Wase 20

Bulataka na Lawa ni Tiko Savasava

Na cava e rawa me da kitaka me maroroi keda kei ira na vuvale mai na tiko savasava?

iVakamacala Taumada

“Kevaka o vinakata na veivakalougatataki ni Yalo ni Turaga me tiko kei iko, e dodonu mo maroroya na yagomu, na valetabu ni Kalou e savasava ka makare,” e kaya o Peresitedi Harold B. Lee.¹

E vakayagataka e dua na ivola vakaciriloloma mai vua e dua na tamata e voroka na lawa ni tiko savasava, me vakaraitaka kina na bibi ni veituberi oqo: “Na gauna sara ga au marautaka tu kina na Yalo ni Turaga, ka bulataka tiko na kosipeli, sa tadola tu e mataqu na ivolanikalou e na dua tale na kila ka vou kei na ibalebale ni vosa ni Kalou e na veitaqaniveva e sa voqa ki na noqu bula. Ia oqo me vaka na yatu vosa na muduki tani. Au sa sega ni qai wilika tale vata kei na noqu sega ni via kila. Au wilika e na vakatitiqa na iyatu vosa ni’u se bera ni vakasamataka ni’u kila vinaka tu. E liu au dau taleitaka na dauqarava na cakacaka tabu ni kosipeli vei iratou na luvequ, vakalougatataka na luvequ qai sucu, papitaisotaki ira, ka vakadeitaki ira, ka dau qaravi ira e na gauna era tauvimate kina. Ia oqo au sa tu me’u vakadinadinataka e so na turaga ena nodra veiqaravi ki na cakacaka tabu. Au dau marautaka na noqu lako ki na vale tabu, ia edaidai sa sogo maid vei au na kena katuba. E na so na gauna au dau vakatotogani vakalailai me baleta e so na isolisoli ni Lotu, na solia na ikatini, solia na isolisoli ni lolo, soli ki ke me baleta n aka oqo se ki kea, ia oqo ni’u sa muduki tani, au sa sega talega me’u vakatarai ni solia na noqu ikatini. Sa na sega ni rawa tale vei au ko lomalagi ni’u sa sega ni rawa ni sauma noqu ikatini. Sa na sega ni rawa tale vei au me’u vakatukutukutaka na kerekere ni Lotu me dau soli bulataka na veika e noqu. O iratou na luvequ eratou daulomani au, ia au vakila ni titobu sara ki na lomadratou, eratou maduataki tamadratou sa ikoya na yaca eratou kauta voli.”²

E tukuna ko Peresitedi Lee, “Ni tagane se marama ka dei tiko e matana na iyalayala tawamudu ki na bula tawamudu sa vutuniyau dina, baleta na yalona taucoko sa saumi vata kei na bukawaqa e lako mai vei koya e maroroya nona bula me savasava.”³

Na iVakavuvuli nei Harold B. Lee

Na cava e dodonu ki na vakamuria na lawa ni tiko savasava?

Ki na icavacava ni turaga kei na marama me rau rawa ni kau vata mai e na vakamau vakatabui vakaveiwekani, ia na yago vakavuravura sa vakarautaki me vale vakatabui ni yalo vakalomalagi, na Turaga sa biuta tu e na lomaseredra na cauravou kei na goneyalewa e dua na gagadre ni veitokani mai vua ki na dua tale. Oqo era sa ka vakatabui ia sa duatani na kena kaukauwa. Vakavo na bula sa vakalolovirataki na kena isau, se na bula oqo sa cakacakataki me volitaki me yaco kina na veivakacegui e na gagadre ni yago, na Kalou e sa virikotora taumada na veicala bibi eso eda sa vakasalataki oti kina e na iVunau e Tini, matai, laba ka kena e tarava yani sa ikoya, na veidauci dukadukali. “Mo kakua ni laba!” (Raica na Lako Yani 20:13–14.)… Na Lotu e vakasalataki keda me da ivakaraitaki e na noda isulusulu kei na itovo, ka vakatabuya na vakanananu ca e vuqa me vakarota na tebe ni gusumu vakasisila kei na nomu itovo me ka tudei ka me kakua ni kena ivakaraitaki walega. Mo yacova na itagede e cecere sara e na vakamau tabu, kei na mataniwai tovure ni bula me maroroi na kena makare.⁴

Mo dauniveika savasava. Oqo e dua na ivunau cecere duadua.

