veivakasalataki talega me da qaqarauni mai na veivakauqeti tale eso ka rawa ni vakacacana na bulasereki, oka kina na veivakalasai dukadukali, sega ni vakarokorokotaki ni Sigatabu, vakadonui koya ga, kei na ivakavuvuli vakailasu.56 E vakayaloqaqataki ira na Yalododonu Edaidai e vuravura raraba me ra vakayagataka na nodra veivakauqeti me vukea na kena vakadeitaki me ra digitaki ki na veitutu ni vakatulewa raraba na tamata yalomatua ka vinaka.57 A tukuna kina o koya: “Na kena vunautaki vakavinaka na kosipeli ena rawa ni mana ga ena draki ni bulagalala. Io, e rawa ni da tukuna kece, ni da taleitaka na bulagalala. Ia e sega ni rauta oqori. Me da taqomaka ka maroroya na veika eda lomana. Me da vakabula na bulagalala.”58
Ena ika 24 ni Noveba, 1952, a vakatovolei kina na nona vosa kaukauwa ni tutaka nona vanua o Elder Benson ena nona ciqoma na veisureti me laki veiqaravi ena vuku ni nona matanitu. A lako yani ki New York ena veisureti nei Dwight D. Eisenhower, ka se qai digitaki ga me peresitedi kei Amerika. Sa vakasamataka tiko na Peresitedi-Digitaki o Eisenhower me veiqaravi o Elder Benson ena nona matabose e cake—ena dua tale na kena itukutukuni, me dua vei ira na dauvakasala e cake—ena itutu vakasekeriteri ni tabana ni teitei me baleta na matanitu raraba. A doka vakalevu o Elder Benson ni nanumi mai. “Ia,” a qai tukuna e muri, “Au sega ni vinakata na cakacaka oya. … Au tukuna ga vakaoqo i lomaqu, e sega ni dua na tamata vinaka tu nona vakasama, me na saga me Sekeriteri ni Tabana ni Teitei ena gauna vakaoqo. … Au kila eso na ka e gadrevi ena itutu oya: na veisaqasaqa veivakarusai, na oca levu, kei na veileqa dredre. …
“Ia e sega walega ni leqa kei na oca au leqataka. E tu vei keda kece oqori. Me vakataki ira e vuqa na kai Amerika, au a lomalomarua meu vakaitavi sara ena politiki. E dina, au vinakata meu raica ni ra digitaki na tamata cecere nodra vakasama ka ivakarau vinaka me ra cicivaka na matanitu, ia e duatani sara oqori mai na noqu laki vakaitavi sara ga o au. …
“Ia na kena e bibi duadua, sa rauti au sara toka ga vakavinaka na cakacaka au sa cakava tiko oqo niu lewe ni Matabose ni Le Tinikarua. … Au sega ni gadreva seu nakita me dua na veisau.”59
Ni bera ni laki sota kei na Peresitedi Digitaki o Eisenhower, a kere ivakasala o Elder Benson vei Peresitedi David O. McKay, na Peresitedi ni Lotu ena gauna oya. A tukuna vua o Peresitedi McKay: “I Baraca Benson, e matata vinaka tu noqu vakasama ena vuku ni ka oqo. Kevaka e soli mai na madigi oqo ena kena yalo dodonu au nanuma ni dodonu mo ciqoma.”60 Na ivakasala vakadodonu oqo, cokovata kei na yavu ni gagadre nei Elder Benson me “tutaka vakavinaka na [nona] vakabauta me vaka ni dua na kai Amerika,” sa vakavuna e dua na “veiba e loma.”61
Ni rau sota ena imatai ni gauna o Mr. Eisenhower kei Elder Benson, a sega ni dede na nona sa solia na peresitedi-digitaki na itutu vakasekeriteri ni tabana ni teitei. Sega ni bera nona sa tuva o Elder Benson na vuna ena sega kina ni tamata vinaka me taura na cakacaka oya o koya, ia a sega ni suka i muri na Peresitedi-Digitaki o Eisenhower. E kaya: “E tiko e dua na cakacaka me caka. Au sa sega ni vinakata meu Peresitedi, meu tukuna vakadodonu, ena gauna sa tekivu lako mai kina na icolacola. Ia e sega ni rawa ni o besetaka na veiqaravi ena vukui Amerika. Au vinakati iko ena noqu timi ka sega ni rawa ni o tukuna sega.”62
“Sai koya sara ga oya,” e nanuma lesu o Elder Benson. “Sa sotavi na ivakarau mai na nona ivakasala o Peresitedi McKay. E dina niu nanuma niu sa ciqoma oti mai na noqu Lotu na veika au raica ni veidokai cecere cake mai na kena e rawa ni solia na matanitu, kau tukuna vakakina vua, Au ciqoma na itavi vaka-Sekeriteri ni Tabana ni Teitei meu veiqaravi me kakua ni lailai mai na rua na yabaki—kevaka e vinakati au ena balavu ni gauna oya.”63
Ni ciqoma oti ga na itutu, a tomani Peresitedi-Digitaki o Eisenhower sara o Elder Benson ki na dua na koniferedi ni tabana vakaitukutuku, sa kacivaki kina vakararaba ki na matanitu na nona ilesilesi. Ni oti ga na koniferedi, a lesu tale ki na nona otela. A qiriti Flora ka tukuna vua ni sa kerei koya o Peresitedi-Digitaki Eisenhower me veiqaravi ka sa ciqoma o koya na veisureti.
