Ntsáo Áłah Aleeh
Hool’áágóó T’áá Aaníinii
Ghąąjį’ 2023 Ntsaago Áłahaleehígíí

Hool’áágóó T’áá Aaníinii

Elder John C. Pingree Jr. áyiilaa

Tsosts’idiinjí Atah

T’áá aaníinii ádaat’éii beehodiilzįįłígíí ts’ídí aláah bóhólníih díísh jį́į́góó!

Shik’is dóó shilah, ahé’hee’ nihi Diyin God Azhé’é dóó Biye’, Jesus Christ dadíínósin, áádóó ahéhéé ayóí’áda’ahíínohní dóó ahíłká anájah. Nihaa hashniih t’áá aaníí ayóó át’éego áda’oł’į́!

Saad Bee Hahaalzhíísh

Shichooní, Anne, dóó shí nihich’į’ hóne’ nda’nitiní binaat’áanii diiłeeł shi’dooníidgo, éí biłahíikaah t’ah bitséedi nida’nitiní bízhi’ bídahwiidiil’ááł t’áá ła’í nizinígo dadííniid niha’áłchíní bił. Adahaskidígíí dóó bizhi’ naaltsoos bikáá’ ádeilyaa, dóó háí’ádaat’íígo bizhi’ bił ahídahiinííłgo béédahosiilzįįd.

Niikéigo, nda’nitiní bił ahééhdahhodiilzįįłgo áłah siidlį́į’. Áłah niidlį́go, shiye’ náhást’éí binááhaiígíí diséts’ą́ą́’ kóníigo:

“Ahééhoniilzįįhígíí shił yá’át’ééh, Sam!”

“Rachel, háádę́ę́’ anit’į́?”

“Yáah, David, ayóo nínez!”

Doo lá dó’ da nizįįh, shiye’ bich’į’ nishwodgo dii bee bijeeh nishne’ “Béénílniih díí nda’nitiní Elder doodaii Sister bee yíníshí.”

Bił naaki silį́įgo shiníł’į́į́’ dóó áshiłní, “Shizhé’é, shą́ą́’ bízhi’ bídahwiidiilááł dadiinįįd.” Nihí yáázh t’áá ákohgi át’éego é’iilaa ak’i’diit’ánígi’ bik’ehgo.

Áko, ni’ bikáágóó haa yit’t’éego t’áá aaníinii ádaat’éii bik’i’diitįįh díí jį́į́góó? Áłahjį’ yíní ahąąh neelzhéé’go nihide’ ádaat’é, t’áá shí t’éeyá hwiindzingo, dóó doo hazhó’í dahane’ da. T’áá ákohgo ałdó’, hane’ yíląąd dóó díí bits’ąądę́ę́’ dadeezt’i’ígíí kee ąą deelzhíísh. T’áá aaníinii ádaat’éii beehodiilzįįłígíí ts’ídí aláah bóhólníih díísh jį́į́góó!

T’áá aaníinii iiyisíí binahjį’ dóó bee Diyin God k’e bidiinínígíí bidziil dooleeł, sih hasin dóó iłhózhǫ́ bik’ídiidááł, dóó diyingo iiná nihá bihónéedzą́. Díí jį’, na’ídíkid ałkéé bee ha’adzííhígíí baantsííkees dooleeł:

  • T’áá aaníinii éí ha’át’íí óolyéh, dóó ha’át’íish biniyé ts’ídí bóhólníih?

  • Haayit’éego t’áá aaníinii hołbééhoozįįh?

  • T’áá aaníinii nihiłbééhoozįįdgo, haayit’éego háiida bee biłhodiilnih?

T’áá aaníinii Bił Ahool’á

Diyin Bóhólníihii bizaad yee nanhineezt’ą́ą́’ éí “ił’ééhózin ádaat’éii, dóó ádaat’éí nt’ę́ę’ígíí, dóó bił’ádahoonííłii, éí t’áá aaníinii ádaat’é” (Doctrine and Covenants 93:24). Éí “doo ádaalyaada doodaii hadadilyaada” (Doctrine and Covenants 93:29) dóó “doo niníti’da” (Doctrine and Covenants 88:66).1 T’áá aaníinii át’éego ahool’á, doo łah’ánáánííłda, dóó t’áá át’éhę́ę’gi’ át’é. Łahgo éí, ahool’áágóó t’áá aaníinii át’é.2

T’áá aaníinii ana’adło’ nihits’ąąjį́ kwiił’į́’,3 yá’át’éehii dóó doo yá’áshóonii bee naalkaah,4 bee hasih,5 dóó bee iłhózhǫ́ dóó ná’áłdziih.6 T’áá aaníinii ałdó iit’inígíí neilo’,7 t’áá nihí niik’eh yee hihá has’ą́,8 hadaałt’é’ ánhilééh,9 dóó hool’áágóó iiná bich’į’ nihoo’ish.10

Diyin God Hool’áágóó T’áá Aaníinii Yaa Halné

Diyin God hool’áágóó t’áá aaníinii yee nihił halne’ ił’ííshjąą ál’į́ bídadiit’í’ii éí t’áá Bí, dóó Jesus Christ, dóó diyingo Ii’sizíinii, Diyin God yá yádaałti’í, dóó nihí’ ałdó’. Díí baa yádadiilt’ih t’áá ííshjání át’é ndi ahiłdeelníísh ahidiníłnáó bee áhodoonííłgo bąą nazlá.

Áłtsé, Diyin God éí bits’ą́ą́déé’ hool’áágóó t’áá aaníinii.11 Bí dóó BiYe’, Jesus Christ,12 t’áá aaníinii hadaałt’éego biłbééhózin dóó áłahjį’ t’áá aaníinii bee ádaat’éii dóó áłahji’ bee haz’áanii yee hoozhǫǫhgo é’éł’į́.13 Díí adziil yee ni’ Ádeile’ dóó yá hoo’ááł14 t’áá biighah ayóí anihó’níígo, nihoo’ish, dóó hadaałt’éego t’ááłá’í níídzinígo nihinsé.15 Bik’idi’diit’į́į́ł nihá da’nizin dóó t’áá aaníinii nihe’ iina’ ádiilnííł áko ak’ihojídlí baa nihił hózhǫ́ǫ dooleeł Bígi’át’áo.16 T’áá Bí taaníinii yee hołhaalní doodaii, łahda éí, Iisizíinii Diyin, diyingo ándaal’a’ii doodaii Diyin God yádahalne’ii.

