Gugumatua

Peresitedi James E. Faust

iKarua ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada

E dau vakaraitaki na sasaga vagumatua mai vei ira era dau toso tikoga ni sa dredre mai na itosotoso, o ira era sega ni dau soro, ena gauna era sa kaya mai kina na kena vo, “sa sega ni rawa.”

Au gadreva meu kidavaki iratou mai na Veitacini eratou a lesi ka tokoni ena yakavisiga nikua me ratou sa lewena na iMatai kei na iKarua ni Kuoramu ni Vitusagavulu. O ira yadua oqo era tamata vakabauta ka nuitaki ka yalodina, ka keimami vakadeitaka vei kemuni ni ra sa kilikili tu ena kena ibalebale kece sara me ra tikora na veitutu oqo.

Kemuni na taciqu ena mataveitacini cecere oqo ni matabete e vuravura raraba, keimami vakacaucautaki kemuni ena nomuni yalodina kei na nomuni sega ni soreva ena cakacaka oqo ni Turaga. Keimami vakavinavinaka ena vuku ni nomuni veiqaravi ena lomasoli kei na yalodei. O ni kauta mai ki na Lotu e dua na kaukauwa levu.

Sa dua na ka talei na tiko ena soqoni oqo vata kei kemuni kece na Matabete i Eroni. Ena gauna au se vakataki kemuni kina au dau vakataroga. “Na cava beka ena noqu itavi ena vuravura oqo, kau na kunea vakacava?” Ena gauna o ya a noqu inaki levu duadua meu kaulotu. Ena gauna e yaco mai kina na noqu kaci ni kaulotu, au a veiqaravi, ka yaco me noqu iribuli na noqu gauna ni kaulotu ni tuberi au yani ki na veisasaga tale e so ni noqu bula. E dua vei ira na veika bibi au a vulica ni kevaka au na segata vagumatua na noqu itavi ena Lotu, ena dolava na Turaga na sala ka tuberi au yani ki na veigauna vivinaka kei na veivakalougatataki, kau sega tu ni bau tadra.

Na kaulotu kemuni na cauravou ena rawa ni yaco kina vei kemuni na veika oqo. A wasea vei au e dua na cauravou ena dua na gauna se qai oti koto ga oqo na veika e vulica ena nona a qarava vagumatua na itavi vakadaukaulotu. Au taura mai na veika e so a sotava o koya ena rawa ni o vulica ka na yaco mai kina na veigauna vinaka kei na veivakalougatatki ki vei iko:

Na sala mo cokonaka ka vakayagataka vinaka kina na gauna.
Na bibi ni cakacaka vakaukauwa—ni o na tamusuka na veika o kaburaka.
Na maqosa vakaveiliutaki.
Na maqosa ni bula veimaliwai.
Na yaga ni vulica na kosipeli.
Rokova na dodonu ni veiliutaki.
Na bibi ni masu.
Yalomalumalumu kei na vakararavi vua na Turaga.¹

Ena noqu lako ki na Granite High School e Salt Lake City ena 1930 vakacaca, e so na noqu itokani era dau rawa ka vakavinaka sara ena qito, na drama, na ivakatagi, kei na vosa. E so vei ira era a toso ka rawa ka sara vakavinaka ena nodra bula, ia e sa rui levu vei ira na itabagone nuitaki oqo era a sega ni sasaga vagumatua ka ra sega ni yacova kina na vanua e dodonu me ra yaco kina. Ia me kena veibasai e so vei ira na cauravou kei na goneyalewa, ka ra sega sara tu ga ni dau kilai ena koronivuli vata oqo, era a cakacaka vakaukauwa, ka sasaga vagumatua, ka tomana tikoga na nodra vuli me ra yaco kina me ra vuniwai, idinia, qasenivuli, loya, dauvakadidike, daunibisinisi, daudroini, daunilivaliva, dauniwai, ka daunibisinisi vivinaka.