“Ia me uasivi sara na nomu loloma vei ira na tamata kecega, kei ira era sa veitokani na vakabauta; mo qarauna me savasava tikoga na nomu vakanananu; ia e na taucoko sara kina na nomu vakabauta e na mata ni Kalou; raica e na yaco vei iko na veivakalougatataki ni ilesilesi vakabete, me vaka na tegu sa lutu mai lagi.

“E na sala vata voli ga kei iko na Yalo Tabu, ia na nomu itikotiko sa itikotiko ni yalododonu kei na dina sa tudei sara; raica na nomu lewa sa levu e sega ni mudu; ia kevaka sa sega ni taurivaki vakatani sa na tudei ga me tawamudu” (V&V 121:45–46.)

E na sega vakadua e vuravura me da na taukena, na kaukauwa, ni veitokani ni Yalo Tabu vakavo walega me vulici me da dau ni veika savasava e na noda vakanananu, ivakarau, kei na veika eda vakayacora.⁵

Vakaisulutaki iko e na iyaragi ni ivalavala dodonu. Kakua ni guce mo soli iko yani e na veitemaki ni vuni ca. Taqomaka na vanua me taqomaki kina na veika savasava. Na yagomu sa vale tabu ni Yalo Tabu, ni kevaka walega mo vakasavasavataka ka makare tikoga.⁶

Bulataka tiko na lawa ni tiko savasava e na kena itagede e cake sara me vinaka sara mai na kena ko cakava e liu, mai na vakasamataki ni veivakanananu makare. Kua ni guilecava na ka e tukuna na iVakavuvuli, “Dou sa rogoca sa kainaki vei ira e liu, mo kakua ni dauyalewa: ia ko i au kau sa kaya vei kemudou” (Maciu 5:27–28). Io edaidai noda vakanananu me makare. Vakamalumalumutaka na ivakarau eso o dauvakaitovotaki iko tu kina se vakamatautaka mo cakava na veika vakasisilia e vuqa, ka vakatabuya na veicakacala e na rawa me vakatanitaka na vakatawayagataki ni nomu bula.⁷

Na cava na itotogi ni vakatanitaka na lawa ni tiko savasava?

E sega ni bau vakadua e na gauna sa oti me vaka na bolebole ki na ivakavuvuli ni tiko savasava, na makare uasivi kei na tiko bulabula. Na ivakarau vinaka kece sa mai kuitaki kece e na kaukauwa ni vunica. Sa qai sega tale ni dua na ka e bibi me da kitaka na veivakatavulici ga vakaukauwa, liutaka mai na Yalo ni Turaga, e na kena levu ga me rawa kina me da uqeti ira na wekada e vuravura me ra bula volekata na Turaga e na gauna oqo ni veitemaki vakarerevaki.⁸

Na veivakarerei rerevaki e vakayacora tiko o Setani e na gauna oqo me vakarusa na matavuvale, ka cakava na veivakalialiai ki na lawa ni tiko savasava kei na vakatatabutaki ni veiyalayalati ni vakamau.⁹

Mai vakacavari e dua na koniferedi ni iteki e na dua na vakasama cecere e na dua na gauna lekaleka sa oti … nona tucake mai na peresitedi me tinia na koniferedi, e tacake ka raici ira e dua na ilala cauravou gone e na loqi ni vale e cake ka kaya, “E dua na ka au via tukuna vei kemuni na itabagone o ni toka e na loqi ni vale e cake. E dina beka, ni oqo au se nomuni peresitedi tiko ni iteki, oi kemuni kece sara o ni na lako mai vei au me vakatarogi—e na tosoi cake ni tutu vakamatabete, se dua beka na itutu mo na qai kacivi kina, se nomu ivolatara ni curu ki na vale tabu—kei na veika tale e so, au tarogi kemuni e na dua na taro bibi vakayalo. E savasava tu beka na nomuni bula? E rawa mo ni sauma mai vakadodonu, ‘Io, Peresitedi, au bula savasava tiko,’ o na marau. Ni kevaka mo sauma, ‘Sega, au sega,’ o na yalo rarawa beka, ni kevaka mo qai lasutaki au, na rarawa levu e na bika tu na nomu bula taucoko.”…