Naaki góne’, éí Diyingo Ii’sizíinii t’áá aaníinii t’áá áłt’so nihił ííshją́ą́ ííł’į́.17 T’áá aaníinii t’áá hoshch’į’ yee nihił halne’ dóó nidanit’inii t’áá aaníinii nihił ííshjání ádeeł’į́. Ii’sizį́ Diyinii nihił halne’go nihints’ékees dóó nihijéí yee yidiiłnááh.18

Táá’ góne’, Diyin God yá yádaałti’í éí t’áá aaníinii Diyin God bits’ą́ą́dę́ę́’ shóda’yoołt’eehgo yee nihił dahalne’.19 Diyin God Bizaad biihdę́ę́’ báyádałt’i’ yę́ę t’áá aaníinii yee nda’neeztąą’20 dóó díí jį́ Diyin God yá yádaałti’í bił áłah needłeehgo bits’ą́ą́dę́ę́’ dóó níłchi naalkidí biihdę́ę́’ da.

Baa hoolzhiizh, ní dóó shí ayóo át’éego atah nihí díít’í’ díí áhooníílígíí. Diyin God t’áá aaníinii biká ádajit’į́ dooleeł nihó’ní, béédahodiilzįįł, dóó bik’ehgóó ádadiilnííł. Diyin God Azhé’é dóó BiYe’ haa’yit’éego ayói’ádeiníinínígíí binahjį’ nihidziilgo t’áá aaníinii ńdadidiilyééł dóó choidiil’įįł, Diyingo Ii’siz’íinii nihiłdahólǫ́ bida’diilnííł, dóó díísh jį́į́di Diyin God yá yádaałt’i’í bik’ehgóó áda’iilį́į́go.

Bénéilniih dooleeł Ch’į́įdii éí t’áá aaníinii nihí ts’ą́ąjį’ kwííł’į́. Bił bééhózin t’áá aaníinii t’áágéédgo, hool’áágóó iiná doo nídidiilyééł da. Adahwiisáágóó nitsahakees dóó t’áá aaníinii yił ałtaanéíłdisgo yee nihił haskéh dóó nanihiníłtł’ah Diyin God bina’nitin bits’ą́ąjį’.21

Hanítáágo, Bééhoníílzįįh, dóó Hool’áágóó T’áá Aaníinii Choil’į́į́ doo.

Hool’áágóó t’áá aaníinii biká íít’į́įgo,22 na’ádíkid naaki éí bee bééhodiilzįįł éí t’áá aaníinii’ísh Diyin God bits’ą́ą́dę́ę́’ doodaii nááná łahdę́ę́’ daats’í bits’ą́ą́dę́ę́’:

  • Díí nahat’aásh Diyin God bizaad biyidę́ę́’ dóó Diyin God yá yádaałti’í k’ad t’áá ahą́ą́h’ yee ńda’nitin?

  • Díí nahat’aásh Diyingo Iisiz’íinii iłííshjąą’áyíílaa?

Diyin God na’nitin t’áá aaníinii ádaat’eii nihił ííshjąą ííł’į́ bá yádaałti’í binahjį’, dóó diyingo Ii’siz’íinii díí t’áá aaníinii nihił ííshją́ą́ ííł’į́ dóó bik’ehgo dahiníínáágo nihíká análwo’.23 Diyingo nihił ííshjąą ádaalíínii háda’díít’į́į́’go dóó shoidiilt’eelgo bíká hasht’e ádadiiníílzin dooleeł.24 Diyin Ii’siz’íinii nihił ííshją́ą́ é’doolííłgo nihí jéí bee jooba’íiniidzingo,25 t’áá aaníí sodiilzingo dóó Diyin God bizaad bóhwiił’aahgo,26 dóó Bi bee haz’áanii bik’ehgóó yiidaał dooleeł.27

Diyingo Ii’sizíinii t’áá aaníínii haa yit’éhígíí nihił iishjąą áyiiłaago, hashó’ó bik’i’didiit’įįłgo nihe’ iina’ ádiilnííł. Náasdi, díí na’nitin ádaat’eii bik’eh dahiniináago, éí t’áá aníínii nihił éíhózin át’é dooleeł.28

Binahjį́’ hane’ígíí, éí asésííh ákó doo yá’áshxǫ́ǫgóó íísdzaa’ígíí baa shíni’. Ndi sodiiszin, Diyin God bizaad yííłta’, dóó Jesus Christ yinishdlą́ągo, ádaaná’ookąąh bee na’nitin shił iishjąą ályaa.29 T’áá ádaaná’ooshkąąhgo hoolzhish, áko ádaaná’ookąąh t’áá yéigo bik’i’diisht’įįh. Diyin God dóó BiYe’ t’áá yéigo baa ahééhniizį́į́’. K’ad shił bééhózin ajiisíihgo Jesus Christ binahjį’ haańdít’ááh, háálá t’áá ákwííjį ádaaná’ooshkąąhgo shik’ihojisdlí’ígíí t’áá aníi.30

T’áá Aaníinii T’ahdoo Hol’Ííshją́ą́ Álnééhgo Diyin God T’ahdii Joodlą́ą Dooleeł.

Áko, t’áá aaníinii t’áá íiyisíí bíká’ádeit’į́ ndi t’ahdoo nihił ííshją́ą́ alnééhgo haa dadiinííł? Nihaa a’áh nisin ła’ laanaa daniidzin ndi ’t’ahdoo nihich’į’ éédahoozįįh da.

Diyin Bóhólníihii Joseph Smith neneezt’ą́ą́’, “T’áadoo baa yaniłt’i’í kʼad niizį́į́’go índa t’áá ałtsoní nił ííshją́ą́ ádeeshłííł … át’éhígíí bidadéét’í’ii” (Doctrine and Covenants 10:37).

Dóó Emma Smith, hazhó’ó bił hóóne’, “T’áadoo saad hóníłóoní t’áá le’é tahdoo yiił ts’ehígíí biniinaa, háálá éí ni dóó nihookaa’ bits’ą́ą́ jį’ kóólzin, éí ééhózin náasdi baa hoolzhiizhgo bééhódoozį́į́ł” (Doctrine and Covenants 25:4).