Ena yaco na qaqa ena noda sasaga tikoga vagumatua ka sega ni soreva ni da sotava na veika dredre. A kaya ena dua na gauna o Paul Harvey, na daunitukutuku kilai levu ka dauvolaivola talega, “Au vakanuinui tu me na dua na siga meu na marautaka kina, e vuqa na ka e dau vakatoka o vuravura me qaqa, me rawa kina ni na tarogi au e dua, ‘Na cava beka na kena ka vuni?’ Meu na qai kaya ga: ‘Au a tucake tale ena gauna au bale kina.’”²

E dua na ivakaraitaki uasivi ni sasaga vagumatua o Madame Marie Curie ka a dau cakacaka vata voli kei na watina vuniwai, o Pierre Curie, “ena dua na volau makawa ka turu tu, ka sega na ilavo kei na veivakayaloqaqataki se na veivuke mai taudaku, ena nona tovolea me kauta tani mai na rediumi mai na vatu ni uraniumi ka vakatokai na vijibalai. Ni sa sega ni dua na ka e rawa ena i ka 487 ni nodrau sasaga ni vakadidike, sa laveta na ligana o Pierre ena yalorarawa ka kaya, ‘Sa sega ga ni rawa ni caka. Ena qai rawa beka ena dua na drau na yabaki, ia ena sega ni rawa ena noqu gauna.’ A qaravi koya ko Marie ena yaloqaqa ka kaya, ‘Kevaka ena taura e dua na drau na yabaki, sa na dua na ka vakaloloma, ia au na sega ni cegu ena noqu cakacakataka tiko ena noqu bula taucoko.’”³ A qai yaco me rawata, ka ra sa mai kalougata vakalevu sara kina na tauvi kenisa.

E dau vakaraitaki na sasaga vagumatua mai vei ira era dau toso tikoga ni sa dredre mai na itosotoso, o ira era sega ni dau soro, ena gauna era sa kaya mai kina na kena vo, “sa sega ni rawa.” Ena 1864, eratou a lesi kina o Ezra T. Benson kei Lorenzo Snow, oi rau na iAppositolo vata kei rau o Elder Alma Smith kei Elder William W. Cluff, ena dua na ilakolako vaka-kaulotu ki Hawaii ko iratou na Mataveiliutaki Taumada. Mai Honolulu eratou a qai soko yani ena dua na waqa lailai ki na toba lailai mai Lahaina. Ni ratou sa volekata yani na cakau, sa dua na ka na cecere ni ua, a roba na waqa e dua na ua levu, a kauta yani me rauta e 50 na ikalawa ka laki biuta ena tadruwa ni rua na ua lelevu. Ni roba tale yani na ikarua ni ua a qai tavuki na waqa ki na waitui vusovuso.

Era vakayagataka na kaimua e dua na ivelovelo ka vueti iratou e lewe tolu vei iratou na veitacini ni ratou a qalo voli ga ena yasa ni waqa sa luvu veimama voli. Ia a sega ni kune e dua na o kei Baraca Snow. Era a veiqaloyaki ena veiyasana kecega na kai Hawaii me ra vaqarai koya, me vaka ni sa matau tu vei ira na ua. E dua vei ira e qai vakila e dua na ka e loma ni wai, era a dreti Baraca Snow yani ki dela ni wai. Sa kaukauwa tu na yagona, ka vaka ni sa mate tu ena kena irairai ena nodra vakavodoki koya yani ki loma ni waqa.

Erau a vakadavori Baraca Snow e sagadrau o Elder Smith kei Elder Cluff ka rau masulaki koya lo toka, erau kerea vua na Turaga me vakabulai koya me rawa ni lesu tale ki na nona matavuvale. Ni ratou yaco yani ki vanua, erau a laveti Baraca Snow ki na so na dramu lelevu era davo tu e baravi. Eratou a vakadavori koya vakatoboicu ena dua vei ira na dramu oqori, ka ratou qai veiqiqiyaka na dramu me rawa ni lako tani kina eso na wai e sa tiloma tu.

Ni oti e dua na gauna ena nodratou qaravi koya tiko, ka sega ni dua na ivakatakilakila ni bula e laurai, era sa kaya eso era vakararai tu mai ni sa sega tale ni dua na ka e rawa ni caka me baleti koya. Erau sega ni via soro na qase ni lotu e rua oqo. Erau a masu tale, ena veivakadeitaki malua ni na rogoca ka sauma na nodrau masu na Turaga.

