Kapitulo 1
Pagpakabuhi sa Unsay Atong Gituohan
Ang atong relihiyon kinahanglan gayud nga makita diha sa atong inadlaw-adlaw nga kinabuhi.
Gikan sa Kinabuhi ni George Albert Smith
Sa dihang nag-edad siya og 34, si George Albert Smith mihimo og usa ka listahan sa mga resolusyon nga gitawag niya og iyang “personal nga pamahayag sa gituohan”—11 ka mga baruganan nga iyang gipasalig nga tumanon:
“Ako mahimong usa ka higala ngadto sa walay higala ug makakaplag og hingpit nga kalipay sa pagpangalagad ngadto sa mga panginahanglan sa kabus.
“Ako mobisita sa masakiton ug may balatian ug modasig kanila og usa ka tinguha alang sa usa ka hugot nga pagtuo aron mamaayo.
“Ako motudlo sa kamatuoran alang sa pagsabut ug pagpanalangin sa tanang katawhan.
“Ako mangita sa nasayop ug maningkamot sa pagpabalik kaniya ngadto sa usa ka matarung ug malipayon nga kinabuhi.
“Ako dili magtinguha sa pagpugos sa katawhan sa pagpuyo sumala sa akong mga sumbanan apan hinoon mohigugma kanila ngadto sa pagbuhat sa butang nga husto.
“Ako mopuyo uban sa kadaghanan ug motabang sa pagsulbad sa ilang mga problema aron ang ilang kinabuhi sa yuta mahimong malipayon.
“Ako maglikay sa pagpahibalo sa taas nga mga katungdanan ug mobadlong sa pag-ulog-ulog sa walay hunahuna nga mga higala.
“Ako dili motuyo sa pagpasakit sa mga pagbati ni bisan kinsa, dili bisan kaniya kinsa nakahimo kanako og sayop, apan maningkamot sa pagbuhat kaniya og maayo ug mohimo kaniya nga akong higala.
“Ako mobuntog sa kalagmitan sa pagkahakog ug pagka-igihan ug magmaya sa kalampusan sa tanang mga anak sa akong Langitnong Amahan.
“Ako dili mahimong kaaway ngadto ni bisan kinsa nga binuhat.
“Sa pagkasayud nga ang Manunubos sa katawhan mitanyag ngadto sa kalibutan sa bugtong plano nga makapalambo kanato sa hingpit ug makapahimo kanato nga tinuod nga malipayon dinhi ug sa umaabut, ako mibati niini nga dili lamang usa ka katungdanan apan usab usa ka bulahan nga kahigayunan sa pagsabwag sa kamatuoran.”1 [Tan-awa sa sugyot 1 sa pahina 11.]
Kadtong kinsa nakaila ni Presidente Smith namahayag nga gituman gayud niya ang iyang mga pamahayag sa gituohan. Si Ezra Taft Benson, nianang higayuna usa ka sakop sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles, mipakigbahin og usa ka kasinatian diin si Presidente Smith matinuoron sa iyang resolusyon nga “mobisita sa masakiton ug sa mga nag-antus ug modasig diha kanila og usa ka tinguha sa hugot nga pagtuo aron mamaayo”:
“Ako dili gayud mohunong sa pagpasalamat alang sa mga pagbisita nga iyang gihimo sa akong panimalay samtang ako [anaa sa layo] nag-alagad isip usa ka mapaubsanon nga misyonaryo. … Ilabi na mapasalamaton ako sa usa ka pagbisita diha sa kahilum sa kagabhion sa dihang ang among anak nga masuso nag-ungaw na sa kamatayon. Sa walay pagpahibalo, si Presidente Smith migahin og panahon sa pag-adto niana nga panimalay ug mipandong sa iyang mga kamot diha sa ulo nianang batang masuso, nga gikugos sa iyang inahan sa daghan na kaayong mga oras, ug misaad sa iyang hingpit nga pagkaayo. Ingon niini si Presidente Smith, siya sa kanunay adunay panahon sa pagtabang, ilabi na niadtong mga nasakit, kadtong kinsa labing nagkinahanglan kaniya.”2