Shí’ałdó’ na’ídíkid shijéí nayiiłná éí bąą shich’į́’ ééhódoozį́į́ł biká asht’į́. T’óó ahayóí ach’į́’náháne’ shódaozt’e’; ła’ éí t’áhdoo da.31 Hada’íínííłníígo—Diyin God bił ééhózin bada’ííníidłíígo dóó bi’ayói’ó’óoní’, Bibee haz’áanii bik’eh dahwiinííl’į́į’go, dóó nihił bééhózinígíí bada’ííníídłíigo—nihiká analwo’go hodéezyéél bik’ídiikah t’áá aaníinii bidadiit’í’ii ałtso nihił ííshjąą áyiilaajį’.32 binahjį’

Na’nitin dóó Bee Haz’áanii Bik’idiitįįh

T’áá aaníinii hadiit’į́į́’go, na’nitin dóó beehaz’áanii ał’ąą át’éhígíí éí bik’ididiitį́į́ł éí bee nahaldoh. Na’nitin éí hool’áágóó t’áá aaníinii yaa halne’, Diyin Danilíinii ádaat’éi, yisdá’ná’iildééh beehoot’ááł, dóó Jesus Christ ti’hooznii’go nihá niná’nídlahígíí ałdó. Nihitahgóó ádahooníłígíí bik’ehgo na’nitin choo’į́ beehaz’áanii bik’ehgo. Beehaz’áanii t’áá ákónéehee éí bik’ehgo Sodizin chodeil’į́ éí bee hasht’edít’é.

Na’nitin éí ts’ídí doo łahgo ánééh da, beehaz’áanii éí t’áá hoolzhishgo łahgo ánáalįįh. Diyin Bóhólníihii Bá yádaałti’ii bina’nitin yik’ehgoo dahoohaa dóó Sodizin bił nahaz’ąągóó bee haz’áanii łahgo ánál’įįh Ba’áłchíní bá.

T’óó bąą yiníígo, łahda bee haz’áanii dóó na’nitin nihił ałtaanínádaaka’. Díí haayit’éego ał’ąą át’éhígíí doo bik’idadiit’įįhgóó, beehaz’áanii łahgo ánál’įįhgo nihił ńdahałąąh, dóó Diyin God biłbééhózinígíí doodaii Diyin yá yádaałti’í binaanish doo nihił ákót’į́ da.33

Hooláágóó T’áá Aaníinii Bee Na’nitin

Diyin God bits’ą́ą́dę́ę́’ t’áá aaníinii shoisíílt’e’go, nihił éédahoozingo háída bee bił hwiilne’ doo.34 Díígi át’éego idahoołaahígíí yahanájago nda’niitin, éí áłchíní bá hołééhozin, doodaii’ t’áá aaníinii nihík’is bee bił ahił dahwiilne’.

Biniiyé ádeet’inígíí éí t’áá aaníinii hazhózhó bee na’niitingo Diyingo Ii’sizíinii be’adziilii oodłą’ yididoolnááłgo bi’diilnih..35 Diyin Bóhólníihii dóó Bá yádaałti’ii bits’ą́ą́dę́ę́’ t’áá bééhózínígo be’diilníílígíí ła’ beenihiłhashne’.36

  1. Yá’ąąshdéé’ Azhé’é dóó Jesus Christ aláahdi íinísin, dóó Bina’nitin ádaat’éii.37

  2. Diyin God bizaad dóó dííshjį́į́góó bá yádaałtí’ii binda’nitin bidadoołkaalgo bee da’nihidziil.38

  3. Na’nitin dikwiidi shį́į́ aláahdi bídahóolníhii bił’ííshją́ą́ ádaalyaa éí bada’íínółí.39

  4. T’óó sha’shinígíí, t’áá hó hóntsékees, doodaii’ bąąhági át’éego ntsáhákees nihits’ą́ąji’ adeiínóhsin.40

  5. T’áá aaníinii daasdzohígíí bee nda’nohtin t’áá éí na’nitin ła’ ahídadéét’í’go dabiyi’. 41

  6. Nda’nohtingo Diyingo Ii’sizíinii bá hosooł’ąągo nihił hólǫ́ǫ ídahooł’aah. 42

  7. Hazhó’ó da’ahidoots’a’go ahiłdahołné áko ayahoołni doo biłhwiidoo’ałda.43

T’áá aaníinii Ayóí’ó’óníigo Bee Yá’áti’

Haa yit’éego t’áá aaníinii bee ńda’níítinígíí ts’ídá bíhólníihgo át’é. Paul ha’íínołní nihidííniid “ayóí’ó’ó’ní bee t’áá aaníinii” baa hadahódzih (see Ephesians 4:14–15). Christ Bi’ayóí’ó’ó’ní bee t’áá aaníinii t’áá háíshį́į́ bee biłhojoolne’go bik’i’hoozhdoodłiiłgo át’é.44

T’áá aaníinii t’áá gééd ayóí’ó’ó’ní bee na’nitingo ałkidjį́’ ntsáhákees, ąąh nahakaad, dóó doo iłhats’íida haleeh. T’áá áko ák’e’edlí dóó ałts’ah’aldah—ałk’i iijah da. Łahjigo éí, ayóí’ó’ó’ní t’áá géédgo t’áá aaníinii doo biyi’í da dóó bee ádínoosééł doo bił naólníída.

T’áá aaníinii dóó ayóí’ó’ó’ní t’áá áłah íiyisii bee nihii sizíinii yee bidziil dooleeł.45 T’áá aaníinii éí na’nitin bííh hólǫ́, bik’ehgo áda’alíínii, dóó bééhaz’áánii bee hooláágóó iiná shóo’t’eeh, t’áá ákohgo ayóí’ó’ó’ní hodiiłnááhgo jiiłtsó’ dóó t’áá aaníinii bik’ehgóó ájiił’į́.

Hooláágóó t’áá aaníinii yee ndashineezt’ą́ą́’ ayóí áda’shó’níígo éí baa’ahéénisingo ahool’á.

Nihonishnííh

Bee nihonishnííh, nihił hashne’ hool’áágóó t’áá aaníinii éí shii’ sizíínii yee niłdzil silį́į́’. Díí jį́ baayááłti’ígíí bik’ehgoo hinishnáago t’áá aaníinii ádaat’éii baa ákoniizį́’.

