Pagkat-on—Labing Dugay nga Oras: 60 Minutos

1. Pagsabot sa Kasuko

Basaha:

Ang tanan nagsinati og kasuko. Adunay dili maihap nga mga rason nga mobati og kasuko. Dili kita kanunay makapugong og mga pagbati sa kasuko, ug kini sayon nga bation nga gipakamatarong diha sa atong kasuko. Gani kita mobati og ka mas maayo sa higayon human makapahayag og kasuko sa agresibo nga mga paagi. Apan ang pagpahayag og kasuko dili motabang kanato nga mobati og ka mas maayo sa dugay nga panahon, ug kini mahimong moresulta og nadaot nga mga relasyon, pisikal nga sakit, mawad-an og panalapi, ug espirituwal o gani pisikal nga kadaot sa kaugalingon ug sa uban.

Ang Manluluwas mitudlo sa mga Nephite: “Kinahanglan nga walay panaglalis taliwala kaninyo. … Kay sa pagkatinuod, sa pagkatinuod Ako moingon nganha kaninyo, siya nga may espiritu sa panagbingkil dili gikan kanako, apan gikan sa yawa, kinsa mao ang amahan sa panagbingkil, ug siya nagkutaw sa mga kasingkasing sa mga tawo sa panagbangi uban ang kasuko, sa usag usa. Tan-awa, kini dili mao ang akong doktrina, sa pagkutaw sa mga kasingkasing sa mga tawo sa kasuko, usa batok sa usa; apan mao kini ang akong doktrina, nga ang ingon niini nga mga butang pagahunungon” (3 Nephi 11:29–30).

Palandonga:

Paghunahuna og panahon nga ikaw mibati og kasuko; dayon kompletoha ang tsart sa ubos.

Sitwasyon	Giunsa Nako Pagtubag?	Unsa ang Resulta?
Sitwasyon Ehemplo Mipalit ako og bag-ong sapatos alang sa akong anak nga lalaki. Gibiyaan niya kini sa gawas sa milabay nga gabii, ug gikawat kini.	Giunsa Nako Pagtubag? Nasuko ako sa akong anak nga lalaki ug gisinggitan ko siya tungod sa pagka-iresponsable ug sa pagbiya sa sapatos sa gawas.	Unsa ang Resulta? Nahadlok kanako ang akong anak nga lalaki ug dili gustong makigsulti kanako. Nagustohan niya kadtong mga sapatos ug mibati og mas grabe mahitungod sa iyang sayop.
Sitwasyon	Giunsa Nako Pagtubag?	Unsa ang Resulta?

Hisgoti:

Unsaon sa pagdumala sa kasuko pagtabang kanato nga mahimong mas maayo nga mga disipulo ni Jesukristo?

2. Nag-amgo Kon Unsaon Pagdako sa Kasuko

Basaha:

Kon kita motugot sa atong mga kaugalingon nga magpabilin sa masuk-anong mga hunahuna, ang atong lawas mosumbalik usab. Ang pisikal nga mga reaksiyon diha sa lawas mopataas sa atong “lebel sa emosyonal nga temperatura.” Pipila ka kinaiya makapasamot sa atong kasuko, busa ang mga kahanas sa pagkat-on nga magtabang kanato sa “pagkalma” usa ka importanting bahin sa pagdumala sa kasuko.

Hisgoti:

Unsa ang ubang butang ang nakatabang kaninyo sa “pagkalma”?

3. Pagsabot sa mga Emosyon luyo sa Kasuko

Basaha:

Sa pagdumala sa inyong kasuko, ilha ang lainlaing mga emosyon nga nagpailawom niini. Kasagaran mas sayon ang masuko kay sa makig-atubang sa inyong tinuod, nagpailawom nga mga pagbati. Sa ubos mao ang lista sa pipila ka nagpailawom nga mga emosyon ug mga kasinatian nga mahimong moresulta nga kamo mobati og kasuko.

Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati				Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati				Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati				Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati
Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati Masuk-anon Nasagmuyo Naulaw Walay Paglaom Nahasol nga konsensya Nasanapan	Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati Nanlipaghong Nasagmuyo Ubos Kasakit Dili mobati Napuno sa kasubo Nahadlok	Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati Mabalak-on Naguol Nahulga Nanerbiyos Gisalikway May katungod Nasakitan	Nagpailawom nga mga Emosyon ug mga Pagbati Nasilo Nabiktima Gimingaw Walay hustisya Gutom Kakapoy Wala matuman nga mga gipaabot

Kalihokan (5 minutos)

Lakang 1: Isip usa ka grupo, basaha ang mosunod nga mga talan-awon nga mag-uban, ug timan-i kon sa unsang paagi ang pag-ila sa nagpailawom nga mga emosyon makakunhod sa kasuko.

Lakang 2: Sa inyong kaugalingon, paghunahuna og usa ka sitwasyon diin kamo mahimong mobati og kasuko. Diha sa tsart sa ubos, isulat ang sitwasyon ug usa ka tubag nga “makapasilaob” sa kasuko. Dayon ilha ang nagpailawom nga mga emosyon ug pagsulat og tubag nga “makapabugnaw” sa kasuko.

Sitwasyon	Tubag Nga “Makapasilaob” sa Kasuko	Nagpailawom nga (mga) Emosyon ug (mga) Kasinatian	Mga Tubag Nga “Makapabugnaw” sa Kasuko
Sitwasyon Ehemplo Nagmaneho ka pauli gikan sa trabaho. Kapoy kaayo kini nga adlaw, ug grabe ang trapik. Nagdagan nga ulahi ka na alang sa usa ka sabot nga magkita. Lain nga drayber hapit mao ang hinungdan sa aksidente, dayon mihatag kanimo og panglihok nga makapasuko.	Tubag Nga “Makapasilaob” sa Kasuko Nagsinggit Nagpabilin diha sa hunahuna ang sakit nga mga pagbati Naghunahuna, “Nakaako siya sa paghunahuna nga kini akong sayop! Nganong ilang gitugotan ang mga lalaki sama niana nga magmaneho diha sa dalan?”	Nagpailawom nga (mga) Emosyon ug (mga) Kasinatian Naugtas Walay hustisya Kakapoy Nahadlok	Mga Tubag Nga “Makapabugnaw” sa Kasuko Paggamit og makahupay nga musika o pagpunting sa inyong pagginhawa sa pagpahinumdom sa inyong kaugalingon, “Ako makahimo niini nga mas mograbe o pasagdan kini. Wala ako mahibalo nganong nagmaneho siya niana nga paagi. Ako kinahanglang magpabilin nga kalma ug hatagan siya og kalooy sa pagduhaduha.” Paghunahuna, “Ang magmaneho nga nasuko makahimo usab og hinungdan kanako nga maaksidente.”
Sitwasyon Ehemplo Gisultihan nimo ang imong anak nga lalaki sa paglimpyo sa iyang kwarto sa dili pa makigdula uban sa mga higala, apan ikaw gibaliwala niya ug midula hinoon uban sa mga higala.	Tubag Nga “Makapasilaob” sa Kasuko Naghunahuna, “Kini nga bata dili gayod maminaw kanako! Dili ko gusto nga maginikanan! Bisan unsa pa ang akong buhaton, dili ako makasulti ngadto sa akong anak.”	Nagpailawom nga (mga) Emosyon ug (mga) Kasinatian Wala matuman nga mga gipaabot Kasagmuyo Pagbasol Nasakitan	Mga Tubag Nga “Makapabugnaw” sa Kasuko Naghunahuna, “Bata pa siya ug nagkat-on kon nganong importante ang pagbaton og usa ka limpyo nga kwarto ug sa pagpaminaw sa iyang mga ginikanan. Tingali kinahanglan nga tabangan ko siya sa pagsabot kon nganong kita mag-atiman sa atong mga butang. Malinawon akong makigsulti kaniya mahitungod sa mga paagi nga kita makahimo niana.”
Sitwasyon	Tubag Nga “Makapasilaob” sa Kasuko	Nagpailawom nga (mga) Emosyon ug (mga) Kasinatian	Mga Tubag Nga “Makapabugnaw” sa Kasuko

Hisgoti:

Unsaon nga ang pag-ampo makatabang kanato sa pagpabugnaw sa atong kasuko?