A sauma mai ka vaka: “Au sa kila ni na vakakina. Kau sa kila talega ni o na ciqoma.”
E vakamacalataka o koya: “Na kena ibalebale ni dua na icolacola vakaitamera—ka na levu na leqa vei kedaru ruarua.”
“Au kila,” e kaya o koya, “ia e vaka ni loma ni Kalou.”64
Elder Benson ni vosabubului me sekeriteri ni tabana ni teitei e Amerika mai vua na Vosa Vakadua Fred M. Vinson, ka rai tu yani o Peresitedi Dwight D. Eisenhower
Me vaka a namaka tiko o Elder Benson, na nona veiliutaki vakasekeriteri ni tabana ni teitei e dua na gauna ni veivakasosataki vua kei na nona matavuvale. Ia e vakadeitaka ni a sega ni tovolea tiko “me qaqa ena dua na veisisivi rogo”—a vinakata walega o koya “me veiqaravi ena tabana ni teitei ka qaravi Amerika”65—ka muria o koya na ibole oqo: “E ka vinaka na tutaka na dina, kevaka sara mada ga e sega ni dau taleitaki vei ira e vuqa. Rairai e dodonu beka meu tukuna, vakauasivi ni sega ni dau taleitaki.”66 E kalougata kina o koya ni sega ni dau kauwaitaka na taleitaki se sega; ni tudei ka dina tu ena veika sa vakadinadinataka, a lutu sobu sara vakalevu na nona taleitaki vei ira na daupolitiki kei na lewenivanua. Ena so na gauna, era sa vinakata na tamata me kau tani mai na nona itutu vakasekeriteri ena tabana ni teitei.67 Ena so tale na gauna, era vakatura eso na tamata ni dua na digidigi vinaka ni ivukevuke ni peresitedi kei Amerika o koya.68
Io ena nona itavi vakailiuliu ni matanitu, dau dolavi koya tu o Elder Benson me baleta na nona vakabauta Vakarisito, na ivakadinadina ni kosipeli vakalesui mai, kei na nona yalodina ki na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Ena veigauna kece e dau liutaka kina e dua na bose kei ira na itokani vakacakacaka ena Tabacakacaka ni Teitei, ena tekivu na bose ena dua na masu.69 E vakauta vei Peresitedi Eisenhower eso na malanivosa mai na iVola i Momani ka parofisaitaki kina na icavacava kei Amerika, a qai kaya e muri na peresitedi ni a sa wilika oti “ka taleitaka sara vakalevu.”70 A solia na ilavelave ni iVola i Momani vei ira e vuqa tale na iliuliu e vuravura.71 Ena 1954, Edward R. Murrow, e dua na daunitukutuku rogolevu ni retioyaloyalo mai Amerika, a kerea na veivakadonui nei Elder Benson me vakaitavi na matavuvale na Benson ena dua na parokaramu ena bogi ni Vakaraubuka ka vakatokai “Person to Person.” Erau a vakasuka taumada o Elder kei Sisita Benson, ia erau qai vakadonuya tale e muri ni oti nodrau rogoci Reed na luvedrau tagane, ka a raica na veisureti oya me dua na madigi vinaka ni kaulotu. Ena ika 24 ni Sepiteba, 1954, era a sarava kina na tamata taucoko ena matanitu na kena kaburaki bulabula na nodratou lotu vakamatavuvale na Benson. A ciqoma kina o Mr. Murrow e levu cake na meli ni veivakacaucautaki ena vuku ni parokaramu oya mai vei ira na kena vo. Era a volavola yani na tamata mai na matanitu raraba kei na duidui matalotu me ra vakavinavinaka vei iratou na Benson ena rarama serau ni nodratou ivakaraitaki.72
A veiqaravi vakasekeriteri ni tabana ni teitei o Elder Benson me walu na yabaki, ena gauna taucoko e liutaki Amerika tiko kina o Peresitedi Eisenhower. E kaya o Peresitedi McKay ni na tu na cakacaka nei Elder Benson “ena gauna taucoko me ivakavinavinaka ki na Lotu kei na matanitu.”73 A raica lesu o Elder Benson na veiyabaki a toka kina ena iveta vakamatanitu oya ka kaya: “Au lomana na vanua cecere oqo. Sa dua na ka dokai na veiqaravi.”74 A kaya talega vakaoqo, “Kevaka meu na lakova tale, au na muria ga na sala vata oya.”75 Ni raica yani na tomani ni veiqaravi vaka-iApositolo, e kaya kina, “Ena gauna oqo [au] sa solia tale na noqu gauna ki na ka duadua ga au lomana vakalevu cake mai na tabana ni teitei.”76