Diyin God Yá’ąąshdii’ Hólóonii éí nihi Zhé’é nilí éí shiłbééhózin.46 T’áá ałtsoní biłbééhózin,47 ts’ídá aláahdi bidziil,48 dóó t’áá ákogi át’éego ayóí’ánihó’ní.49 Hooláágóó iiná shóodeidíílt’éeł dóó bidaníílt’é dadiidłeełgo nihá yinahaz’ą́.50

Éí bínahast’ą́ąnígíí łahjį, Biye’ ayííł’a’, Jesus Christ , nihíká análwo’ biniiyé.51 Jesus nanhineeztą́ą́’ éí Diyin Azhé’é nihá iinízinígíí ádadiil’nííł52 dóó ayóí’áda’ahííníiní dooleełgo.53 Nda’ ayiilzííhgo nihá niná’ídłá54 dóó Bi’iiná nineediní’ą tsin ałnaosdzo bikáa’jį’.55 Anoneełdę́ę́’ náádiidzá táá’ yiską́ągo.56 Christ binahjį’ dóó Bi’ajooba’, nihido’ náádidíídááł,57 bąąhági át’éi nihańdidoot’ááł,58 dóó nihi dziil dadiidłeeł nihí ch’i’ndahwiináago.59

Ni’ bik’áágóó na’nitin yę́ędą́ą́’, Jesus Bi Sodizin dahyidííłwod.60 Náás hoodeeshzhiizhgo, éí Sodizin łahgo ádzaa, dóó t’áá aaníinii yę́ę́ bił yóó’ahóóyá.61 Jesus Christ Bisodizin dóó na’nitin t’áá aaníinii Bá Yałti’í Joseph Smith binahjį’ ninéédłá .62 Dóó dííshjį́į́góó, Christ t’ahdii Bi Sodizin yilą́ąjį’ sizį́ Bá yádałt’í’í dahinááníí dóó bikee naazíínii binahjį’.63

Shiłbééhózin Christ bich’į́’ nihííkahgo, baa hoolzhiizhgo “hadaalt’é dadíídleeł” (Moroni aní 10:32), “nináneelą́ą́jį’ ilhózhǫ́ bí dooleeł” (Doctrine and Covenants 93:33), dóó “t’áá ałtsoní [éí] Azhé’é bee hólónígíí bí dooleeł” (Doctrine and Covenants 84:38). Dii hoołáágóó t’áá aaníinii ádaat’éi yinishdłą Jesus Christ bízhi’ doolzinii bee ádishní, áamen.

Deizóh

  1. Ninił’į́ ałdó’Psalm 117:2; Doctrine and Covenants 1:39.

  2. “Ła’ doo da’yoodlą́ą da ndi, éí t’áá’aníí yá’át’ééhii dóó bąąhágí at’éi hółǫ́. Ts’ídí t’áá aaníinii hólǫ́ t’áá aaníí—hooláágóó t’áá aaníinii. Dííshjį́į́góó at’í’ał’íinii ła t’áá dikwíí diné biłbééhózin éí háajigo dah’adidoodaał t’áá aaníinii biká” (Russell M. Nelson,“T’áá aaníinii dóó Nanitin T’áá ákogi’ át’éi, dóó Diyingo Ił’iishjąąh Ádaal’íínii ,” Liahona, Nov. 2021, 6).

  3. Ninił’į́ Joseph Smith—Matthew 1:37.

  4. Ninił’į́ Moroni 7:19.

  5. Ninił’į́ 2 Nephi 1:9; Doctrine and Covenants 17:8.

  6. Ninił’į́ Jacob 2:8.

  7. Ninił’į́ Psalm 119:105; 2 Nephi 32:3.

  8. Ninił’į́ John 8:32; Doctrine and Covenants 98:8.

  9. See John 17:17.

  10. Ninił’į́ 2 Nephi 31:20.

  11. Ninił’į́ Doctrine and Covenants 88:11–13; 93:36.

  12. Ninił’į́ John 5:19–20; 7:16; 8:26; 18:37; Moses 1:6.

  13. Ninił’į́ Alma 42:12–26; Doctrine and Covenants 88:41.

  14. Ninił’į́ Moses 1:30–39.

  15. See 2 Nephi 26:24.

  16. See Doctrine and Covenants 82:8–9.

  17. See John 16:13; Jacob 4:13; Moroni 10:5; Doctrine and Covenants 50:14; 75:10; 76:12; 91:4; 124:97.

  18. See Doctrine and Covenants 6:22–23; 8:2–3.

  19. See Jeremiah 1:5, 7; Amos 3:7; Matthew 28:16–20; Moroni 7:31; Doctrine and Covenants 1:38; 21:1–6; 43:1–7. “Diné ła bik’i’hodiinííhgo Diyin God yá halne’ii silį́į́ dóó Diyin God yá yálti’. Diyin God yá halne’ii, éí beehaz’áanii bił hane’, náásgóó ádahodoonįįłígíí da, dóó diyingo bił’ííłshjąą é’eł’į́. Naanish bideet’i’ígíí éí Diyin God yinízinígíí dóó t’áá aaníí t’áá bi’át’į́ éí diné biłhojilne’ dóó ha’át’áo bee Bí’ool’įįł yee naalnishígíí éí ił’ííshjání ajił’į́. Diyin God yá halne’ii bąąhági’ ádaat’éii doo yółdinda dóó náásgóó ádahoonííl t’ah bítséedi yaahalne’. Yá’át’ééhgo iiná yee na’nitin. Łahda, Diyin God yá halne’í diyingo bił ííshjąą’é’él’į́ náásgóó ádahoonííl yaa hadoodzih diné bá yá’át’ééh le’ biniyé. Akondi, tsí’di alááh yee bóhóólnį́į́hígíí éí, Christ yá’ooíínii nilí. Díí jį́įdi ni’bik’áagóó Diyin God Bisodizin yiląąjį́’ sizinígíí éí Diyin God yá halne’ii nilí. Aląąjį’ Naat’áánii dóó Naakits’áadah danilinígíí éí Diyin God yá dahalne’ii, bíł éédahózinii dóó bił’ííshjaa áda’alíínii bá yadadíílnį́į́hii” (Diyin God Bizaad bich’í’, “Prophet,” Gospel Library). Díí bee ádaat’éii bee beedahózinígíí éi Adam bi’iina’ binahjį’ danilį́ (see Moses 6:51–62), Enoch (see Moses 6:26–36), Noah (see Moses 8:19, 23–24), Abraham (see Genesis 12:1–3; Abraham 2:8–9), Moses (see Exodus 3:1–15; Moses 1:1–6, 25–26), Peter (see Matthew 16:13–19), and Joseph Smith (see Doctrine and Covenants 5:6–10; 20:2; 21:4–6).

