RONGORONGO NI KAIRIIRI MAN TE AONO
Ikotaki ni Kabane nakon te Tembora
N te tai are e kamatoaaki iai Beretitenti Russell M. Nelson n Eberi 2018, e teimatoa ni kaoira bwa ti na maiu n te kawai ae rietaata man tabu, ao ni karababai ara nonori riaon kakaewenako n te maiu aei nakon tibwanga aika akea tokina.
N Eberi 2018 e taku: Ara rongorongo nakon te aonaaba e bebete ao ni koaua: ti kaoia natin te Atua ni kabane n iteran te rabuna aika uoua n nakomai nakon te Tia Kamaiu, ni karekei kakabwaia man te tembora ae tabu, ni karekea te kimwareirei ae reitinako, ao n tau ibukin te maiu ae akea tokina.”1
Te ririki are imwiina n tain te maungatabu ni kabuta e anga ana reirei: “Ana kantaninga te Atua a riai n riki bwa ara kantaninga. E tangiriia natina bwa a na rineia bwa aonga ni manga okiria, n tauraoi, n tau, n anganaki te mwaaka, ni kabaeaki, ao ni kakaonimaki nakon berita aika tabu ake a karaoaki inanon ana tembora aika a tabu.”2
N ikawairake i Aotiteria, ara tembora ae uakaan riki nakoira bon i Hamilton, New Zealand ao n rikiu bwa te mitinare ae boou n Tianuare 1976 I karekea au entaumente ikekei. I teimatoa n uringa te aki karongoaa ao te rau are I namakinna ngke I nebonebo n ana auti te Uea. Ngke I tabe ni kamwataua n taraa kimwareireia taanga ake a bon kara ake a tia ni mare, I namakinna bwa I riai n rinea toau ae akea tokina bwa I aonga ni karekei bwaninin kakabwaia ake a reke man te tembora.
I noora te kakabwaia anne n Tianuare 1979, ngke I a oki ma Maxine Thatcher, te ataeinaine ae botonnaine ao n tamaroa man au uoote are I kainna. Ti kabaeaki ibukin ngkai ao n te maiu ae akea tokina. Ti mimii ao ti kimwareirei ni berita ake ti karaoi imarenara ao te Uea. Ti namakina te tibwanga ao mwaakan taian kakabwaia aika akea tokina ake a katokaki iaon atuura. Ma iroura, n aroia aika a mwaiti ake a maeka i Aotiteria n te tai anne, taneiai aika moan te tamaroa ake a riki n te tembora boni ngaai ake ti kantaningai bwa a na reke iroura.
Ti rangi ni kukurei ngke e a katabuaki te Sydney Australia Tembora ae kaan onoua te ririki imwiina n Tebetembwa 1984. Ti buti n te raroa ae 1100 te kiromiita n ira katabuan te tembora. Man te tai anne, Aika Itiaki mai Melbourne ao Brisbane a mwamwananga ni baoia ae te bwati n tain te wiikente (12 te aoa ni katoa kawai) nakon te tembora i Sydney—n nako imwiin te mwakuri n te Kanimabong, ni kabonganaa aia Kaonobong anne inanon te tembora ao n tairikina a manga mwananga ni bakatekea mweengaia bwa aonga n roko raoi n tain te taromauri n te Tabati.
N 1988 a manga maeka au utu n te tabo ae Perth Aotiteria—are e a reke iai au mwakuri ae boou. Te tembora i Sydney bon 4000 te kiromiita kaeana man mweengara. N ara utu ti karaoa ara motinnano bwa ti na buti nakon te tembora i Sydney ni katoa uoua te ririki. Ngkana ti roko ikekei, ti na kona ni kabanea teuana te wiiki ae bwanin ni karaoi otenanti n te tembora. A teimatoa n iai aia ururing natira n ara tai aika moan baan te tabu ake ti bane ni karekei n te buti ae teniua ma te iterana te bong ni katoa kawaira n rinanon Aotiteria.
A reitinako taian kakabwaia n Tebetembwa 2001 ngke e katabuaki te Perth Australia tembora. Inanon te maan ae uoua te ririki i Aotiteria, a katabuaki naba tembora i Melbourne, Brisbane ao Adelaide.
N ana marooro, “Kaubwai n te Tamnei,” e taku n tain aia Tetere Aine n te Maungatabu ni Kabuta n Okitobwa 2019:
“Ngkai e rikirake te Ekaretia, a na mwaiti riki tembora aika a na kateaki n te aro bwa aonga ni mwaiti riki utu ae a na kona ni karekea te kakabwaia ae moan te korakora, ae te maiu are akea tokina. Ti mwannanoa te tembora bwa rabwatan te auti ae moan te tabu inanon te Ekaretia. Ngkana a katanoataaki taian babaire ibukin katean te tembora ae boou, e riki bwa te mwakoro ae moan te kakawaki inanon ara rongorongo”.3
N Aonon te Betebeke ti maiu rinanon te tai ae rang ni kakaongora ibukin katean te tembora. N te ririki aei n tain katabwenaakin aontano a kanikinaea moan katean te tembora i Vanuatu ao i Papua New Guinea. Te tembora i Auckland e rikirake man nakoraoi arona, ma bwain tinanikuna ni katana aron te kateitei e tabe ni bobonga ma bwain naba nanona. E reitinako te katamaroa ma aron babaire n te mwakuri ibukin tembora aika a katanoataaki i Kiribati, Neiafu Tonga, American Samoa ao Wellington, New Zealand. Angitan ma kabanean nanom ni mwakuri inanon te tembora bon te kakoaua ae reitinako ni kakawakin otenanti ao te nebonebo inanon te tembora ae tabu.