E dina ni a mai cava na nona veiqaravi vakamatanitu o Elder Benson ena 1961, a tomani tikoga na nona lomana na nona matanitu kei na ivakavuvuli ni bulasereki. Ena vuqa na nona vosa ena koniferedi raraba, e dau vakanamata ki na veiulutaga oqo. E dau tukuna me baleti Amerika ni vanua “au dau lomana mai yaloqu taucoko.”77 A kaya talega, “Au dau vakamareqeta na tutaki vanua kei na kena lomani ena veivanua kecega.”78 Ni vakasalataki ira kece na Yalododonu Edaidai me ra lomana na nodra matanitu, e vakavuvulitaka kina: “Na tutaki matanitu e sivia cake sara na yalovaki kuila talega kei na vosa ni yaloqaqa. Sai koya na noda sotava na dredre e yaco raraba tiko. Me da yalataki keda tale ni da daututaki vanua ena kena ibalebale dina sara.”79 “Sega ni vaka na daunipolitiki vaqaramadigi, na iliuliu ni matanitu dina e vakabibitaka na ivakavuvuli e sivia na taleitaki ka cakacaka me vakavuna na taleitaki me baleta na veivakavuvuli vakapolitiki era yalomatua ka dodonu.”80
E Dua na iVakadinadina Digitaki ni Yaca i Karisito
Me vaka ni dua o koya na iApositolo ni Turaga o Jisu Karisito, a talairawarawa o Elder Ezra Taft Benson ki na ivakaro ni “lako yani … ki vuravura taucoko ka vunautaka na itukutuku vinaka kivei ira na tamata kecega” (Marika 16:15) ka “dolava na katuba me vunautaki kina na itukutuku vinaka i Jisu Karisito” (V&V 107:35). A veiqaravi o koya ena vuqa na yasai vuravura, sikova na veitabana ni kaulotu ka vakavulici ira na tamata.
E dau vakamareqeta o koya na galala ni sota vata kei ira na Yalododonu Edaidai. Ena dua na vosa ni koniferedi raraba, a kaya kina: “Au dau tukuna vua na watiqu ena so na gauna, niu lesu mai na veisiko voli ena iteki, niu sega ni kila vakavinaka sara se na vakacava tu o lomalagi, ia au na sega ni kerea e dua na ka vinaka cake mai kea mai na noqu na rawata na marau kei na reki ena noqu duavata kei ira na mataqali tagane kei na yalewa au dau sotavi ira ena loma ni veiliutaki ena veiiteki kei na tabanalevu kei Saioni kei na veitabana ni kaulotu e vuravura Eda sa vakalougatataki dina vakalevu.”81 Ena dua tale na ivunau a kaya kina o koya: “E tiko e dua na yalo dina ni veitacini kei na veitokani ena Lotu. E dua na ka kaukauwa sara, e sega ni rawa ni laurai, ia e ka dina. Au dau vakila, vakakina o ira na noqu itokani, ni keimami veilakoyaki voli ena veiiteki kei na tabanalevu kei Saioni kei na veitabana ni kaulotu e vuravura raraba. … E dau tikoga na yalo oya ni veitokani kei na veitacini. E dua vei ira na ka kamica oqo ka semati ki na noda lewena na Lotu kei na matanitu ni Kalou.”82
E dau taleitaka talega o Elder Benson me wasea na nona ivakadinadina bula me baleta na iVakabula kei ira ena veivakabauta tale eso. Me kena ivakaraitaki, ena 1959 a lako vata kei Sisita Benson kei na va na lewe ni Tabacakacaka ni Teitei e Amerika me ratou sikova e vitu na matanitu, oka kina o Rusia. E dina ni a tiko voli e kea ena nona itutu vakasekeriteri ni tabana ni teitei, a tara na yalodra e lewevuqa na nona ivakadinadina vakaiapositolo. E nanuma lesu o koya:
“Ena ilakolako ki na rara ni waqavuka ena [neitou] iotioti ni bogi mai Moscow, au tukuna … vua e dua na neitou mata na noqu sega ni marautaka ni sega ni rawa ni keitou sikova e dua na valenilotu e Rusia. A tukuna e vica na vosa vei draiva, a cowiri na motoka ena lomadonu ni gaunisala ka keitou kele yani ki na dua na vale makawa ena dua na sala vatu lailai buto, qiqo ka sega ni yawa mai na Red Square. Oqo na Lotu na Central Baptist.