Si Spencer W. Kimball nakahinumdom og laing higayon diin ang mga nabuhat ni Presidente Smith nagpakita sa iyang kombiksyon sa pagbuhat og maayo ngadto sa “usa ka tawo kinsa nakasala [kaniya]”:
“Gisumbong kini ngadto ni [Presidente Smith] nga adunay nangawat sa iyang buggy robe gikan sa sudlanan niini. Imbis masuko, mitubag siya og: ‘Unta nakaila kita kon kinsa siya, aron mahatagan usab nato siya og habol, tungod kay gitugnaw gayud kadto siya; ug daghang pagkaon usab, tugod kay gigutom gyud kadto siya.’”3
Ang laing naka-obserbar misulat mahitungod ni George Albert Smith: “Ang iyang relihiyon dili doktrina nga wala gamita. Dili kini teyoriya. Mas dako kini og kahulugan alang kaniya kay sa usa ka matahum nga plano nga angayan sa pagdayeg. Mas labaw pa kini sa usa ka pilosopiya sa kinabuhi. Ngadto sa tawo nga sama ka praktikal niya, ang relihiyon mao ang diwa nga gikinabuhi sa usa katawo, diin siya mobuhat sa mga butang, kon kini mao lamang ang pagsulti og usa ka mabination nga pulong o paghatag og usa ka tasa sa bugnawng tubig. Ang iyang relihiyon kinahanglan gayud nga makita diha sa iyang mga binuhatan. Kinahanglan gayud kini nga madala ngadto sa tanang mga buluhaton sa inadlaw-adlaw nga kinabuhi.”4
Usa sa iyang mga magtatambag sa Unang Kapangulohan, si Presidente J. Reuben Clark Jr., mipahayag sa personal nga kaligdong ni Presidente Smith niini nga mga pulong: “Usa siya niadtong diyutay nga mga tawo diin kamo makaingon nga siya nagabuhat sa iyang gitudlo.”5
Mga Pagtulun-an ni George Albert Smith
Ang atong pagkamasulundon sa ebanghelyo—dili lamang ang atong pagkamiyembro sa Simbahan—mopasarang kanato nga pagatawgon og mga Santos.
Ang pagsimba diha sa ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw usa ka maunungon nga kinabuhi, usa ka tinguha nga mahimong takus kaniya kansang panagway kita gilalang ug kinsa mihatag kanato sa tanan … nga adunay bili—ang ebanghelyo ni Jesukristo.6
Pagkanindot nga pamation nga kita nahisakop sa usa ka simbahan nga mao o naglangkob gayud sa mga santos. Dili kini igo nga nakasulat ang atong mga pangalan sa mga rekord. Importante nga kita nagpuyo og kinabuhi nga makapahimo kanatong angayan nga pagatawgon og mga Santos, ug kon inyo kanang buhaton, kamo magmalipayon. …
Sa dihang si Jesus sa Nazaret mianhi sa kalibutan ug misugod sa pagsangyaw sa Ebanghelyo sa Gingharian, adunay daghan, ilabi na ang nagpakaaron-ingnon nga matarung nga mga Pariseo, kinsa misalikway sa Iyang mensahe, nangangkon nga sila mga kaliwat ni Abraham ug mipasabut nga ang ilang pagka-kaliwat moluwas kanila sa Gingharian sa Dios.
Ang Manluluwas mipahibalo kanila nga kon sila mga anak pa ni Abraham, buhaton unta nila ang mga buluhaton ni Abraham. [Tan-awa sa Juan 8:33–39.] Gusto ko nga mosulti ngadto sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, kon kita takus nga pagatawgon og mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, kini tungod kay kita nagpuyo sa kinabuhi sa mga santos, ug mao kini ang katuyoan sa Ebanghelyo sa pagpasarang kanato niana nga paagi. Ang kalibutan nahimutang sa niana nga kahimtang ug nalingla sa kaaway sulod sa dugayng panahon ug namahayag nga ang gamay lang nga pagtuo sa Dios mao lamang ang gikinahanglan, nga ako nahadlok kaayo niini. Kana usa ka panglingla lamang sa yawa.7 [Tan-awa sa sugyot 2 sa pahina 11.]