N Okitobwa 2018 e anga ana reirei Beretitenti Nelson:
“Katean ao kateimatoaakin taian tembora e kona n aki bita aron maium, ma kabanean am tai inanon te tembora e na bon konaa. Nakoia ake a maan n tuai n roroko n te tembora, I kaungai ngkami bwa kam na katauraoi ngkami ao oki n te tai ae waekoa. Ngkanne I kaoi ngkami bwa kam na nebonebo inanon te tembora ao tataro bwa kam na namakina korakoran ana tangira te Tia Kamaiu ae akea tiana ibukimi, bwa n tatabemani ngkami nako a na reke oin ami kakoaua bwa E kaira te mwakuri ae tabu aei ae aki kauaroro.”4
Ngke I mare ma Maxine 40 te ririki n nako n te tembora i New Zealand, te kantaninga ni katoa tai n roroko n nebonebo n te tembora i Aotiteria bon tii te mii n te tabo ae raroa. Antai ae e a tia n iangoia bwa n ae iaan 25 te ririki imwiina, a nang reke nimaua ana tembora Aotiteria aika a mwakuri?
N te Betebeke ti kona ni karikirakea rorokora ni mwakuri n te tembora ao ni katauraoi ibukin kakabwaia man te tembora ibukin taai aika a na roko. Ngkai ti kakantaningaa tian katanoataakin taian tembora tabeua te ririki aika a na roko, ti kona ni karaoi mwakuri aika uoua:
1. Kateimatoa reken ami beeba ni kariaia nakon te tembora ae tuai bane taina.
E anga bwaintangira Beretitenti Nelson nakon te Ekaretia ae bwanin ngke e tibwai tabeua titiraki iaon te beeba ni kariaia nakon te tembora ae tuai bane taina bwa mwakoron kainan ana marooro n te maungatabu ni kabuta n Okitobwa 2019. Titiraki aikai a kona ni buokiira n rairi nanora ao ni katauraoira ibukin karaoan te Intawiu ma taan kariiri n te mwaanga/uoote ke te titeiki/mition. Ti kaungaia ni kabane membwa aika a ikawai, n ikotaki ma naake a tia n roko n te tembora, ni kabooui aia beeba ni kariaia nakon te tembora ni katoa ririki. E ngae ngke kam namakinna bwa kam aki tau, marooro ma ami Beretitenti n te Mwaanga ke te Bitiobi, are e rangi ni kukurei ni buoki ngkami bwa kam aonga n tauraoi. Aio teuana mai buakon tabena ae tabu ngkai e riki ngaia bwa te tia moti mai Iteraera ae tatangira.
E reitia Beretitenti Nelson:
“I kan taetae nakoia ara roronrikirake. Ti kaungai ngkami bwa kam aonga n tau ni karekea te beeba ni kariaia nakon te tembora ae tianaki taina. Kam na titirakinaki titiraki aika a bon riai ibukimi n ami katauraoi n riki bwa bonomwii ni bwabetito ibukin karaoan aia otenanti naake a tia ni mate ao te kamatoaaki. Ti bon rangi ni kakaitau ibukin aromi n tau ao ami anganano ni karaoi mwakurin te tembora aika moan te tabu.”5
Ni moanibwaiakakiia aia roronrikirake, a na karaoa aia boowi bitiobiriki ao beretitenti n te mwaanga ma membwa aika a boou ni buokiia ibukin karekean ao kateimatoaakin aia beeba ni kariaia nakon te tembora.
2. Karekei ara tai ae baireaki n ira waakin te mwakuri n te tembora ae katoa tai.
Bairean mwamwananga ibukin te tembora ao karinan kabaean am tai n rin n te tembora iaon ara karenta a buokiira bwa ti na kukurei n ira waakin te mwakuri n te tembora ae katoa tai. Ni katoa rorokora n te tembora ti reiakina riki taekan Iesu Kristo ao oin tabena ni buoka manga okira nakon Tamara are i Karawa.
3. Rongorongon te Utu
A teimatoa ni katea te banna ni kakairi ae moan te korakora Beretitenti ao Titita Nelson rinanon mwakurian rongorongon aia utu ibon irouia. E katoa tai ni kauringiira Beretitenti Nelson ibukin kakaawakin ara mwakuri n ibuobuoki nakoia ara utu n iteran te rabuna aika uoua. I ataia man oin au taneiai are I rinanona ni kimwareirei ni kuneakiia au utu, n rawei rongorongoia, ni kanakoi araia rinanon te FamilySearch, ngkanne n iriira waakin karaoan otenanti aika tabu ibukiia inanon te tembora.
Teuana ana taeka Beretitenti n ana marooro ni kainiin n te maungatabu n Okitobwa 2022 e kauringiira bwa te tembora, “bon Ana auti. E kaonaki ni mwaakana. A riai n aki bua ara taratara n te bwai are e karaoia te Uea ibukira n te tai aei. E a kangaraoa riki kawaran Ana tembora. E kabirimwaaka aron ara kakamwakuri ni katean taian tembora. E karikirakei ara konabwai n ibuobuoki n ikoikota Iteraera. E kabebetea naba nakoira bwa ti aonga ni kona ni kaboouaki riki n te maiu n tamnei. I berita bwa karikirakean te tai ae mwaiti inanon te tembora e na kakabwaiai maiumi n akea te anga riki teuana ae kona.”6
I tataro bwa inanon mweengara ao n ara utu n te uoote ao n te mwaanga, bwa ti na moanibwaia moa ara beeba ni kariaia nakon te tembora, n iriira waakin te mwakuri n te tembora ao ni katauraoi aara ibukin aia otenanti n te tembora, bwa ti aonga n tau ibukin kakabwaia ni kabane ake a roko rinanon tembora aika a kaman tei ao aika a boou ngkai a katabuaki ni kabuta aban te Betebeke aika moan te tamaroa.