Erau a vakauqeti me rau cakava e dua na ka matalia ena siga kei na gauna ko ya. E dua vei rau a biuta na gusuna e gusui Baraca Snow ena nona sasaga me uvuca e so na cagi ki na nona yatevuso, ka qai uvuca yani ka ceruma lesu mai na cagi, me vakamurimuri kina na itautau ni icegu. Erau veivukevuke ena nodrau sasaga toka vagumatua me rau uvuca e so na cagi ki na nona yatevuso. Vakalailai erau sa tekivu raica na ivakatakilakila malumalumu ni bula ni sa tekivu me lesu mai. “Sa rivau vakalailai na mata ka a sa waqa tu ga vakadua me vaka na mate me yacova mai na gauna ko ya, ka vakakina na vakere ni itilotilo, oqori na imatai ni ivakaraitaki ni kena sa lesu mai na bula. Oti sa qai tekivu me matata mai, me yacova ni sa taucoko na nona kilai yalona.” Ena nodrau sasaga vagumatua kei na veivakadonui mai vua na Dauloloma, eratou a bula kina, o iratou taucoko sara na lewe va na italai ni Turaga oqo ka rawa me ratou vakacavara na nodratou ilesilesi.⁴

A mani yaco o Elder Snow me Peresitedi ni Lotu. Ni veiqaravi tiko ena ilesilesi oqori, a vakadeitaka na bula vakailavo ni Lotu ena nona vakauqeti ira na lewenilotu me ra sauma na nodra ikatini kei na isolisoli tale e so.

O ni na taleitaka talega mo ni kila na taciqu ni o Alma Smith ena italanoa oqo sai koya na gonetagane ka lauvana na dibina mai Haun’s Mill, ka qai vakacacani kina na isema ni dibina. A qai vadretitaka vata o tinana kei na so na kuli ni kau, a qai vakauqeti talega me raica ni davo tu vakatoboicu na luvena me lima na macawa. A qai tubu mai e so na iolo ni isema ni sui ena vanua a koto kina na isema ka sa vakacacani, a sega walega ni qai taucoko tale yani na nona bula, ia a rawa talega me lako ena dua na ilakolako ni kaulotu ki Hawaii, ka a veiqaravi kina ena nona bula taucoko ki na Lotu.⁵

O ira kece na noda parofita ni gauna oqo era ivakaraitaki ni gugumatua ena matabete, masumasu, kei na cakacaka. Na nona sasaga vagumatua o Josefa Simici a rawa kina na vakalesui mai ni veika taucoko. A dau vakacacani ka vakararawataki ena gauna taucoko ni nona bula—mai na gauna e se qai talanoataka kina ena imatai ni gauna na iMatai ni Raivotu. Ia a sega vakadua ni bau soreva, ka biuta koto mai vata kei keda na nona ivakadinadina tudei:

“Au a raica dina e dua na rarama ka rau sikavotu mai kina e rua na tamata; io e rau a vosa vakaidina vei au. E dina niu sa mai sevaki ka vosa vakacacani ena noqu tukuna na kena itukutuku, ena sega ga ni vakalasui kina na ka au a raica; … Io au a raica dina e dua na raivotu. Au sa kila na ka oqori, kau kila ni sa kila talega na Kalou. Sa dredre sara meu cakitaka; au sega mada ga ni doudou meu kitaka vakakina.”⁶

E dua na ivakaraitaki uasivi ni sasaga vagumatua na bula nei Brigham Young. E dau yalodina tikoga ka tudei. Ni sa mate ko Josefa Simici, a yalodoudou me kauti ira tani mai e 60,000 na tamata mai na nodra veivale kei na veivanua bulabula era teivaka tu, ki na dua na vanua liwalala ka se bera vakadua ni bau teivaki se tamusuki mai kina e dua na vuaniqele. Na tokitoki levu oqo e sega ni se bau yaco ena itukutuku ni gauna oqo. Era lako mai ena qiqi dreti ena ose, e yavadra, kei na qiqi bili e liga. Era a vukica, o koya vata kei na nona ilawalawa, ka me se me vaka na rosi na vanua liwalala.