“Oqo ena dua na bogi ucauca sega ni marautaki ni Okotova ka batabata na kena cagi. Ia ni keitou curu yani ki valenilotu, keitou raica ni tawa tu; era duri tu na tamata vanua ni lako kei na icurucuru, e gaunisala sara mada ga. Keitou qai kila ni ra dau lako mai na ilawalawa tamata vakaoqo ena Veisigatabu, Tusiti, kei na Lotulevu.
“Au raica na matadra na tamata. E vuqa na uabula kei ira na qase cake ia e dua na iwiliwili vakurabuitaki na itabagone. E rauta ni va mai na veiyalima era yalewa, e vuqa vei ira e ubi tu na uludra ena itavoi. Keitou a kau yani ki na dua na vanua ena yasa ni itutunivunau. …
“A cavuta na italatala e vica na vosa, qai tabaki ena oqani e dua se rua na rorogo ka tekivu e dua na serenilotu ka ra duavata kece kina na ivavakoso. Noqu rogoca na nodra tabalaka mai na domodra mai na duanaudolu ki na 1500 sa yaco me gauna veivakauqeti duadua beka ena noqu bula. Ena vakabauta keimami tautauvata kina Vakarisito, era tara na yaloi keitou ena dua na itukutuku ni veikidavaki ka semata vata na duidui ni vosa, na matanitu, na itukutuku makawa. Niu tovolea tiko meu vakataudonutaki au ena gauna vakaciriloloma oqo, a kerei au na italatala, mai vua e dua na dauvakadewa vosa ka a tu e kea, meu vosa vei ira na ivavakoso.
“E tauri au e dua na gauna meu rawata na yalodei me rawa niu vakadonuya kina. Oti au qai kaya vakatikina, ‘Sa dua na ka marautaki na nomu kerei au meu vosa vei kemuni.
“‘Au kauta mai vei kemuni na nodra veikidavaki e milioni vakamilioni na tamata lotu mai Amerika kei na veiyasai vuravura.’ Ka vakasauri sa yaco me ka taleitaki duadua e vuravura meu vosa tiko vei ira na itokani Vakarisito oqo me baleta na veika dina bibi duadua e kila na tamata.
“‘E sega ni yawa mai vei keda na Tamada Vakalomalagi. E rawa ni voleka sara vei keda. E bula na Kalou, au kila ni bula tiko o Koya. O Koya na Tamada. O Jisu Karisito, na Dauveivueti ni Vuravura, e vakatawana tu na vuravura oqo. Ena liutaka o Koya na ka kecega. Kakua ni rere, muria Nona ivunau, veilomani, masuta na vakacegu ka na yaco me vinaka na ka taucoko.’
“Ni vakadewataki na iyatuvosa yadua vei ira na ivavakoso, au raici ira na marama ni ra taura mai nodra itavoi ka, me vaka e qai tukuna e dua ka a sarava tu, sa tekivu me ra ‘yaloyalo me vaka e dua na tina ni sa vakamoce tiko vakadua vua na luvena tagane e duabau ga.’ E deguvacu vakaukauwa na uludra ni osivaka ja, ja, ja! (io, io, io!). Au qai raica kina ena imatai ni gauna ni sinai tale tu ga na vale ni droini ka ra ravi tu e lalaga e vuqa na tamata. Au raica sobu e dua na marama ka tu voleka vei au, ubi tu na uluna ena dua na itavoi makawa, ka ubi na tabana ena dua na isulu, ka malumu na irairai ni matana qase ka salulu. Au vosa vakadodonu vua.
“‘Na bula oqo e dua walega na tiki ni gauna tawamudu. Eda a bula tu ni bera ni da lako mai ki ke vakaluvena vakayalo na Kalou. Eda na laki bula tale ni da sa biuta yani na bula oqo. A voroka na Karisito na ivesu ni mate ka vakaturi cake mai na mate. Eda na vakaturi cake tale mai na mate oi keda kece.
