“Ch’anch’o chexwanq, ut chenaw naq laa’in li Dios”
Naru toowanq chi ch’anch’o ut taqanaw naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an qaKolonel.
Toje’, sa’ xkutankil naq eb’ li neke’puktesin esil xe’ru chirula’aninkil jun ak’ santil ochoch, laa’in xink’am xb’e jun ch’uut aj puktesihom esil chiru li santil ochoch a’an. Xinch’olob’ k’a’ru aj-e li santil ochoch sa’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, ut xinsumeheb’ lix k’iila patz’om.
Naq maji’ noko’ok sa’ li choxahil na’ajej, xinch’olob’ naq li na’ajej a’an sa’ li rochoch li Qaawa’ nareetali lix tuqtuukilal ut lix ch’ina-usal li qachoxahil ochoch b’ar wi’ naru toosutq’iiq chirix li yu’am a’in. Xinye reheb’ li ula’ naq ink’a’ too’aatinaq sa’ li choxahil na’ajej, a’ut chi sa inch’ool tinsumeheb’ lix patz’om chirix naq toowulaq sa’ li na’ajej jun chik sa’ li qab’e.
Chirix naq xoo’el sa’ li choxahil na’ajej ut naq yooko chi xaqliik wi’chik, xinpatz’ reheb’ li ula’ ma wankeb’ xna’leb’ te’raj xwotzb’al. Jun reheb’ laj puktesihom esil kixye chi toch’b’il xch’ool, “Maajun wa innumishom li xinnumsi anajwan. Moko xinnaw ta naq wan jun na’ajej sa’ li ruchich’och’ q’axal ch’anch’o jo’ a’an; sa’ inch’ool naq moko natawman ta li ch’anch’ookilal a’an.”
Xtoch’e’ li waam xb’aan lix anchalil ut lix saqalil ru li raatin a’an. Ut li raatin laj puktesihom esil naxk’ut xyaalal jun xcha’al li ch’anch’ookilal li nim xwankil—xq’axb’al ru ut xramb’al li choqink wan chiqasutam.
Moqon, naq nink’oxla li raatin laj puketsihom esil ut lix laatz’al ru li yu’am anajwan—li k’a’ru nalaatz’an, li nachoqin, li na’ajtesin, ut li najalb’ehin re li qak’a’uxl—kichal sa’ ink’a’uxl jun raqal re li loq’laj hu: “Ch’anch’o chexwanq, ut chenaw naq laa’in li Dios.”
Nintz’aama naq li Santil Musiq’ej tixkutanob’resi qak’a’uxl naq naqatz’il rix jun ch’anch’ookilal q’axal taqenaq ut sant sa’ li qayu’am—jun musiq’ejil ch’anch’ookilal sa’ aamej li nokoxtenq’a chixnawb’al ut chixjultikankil naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an qaKolonel. Li nimla usilal a’in nak’ehe’ re chixjunileb’ li komon re li Iglees li neke’xyal xq’e sa’ tiikilal chi wulak choq’ “lix tenamit li Qaawaʼ re li sumwank.”
Ch’anch’o chexwanq
Sa’ 1833, eb’ laj santil paab’anel aran Misuri yookebʼ chixnumsinkil nimla rahobʼtesiik. Ebʼ li chʼuut aj rahobʼtesinel keʼralinasihebʼ chaq saʼ li rochochebʼ saʼ li condado Jackson, ut wankebʼ li komon li keʼxsikʼ xkʼojobʼankil ribʼ saʼebʼ li condado chixsutamebʼ. Aʼut toj keʼtaaqeek xbʼaaneb’ li neke’rahob’tesink, ut kiyeechi’iik li kamk sa’ xb’eenebʼ naabʼal. Saʼ xyi li chʼaʼajkilal aʼin, li Qaawa’ kixk’utb’esi li na’leb’ a’in chiru li profeet aj Jose Smith naq wan aran Kirtland, Ohio:
“Joʼkan ut, chikʼojobʼaaq eechʼool chirix Sion; xbʼaan naq chixjunil li tzʼejwalej wan saʼ wuqʼ; chʼanchʼo chexwanq, ut chenaw naq laaʼin li Dios.”