“Mormonismo,” kon tawgon, mao ang Ebanghelyo ni Jesukristo, sa ingon mao kini ang gahum sa Dios alang sa kaluwasan sa tanan niadtong kinsa motuo ug mosunod sa mga pagtulun-an niini. Dili kadtong kinsa moingon og, “Ginoo, Ginoo,” ang makapahimulos sa pagpakig-uban sa Iyang espiritu apan kadtong kinsa mobuhat sa Iyang kabubut-on [tan-awa sa Lucas 6:46].8
Nagpasabut ngadto sa ika-7 nga kapitulo sa Mateo ug sa ika-24 nga bersikulo, akong nakaplagan ang mosunod:
“Busa, bisan kinsa nga magapatalinghug niining akong mga pulong, ug magatuman niini, mahisama siya sa usa ka tawong but-an, nga nagtukod sa iyang balay ibabaw sa bato:
“Ug unya mibundak ang ulan, ug mibul-og ang mga baha, ug mihuros ang mga hangin, ug mihapak niadtong balaya; apan kadto wala mapukan; kay natukod man ibabaw sa bato.
“Apan bisan kinsa nga magapatalinghug niining akong mga pulong ug dili magatuman niini, mahisama siya sa usa ka tawong boangboang, nga nagtukod sa iyang balay ibabaw sa balas:
“Ug unya mibundak ang ulan, ug mibul-og ang mga baha, ug mihuros ang mga hangin, ug mihapak niadtong balaya; ug kadto napukan: ug dako gayud ang iyang pagkapukan.” [Mateo 7:24–27.]
Pila man kanato, ang nasayud sa kabubut-on sa Amahan, ang nagbuhat niini? Pila man kanato sa matag adlaw ang nagpahimutang og usa ka pundasyon ug nagtukod og usa ka istraktura nga nahiangay sa dignidad sa pagkatawo sa atong Manluluwas? ‘Oo, ang tawo mao ang tabernakulo sa Dios, gani mga templo; ug bisan unsa nga templo nga mahugawan, ang Dios molaglag niana nga templo.’ [D&P 93:35.] Siya mihatag kanato og salabutan ug kaalam labaw sa atong isigkatawo. Ang kahibalo mahitungod sa kinabuhi nga wala pa dinhi sa yuta gihatag ngadto sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw; ang kahibalo nga kita ania dinhi tungod kay kita nagpuyo sumala sa atong kinabuhi sa wala pa dinhi sa yuta, ug nga kita nahatagan og oportunidad nga makabaton og kinabuhing dayon didto sa presensya sa atong Langitnong Amahan, pinaagi sa pagpuyo sumala sa atong kinabuhi dinhi sa yuta. Dili kita pagahukman ingon sa paghukom nga ihatag ngadto sa atong igsoong mga lalaki ug mga babaye sa kalibutan, apan sumala sa mas daghan nga mga oportunidad nga gihatag kanato. Kauban kita niadtong kinsa nakadawat sa pulong sa Ginoo, kinsa nakapaminaw sa Iyang mga gisulti, ug kon kita nagbuhat niini atong maangkon ang kinabuhing dayon, apan kon kita napakyas tunglo ang resulta.9
Magbuhat kita og mas maayo kay sa atong nabuhat gayud kaniadto. Atong bag-ohon ang atong determinasyon nga mamahimong tinuod nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, ug dili lamang magpakaaron-ingnon. … Ako walay nailhang tawo kinsa dili makahimo og mas maayo pa kay sa iyang nabuhat, kon siya determinado.10
Ang atong Langitnong Amahan naglaum kanato nga mangandam ug magpuyo nga takus sa Iyang gisaad nga mga panalangin.
Akong giablihan ang ikabaynte dos nga kapitulo sa asoy ni San Mateo mahitungod sa pagtulun-an sa Manluluwas, ug mobasa niining partikular nga sambingay:
“Ug kanila misulti si Jesus pag-usab pinaagi sa mga sambingay, nga nag-ingon,
“Ang gingharian sa langit sama sa usa ka hari, nga naghimog kumbira sa kasal alang sa iyang anak nga lalaki,
“Ug nagsugo sa iyang mga ulipon sa pagtawag sa mga dinapit sa kumbira sa kasal. …
“Apan sa pagsulod sa hari aron sa pagtan-aw sa mga dinapit, nakita niya didto ang usa ka tawo nga wala magsul-ob og bisti alang sa kombira sa kasal:
“Ug siya miingon kaniya, ‘Migo, naunsa ba nga misulod ka man dinhi, nga wala magsul-ob og bisti nga angay sa kasal? Ug ang tawo wala makatingog.