4. Pagpili sa Pagtubag sa Kasuko sa Lain nga mga Paagi

Basaha:

Kini importante ang pagsabot sa koneksyon tali sa kasuko ug kabubut-on. Samtang ang mga butang mahitabo sa atong mga kinabuhi, mahimong bation nato ang kasuko, apan kita makahimo sa pagpili kon unsaon sa pagtubag kini nga pagbati: nga mahimong masuko o mahimong mahigugmaon, maluluy-on, ug manggihatagon.

Gihulagway ni Elder Lynn G. Robbins ang usa ka sitwasyon diin ang usa ka may talento sa pagka-atleta misulay ug nadawat ngadto sa team sa sports. Sa unang adlaw sa praktis, gipadula sa coach ang batan-ong lalaki batok sa laing magdudula samtang ang team nanan-aw. “Sa dihang nasipyat siya sa usa ka sayon nga shot, nasuko siya ug nagbundak-bundak ug nagbagubol. Miduol ang coach ngadto kaniya ug miingon, ‘Buhata na pag-usab, ug dili kana gyod makadula sa akong team.’ Sulod sa sunod tulo ka tuig wala na gyod siya kawad-i pag-usab sa pagpugong. Mga tuig milabay, samtang namalandong siya og balik niini nga hitabo, iyang naamgohan nga ang coach mitudlo kaniya og usa ka makausab sa kinabuhi nga baroganan nianang adlawa: ang kasuko mapugngan” (“Agency and Anger,” Ensign, Mayo 1998, 80).

Hisgoti:

Kanus-a ang panahon nga inyong gipili sa dili pagtubag sa kasuko?

Kalihokan (2 minutos)

Ang pagkahibalo kanus-a kamo nagbati og kasuko makatabang kaninyo og mas maayo sa pagdumala sa inyong kasuko. Kauban sa usa ka kaabag, sa daklit rebyoha ang “Akong Ehersisyo sa Pagkamahibalo nga Nasuko” sa dili madugay diha sa kapitulo. Sulati kini sulod sa umaabot nga semana sa pagtabang kaninyo nga mahimong mas makahibalo pa kon kanus-a kamo mobati og kasuko.

Basaha:

Usa ka paagi kamo makapili sa pagtubag mao ang pinaagi sa kahimuot. Si Elder Jeffrey R. Holland mitudlo, “Nakaplagan ni Jesus ang espesyal nga hingpit nga kalipay ug kalipay diha sa mga bata ug miingon nga tanan kanato kinahanglan nga mas mahisama kanila––matarong ug putli, dali nga mokatawa ug sa paghigugma ug sa pagpasaylo” (“This Do in Remembrance of Me,” Ensign, Nob. 1995, 68–69). Ang pagkamakatawa sa inyong kaugalingon o makakaplag og kahimuot sa usa ka sitwasyon magtabang kaninyo og mas maayo nga makasagubang sa wala paabota nga mga kapakyasan ug mga kahigawad. Makaawhag nga mga kahimuot makatabang sa pagpalambo sa inyong mga kinaiya, mga relasyon, ug kahimsog. Kini nga matang sa kahimuot dili makapasakit o makapalipaghong sa uban. Ingon nga ang Proverbio nagsulti, “Ang kasingkasing nga malipayon maoy usa ka maayong tambal” (Proverbio 17:22). Samtang kini dili angay ang pagkatawa sa tanang panahon, kadaghanan sa mga tawo makadawat og kaayohan pinaagi sa pagkatawa og dugang pa.

Hisgoti:

Sa unsang paagi ang angay nga kahimuot nagtabang kanato sa pagdumala sa atong kasuko?