“‘Au vakabauta dei sara na masu. Au kila ni rawa me da dolele yani ka yavalata na Kaukauwa Vuni koya ka solia vei keda na igu ka noda iyaqa ena gauna ni leqa.’ Ena iyatuvosa yadua au cavuta, e deguvacu na ulu qase oya ena nona vakadonuya. Ia ena nona qase, malumalumu, ka salulu, e rairai totoka na marama oya ena nona yalodina.
“Au sega ni nanuma rawa na veika kece au a tukuna, ia au rawa ni nanuma na noqu a laveti cake, ka vakauqeti mai na matadra vakanananu titobu na turaga kei na marama ka ra vakadinadinataka tiko ena yalodei na nodra vakabauta na Kalou era qarava ka lomana.
“Niu tinia au kaya, ‘Au laiva vei kemuni na noqu ivakadinadina bula vaka e dua na dauveiqaravi ni Lotu ena vuqa na veiyabaki ni na basika na dina. Na gauna e tiko ena yasana ni dina. Me vakalougatataki kemuni na Kalou ka maroroi kemuni ena veisiga kece ni nomuni bula, sa noqu masu ena yaca i Jisu Karisito, Emeni.’
“Ena veika oqori au sa mai tinia kina na vosa lailai oya, baleta niu sa sega tale ni tukuna rawa e dua na ka, kau dabe sobu. Era qai lagata vata mai na ivavakoso taucoko e dua na noqu serenilotu taleitaki ena gauna ni gone, ‘Me sa Tiko ga Kei Kemuni.’ Keitou biuta mai na valenilotu ni ra lagasere tiko ni keitou taubale sobu yani ena iyabeyabe, era yaloyalo mai ena itavoi ena vakamoce—e vaka ni ra yaloyalo taucoko mai na 1500 ni keitou sa biuta mai.
“Sa noqu galala meu dau vosa vei ira na veisoqosoqo lotu e vuqa ena veiyasai vuravura, ia na revurevu ni veika au sotava oya e voleka ni sega ni vakamacalataki rawa. Au na sega vakadua ni guilecava rawa na yakavi oya ena noqu bula taucoko.
“Dau tu yadua sara, kevaka e dau yaco, meu vakila na duavata ni kawatamata kei na gagadre sega ni dau vakamamautaki rawa ni yalo ni tamata me baleta na bula galala me vaka ena gauna ko ya. …
“Au lesu mai [vale] kau sa yalataka meu na dau tukuna wasoma na italanoa oya—baleta ni vakaraitaka na ivakarau e bula tu ga kina na yalo ni bulasereki, na yalo ni veitacini, kei na yalo ni lotu veitalia na levu ni sasaga e vakayacori me vakarusai ira.”83
Peresitedi ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua
Ena ika 26 ni Tiseba, 1973, sa ciqoma kina o Elder Benson na itukutuku sega ni namaki ni sa mai leqa vakasauri na Peresitedi ni Lotu, o Peresitedi Harold B. Lee. Ni sa mai takali o Peresitedi Lee, erau sa dui lesu tale kina na daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada ki na nodrau idabedabe ena Kuoramu ni Le Tinikaru. Ni oti e va na siga, sa vakatikori o Spencer W. Kimball me Peresitedi ni Lotu, ka vakatikori o Ezra Taft Benson me Peresitedi ni Kuoramu ni Le Tinikarua. A qarava talega o Peresitedi Benson eso tale na itavi vakaveiliutaki vata kei na itavi oqo. E dau vakatulewa e veimacawa ena bose ni kuoramu ka dau veitalanoataka na nodra cakacaka na nona itokani iliuliu, oka kina na nodra ilesilesi ni laki vakatulewa ena veikoniferedi ni iteki kei na veisiko ki na veitabana ni kaulotu kei na nodra kacivi na peteriaki ni veiiteki. Eso talega na nona itavi vakaveiliutaki vei ira eso tale na Vakaitutu Raraba. E dua na vakailesilesi vakaveiliutaki saumi e dau qarava na veicakacaka vakavunivola me vukei koya kei ira na nona itokani iliuliu ena kena cicivaki na cakacaka.84
Ena dua na bose kei iratou na Kuoramu ni Le Tinikarua, a wasea kina o Peresitedi Benson na nona vakasama me baleta na nona veiqaravi tiko vaka-Peresitedi vei iratou: “Au sa rui dau kauwaitaka tiko vakalevu na itavi cecere oqo—e sega ni yalo ni rere, baleta au kila ni tou na sega ni rawa ni druka ena cakacaka oqo … kevaka edatou solia nodatou vinaka duadua. Au kila ni na tokoni kedatou na Turaga, ia sa kauta mai vei au na yalo kauwai meu kacivi meu veiliutaki ena dua na ilawalawa turaga me vakataki kemudou—na ivakadinadina bula digitaki ni Turaga o Jisu Karisito.”85