Nink’oxla naq lix taqlahom li Qaawa’ naq “ch’anch’o chexwanq” ink’a’ yoo chi aatinak ka’ajwi’ chirix li wank chi ch’anch’o malaj xaqxo. Li rajom a’an naq taajultiko’q a’an qe ut naq taqakanab’ qib’ sa’ ruq’ a’an ut lix wankil “saʼ chixjunil hoonal, ut saʼ chixjunil li kʼaʼaq re ru, ut saʼ chixjunil li naʼajej toowanq wiʼ.” Jo’kan ut naq “ch’anch’o chexwanq” maare naxjultika qe naq junelik taqak’e reetal naq li Kolonel a’an li yo’leb’aal re musiq’ejil ch’anch’ookilal re aamej li naxk’e qametz’ew ut nokoxtenq’a chixq’axb’al ru li k’a’ru ch’a’aj.
Chexkab’laq saʼ xbʼeen li saqoonaq
Li tz’aqal paab’aal junelik jayalinb’il rik’in li Qaawa’ Jesukristo—rik’in a’an jo’ lix Santil Alal Junaj Chiribʼil li Junelik Yuwa’b’ej ut rik’in li k’anjel aj tojol-ix li kixb’aanu.
“Xbʼaan naq aʼan xsume ru li rajom li chaqʼrabʼ, ut nareechani chixjunilebʼ li nekeʼpaabʼank re; ut ebʼ li nekeʼpaabʼank re, teʼjiloq rikʼin chixjunil li kʼaʼru us; joʼkan naq aʼan naʼaatinak re xbʼaanunkil ruuchilebʼ li ralal xkʼajolebʼ li winq.”
Li Jesukristo a’an aj Tojol qix, aj Bʼaanunel quuchil, ut aj Aatinanel chiqix chiru li Junelik Yuwa’b’ej, ut li saqoonaq tento taqakab’la wi’ lix musiq’ejil k’ub’elal li qayu’am.
Laj Helaman kixye, “Chijultikoʼq, chijultikoʼq eere naq aʼ saʼ xbʼeen lix saqoonaq laj Tojol qix, aʼan li Kristo, li Ralal li Dios, naq tento teekʼe eekʼojobʼankil; re naq joʼqʼe tixtaqla laj tza lix kawil iqʼ, relik chi yaal, lix tzimaj saʼ li sut iqʼ, relik chi yaal, naq chixjunil lix saqbʼach ut lix kawil kaq-sut-iqʼ taatenoq saʼ eebʼeen, maakʼaʼaq xwankil chekelonkil taqʼa saʼ li jul re rahilal ut rahil chʼoolejil li maakʼaʼ rosoʼjik, saʼ xkʼabʼaʼ li saqoonaq li kabʼlanbʼilex wiʼ, aʼan jun kʼojlebʼaal chʼolchʼo ru, jun kʼojlebʼaal bʼar wiʼ wi teʼkabʼlaq li winq saʼ xbʼeen inkʼaʼ taaruuq teʼtʼaneʼq.”
Li reetalil li Kristo jo’ li “saqoonaq” tento taqakab’la wi’ lix k’ub’elal li qayu’am a’an naxk’ut jun nimla na’leb’. K’ehomaq reetal naq sa’ li raqal a’in, li Kolonel maawa’ a’an li k’ub’elal. Tijb’ilo b’an chixkab’lankil li qamusiq’ejil k’ub’elal sa’ xb’een a’an.
Li k’ub’elal a’an xcha’al li kab’l li naxjunaji rib’ rik’in li ch’och’. Jun kawil k’ub’elal nakolok-ix chiruheb’ li kaq-sut-iq’, li hiik, ut li k’a’ru chik nasachok chi kaw. Jun chaab’il k’ub’elal naxjek’i ajwi’ raalil li kab’l chiru jun na’ajej re naq ink’a’ taa’aalob’resiiq li ch’och’ wan chirub’el, ut naxheleb’ li na’ajej re naq sa sa li kab’lak.
Li kawil ut chaab’il junajiik rik’in li ch’och’ ut li k’ub’elal a’an aajel ru re naq li kab’l taakanaaq chi xaqxo chiru naab’al li hoonal. Ut wan naq sa’ li kab’lak, neke’oksiman li k’ojleb’ ut li b’arb’ookil ch’iich’ re xjunajinkil li k’ub’elal rik’in li kawil saqoonaq, a’an li pekil ch’och’ kaw rib’ li natawman chirub’el li ch’och’ ut li kok’ pek.