  20. Ninił’í 2 Timothy 3:16.

  21. Ninił’í John 8:44; 2 Nephi 2:18; Doctrine and Covenants 93:39; Moses 4:4.

  22. Ninił’í 1 Nephi 10:19. President Dallin H. Oaks na’neezt’ąą’: “T’áá ti’ída [Diyin bí] t’áá aaníinii há’dadiit’į́į́’ dóó haishą bitsąądę́ę́’. Sodizin bił nahazą́ą́góó ła’ doo hodilzin da biniyé da doodaii yee bidahólnííh ndahalin ndi éí doo choidiil’įįł da. … Sodizin bee t’áá aaníinii át’éi hadiit’į́įgo, diyingo ádaat’éí bee ha’iilziid dooleeł: sodizin, Diyingo Ii’sizíinii ił’íshjąą i’iłíínii, dóó Diyin God bizaad yiníílta’go dóó díí jį́ Bá dahalne’ii bizaad” (“T’áá aaníinii dóó bee Hoot’ááł,” Liahona, Nov. 2018, 25).

  23. Elder D. Todd Christofferson aní: “Diyin God yikee naazíínii dóó yá’yádałti’íí … Bizaad yee nida’nitin, ndi bolt’ą’go, diné dóó sáanii deiníidłą dóó áłchíní ndi ídahooł’ahgo diyingo bił’íishjąą áda’ałį́į́go baa’ádahayąh sodadilzingo dóó Diyin God Bizaad dayółt’a’. … Jesus Christ bisodizin at’ah danilínígíí Diyin Iisizinii baa dahasyá, éí binahjį́’ Yá’ąąshdę́ę́’ Azhé’é yiłda’ahidiitsa’go hoolzhish. … Sodizinjí at’ah danilínígíí doo t’áá ałtso Sodizin yá’yádałtí’ da doodaii’ na’nitin altso bił béédahózin doo ha’níída ndi t’áá ła’ínizinígo diyingo biká ́’i’doowooł ti’dahoonííhgo dóó bi’iina’ bik’í dahozhdoodłííłgo bá ashja’ dahoolyaa” (“The Doctrine of Christ,” Liahona, May 2012, 89–90, note 2).

  24. Ninił’í 2 Nephi 33:1–2.

  25. Ninił’í Doctrine and Covenants 1:28.

  26. Ninił’į́ Moroni 10:3–5; Doctrine and Covenants 9:7–9; 84:85.

  27. See Doctrine and Covenants 5:35; 63:23; 93:27–28. Azhą́ yéigo ádeiit’į́’ ndi, ła’ tahdii ti’dahwiinįįh Diyingo Iisizíinii nihididołnááł iłí ndi nihi ni’ bąąh ndahaaz’ą́. Yínííł, ádiłni’í’dzííł, dóó ani’ bąądahaz’ą́ adaat’éii biniinaa Diyingo íisizíinii t’ahdoo baa ákoniidzį́h da. Kóhoot’éego, Diyin Bóholníihii bina’nitin t’áá bee dahhinonáá dooleeł nihiłní, áko nihik’ihojishdlí’ dooleeł (see Mosiah 2:41). Bee ák’idahhalt’a’ígíí ła’ hanáádidii’t’į́įł—sin bee hodilzinígíí jiists’ągo—áká’anjilwo’, doodaii tłóó’góó na’adá—Diyingo Iisizíinii bineest’ą’ nihił hóshǫ́ dooleeł (see Galatians 5:22–23) dóó Diyin God hazho’ó béédahodiilzįįł.

    Elder Jeffrey R. Holland aní: “Áko hashdiinííł háida biní doodaii bintséhkees doo ákwe’é’góó nich’į́’ bá háchį́’go doodaii ayóí’íínínígíí ła’? T’áá ałtso biláahdi, éí Yá’ąąshdę́ę́’ ní Zhé’é ts’ídí t’áá yinídłą baa yoonééh lágo, éí ayóí’ánó’ní biki’diit’įįhígíí bíláhdi. … T’áá shiidąądii-nidaskáago choodaa’ínígíí biká ant’í ni’oodłą bee éí Diyin Bóhólníihii Bi’sizíinii ni’iina’ bii’hólǫǫ doo. Haishį́į́ niih sizíinii yá’át’ééh dooleeł danizingo át’ah naa’ádahalyanígíí binda’nitin ha’nt’į́. Diyin God bi’adziilii bee sohodizin yiníkeed dóó díiníssin. Bááh dóó tó choineel’́įįh táá’akwii Daḿoo, dóó hadaałt’éii yee hadoodzį́į́’ yą́ą ada’íínołí éí Jesus Christ nihá ti’hooznįį’go niha niná’ídła’. Álílee deinohdlą́. Lą’ída yiiłtsą azhą doo hoochį́į́dgo ha’ahóní biłyoo’ahooya nahalin ha’ní ndi. Ha’joolníigo ts’ídá doo ádįįh da” (“Łeets’aa sits’iłígíí nahalingo,” Liahona, Nov. 2013, 40–41).

  28. Ninił’į́ John 7:17; Alma 32:26–34. Baaholzhiizhgo, Diyin God t’áá aaníinii bił béédahodoozį́į́ł niho’ní “dasdzoh bit’ah hoolzhishgo, beehazáanii ałk’ee sinil,” ałtso bik’i’dadiitąąjį́’ (noł’į́ Proverbs 28:5; 2 Nephi 28:30; Doctrine and Covenants 88:67; 93:28).