E cokota vata o Peresitedi Benson na yalomalumalumu oqo ena yalodoudou ka dau tutaka tikoga na cakacaka vakaukauwa. E vakavuqa ni dau lesia na itavi vei ira tale eso me rawa kina na madigi ni veiqaravi vei ira. E namaka na nodra vinaka duadua o ira e liutaka, me vaka ga na nona dau namaka na nona vinaka duadua. E dina ni dau cikecike, ia e dau yalovinaka. E dau rogoca na nodra rai na nona itokani iliuliu, ka dau dolava na veivosaki ena bose vakuoramu. Eratou tukuna o Elder Boyd K. Packer, Russell M. Nelson, kei Dallin H. Oaks, ka ratou lewena vou na Kuoramu ni Le Tinikarua ena ruku ni nona veiliutaki, ni dau vakayaloqaqataki iratou me ratou wasea na nodratou vakasama, kevaka sara mada ga e duidui na nodratou nanuma mai na nona.86
Era kila na Kuoramu ni Le Tinikarua ni yavutaki na nona veiliutaki o Peresitedi Benson ena ivakavuvuli sega ni dau veiveisau. Me kena ivakaraitaki, e dau kaya vakavuqa, “Dou nanuma tiko, na Veitacini, sa ka bibi duadua ena cakacaka oqo na Yalotabu.”87 E dua ga na ivakatagedegede e dau vakarautaka kina o koya na vakatulewa taucoko ni kuoramu: e dau taroga o koya, “Na cava ena vinaka duadua ki na Matanitu?” A kaya o Elder Mark E. Petersen, ka a veiqaravi vata kei koya ena Kuoramu ni Le Tinikarua, “Na isau ni taro oqori sai koya na yavu e dau vakatulewataki kina na veika bibi e dau yaco mai vei Peresitedi Ezra Taft Benson ena nona bula taucoko.”88
Peresitedi ni Lotu
A mai leqa o Peresitedi Spencer W. Kimball ena ika 5 ni Noveba, 1985, ni oti na nona a tauvimate koto mai vakabalavu. Sa mani mai koto kina na veiliutaki ni Lotu ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, ka nodratou Peresitedi o Peresitedi Ezra Taft Benson lewena dede duadua talega. Ena lima na siga ka tarava, ena dua na soqoni bibi ka rokovi ena Valetabu e Salt Lake, a vakatikori kina o Peresitedi Benson me Peresitedi ni Lotu. A vakauqeti me kerei Peresitedi Gordon B. Hinckley me veiqaravi vaka iMatai ni Daunivakasala ka me kerei Peresitedi Thomas S. Monson me iKarua ni Daunivakasala.
Peresitedi Benson kei rau nona daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada: Peresitedi Gordon B. Hinckley (imawi) kei Peresitedi Thomas S. Monson (imatau)
A sa kila tiko o Peresitedi Benson na leqa e tiko ena bula nei Peresitedi Kimball, ka nuitaka voli ni na vakavoui tale na igu vakayago ni nona itokani. “Oqo e dua na siga au a sega ni namaka,” a tukuna o Peresitedi Benson ena dua na koniferedi kei ira na tabana ni itukutuku ni oti vakalailai na nona vakatikori me Peresitedi ni Lotu. “Keirau a masuta tikoga kei na watiqu o Flora, me vakabalavutaki na bula nei Peresitedi Kimball e vuravura, ka me dua tale na cakamana ena vuku ni nona bula. Ia oqo ni sa vosa na Turaga, keirau na solia na neirau vinaka duadua, ena ruku ni Nona veidusimaki, me tosoi ki liu na cakacaka e vuravura.”89
Ena imatai ni nona koniferedi raraba vaka-Peresitedi ni Lotu, a wasea kina o Peresitedi Benson na veika ena vakabibitaka taumada ena kena tosoi ki liu na cakacaka ni Turaga. “Ena noda gauna,” e tukuna ko koya, “sa vakatakila mai na Turaga na kena gadrevi me vakabibitaki tale na iVola i Momani.”90
