Pagkat-on—Labing Dugay nga Oras: 60 Minutos

1. Ang Atong mga Hunahuna Nag-impluwensiya sa Atong mga Emosyon

Basaha:

Ang inyong mga hunahuna importante. Unsaon ninyo pagsulti ang mahitungod sa inyong kaugalingon ug unsaon ninyo sa paghunahuna ang mga butang nga nag-apekto kon unsa ang inyong pagbati ug unsa kamo kalig-on kutob sa mahimo. Ang inyong mga hunahuna naghimo usab og dakong tahas kon giunsa ninyo pagpakig-uban sa uban ug pagtan-aw sa kalibotan nga naglibot kaninyo. Ang mga kasulatan nagtudlo, “Kay maingon nga siya nagahunahuna sa sulod sa iyang kaugalingon, sa ingon niana mao man siya” (Mga Proverbio 23:7).

Nahibalo kon unsa ka dako og gahom ang inyong mga hunahuna ibabaw sa inyong mga emosyon, ang Manluluwas ug ang kaaway naningkamot sa pag-impluwensiya sa inyong mga hunahuna. Ang Manluluwas naghangyo kanato sa “paghunahuna ngadto [Kaniya] sa matag hunahuna”, ayaw pagduha-duha, ayaw kahadlok (Doktrina ug mga Pakigsaad 6:36).

Tan-awa:

“Am I Good Enough?” anaa sa https://churchofjesuschrist.org/study/video/self-reliance-videos [3:28].

Hisgoti:

Sa unsang paagi nga ang “[pag]hunahuna ngadto [sa Manluluwas] sa matag hunahuna” magpahinumdom kaninyo nga kamo igo sa ka maayo?

2. Pag-ila sa Dili Tukma nga mga Sundanan sa Paghunahuna

Basaha:

Kita tingali kanunay nga makakita sa atong mga kaugalingon nga naghatag og gibug-aton sa atong mga hunahuna diha sa unsay sayop o negatibo. Ang dili-tukma nga mga sundanan sa paghunahuna mahimong mogiya kanato sa pagtan-aw sa labing ngil-ad nga posibling moresulta sa usa ka sitwasyon. Kining hiwi nga mga hunahuna ang nakaingon kanato sa pagbati og ngil-ad mahitungod sa atong mga kaugalingon ug sa uban. Tanan kita nagsinati og negatibo nga mga hunahuna, apan usahay kita magpabiling mitapot diha niini ug wala makakita sa ka dili-tukma sa sundanan sa paghunahuna ug giunsa niini pagpasakit ang atong emosyonal nga kahimsog. Basaha ang lista sa “Sagad nga Dili Tukma nga mga Sundanan sa Paghunahuna,” ug dayon hisgoti ang pangutana nga nagsunod sa lista. Hunahunaa ang pag-ila og usa o duha niini nga mga sundanan sa paghunahuna nga inyong labing gigamit.

Sagad nga DiliTukma nga mga Sundanan sa Paghunahuna

Mga Sundanan sa Paghunahuna	Pagpasabot	Ehemplo
Mga Sundanan sa Paghunahuna Tanan o Wala	Pagpasabot Pagtan-aw sa usa ka butang o sa usa ka tawo nga tanan maayo o tanan ngil-ad. Pangita og mga hugpong sa mga pulong nga may pulong sama sa kanunay ug dili gayod.	Ehemplo “Ako kanunay nagsulti og sayop nga butang.”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Sayop paghatag og ngalan	Pagpasabot Pagtan-aw sa usa ka butang nga nahitabo ug paghimo og usa ka kinatibuk-an o sayop nga pamahayag.	Ehemplo “Ang relasyon natapos, busa ako dili igo ka maayo.”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Hinanali nga mga Panapos	Pagpasabot Paghubad sa mga hunahuna sa uban o paghunahuna sa labing ngil-ad nga posibling resulta.	Ehemplo “Makigpusta ko tanan nangatawa kanako.”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Pakigpersonal	Pagpasabot Pagbasol sa kaugalingon o sa laing tawo alang sa usa ka sitwasyon nga sa tinuoray naglakip og daghang mga butang.	Ehemplo “Sila wala motawag kanako og balik, busa sila tingali nasuko gyod kanako.”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Emosyonal nga Pangatarongan	Pagpasabot Paghukom sa usa ka sitwasyon pinasikad sa unsay inyong gibati.	Ehemplo “Gibati nako nga nakasala. Ako tingali gyod nakahimo og usa ka butang nga ngil-ad.”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Paghukom nga nanobra kay sa tinuod nga panghitabo	Pagpasabot Paggamit sa usa ka kasinatian ug paghukom sa tanang kasinatian nga sama niini.	Ehemplo “Dili maayo nako pagkabuhat ang akong buhatunon, busa nganong kinahanglan pa akong magpabilin sa klase?”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Negatibong Mental nga Salaan	Pagpasabot Paghatag og gibug-aton sa usa ka negatibong detalye ug nagpatuhop niini.	Ehemplo “Ingon og dili maayo ang dagan karong adlawa. Kini ingon lamang og nagsunodsunod ang kapakyasan.”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Walay Pagtagad sa Positibo	Pagpasabot Pagdumili sa tanang positibong mga kasinatian tungod kay inyong gibati nga kini walay labot.	Ehemplo “Kini walay sapayan kon ang akong anak nga babaye mamahaw. Nagpakita siya og daghan kaayong sapot sa tibuok adlaw!”
Mga Sundanan sa Paghunahuna Pagpadako	Pagpasabot Pagpasobra sa inyong mga kahuyang o pagtandi niini ngadto sa mga kalig-on sa uban.	Ehemplo “Panagsa akong magluto og panihapon alang sa akong pamilya, ug kon ako moluto, kini dili sama sa iyang mga panihapon.”
Mga Sundanan sa Paghunahuna “Kinahanglan” nga mga Pamahayag	Pagpasabot Sultihi ang inyong kaugalingon kung kinahanglan unsaon o kinahanglan dili unsaon ang pagbuhat sa usa ka butang.	Ehemplo “Ako kinahanglan wala unta makiggubot sama niana.”

