2021
Ako mei he Kāingalotu ʻi he Kuonga Muʻá: Taʻofi ʻa e Tokanga ki Māmaní
ʻEpeleli 2021


Fakaʻilekitulōnika Pē: Tokoni ki he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú

Ako mei he Kāingalotu ʻi he Kuonga Muʻá: Taʻofi ʻa e Tokanga ki Māmaní

ʻOku hoko ha niʻihi ʻo e fuofua Kāingalotú ko ha sīpinga fakaofo ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37–40.

ʻĪmisi
maka fakamanatu ʻo ha faʻē mo ha fānau ʻe toko ua ʻi he Temipale Sikueá

ʻI he taimi ne fieʻilo ai ha tangata ko Sēmisi Kovili ki he Siasí ʻi he 1831, naʻe fakahā ange ʻe he ʻEikí kiate ia kuó ne “ongoʻi ha fuʻu mamahi lahi” ʻi heʻene moʻuí “koeʻuhi ko e loto-hīkisiá pea mo e tokanga ki he māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 39:9). Ne fakapapau ʻa Sēmisi ke liliu ʻene moʻuí, ka naʻe iku pē ʻo ne toe mavahe mei he Siasí koeʻuhí ko e ngaahi meʻa tatau pē ko ʻeni ʻo e “tokanga ki he māmaní” (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 40:2).

Te tau fakapapauʻi fēfē ʻoku ʻikai ke tau fakaʻatā ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmaní ke ne ʻave kitautolu mei he ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí mo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí? ʻE lava ke ʻomi ʻe he sīpinga ʻa Mele “Poli” Vosí (1780–1866), ko ha fefine taautaha mei Masasūseti, USA, ha ngaahi fakakaukau!

Ko Ha Foaki Lahi

Naʻe papitaiso ʻa Poli ʻi Positoni, Masasūseti, ʻi he ʻaho 29 ʻo Siulai, 1832, ʻi hono taʻu 52.1 Neongo ne teʻeki ai pē ke ne mali, ka naʻe ʻikai tuenoa ʻa Poli. Makehe mei he fakafeohi naʻá ne maʻu mei hono kolo ʻi Positoní, naʻá ne toe nofo fakataha foki mo hono ʻilamutu taʻu 26 ko Lute Vosi. Naʻe ngāue fakataha ʻa e ongo kaunangá ni ko ha ongo ʻaofi sea sofa ʻi Positoni.2 Pea naʻá na fakatou maʻu ʻa e mahuʻingamālié mo e fakafiemālié ʻi he ongoongoleleí.

ʻI he 1834, ne fanongo ʻa Poli ʻi he faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotu ne tuli fakamālohi mei he Vahefonua Siakisoni, Mīsuli, USA ʻe ha kau fakatanga fakamoveuveú. ʻI ha fakahā kia Siosefa Sāmita, naʻe kole ai ʻe he ʻEikí ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke nau foaki ha paʻanga ke tokoni ki he Kāingalotu faingataʻaʻiá ki he huhuʻi ʻo Saioné (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:22–23). Ne ʻikai lahi e meʻa naʻe maʻu ʻe Polí, ka naʻá ne tui ki he talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻa ia kapau ʻe fakafiemālieʻi ʻe he Kāingalotú ʻa e faingataʻaʻia ʻa e niʻihi kehé, ʻe muimui mai ha ngaahi tāpuaki lahi (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:35; 39:8–9). ʻI he tui mālohi ko iá, ne ngāue leva ʻa Poli ʻo ne ʻave ha $150 ki Ketilani, ʻOhaiō, USA ʻi he 1834 ke tokoni ke fakanaunau e fononga ʻa e ʻApitanga ʻo ʻIsilelí (ne ʻiloa kimui ko e ʻApitanga ʻo Saioné).3

Ko e paʻanga ʻe teau nimangofulú ko ha paʻanga lahi ia ki ha taha pē—kae tautautefito kia Poli, ʻa ia naʻá ne taʻu 54 ʻi he taimi ko ʻení. Ko e kau fafine ngāue totongi māʻolunga taha ʻi he ngāueʻanga tupenu ʻi Loueli, Masasūsetí, ne nau maʻu pē ʻa e $3 ʻi he uike, ʻa ia ko e $150 ko e fakakātoa mahalo ia ʻa e vāhenga ʻa Polí ʻi he taʻu kakato ʻe tahá.4

ʻI he ʻaho kimuʻa pea toki maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e paʻanga meia Polí, naʻá ne talaange kia Uilifooti Utalafi mo ha niʻihi kehe naʻe ʻikai maʻu ʻe he Siasí ha maʻuʻanga tokoni feʻunga ki he fononga ʻa e ʻApitanga ʻo Saioné. Ka naʻe ʻikai hohaʻa ʻa Siosefa. Naʻá ne fakahā ki he kulupú, “ʻE vavé ni pē haʻaku maʻu ha paʻanga.” Pea ʻi he pongipongi pē hono hokó, ne aʻu atu ʻa e foaki ʻa Polí. Naʻe lava ʻe heʻene $150 ʻo fakatau mai ʻa e meʻangāue mo e ʻū naunau maʻá e ʻApitanga ʻo Saioné.5