Ni lewena voli na Kuoramu ni Le Tinikarua sa dau vunautaka wasoma o Peresitedi Benson na bibi ni iVola i Momani.91 Ni Peresitedi ni Lotu, sa dau vagoleya vakalevu nona vakasama ki na ulutaga oqori. A tukuna ko koya ni “sa cudruvi na Lotu taucoko” baleta ni ra sega ni vulica tiko vakavinaka na Yalododonu Edaidai na iVola i Momani ka ra sega ni muria tiko vakavinaka na kena ivakavuvuli. E kaya o koya: “Se bera tiko, ka se bera tikoga, ni itakele ni noda vuli yadua, vuli vakamatavuvale, ivunau, kei na cakacaka ni kaulotu na iVola i Momani. Na veika oqo sa dodonu me da veivutunitaka.”92 Sa dau cavuta vakavuqa o koya na nona vosa na Parofita o Josefa Simici, ni ra na “toro voleka cake vua na Kalou ko ira na tamata, ena nodra bulataka na kena ivakavuvuli, mai na veiivola kece tale,”93 ka qai vakamacalataka na yalayala oya. “E koto e dua na kaukauwa ena ivola oqo,” e kaya, ka na tekivu me drodrova yani na nomu bula ena gauna o tekivu vulica kina vagumatua.94 E vakauqeti ira na Yalododonu Edaidai me ra luvuca na vuravura ena iVola i Momani.”95
Ena vuravura taucoko, era muria na Yalododonu Edaidai na ivakasala oqo mai vua na nodra parofita. Na vuana, era a vaqaqacotaki, vakayadua ka vakamatatamata.96 E kaya o Peresitedi Howard W. Hunter: “Era na railesu beka na veitabatamata, okati kina o ira era se bera ni sucu mai, ki na veiliutaki nei Peresitedi Ezra Taft Benson ka sega ni vakasamataka sara na nona dau lomana na iVola i Momani? E rairai se sega beka ni dua na Peresitedi ni Lotu me tekivu mai vua na Parofita o Josefa Simici sara ga vakataki koya me sa bau cakava e levu cake na ka me vakavuvulitaki kina na dina ni iVola i Momani, me cakava me nodra ivola ni vuli e veisiga na lewe taucoko ni Lotu, ka me luvuci na vuravura ena kena veisoliyaki.”97
E veiwekani voleka sara ki na nona ivakadinadina o Peresitedi Benson ni iVola i Momani na nona ivakadinadina me baleti Jisu Karisito. Ena gauna era cakitaka kina e vuqa sara na tamata “na nona vakalou na iVakabula,” e vakadeitaka kina o koya ni “ivola vakalou oqo e vatuivakadei ena kena vakadinadinataki ki vuravura ni Karisito ko Jisu.”98 Me tekivu mai na nona tabaki ki na itutu Vakaiapositolo ena 1943, sa veiqaravi voli kina vagumatua o Peresitedi Benson me dua na ivakadinadina ni nona dina na iVakabula. Ni Peresitedi ni Lotu, a vakadinadinataki Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki ena kena kaukauwa kei na kena totolo vakavoui. E vakauqeti ira na Yalododonu me ra “kavetanitaki mai vei Karisito” ka me rawai vakadua vei Karisito,”99 me ra “bulataka e dua na bula Vakarisito.”100 Ni vosa me baleta na iVakabula, e kaya kina, “Mai vu ni yaloqu, au lomani Koya.”101
E vakavuvulitaka talega na veiulutaga tale eso ena yalo vakusakusa o Peresitedi Benson. E veivakasalataki ena rerevaki ni viavialevu. E vakadinadinataka na bibi tawamudu ni matavuvale. E vakavuvulitaka na ivakavuvuli ni vakabauta kei na veivutuni ka vakabibitaka na bibi ni yalodina ena cakacaka ni kaulotu.
E dina ni sega soti ni dau vosa vakalevu me baleti Amerika me vaka ena itekivu ni nona veiqaravi vakalotu, a vakananuma na ika 200 ni yabaki ni kena sainitaki na Yavu ni Vakavulewa kei Amerika ena nona vosa kina ena koniferedi raraba ni Lotu ena Okotova 1987. Ka tomana na nona dau lomana na bulagalala kei na lewenivanua yalodina e vuravura taucoko. Ena mua ni 1980 vakacaca kei na itekivu ni 1990 vakacaca, a rekitaka na itukutuku ni kena sa kasura na Bai kei Berlin ka ra sa bulagalala vakalevu cake na tamata mai Rusia kei na tokalau kei Iurope, era sa tadola na veimatanitu ki na galala ni sokalou.102
A tauca o Peresitedi Benson e vica na vosa ki na veilawalawa lewe ni Lotu eso. Tekivu ena Epereli 1986, a vakarautaka na ivunau eso vei ira na cauravou, goneyalewa, tina, dauveituberi vakavuvale, tama, cauravou itabaqase sega ni vakawati, goneyalewa itabaqase sega ni vakawati, gonelalai, kei ira na qase sara. Me vaka e kaya o Peresitedi Howard W. Hunter: “A vosa vei ira kecega ka kauwai ena vukudra kecega. A vosa vei ira na yalewa ena Lotu kei ira na tagane. A vosa vei ira na qase sara. A vosa vei ira era sega ni vakawati, vei ira na itabagone, ka dau taleitaka o koya me vosa vei ira na gonelalai ena Lotu. A tauca na ivakasala vakasakiti ki na tamata yadua vei ira na lewenilotu raraba, se cava ga na ituvaki ni bula era sotava tu. Na ivunau oqori ena tokoni keda tiko ka tuberi keda ni da dau vakananuma lesu ena veitabayabaki ka tu mai.”103