Hisgoti:

Ngano nga kita usahay naghunahuna niini nga mga paagi?

3. Pagtubag sa mga Hinungdan

Basaha:

Ang hinungdan mao ang usa ka butang nga naghimo sa dihadiha nga reaksiyon sa atong mga hunahuna, mga pagbati, ug mga kinaiya. Ang mga hinungdan mahimong maglakip sa mga butang nga inyong makita, mahunahuna, mapamati, ug masinati. Kini mahimong maapektohan sa inyong buot, sa oras sa adlaw, gitas-on sa enerhiya, mga relasyon, mga dapit, mga panghitabo, o ubang mga sitwasyon. Kon ang inyong dihadiha nga reaksiyon ngadto sa usa ka hinungdan dili angay, kamo makakat-on og mas maayong mga paagi sa pagtubag.

KALIHOKAN (10 minutos)

Lakang 1: Atong nahatagan og katin-awan kon unsa ang mga hinungdan ug sa unsang paagi ug kanus-a kamo mahimong magsinati niini. Tubaga ang mosunod nga mga pangutana sa inyong kaugalingon; kini motabang kaninyo sa pag-ila kon hain, kanus-a, ug uban ni kinsa ang imong mga hinungdan mahimong mahitabo. Dayon paglista og pipila ka mga hinungdan nga balik-balik og kahitabo sa inyong kinabuhi.

Unsa nga (mga) buot ako hilabihan nga nakigbisog?

Unsang mga adlaw sa semana o mga oras sa adlaw ang mga lisod alang kanako?

Unsa nga mga matang sa mga tawo ang lisod alang kanako nga ikauban?

Unsa nga mga sitwasyon o mga hitabo ang labing lisod alang kanako?

Unsa ang pipila ka mga hinungdan nga nagbalikbalik og kahitabo sa akong kinabuhi?

Lakang 2: Isip usa ka grupo, rebyoha ang pipila ka sagad nga mga hinungdan. Basaha ang ehemplo ug dayon ipuna og sulat ang laing duha ka mga hinungdan. Una, ilha kon sa unsang paagi mopabati ang hinungdan kaninyo. Dayon isulat ang sagad nga mga tubag ug ang mas maayong mga alternatibo.

Tsart sa Hinungdan ug Tubag

Hinungdan	Unsa ang Akong Gibati Tungod sa Hinungdan?	Giunsa Nako Pagsumbalik?	Sa Unsang Paagi Ako Makatubag?
Hinungdan Ehemplo Nagtambong sa usa ka pagtipon-tipon diin kamo walay usa nga nailhan	Unsa ang Akong Gibati Tungod sa Hinungdan? Nasanapan ug nahukman Naugtas pinaagi sa daghan kaayong mga tawo nga nagpalibot kanako Napugos nga mahimong usa ka tawo nga sila gusto kanako nga mahimo	Giunsa Nako Pagsumbalik? Mitago sa laing kwarto ug gipalayo ang akong kaugalingon Milikay og panag-istoryahay Mipabilin diha sa pagkaon Mitan-aw tan-aw sa akong telepono	Sa Unsang Paagi Ako Makatubag? Nagdapit og usa ka higala sa pag-uban kanako Tutoki ang pagpasalamat Nagsulti sa akong kaugalingon nga ako igo ang kamaayo
Hinungdan Pagkauban sa usa ka tawo nga dili nimo ikasinabot	Unsa ang Akong Gibati Tungod sa Hinungdan?	Giunsa Nako Pagsumbalik?	Sa Unsang Paagi Ako Makatubag?
Hinungdan Pagdungog o pagkakita sa usa ka negatibong mensahe mahitungod kanako o sa usa ka tawo nga akong gihigugma	Unsa ang Akong Gibati Tungod sa Hinungdan?	Giunsa Nako Pagsumbalik?	Sa Unsang Paagi Ako Makatubag?

Lakang 3: Sa inyong kaugalingon, pagpili og usa sa mga hinungdan nga inyong gisulat sa lakang 1. Isulat kon unsa ang inyong gibati tungod sa hinungdan. Dayon isulat ang sagad nga mga tubag nga kamo aduna ug ang mas maayong mga alternatibo.