Te Tau Lava Foki mo Kitautolu ʻo Fakamuʻomuʻa ʻa e Ongoongoleleí

Ne hokohoko atu ʻe Poli ʻene holi ke siʻaki ʻa e ngaahi tokanga ʻa e māmaní kae fakamuʻomuʻa ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí. ʻI he taimi ne langa ai ʻe he Kāingalotú ʻa e Temipale Ketilaní, naʻá ne fakapapauʻi mo Lute naʻe “totonu mo ʻaonga ke foaki lahi” ke tokoni ki he langá. ʻI hono ʻoatu ʻa e “lahi taha ʻo e meʻa naʻá na maʻú,” ne lahi ʻaupito ʻa e foaki ʻa e ongo fafiné ʻo aʻu ki ha tuʻunga ne faifai pea talaange ʻe Siosefa Sāmita, “Kuo feʻunga ia.” Naʻe toe ope atu foki ʻena “tokoni ʻofa taʻe-fakangatangatá” ki he kau faifekau naʻe ngāue fakafaifekau ʻi he fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití.6

Ne tāpuekina ʻa Lute mo Poli ʻi heʻena ngaahi foakí. Naʻe fakatupu ʻe heʻena angaʻofa fakatahá ha fehokotaki mālohi ne tuʻuloa ia ʻi he kotoa ʻo ʻena moʻuí. ʻI he taʻu 77 ʻa Polí, naʻá ne kei nofo pē ʻi Positoni, ka naʻá ne fakaʻamu ke fakataha mo e Kāingalotu ʻi he Vahefonua ʻIutaá. Ko ia ne fononga leva ʻa Lute ki Positoni ʻo fakafeʻao mai ʻa Poli ki he Teleʻa Sōleki Sití ʻi he 1857. Naʻe ʻofeina ʻa “ʻAnitī Poli” ʻe he Kāingalotu ʻi ʻIutaá ʻo aʻu ki heʻene mālōlō ʻi he 1866. ʻI he taimi naʻe pekia ai ʻa Lute ʻi he 1884, naʻe tanu ia ʻi he tafaʻaki ʻo Polí.7

Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻa e moʻui ʻa Polí ki he founga ʻe lava ke tau fakamuʻomuʻa ai ʻa e ongoongoleleí ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmaní. Pea hangē ko Polí, te tau lava ʻo:

  • Kumi ha ngaahi founga kehekehe ke tokoni ai ki he ngāue ʻo e ongoongoleleí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hotau tūkungá

  • Vahevahe ʻa e moʻoní mo e niʻihi kehé

  • Muimui ki he fakahinohino ʻa e Tamai Hēvaní ʻoku foaki mai ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló

  • Foaki lahi mei heʻetau ngaahi koloá ke tokoni ki hono langa ʻo e puleʻangá

  • Fakamuʻomuʻa ʻa e ngāue tokoni ʻi he temipalé pe ko hono fakahoko ʻo e ngāue hisitōlia fakafāmilí

  • Tokoniʻi ʻa e fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá ʻi he kotoa ʻo ʻetau fononga ʻi he moʻuí

ʻI heʻetau fakahoko ʻa e meʻa te tau lavá ke siʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmaní kae fakamuʻomuʻa ʻa e ongoongoleleí, ʻoku tau fakamālohia ai ʻetau fakamoʻoni ki he palani ʻo e fakamoʻuí, ko e ʻofa ʻa ʻetau Tamai ʻi Hēvaní, pea mo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Ne fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē, “ʻI hoʻomou kamata pea hokohoko atu ʻi he founga ko ʻeni ʻo e fakatapui hoʻomou moʻuí ki he ʻEikí, te ke ofo ʻi he liliu ko ia e anga hoʻo vakaí, ongó, mo e mālohi fakalaumālié!”8 Hangē ko Polí, te tau maʻu ha moʻui mahu mo kakato, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hotau tūkungá.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Samuel H. Smith, Journal, July 29, 1832, 14, typescript, Church History Library, Salt Lake City.

  2. “Ruth Sayers,” Woman’s Exponent, Sept. 15, 1884, 61.

  3. “Account with the Church of Christ, circa 11–29 August 1834,” josephsmithpapers.org; Wilford Woodruff, in Journal of Discourses, Jan. 10, 1858, 101.

  4. Cynthia Shelton, “The Role of Labor in Early Industrialization: Philadelphia, 1787–1837,” Journal of the Early Republic, vol. 4, no. 4 (Winter 1984): 386–7.

  5. Wilford Woodruff, “The History and Travels of Zionʻs Camp,” 3, Church History Library, Salt Lake City.

  6. “Ruth Sayers,” 61.

  7. “Ruth Sayers,” 62.

  8. Russell M. Nelson, “Ngaahi Koloa Fakalaumālie,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2019, 77.

Paaki