“Ug ang hari miingon sa iyang mga sulugoon, Gapusa ninyo siya sa tiil ug kamot, ug ilabay ninyo siya ngadto sa labawng kangitngitan sa gowa; didto ang mga tawo managpanghilak ug managkagot sa ilang mga ngipon.
“Kay daghan ang gipanagtawag apan diyutay ra ang pagapilion.” [Tan-awa sa Mateo 22:1–3, 11–14.] …
… Dinhi adunay usa ka tawo kinsa mitambong sa kasal, ug sa dihang ang oras miabut na ang hari o ang agalon nakakita nga wala siya magsul-ob og bisti nga angay sa kasal. Daw iyang gibaliwala ang kaimportante niini. Mitambong siya, dili andam, nagdahum nga makaapil. Mitambong siya sa kumbira—silang tanan gidapit sa kumbira, apan naghunahuna ko nga nakahibalo unta sila nga ang pasudlon kadto lamang kinsa nagsul-ob sa saktong isul-ob, ug kining tawhana nahingangha sa dihang gipangutana siya kon nganong anaa siya didto sa ingon niana nga kahimtang.
Ang kalibutan daw naghunahuna nga sila makaadto bisan kanus-a kon sila andam na. Ang mga anak sa atong Amahan wala makasabut nga adunay pipila ka pagpangandam nga pagahimoon. Hilabihan gayud ang ilang pagkalingla sa yawa nga nakapahimo nila nga motuo nga walay pagpangandam nga gikinahanglan, bisan unsa igo na, apan niini nga mensahe nga gihatag sa Manluluwas pinaagi sa usa ka sambingay ngadto sa iyang mga kaubanan kita gipahibalo nga kinahanglan gayud nga adunay pipila ka pagpangandam, ug kon wala kana nga pagpangandam walay usa nga tugotan sa pag-ambit sa mas bililhon nga mga gasa sa atong Langitnong Amahan. Kana magamit sa mga miyembro niini nga Simbahan kinsa naghunahuna nga tungod kay sila gidapit, ug tungod kay ang ilang mga pangalan makita diha sa rekord kauban niadtong kinsa gitawag, sila wala nay lain pang angayang buhaton. … Nakalimot sila sa Ginoo ug wala mangandam sa kumbira diin siya midapit kanila.
Ang atong Langitnong Amahan nagtinguha nga kita mangandam alang sa kumbira sa kasal o kita dili paapilon. Naglaum Siya kanato nga magpadayon sa pagtigum sa kamatuoran diha sa atong mga hunahuna, ug isangyaw kana nga kamatuoran kon itugot sa kahigayunan ngadto sa iyang mga anak. Ang kamatuoran nga ang atong mga pangalan makita diha sa mga rekord sa Simbahan dili garantiya nga kita adunay luna sa celestial nga gingharian. Kadto lamang kinsa nagpuyo nga takus nga mahimong mga sakop niana nga gingharian mao ang adunay luna didto.
Taliwala sa walay kasiguroan nga kahimtang, ang kawalay kasiguroan nga anaa sa kalibutan, kon may panahon man nga kinahanglan natong sutaon ang atong mga kaugalingon, aron masayud kon nagbuhat ba kita sa unsay gustong ipabuhat sa Ginoo kanato, kini mao karong adlawa; kon may panahon man nga kita kinahanglang maniguro nga kita anaa sa dalan sa kinabuhing dayon, kini mao karon. Kita dili mahimong mobaliwala niini nga mga kahigayunan. Ang Dios dili matamay. Kon siya mitanyag kanato og usa ka gasa, kon siya mibutang og usa ka panalangin nga makab-ot ra nato, kon siya midapit kanato sa pagkaon sa kumbira ug atong giibaliwala kini, mahimong nasayud na kita nga kita mag-antus sa kasakit nga modangat niadtong mobalibad sa mga panalangin sa Ginoo kon sila gitanyagan.11
Dili kita mahimong magkinabuhi sama sa kalibutan ug magdahum nga makaangkon og tukma nga luna diha sa Gingharian. Ang Ginoo nagsulti kanato diha sa unang seksyon sa Doktrina ug mga Pakigsaad, nagpasabut ngadto sa dautan: nga siya dili makatan-aw diha sa sala uban sa labing gamay nga matang sa pagtugot [tan-awa sa D&P 1:31]. Malisud kini nga konsepto, tungod kay ang pipila kanato sa Simbahan naghunahuna nga kita makatiaw-tiaw sa Ebanghelyo sa atong Ginoo ug sa mga sukaranan sa Kinabuhing Dayon, ug sa gihapon maangkon ang luna nga atong gusto. Kini dili tinuod. Ang Ginoo magmaloloy-on, apan siya kinahanglang makiangayon, ug kon kita gusto og bisan unsa nga panalangin adunay usa lamang ka paagi nga kita mahimong makaangkon niini, ug kana mao ang pagsunod sa mga sugo nga makapahimo kanatong angayan niana nga panalangin.12 [Tan-awa sa sugyot 3 sa pahina 11.]