A tuturu na wainimatai Peresitedi Benson ena nona ciqoma e dua na ivola mai na dua na matavuvale ka a vakauqeti ena dua vei ira na vosa oqori. Ena ivola oqori, e vakamacalataka mai kina e dua na tama gone ni rau a sara koniferedi raraba tiko ena retioyaloyalo kei na watina. A qito tiko ena dua na rumu voleka na luvedrau tagane yabaki tolu, ka caka tiko kina na koniferedi ena retio. Ni rogoca oti na itukutuku nei Peresitedi Benson vei ira na gonelalai, erau a lako yani ki na rumu e qito tiko kina na luvedrau tagane na tinana kei na tamana. A “tukuna mai ena marau” na cauravou lailai, ‘E kaya na tamata oya ena retio, ni se lomani keda tikoga na Tamada Vakalomalagi ena gauna sara mada ga eda caka cala kina.’ Na iyatuvosa rawarawa oya,” e kaya na tamana, “sa biuta toka e dua na veivakauqeti tudei ka vakaibalebale vua na luvei keirau tagane gone. Au rawa ni tarogi koya nikua ena ka a tukuna o Peresitedi Benson ka rogoca na kena isau vata ga. Sa ka ni vakacegu vua me kila ni tiko e dua na Tamana dauloloma ka yalovinaka mai Lomalagi.”104
Ni oti sara ga na koniferedi raraba ni Okotova 1988, a mate e dua na yasai Peresitedi Benson ka sa sega kina ni rawa vua na vosa e matanalevu. E dau tiko ena veikoniferedi raraba kei na soqoni raraba tale eso ena dua na gauna. Ena koniferedi ni 1989, erau a wilika na nona daunivakasala na ivunau eso a vakarautaka o koya. Tekivu mai na 1990, erau dau vakadewataka nona daunivakasala na nona iloloma vei ira na Yalododonu ka cavuvosa mai na nona ivunau ena veigauna sa oti. Na iotioti ni koniferedi a tiko kina ena Epereli ni 1991. Mai na gauna oya, sa sega kina ni rawa ena yagona me cakava e dua tale na ka, ia me sarava ga na veika e yaco tiko ena retioyaloyalo.105
A nanuma lesu o Peresitedi Gordon B. Hinckley: “Me vaka ga eda na namaka, sa guce na yagona ena vuku ni nona yabaki. Sa sega ni rawa ni taubale me vaka na nona dau taubale e liu. Sa sega ni rawa ni vosa me vaka na nona dau vosa e liu. Sa lutu sobu tikoga, ia e se parofita digitaki tikoga ni Turaga o koya ena gauna taucoko e bula tiko kina.”106 Erau sa liutaka na Lotu o Peresitedi Hinckley kei Peresitedi Thomas S. Monson ena dodonu e lesia vei rau o Peresitedi Benson, ia a sega ni toso ki liu na Lotu ena veivakasama vovou ka sega kina na nona kila se veivakadonui o Peresitedi Benson.107
Ni sa malumalumu sobu na yagoi Peresitedi Benson, sa lutu sobu talega vakakina na bula nei Flora, ka mai leqa o koya ena ika 14 ni Okosita, 1992. Voleka ni rua na yabaki i muri, ena ika 30 ni Me, 1994, a laki duavata kei koya, ka laki bulu na yagona taravi koya e nodrau Whitney lomani. Ena veibulu vei Peresitedi Benson a nanuma lesu kina o Peresitedi Monson vakaoqo: “A tukuna vei au o koya ena dua na gauna, ‘Baraca Monson, nanuma tiko, veitalia na ka ena vakatura e dua tale, au gadreva meu na laki bulu e Whitney, Idaho.’ I Peresitedi Benson, keimami sa vakataucokotaka tiko na gagadre oqori nikua. Ena kau ki vale na yagona ki Whitney, ia na yalona tawamudu sa lako ki vale vua na Kalou. E sega ni vakatitiqataki ni sa reki tiko oqo o koya kei na nona matavuvale, ira nona itokani, kei na nona daulomani o Flora. …
“Na gonetagane dau siviyara ka a yaco me parofita ni Kalou sa lesu tale ki vale. Me vakalougatataka na Kalou na kena vakanananu.”108