  29. Ninił’į́ 1 John 1:9–10; 2:1–2.

  30. President Russell M. Nelson na’neeztąą’: “Doo nááná łá aláahdi bee ak’ihaldoohda, ayóo ádeiha’jólní, doodaii bee yá’át’ééhgo nihe’iina’ bee naas deit’ée, éí ́t’áá’ákwíí’jį́ ádaaná’iikąągo. Bąąhágí ’át’éii aąndit’áá doo t’ah łahádí bee hoo’ah da; éí t’áá bił ahééhwiilzhíísh. Éí bee iłhózhǫ́ dóó hání bił hodeesyééł. Oodla’ bił go, Jesus Christ t’i’hoozniigo niná’í idlá éí bi’adziil nihíł hółǫ́” (“Hazhó’ó hiníínaa dooleeł dóó Hódzą́ągo Iiná Biiníígha,” Liahona, May 2019, 67).

  31. Diyin God hooláágóó t’áá aaníinii ła’ doo nihił iishjąą íileeh da éí biniinaa’ígíí doo t’áá át’é shiIbééhózin da, ndi Elder Orson F. Whitney ání: “Doo ajiiłts’ąąda ndi ajoodlą́ągo akihojisłįį’ át’é, haala hwe’oodlą’ chijoolį́į́go hwii’sizíinii dinoyeeł, éí ayóo át’é ła’ ni’ bikaagóó diné bi’iiná yee iidoolííł; ił ééhózin, oodłą iidoolnah, doo chíyooł’į́į́góó, áko doo yee ádinoyeełda. Ił ééhózin adziil át’é; dóó t’áá ałtsoní ił’ííshjąą ádadoonííl baa da hoolzhiishgo. Ndi t’áadoo áajį’ iiłkaahí hojíyą́ądgo—ééhoozį́į́h t’áá bit’a’yileeh—baa hast’i’ díí t’áá áłah naas oodaał dóó iłhózhǫ́ yiłchxǫǫh” (“Jesus Christ dolzinígíí,” Improvement Era, Jan. 1926, 222; ałdo nil’í Liahona, Dec. 2003, 14–15).

  32. Ninił’į́ Doctrine and Covenants 76:5–10. Diyin Bóhólníihii ałdo Hyrum Smith neenęęz t’ąą’ “Shizaad bee nidíníí’t’įįłígíį́ t’áadoo biká ant’iní, ndi shizaad áłtsé shóolt’eeh. … Áhodiinilzéé’ [dóó] shizaad bíhooł’aah” (Doctrine and Covenants 11:21–22). Diyin God yá halne’ii Alma na’ádíílkidgo t’áadoo bich’į́’ ééhoozį́į́da éí yaahalne’: “Díí nidanitłago na’idiikid t’áhdóó shil ííshjąą’ álnéehda; áko t’oo áhsist’įįd” (Alma 37:11). Biye’ Corianton ałdo neeneezt’ąą “lą’í nidanitłahgo na’idiikid t’áhdoo iishjąą’ álnééh da, éí doo biłbééhózinída t’áá hashó’ó Diyin God t’áábí t’éiyá” (Alma 40:3). Dii Nephi haa’dziihígíí ałdó bee ha’íinishní éí nabidííkidgo nát’ąą’ yee hadoozihígíí doo bił bééhózingo ádííniid: “Shił bééhózingo [Diyin God] ba’áłchíní ayóí’ayó’ní; ákondi, doo t’áá ałtsoní biki’diisht’į́da” (1 Nephi 11:17).

  33. Ákot’éego, dine’é bee’éda’él’į́ doo Diyin God bina’nitin doodai yee haz’áánii át’éeda. Éí t’áá ákonééhii dooleeł Sodizinjí na’nitin dóó beehoot’ááłji łahdoo yee nihíka análwo’go, ndi nihiih sizíinii dinoyééł yą́ą yidinoołtła doo t’áá aaníinii bee hadadilyaagóó. Łą’́í ida’óol’įįł doo nanitin bee bidziilgo íidoolííłda éí nihi ts’ąąji’ kwiil’íí dooleeł éí Jesus Christ yiniidłąągo nihi’ oodłą doo bee anooséélda doodaii hool’áágóó iiná biká ít’į́įgo doo nihíká ádoolwoł da.

  34. See Doctrine and Covenants 15:5; 88:77–78.

  35. See Doctrine and Covenants 50:21–23.

  36. Nahat’á’ nidahasdzo bii’dę́ę́’ “Na’nitin Bee Hadaałt’éego Óólzin,” éí Aląąjį́ Naat’anii dóó Naakits’aadah danilinígíí Atsa’ biyaazh 2023 yiha’go yee lą́ da’aslį́.

  37. See 1 Nephi 15:14. Diyin Bóhólníihii Bá nidaal’a’í iiłní t’áadoo oodłą’ bii’ dę́ę́’ nts’ahákees, doodaii nahat’á t’áá éí t’éiyá danółíní , éí doo Bina’nitin bijéí’ át’éeda: “Áádóó nts’ahákees t’áadoo baayałt’i’í, ndi Bąąhági’át’éi naagóó ádaałeeh, aandit’áá tó bee ałzį́į́h, dóó Yisda’iiníiłii woodłą éí baa yałtį́, dóó kǫ’ bee alzį́į́h, aoo’ Diyin Iisizíinii ałdó” (Doctrine and Covenants 19:31).

    Elder Neil L. Andersen yaa halne’: “Jesus Christ bich’į́’ dado’įį’ dóó Bi’iina’ nineídiit’ąągo niha nina’ i’dláhígíí baa ahéé dadiníidzį́į́ł. T’áá nihi ni’oodlą’ baa dahólne’ éí t’áá áko baa yeelti’go doodaii háída yaants’ékeesígíí da’. Baa yeelti’ígíí éí bił danihighanígíí, doodaii bił nideelnishígíí doodaii Diyin Bighan da, dóó nida’níít’ąą’ígíí, t’áá altsoní … dóó Bóhólníihii Jesus Christ“ (“Christ baa ya’tí’,” Liahona, Nov. 2020, 89–90).

  38. See Doctrine and Covenants 28:2–3, 8. Diyin God yá yałti’í Alma aní na’nitiní danołį́nígíí “yee na’neeztąąnę́ę́ t’éiyá bee nida’notin, dóó Diyin God yá yádałti’í yaa hadahasdzíí’ígíí yę́ę t’éiyá” (Mosiah 18:19).