Chanchan a’an, lix k’ub’elal li qayu’am tento tixtaw xjunajinkil rik’in lix saqoonaq li Kristo re naq tooxaqliiq chi kaw ut ink’a’ too’eek’anq. Eb’ li santil sumwank ut k’ojob’anb’il k’anjel re lix evangelio li Kolonel naru neke’juntaq’eetaman rik’ineb’ li k’ojleb’ ut li b’arb’ookil ch’iich’ li neke’oksiman re xjunajinkil li kab’l rik’in li saqoonaq. Yalaq jo’q’e neke’qak’ul, neke’qatz’il rix, neke’qajultika, ut neke’qa’ak’ob’resi li santil sumwank sa’ tiikilal, li qamusiq’ejil k’ojleb’ naxaqab’aak wi’chik chi kaw sa’ lix “saqoonaq” li Jesukristo.
“Joʼkan ut, ani napaabʼank re li Dios, taaruuq tixyoʼoni chi chʼolchʼo xchʼool jun ruchichʼochʼ li chaabʼil wiʼchik; relik chi yaal, jun naʼajej saʼ xnim uqʼ li Dios, ut nachal aʼ yoʼonink aʼan xbʼaan paabʼaal, naxkʼe jun xaqlebʼ choqʼ re li raamebʼ li winq, rikʼin wiʼ teʼwanq chi chapcho, xaqxooqebʼ junelik, numtajenaq junelik li chaabʼil kʼanjel rikʼinebʼ, kʼambʼilebʼ chixnimankil xloqʼal li Dios.”
Chi k’ihob’resinb’il ut chi kok’ aj xsa’ chik, “chirix xnumikebʼ li kutan,” “li saq ruhil naʼlebʼ narutzʼuʼuji rajlal li qakʼoxlahom,” ut “naniman xmetzʼew lix kawilal qachʼool chiru li Dios,” ut “li Santil Musiqʼej nokorochb’eeni rajlal.” Nokok’ojob’aak, nokoxe’eniik, nokoxaqab’aak, ut nokokawresiik. Naq kab’lanb’il lix k’ub’elal li qayu’am sa’ xb’een li Kolonel, noko’osob’tesiik chi “wank chi ch’anch’o”—xnawb’al rik’in li Musiq’ej naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an qaKolonel.
Santil hoonal, santil na’ajej, ut li junkab’al
Li Dios naxk’eheb’ li santil hoonal jo’eb’ ajwi’ li santil na’ajej re qatenq’ankil chixnumsinkil ut chi tzolok chirix li ch’anch’ookilal a’in sa’ li qaam.
Qayehaq, li hilob’aal kutan a’an re li Dios, jun santil hoonal q’axtesinb’il re xjultikankil ut xloq’oninkil li Yuwa’b’ej sa’ xk’ab’a’ li Ralal, re tz’aqonk sa’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil, ut re xk’ulb’al ut x’ak’oxb’resinkileb’ li santil sumwank. Rajlal xamaan naqaloq’oni li Qaawa’ naq nokotzolok jo’ junkab’al ut jo’ “rech tenamitileb’ laj santil paab’anel” sa’ li ch’utam re li loq’laj wa’ak ut xkomoneb’ chik li ch’utam. Sa’ li santil kutan a’an, li qak’oxlahom, li qab’aanuhom, ut li qawanjik a’aneb’ eetalil neke’qaq’axtesi re li Dios ut neke’xk’ut xyaalal li qarahom choq’ re. Rajlal domingo, wi taqaj, naru toowanq chi ch’anch’o ut taqanaw naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an qaKolonel.
Jun xcha’al li loq’onink sa’ li hilob’aal kutan li jwal nim xwankil a’an li “xik saʼ rochochil li tijok ut xqʼaxtesinkil li qaloqʼlaj kʼanjel chiru lix santil kutan [li Qaawa’].” Eb’ li “rochochil li tijok” nokoch’utla wi’ sa’ li hilob’aal kutan a’aneb’ li ch’utleb’aal kab’l ut xkomon chik li k’ulub’anb’il na’ajej—a’aneb’ santil na’ajej re oxloq’ink, loq’onink, ut tzolok. Eb’ li ch’utleb’aal kab’l ut li na’ajej q’axtesinb’ileb’ xb’aan lix wankil li tijonelil jo’ na’ajej b’ar wi’ naru nawan lix Musiq’ li Qaawa’ ut naru neke’k’ame’ li ralal xk’ajol li Dios “chixnawbʼal chirix laj Tojol rixebʼ.” Wi naqaj, naru “toowanq chi ch’anch’o” sa’ li qasantil na’ajej re loq’onink ut taqanaw chi tz’aqal naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an qaKolonel.