Ena imatai ni nona bose vata kei ira na daunitukutuku ni se qai vakaveikilaitaki tiko vei ira na daunitukutuku ni sa Peresitedi ni Lotu ena 1995 o Peresitedi Gordon B. Hinckley, a tarogi vua se cava ena vakanamata kina na nona sasaga. A sauma vakaoqo, “Toso tikoga. Io. Na noda inaki me da tosoya tikoga na cakacaka cecere ka ra a sa tosoya tiko mai o ira era a liu vei keda.”⁷ Oqori na noda inaki cecere. Me da na toso tikoga ka vosota ki na ivakataotioti.

E dua na cakacaka cecere ena gauna ni nona veiliutaki o Peresitedi Hinckley sai koya na nona sasaga tikoga vagumatua ena tara valetabu. Me tekivu mai na gauna e Peresitedi kina ni Lotu sa mai vakatabui oti e 87 na valetabu. Na rawa ka vakasakiti oqo ena tara valetabu e sega vakadua ni se bau rawa ena itukutuku taucoko ni vuravura. E levu na revurevu vinaka ni valetabu ka sa tubu tikoga na kena vakalougatataka na vuravura. Me vaka e kaya o George Q. Cannon, “Na veivatu ni tutu kece sara e vakotori me baleta e dua na Valetabu, kei na vei-Valetabu kece sara e vakacavari me vaka na kena ivakarau sa vakatakila na Turaga vei ira na Nona Matabete Tabu, sa vakalailaitaka na kaukauwa nei Setani e vuravura, ka vakalevutaka na kaukauwa ni Kalou kei na bula e va-Kalou, ena yavalata na lomalagi ena kaukauwa levu ena vukuda, e solia ka kaciva sobu mai na veivakalougatataki ni Kalou Tawamudu, kei ira era tiko ena Nona iserau.”⁸

Sa dodonu vei keda yadua me da veiqaravi ena yalodina kei na gugumatua ena noda ilesilesi ni matabete me yacova na noda ivakataotioti. Eso beka ena vakataroga “Ena vakacava na balavu ni gauna meu na dauveituberi vakavuvale tiko kina?” Na kena isau ni taro au na tukuna sai koya ni veituberi vakavuvale e ilesilesi ni matabete. Na veiqaravi ena ilesilesi ni veituberi vakavuvale e noda galala me yacova na gauna era sa lewa kina na bisopi kei ira na veiliutaki vakabete ni sa rauti keda. E so vei keda e kilai Baraca George L. Nelson, e dua na loya rogolevu e Salt Lake City, ka a veiqaravi vakabisopi, peresitedi ni iteki, ka peteriaki. A soli koya sara ga vakatabakidua ki na Lotu. E se dauveituberi voli ga ena veivuvale ni sa yabaki 100. A kaya kina ena gauna ko ya, “Au taleitaka na veituberi vakavuvale. Au nuitaka ni rawa niu na veituberi tikoga vakavuvale.”⁹ A mate ni sa yabaki 101, ka yalodina tikoga me yacova na ivakataotioti.

O ira kece era gadreva me ra papitaiso ki na Lotu e gadreva vei ira na Turaga me ra “gadreva dina mai lomadra me ra na qaravi koya ki na ivakataotioti.”¹⁰ E kaya vakaoqo o Peresitedi Joseph Fielding Smith, ni sa yabaki 94, “Au sa segata ena noqu bula taucoko meu vakalevulevuya na noqu ilesilesi ena matabete o ya, kau nuitaka meu na vosota me yacova na ivakataotioti ena bula oqo ka marautaka na nodra veitokani na yalododonu ena bula sa bera mai.”¹¹ Me vaka e kaya na Turaga, kevaka me da na Nona tisaipeli me da muria tikoga na nona vosa.¹² Sa vakalougatataka na Lotu kei ira na lewena na Turaga ena veisala vakasakiti e so ena vuku ni nodra yalodina kei na nodra sasaga vagumatua. Au vakadinadinataka na vakalou ni cakacaka savasava ni matabete, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.