    President Henry B. Eyring kodííniid, “Sodizin ayisii bee na’nitinígíí éí Diyin God ayisii t’áá bi Bizaad dóó Diyin yá’yádałti’í yee nida’nitinígíí ádaat’e, éí ndadinot’ííłgo bee baa dahasyá” (“Diyin Bóhólníihii Da’neest’ą Lą’ígo iidoolííł” [Diyin yá’yadaałti’í, bił e’e’aahgo áłah aleeh Feb. 6, 1998], in Teaching Seminary: Preservice Readings [2004], 96).

    Elder D. Todd Christofferson bi’́oodłą yee haadzííh éí “díí jį́ Sodizin biyi, ałkidaa yę́ę́gí’ át’ao, Christ bina’nitin ha’át’ééhgo doodaii bitsáh ałdah hasht’ei neehgo diyingo iłiishją é’élį́ bee Diyin Bóhólníihii bá naazíínii yiyiisííh” (“Christ bina’nitin,” 86).

  39. Ninił’į́ 2 Corinthians 13:1; 2 Nephi 11:3; Ether 5:4; Doctrine and Covenants 6:28. Elder Neil L. Andersen ha’íísid: “Ła’ bi’oodłą’ yaanda’ídiłkidgo éí ałkidą́ą́’ Sodizinjí aląąjį́ naazinę́ę́ ła’ hane’ ádayiiłaa éí dííjį́į́di na’nitinígíí doo bił áhiiłt’ée da. Beehaz’áánii áyissí bóhólníigo Sodizinjį́ na’nitin binahjį́ hasht’edité. Alą́ąjį́ naat’áanii ashdla’áadah yilt’éego dóó Naakits’áadah danilinígíí na’nitin yaadahalne’. Doo nanil’inda beeha’oodzíi’ígíí nidahásdzógo saad dahnaazjaa’ bit’ahgóó. T’áá aaníí át’éi binahji ádaalyaa t’áá’aghąą’ lą’í yee nda’nit’in. Nihi na’nitin dóó nantła’goo shoidoot’éeł.” (“Ni’oodłą naalkaah,” Liahona, Nov. 2012, 41).

    Elder D. Todd Christofferson t’áá ákot’áo na’neezt’ąą: “Éí ts’ídí bééhániih dooleeł Sodizinji bidahoolníihii, ngháidę́ę́’ doodaii dííjį́di, yee hadahadzííhígíí doo t’áá áłtso Diyin God biná’nitin ádaat’ée da . Da’níłts’ą́ą́góó bik’idadiit’́į́į́h Sodizinjí alą́ąjį’ bídahólnííhii t’áá ła’í łahdilt’éhégo haadzíígo, t’áá bi áda’aníí dooleeł, azhą’ hótsaago, nahat’á bee ndi, doo bóhólníihii at’éeda doodaii t’áá át’e Sodizinjí bá ha’oodziida” (“Christ bina’nitin ,” 88).

  40. Ninił’į́ 3 Nephi 11:32, 40. President Gordon B. Hinckley adiinįįd: “Baa hanasdzí ts’ídá baahast’i’ na’nitin t’áá aaníinii hadaałt’é oolzin. … Díí baa shíni’. Bee na’nitin t’ídigo łahgo alį́į́go nts’aa yileeh dóó doo yá’áshxóonii yooch’iid yileeh” (Teachings of Gordon B. Hinckley [1997], 620).

    President Dallin H. Oaks baa ákohwiindzin yaa haadzíí’ “Diyin God yá’yáłti’í bina’nitin ła’ diné saad yit’ada’yiilááh dóó nidaha’áií yee da’oołchį́į́d doodaii yee da atį́ biniyá. … Diyin yá halne’ii bizaad naagiz biniyé áhat’į́į́go ndanil’in, nidaha’áii bá, dóó beeso bee da’at’į́’ ádaat’éii, ch’eehnda’ni’aah Diyin yá yálti’í, t’áadoo bikee’ nisooziní da ha’ní” (“Bee Nihi dziil Yęę Nihi Chxǫǫh” [Brigham Young University fireside, June 7, 1992], 7, speeches.byu.edu).

    President Henry B. Eyring cautioned: “Na’nitin bidziił yileeh Diyingo Iisizíinii t’áá aanii át’é níigo. … Diyingo Iisizíinii biká chooda’iil’į́, baa siiti’ dóó hazhó’ó t’áá aaníinii bee na’niitin bi’áá éí dooda. Diyingo Iisizíinii T’áá aaníinii Yaa Halne’. T’óó bik’ijį́’ígíí dóó t’áá nihí bikidiit’į́į́hígíí naahjį́ hwíínį́į́lzingo Bił bééhózinígíí yee nihiłhalne. Ákojit’į́į́go t’áá nantła’go’át’é. … T’áá ha’atishį́į́ ániidígíí bidiníisht’a doodaii baa honíini’ígíí jiníízį́į́h. Ndi Diyingo Iisizíinii bí’jiłní nihiká analwo’ii bił hazhó’ó t’áá aaníinii bee ndí’níít’įįł. T’oo kasidąą yooch’iid bee nizhdí’nǫot’į́į́łgo ła ayóo bee bits’ąąjį ájiił’į́ áko hana’nitin t’áá bééhózinígo ájósin dooleeł. Ahast’í’ shoidoot’eełgo éí t’áá bééhóziní bee, dóó t’įdígo doo bééhózį́į́ da” (“Adziilii bee Na’nitin ,” Liahona, July 1999, 86).

    Elder Dale G. Renlund na’neezt’ąą: “T’áá íiyisíí ak’idiit’įįh biká iit’į́į́go nihí’ sizíinii yee dinoosééł, ndi t’áá shǫǫdi ádaa’ádahółyą. Ntsáhákees éí diyingo iłííshjąą’ é’eł’į́įnii doo bił ałnádoolnił da. T’oo sha’shingo éí doo bee diyin k’ehgo íhoo’aah da ndi na’ni’ah dóó t’áá íídą́ą́’ hoł’íishjąą ályaa yę́ę yits’ą́ąjį’ áhon’a’” (“Diníyingo Ánít’é dóó Hool’áágóó náh’ahóót’į́’,” Liahona, May 2022, 70).