Tsart sa Hinungdan ug Tubag

Hinungdan	Unsa ang Akong Gibati Tungod sa Hinungdan?	Giunsa Nako Pagsumbalik?	Sa Unsang Paagi Ako Makatubag?
Hinungdan	Unsa ang Akong Gibati Tungod sa Hinungdan?	Giunsa Nako Pagsumbalik?	Sa Unsang Paagi Ako Makatubag?

Hisgoti:

Sa unsang paagi nga ang pagkahibalo sa atong mga hinungdan nagtabang kanato sa pagtubag sa mas maayong paagi?

4. Pagmugna og Mas Tukma nga mga Sundanan sa Paghunahuna

Basaha:

Human ninyo maila ang inyong dili tukma nga mga sundanan sa paghunahuna, ang sunod nga lakang mao ang pagpaninguha ug pag-usab niini ngadto sa mas tukma, matinuorong mga hunahuna. Makadapit kamo sa impluwensiya sa Manluluwas pinaagi sa paghagit sa inyong mga hunahuna ug sa pagpangutana kon kini mga tinuod ba (tan-awa sa Juan 8:32). Aniay pipila ka mga pangutana nga kamo makagamit sa paghagit sa inyong dili-tukma nga mga hunahuna:

• Naghunahuna sa tanang mga ebidensiya, ang hunahuna ba nga ako aduna 100 porsiyento ba ka tukma?

• Mao ba kini ang usa ka butang nga ang Manluluwas gusto kanako nga hunahunaon o bation?

• Kini ba nga hunahuna tanan o wala––tanan maayo o tanan ngil-ad, daog o pilde, tinuod o bakak?

• Ang paghunahuna ba niini nga paagi nagtabang kanako o nagpasakit kanako?

• Unsa ang akong bation kon ako aduna niini nga hunahuna?

• Unsa ang akong nahibaloan mahitungod sa akong kaugalingon ug sa uban nga nagsulti kanako nga kini dili tinuod?

• Unsa ang akong isulti sa akong labing suod nga higala o sa usa ka tawo nga akong gitahod kon ilang gihunahuna kining mga butanga?

Hisgoti:

Nganong importante ang paghagit sa mga sayop nga paghunahuna ug sa pagmugna og mas tukma nga mga hunahuna?

KALIHOKAN (15 minutos)

Lakang 1: Sa ubos mao ang usa ka ehemplo kon unsaon paghagit ang dili -tukma nga mga sundanan sa paghunahuna. Basaha ang dayagram isip usa ka grupo.

Hisgoti:

Unsang dugang nga lig-ong mga hunahuna inyong ikadugang ngadto sa “Pagmugna og Mas Tukma nga mga Hunahuna” nga kolum diha sa lakang 1?

Lakang 2: Kauban sa usa ka kaabag, sulati ang Tsart sa Pagdumala sa Paghunahuna sa ubos naggamit sa sayop nga paghunahuna diha sa unang kahon. Paghisgot kon unsaon sa Manluluwas nga makagiya kanato ngadto sa mas tukma nga mga hunahuna.

Lakang 3: Sa inyong mga kaugalingon, paghunahuna og usa ka sitwasyon diin kamo dihay sayop nga paghunahuna. Isulat kana nga sayop nga paghunahuna diha sa unang kahon. Sulati ang wala nga kilid sa tsart sa mga hunahuna nga naghupot sa orihinal nga sayop nga paghunahuna. Dayon sulati ang tuo nga kilid uban sa mas tukma nga mga hunahuna, lakip niadtong gusto sa Manluluwas nga inyong hunahunaon.

Hisgoti:

Unsa ang atong mabuhat sa pagpahinumdom sa atong mga kaugalingon sa pag-usab ug pag-ilis sa atong dili-tukma nga mga sundanan sa paghunahuna ngadto sa mas tukma nga mga hunahuna?

5. Pag-usab sa Atong Paghunahuna Nagkinahanglan og Praktis

Basaha:

Ang kataposang lakang sa pag-usab sa atong mga hunahuna mao ang pagpraktis. Kini nagkinahanglan og panahon ug pailob.

Samtang ang mga sayop nga paghunahuna nagpugong kanato ug naghatag og kinutoban sa atong kalipay ug abilidad sa paglambo, ang paghagit niadtong sayop nga mga paghunahuna ug pag-ilis niini ngadto sa mas tukma nga mga hunahuna “magahatag [kanato] og kagawasan”(Juan 8:32). Ang pagmugna og mas tukma nga mga hunahuna motabang sa pagsalig nato sa atong mga kaugalingon nga molambo samtang matan-aw nato ang atong mga kaugalingon ug ang uban diha sa mas maayo nga paagi.

Kini nga semana kamo makapraktis og maayo sa mga sundanan sa paghunahuna pinaagi sa pagkompleto sa “Tsart sa Pagdumala sa Paghunahuna” sa kataposan niini nga kapitulo. Hunahunaa ang pagpakigbahin sa inyong nakompleto nga tsart ngadto sa sakop sa pamilya o sa inyong kaabag sa lihok.