5. Pagdumala sa Kasuko isip usa ka Disipulo ni Jesukristo

Basaha:

Ang pagpuyo diha sa pakighiusa uban ni Jesukristo makatabang kaninyo sa pagbati og kalinaw imbis kasuko. Ang “dakong kausaban” sa kasingkasing (Alma 5:14) nga nagagikan sa pagkanahiusa uban ni Jesukristo makatabang kaninyo nga gustong mopasaylo sa uban, “pagbuhat og maayo kanunay” (Mosiah 5:2), ug “magahulat sa Ginoo” (Salmo 37:9). Ang Espiritu Santo mopuno kaninyo og “gugma, kalipay, kalinaw, pailob, pagkamapuanguron, pagkamaayo, hugot nga pagtuo, kaaghop, [ug] pagpugong sa kaugalingon” (Mga Taga‑Galacia 5:22–23).

Tan-awa:

“Forgiveness: My Burden Was Made Light,” anaa sa https://churchofjesuschrist.org/study/video/self-reliance-videos [8:24].

Hisgoti:

Giunsa kita sa pagpanalangin samtang kita moduol ngadto sa Manluluwas sa pagdumala sa kasuko?

Basaha:

Ang kasuko makagiya ngadto sa mapintas o abusadong kinaiya. Ang kapintas sa panimalay lahi kay sa gamay nga mga panaglalis. Walay usa nga gipaabot sa paglahutay og abusado nga kinaiya o kapintas. Tan-awa sa abuse.ChurchofJesusChrist.org mga telepono alang sa tabang og krisis (anaa lamang sa Iningles) ug ubang mga kapanguhaan.

Kon ikaw biktima og kapintas sa panimalay, pagkuha dihadiha dayon og tabang, lakip ang pagkontak sa angay nga mga awtoridad. Ang Simbahan dili motugot og pang-abuso sa bisan unsa nga matang. Si Presidente Gordon B. Hinckley miingon, “Kita nagsaway sa labing kusog og abusado nga kinaiya sa bisan unsa nga matang. Kita nagsalikway sa pisikal, sekswal, sa pulong, o emosyonal nga abuso sa kapikas o sa mga anak” (“What Are People Asking About Us?” Ensign, Nob. 1998, 72). Kon ikaw ang biktima o usa ka tigbuhat, pangayo og tabang karon kon ikaw maglisod sa paggawas sa laang sa pag-abuso. Ang imong bishop o ubang mga lider sa Simbahan makatabang kanimo nga mamaayo.

Akong Ehersisyo sa Pagkamahibalo nga Nasuko

Paghulagway og pipila ka mga sitwasyon nga makaaghat sa inyong kasuko. (Sama pananglitan, usa ka panaglalis sa inyong kapikas o higala, may kalabotan og mga isyu nga pinansyal, o ang pagkasamok sa balay.)
Ihulagway ang pangatarongan o mga hunahuna nga nagdugang sa inyong kasuko. (Sama pananglitan, “Sila nag-atiman lamang sa ilang mga kaugalingon” o “Ang akong higala iresponsable kaayo.”)
Ihulagway ang inyong mga pagbati luyo sa inyong kasuko. (Sama pananglitan, pagbati nga wala tahora, gigamit, o gibaliwala.)
Ihulagway ang pisikal nga mga pagsumbalik nga inyong gibati nga mga timaan nga kamo nasuko. (Sama pananglitan, nagsingot nga mga palad sa kamot, kusog nga pitik sa kasingkasing, tensiyonado, o daling masuko.)
Ihulagway giunsa ninyo sa pagpakita ang inyong kasuko, lakip ang inyong labing ngil-ad nga kinaiya. (Sama pananglitan, nagsinggit, nagbundak nga pagsira sa pultahan o nangdagmal.)
Ihulagway ang usa ka kahanas nga nagbugnaw sa inyong kasuko. (Sama pananglitan, pag-ihap hangtod sa 10 o paghimo og ehersisyo sa pagginhawa.)
Ihulagway kon unsaon ninyo pagtubag sa sunod nga panahon nga kamo nasuko.