  41. Ninił’į́ Matthew 23:23. President Joseph F. Smith anihiłní’: “Ts’ídá doo hojíyąąda dooleeł na’nitin t’áá’aníinii bit’ąjíiláhgo áádóó éí t’áá át’é át’éiigo chijoołį́į́ dooleeł. … Christ bisodizin t’áá ałtso bee nihił’ííshjaą ádaalyaa’ígíí t’áá ákónééhii dóó binahjį’ yisdá’ná’iildéé.” Ła yaanáá halne’: “Doo yá’át’ééhgo bééhazą́ da doodaii doo yá’áshooda na’nitin ałtsáhjiinį́į́go, t’áá aaníinii na’nitin t’áá ła’í ndi naajį́ kól’į́į́hgo, honeeni biniyéh, dóó bee naas oodááł dóó bee yisdándiidááł dóó bee naas adoodaałgo. … T’áá ałtso ayissii t’áá ákonéehee” (Gospel Doctrine, 5th ed. [1939], 122).

    Elder Neal A. Maxwell explained: “Na’nitin bee’átdaat’éii … ahídadiit’í’go ádaalyaa. Alts’ą́ą́hdahanilgo doodaii t’áá sahdii nihinílgo, diné yahadahadziigo dóó choodayółį́į́go t’óó yee tsi’didookah. Ayóí’ó’ó’ní éí Diyin God bibeehazáanii tsosts’id góne’ígíí doo bee naalkahgóó, t’oo at’iis bee tsi’na’aldeehígi át’ée dooleeł. Ashdla gone’ Diyin God bibeehazáanii aní hashchíinii alááh hołnilį́įgo, bééhazáánii’ígíí áłtséhígíí doo binahjį’ naalkaahgóó, hashchį́įnii bik’ehgóó ájit’į́į́ dooleeł bąąhági át’į́į ndi, áko Diyin God jígo aláah bik’eh hoolzin. … Háni hasht’e’dít’éi ndi Diyingo Iisizíinii hodíiłnááhgo łahda bik’i’ ashchx’íihgo hojishkee,’ [Doctrine and Covenants 121:43]” (“Noł’į́, anaa áłah nilí,” Ensign, May 1993, 78–79).

    President Marion G. Romney na’neezt’ąą’, “[Diyin God Bizaad] ééhódoozį́į́l biniyéh ha’at’įįh Jesus yee na’nitin bikáh’áhat’į́įgo éí łahgo ánoolnin doodaii t’ahbit’seedi bee nida hast’ąą nanitin bitsááhadłaa doolchxoołgo .” (“Hane’ Ndahasdzo Ayóo da’ilįįnii,” Ensign, Sept. 1980, 3).

  42. Ninił’į́ 1 Corinthians 2:4; Moroni 6:9. Elder Jeffrey R. Holland aní t’áá ayisíí Jesus Christ bina’nitin diyingo aki’diit’ííh dóó Diyingo Iisizíinii bi’edziil binahjį’ bee nda’ahinį́į́tin dooleeł: “Diyin Bóhólníihii tsidí doo kot’éego BiSodizin at’ah danilinígíí yee náyoskąąd, éí lą Diyingo Iisizíinii bee nida’not’in, t’áá bí ndi’noot’į́į́łgo abi’dool’a’. Da’ Diyin God bina’nitin’ish ’t’áá aaníinii Diyingo Ii’sizíinii bee nda’niitin? Na’ádííłkid. Doodaii łahgo át’áó daatsí bee ndaníítin? Dóó naaná łahgo át’áo ladąą, éi doo Diyin God bik’ehgo át’éeda nihiłí [Doctrine and Covenants 50:14, 17–18]. … Hool’áágóó íhoo’aa doo adoonííłda Ya’ąąshdę́ę́ Diyingo Ii’sizíínii na’iiłnááhnii t’áá bidingo. … Át’ah danilínígíí díí yikah laanaa danízin. … Bi’oodłą’ dabibidziilgo deenizin dóó bee bida’óodłą’ ániidí áńdoolnííł danízin. Kohdeenizin, ahiináádzogo, Diyin God bizaad yá’á’t’é’éhii yee hwiida dooleeł, yáhąąshdę́ę́’ álííl yee bidziil ndadoodleeł danizin” (“Na’nitin’í Diyin God yitsąą’dę́ę́’ niyá Niyá,” Ensign, May 1998, 26).

  43. Ninił’į́ Alma 13:23. Yá’ąshdę́ę́ Nihi Zhé’é yaa halne’, President Russell M. Nelson yá halne’ii bi’oodlą’ yee ání “Doo nantła’góó hołhałne’, hodéezyeelgo, dóó ts’ídí bééhózinígo doo láhdó ch’eeh jididootsįįłda.” (“Dii Ts’į́,” Liahona, May 2020, 89).

  44. Ninił’į́ Psalm 26:3; Romans 13:10; 1 Corinthians 13:1–8; 1 John 3:18.

  45. Ninił’į́ Psalm 40:11

  46. Ninił’į́ Romans 8:16

  47. Ninił’į́ 1 Samuel 2:3Matthew 6:82 Nephi 2:249:20.

  48. Ninił’į́ Genesis 17:1Jeremiah 32:171 Nephi 7:12Alma 26:35.

  49. See Jeremiah 31:3; 1 John 4:7–10; Alma 26:37.

  50. See 2 Nephi 9; Doctrine and Covenants 20:17–31; Moses 6:52–62.

  51. See John 3:16; 1 John 4:9–10.

  52. See John 8:29; 3 Nephi 27:13.

  53. See John 15:12; 1 John 3:11.

  54. See Luke 22:39–46.

  55. See John 19:16–30.

  56. See John 20:1–18.

  57. See 1 Corinthians 15:20–22; Mosiah 15:20–24; 16:7–9; Doctrine and Covenants 76:16–17.

  58. See Acts 11:17–18; 1 Timothy 1:14–16; Alma 34:8–10; Moroni 6:2–3, 8; Doctrine and Covenants 19:13–19.

  59. See Matthew 11:28–30; 2 Corinthians 12:7–10; Philippians 4:13; Alma 26:11–13.

  60. See Matthew 16:18–19; Ephesians 2:20.

  61. See Matthew 24:24; Acts 20:28–30.

  62. See Doctrine and Covenants 20:1–4; 21:1–7; 27:12; 110; 135:3; Joseph Smith—History 1:1–20.

  63. See Doctrine and Covenants 1:14, 38; 43:1–7; 107:91–92.

Béé’ídlééh