Kon kita naghimo sa tanan natong katungdanan, makita sa atong kinabuhi ang atong pagtuo sa ebanghelyo.
Sulod sa miaging tuig, ako adunay pribilehiyo sa pakighimamat ug pakigsulti mahitungod sa ebanghelyo uban sa pipila ka mga tawo kinsa nagpuyo niini nga komunidad [Siyudad sa Salt Lake], nga dili mga miyembro sa atong Simbahan. Ang usa ka tawo nagpuyo dinhi sulod sa baynte na ka tuig, usa ka tawo kansang kinabuhi dili masaway, usa ka maayong lumulupyo, usa ka buotan nga negosyante, usa ka tawo kinsa adunay malumo nga mga pagbati ngadto sa atong katawhan. Misulti siya kanako nga nagpuyo siya dinhi baynte na ka tuig, ug iyang napamatud-an nga kita pareha ra ka maayo sa atong mga silingan kinsa mga miyembro sa lain nga mga simbahan; siya walay makitang kalainan ngari kanato.
Gusto ko nga mosulti kaninyo, akong mga kaigsoonan, nga kini dili usa ka pagdayeg alang kanako. Kon ang ebanghelyo ni Jesukristo wala makapahimo kanako nga usa ka mas maayo nga tawo, nan wala ako molambo ingon sa gikinahanglan nga ako molambo, ug kon ang atong mga silingan nga dili kauban niini nga Simbahan makapuyo uban kanato sulod sa mga katuigan ug walay makita nga ebidensya sa mga kaayohan nga moabut gikan sa pagsunod sa mga sugo sa Dios sa atong kinabuhi, nan adunay panginahanglan sa pag-usab diha sa Israel. …
… Nagbuhat ba kamo sa inyong katungdanan? naghimo ba kita sa buluhaton nga gisalig sa Ginoo kanato? gihatagan ba nato og importansya ang responsibilidad nga anaa kanato? o kita wala lang bay gihimo nga paningkamot nga nagpalutaw-lutaw lang sa sapa, nunot sa sulog nga nagdahum nga sa katapusang adlaw, kita matubos?13
Gitawag kita og pinili nga katawhan [tan-awa sa 1 Pedro 2:9] tungod kay, tingali, mituo gayud kita sa ebanghelyo ni Jesukristo. …
Kon ang atong pagkapinili miabut ngadto sa punto nga kita nabuhi pinaagi sa matag pulong nga mogula gikan sa ba-ba sa atong Langitnong Amahan [tan-awa sa D&P 84:44], nan kita mahimo gayud nga usa ka bulahan nga katawhan. Ingon kita niana, sa dinaghan, nagpuyo pinaagi sa pagpamatuod nga gihatag ngari kanato sa atong Manunubos, ug sa ingon kita usa ka bulahan nga katawhan; apan kita mas mapanalanginan ug molambo pa gayud kon atong madala ang atong kaugalingon sa pagbuhat sa tanan natong katungdanan.