Li santil ochoch a’an jun chik li santil na’ajej li q’axtesinb’il choq’ re xloq’oninkil ut k’anjelak chiru li Dios ut xtzolb’aleb’ li junelikil na’leb’. Nokok’oxlak, nokok’anjelak, ut naqatiqib’ qib’ chi jalan sa’ li rochoch li Qaawa’ chiru yalaq b’ar chik nokowan. Sa’ lix santil ochoch, wi naqaj, naru toowanq chi ch’anch’o ut taqanaw naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an qaKolonel.
Lix jolomil ajomeb’ li santil hoonal ut li santil na’ajej junta’qeeteb’: re xjayalinkil rajlal qib’ rik’in li qaChoxahil Yuwa’ ut lix k’uub’anb’il na’leb’, li Qaawa’ Jesukristo ut lix mayej re xtojb’al qix, lix wankilal aj waklesinel li Santil Musiq’ej, ut eb’ li osob’tesiik li neke’chal rik’ineb’ li santil k’ojob’anb’il k’anjel ut sumwank sa’ lix evangelio li Kolonel.
Anajwan ninka’suti jun na’leb’ ak kin’aatinak wi’ junxil. Tento naq li qochoch a’anaq jun santil hoonal jo’ ajwi’ jun santil na’ajej b’ar wi’ neke’ru li kristiaan ut li junkab’al chi “wank chi ch’anch’o” ut chixnawb’al naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an qaKolonel. Li elk sa’ li qochoch re loq’onink sa’ li hilob’aal kutan ut sa’ li rochoch li Qaawa’ aajel ru. A’b’anan, ka’ajwi’ naq nokoq’aj sa’ li qochoch rik’in li musiq’ejil ilob’aal ut kawilal li naqak’ul sa’eb’ li santil na’ajej ut k’anjel a’an, naru naqajayali rajlal qib’ rik’ineb’ lix tz’aqal rajom li yu’am a’in ut nokonumta sa’ xb’een li aaleek li nak’ihan sa’ li qat’anenaqil ruchich’och’.
Li k’a’ru naqak’ul sa’ li hilob’aal kutan, li santil ochoch, ut li qochoch tento tooxkawob’resi rik’in lix wankil li Santil Musiq’ej, rik’in jun sumwanjik kaw chik rib’ rik’in li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej, ut rik’in “tzʼaqal xlemtzʼunkil li yoʼonink” chirixeb’ lix junelikil yeechi’ihom li Dios.
Naq li ochoch ut li Iglees ch’utub’anb’ileb’ sa’ junajil rik’in li Kristo, toj naru nawan li ch’a’ajkilal chiqasutam, a’b’an ink’a’ tooch’a’ajko’q sa’ li qak’a’uxl ut sa’ li qach’ool. Maare taasachq qana’leb’ xb’aan li wanko wi’ ut li qach’a’ajkilal, a’b’an ink’a’ taasachq qayo’onihom. Maare toorahob’tesiiq, a’b’an taqak’e ajwi’ reetal naq maajun wa qajunes wanko. Naru taqak’ul musiq’ejil metz’ew ut tooxaqliiq chi kaw, chi tiik, ut chi ink’a’ too’eek’anq.
Lin yeechi’ihom ut lix nawom inch’ool
Ninnaw naq wi taqakab’la lix k’ub’elal li qayu’am sa’ xb’een lix “saqoonaq” li Jesukristo, naru too’osob’tesiiq xb’aan li Santil Musiq’ej re xk’ulb’al li ch’anch’ookilal sa’ qaam li nokoxtenq’a chixnawb’al ut chixjultikankil naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, naq li Jesukristo a’an qaKolonel, ut naru too’osob’tesiiq re xb’aanunkil ut xq’axb’al ru li k’a’aru ch’a’aj.
Chi sa inch’ool ninch’olob’ xyaalal naq li Dios a’an li qaChoxahil Yuwa’, naq laa’o li ralal xk’ajol, ut naq li Jesukristo a’an aj Tojol qix ut li “saqoonaq” re li qakolb’al. Ninch’olob’ xyaalal a’an sa’ lix loq’laj k’ab’a’ li Jesukristo, amen.