Ako nag-ampo nga ang espiritu nga makapahimo kanato sa pagserbisyo sa matinud-anong paagi unta magauban kanato, nga ang tinguha sa pagbuhat og maayo unta mobuntog sa mga tintasyon nga gibutang sa atong agianan, ug nga, bisan asa man kita moadto, ang uban nga makakita sa atong maayong mga binuhatan mahimong mapugos sa pagdayeg sa atong Amahan kinsa anaa sa langit [tan-awa sa Mateo 5:16].14
Karon atong sutaon ang atong kaugalingon. Nagbuhat ba kita kutob sa atong mahimo sa angayang buhaton? Ug kon kita wala, maghinulsol kita ug magbuhat og mas maayo. Kon kita nagbuhat sa angay natong buhaton, kon kita nangita sa tanang mga kahigayunan sa pagbuhat og maayo ngadto sa mga anak sa atong Amahan, nan kita makahatag sa atong kaugalingon og panalangin gikan sa usa ka Amahan nga maalamon sa tanan, ug kita magmaya diha sa maayo nga atong nahimo dinhi. …
Kita magmapaubsanon ug magmainampoon, magpakabuhi nga duol sa atong Langitnong Amahan, ug atong ipakita ang atong pagtuo diha sa Ebanghelyo ni Jesukristo pinaagi sa pagkinabuhi sa mga baruganan niini. Atong ipakita ang atong hugot nga pagtuo sa Dios, ug sa buhat nga Iyang gihatag sa yuta, pinaagi sa tukma ug makanunayon nga kinabuhi, kay human sa tanan mao kana ang labing lig-on nga pagpamatuod nga atong mahatag mahitungod sa kamatuoran niini nga buhat.15 [Tan-awa sa sugyot 4 sa pahina 11.]
Mga Sugyot alang sa Pagtuon ug Pagtudlo
Ikonsiderar kini nga mga ideya samtang ikaw nagtuon sa kapitulo o samtang ikaw nangandam sa pagtudlo. Alang sa dugang nga tabang, tan-awa sa mga pahina vii–x.
-
Samtang ikaw nagribyu sa pamahayag sa gituohan ni Presidente Smith (mga pahina 1–2), paghunahuna og pipila ka mga baruganan nga gusto nimong sundon sa imong kaugalingong kinabuhi. Ikonsiderar ang pagrekord niini diha sa usa ka personal nga journal.
-
Basaha ang unang upat ka mga paragraph sa pahina 3–5. Unsa man ang gipasabut sa pagkahimong usa ka Santos sa Ulahing mga Adlaw? Unsay mahimo sa usa ka ginikanan sa pagtabang sa ilang mga anak aron makat-on sa pagpuyo og kinabuhi sa usa ka santos?
-
Samtang imong basahon ang seksyon nga nagsugod sa pahina 6, hunahunaa kon sa unsang paagi nga ang sambingay sa kumbira sa kasal mahimong magamit sa imong kinabuhi (tan-awa usab sa Mateo 22:1–14). Pananglitan, sa imong hunahuna unsa man ang girepresentar sa kumbira sa kasal? Kinsa man ang girepresentar sa dinapit nga mga bisita? Pamalandong kon unsa ang imong mahimo sa “pagpangandam alang sa kumbira sa kasal” (pahina 7).
-
Basaha ang katapusang paragraph sa mga pagtulun-an (sa pahina 10) ug paghunahuna og usa ka tawo nga imong kaila kinsa adunay lig-on nga pagpamatuod sa ebanghelyo. Sa unsang paagi nga ang kinabuhi niana nga tawo naghatag og ebidensya sa iyang pagpamatuod? Ikonsiderar kon unsay imong mahimo aron sa paghatag og ebidensya sa imong pagpamatuod.
May Kalabutan nga mga Kasulatan: Mateo 7:16–23; Santiago 1:22–25; 2:15–18; 1 Juan 2:3–6; Moroni 7:3–5; Doktrina ug mga Pakigsaad 41:5
Tabang sa pagtudlo: “Aron sa pagtabang kanato nga makatudlo gikan sa mga kasulatan ug sa mga pulong sa mga propeta sa ulahing mga adlaw, ang Simbahan naghimo og mga manwal sa leksyon ug ubang mga materyal. Wala kaayo kinahanglana ang mga komentaryo o ubang mga materyal nga pakisayran” (Pagtudlo, Walay Labaw ka Mahinungdanon nga Tawag: Usa ka Giya nga Kapanguhaan alang sa Pagtudlo sa Ebanghelyo [1999], 52).