Dua na siga [eda] na sota kei koya e buli keda me vaka e vakaraitaka toka o Moronai—e kaukauwa toka na kena irorogo—e a kaya, “Dou nanuma li ni rawa mo dou tiko vata kei koya ni dou sa kila tu na nomudou cala? Dou nanuma li ni rawa mo dou tiko marau vata kei na Kalou Yalosavasava ni dou sa kila tu na nomudou cala, ni dou sa beca na Nona ivunau?” E kaya ko koya, “Raica au sa kaya vakaidina vei kemudou, e vinaka cake mo dou sa tiko vata kei na Kalou Yalosavasava, ni dou sa kila tu na nomudou dukadukali” [Raica na Momani 9:3–4.]¹⁰

Noda voroka na ivunau, eda vakamavoataki keda kei ira talega e so. Na cala e dau kena itinitini na rarawa, lomaocaoca, dau veimecaki, sa dau vakasuka, ni kevaka e sega ni da veivutuni. Oi keda, e na veika e yaco, e vakamalumalumutaka noda marau e loma, vakalolovirataka noda itavi vakaluvena tagane se goneyalewa na Kalou; eda na tovolea me da dro tani mai na icavacava ni ka eda kilai kina se cava dina ko i keda!

Ni da sa cala eda sa vakamalumalumutaki e na noda lewena na matavuvale vakawatamata. … E rawa ni da vakacacani ira eso tale, e rawa me da ravu lesuvi ira na matavuvale vakawatamata e na gaunisala tani e na vuku ni noda ciri, ka vakuria na momosi vakayago. Na nodrau cakacala na itubutubu e rawa me kauta mai e levu na veimataqali leqa me rawa ni veisautaka na itabatamata, me da kaya na nodra vakaduidui, yalo ni veisaqa ni nodra madua na gone e na taura tale e dua na gaunisala vou. Ni yali na veilomani e vale sa na vakavuna na duidui ni ka e na yaco kei na vakasama e na tarai keda kece sara; na kawa tamata e na vakaleqai vakalevu e na mataqali leqa vakaoqo. Na cava beka me na veirauti kei na leqa ni vuvale vakawatamata mai na noda ivalavala sa vasava, me buli cake kina na veilomani e vale—o koya sara ga, na maroroi ni ivunau kece?¹¹

Sa bera ni dua na tagane se yalewa e vakaitavi cecere e na Lotu me lutu sara mai na itagede e vinakata me ulataka ka sega ni dretaki ira sobu vata kei koya e vuqa era vakabauti koya tu. Sa vakamavoataka nodra vakanananu ka dretaki ira e malumalumu nodra vakabauta, ka levu era wilika na veisiga ni nodra sega ni lomana tu na Lotu baleta na tamata era dauvakabauta tu sa lutu sara ki ra ni vakatagedegede e dodonu me maroroya.¹²

Au sa dusimaka oti me baleta na rerevaki ni ivalavala ca, ni sau ni ivalavala ca na mate kei na veisorovaki ni Turaga o Jisu Karisito, o iko o a vakacalai e na rawa mo vosoti mai na nomu veivutuni dina kei na gaunisala mo marau kina e na bula oqo kei na bula tawamudu e na bula mai muri.¹³

Na cava na nodra itavi na lewe ni matabete me baleta na lawa ni tiko savasava?

O i kemuni na taciqu, sa dodonu me da veisau vou me da na maroroya kina na lawa ni tiko savasava, ni kevaka eda vakayacora e dua na cala, me sa tekivu sara ga oqo na veivakadodonutaki. Me da sa lakova na rarama; ka mo dou yalo vinaka mada, na veitacini, kakua ni vakaweleweletaka na gauna galala e soli vei keda na tagane, me vakataki ira e so era veitauri liga vata kei na Dauniveibuli e na gauna ni veibuli taumada ni yalo ni tamata, e na nomu vakaitavitaki e na dua na mataqali veimaliwai sega ni vakadewataki me na la’ki yacova ga na kena iyacoyaco na vakamadua na voroka na lomadra na watimuni kei ira na luvemuni. Kemuni na tuakaqu, keimami masuti kemuni mo ni maroroya na bula ni tiko savasava, ka muria na gaunisala ni dina kei na dodonu, ka rawata rawa mai kina na vakacerecerei ni Tamada Vakalomalagi, sa iko sara ga na luvena.¹⁴

Au vinakata me’u vakarota ni isoqosoqo matabete me baleta na ivalavala ca bibi e baleti Sotoma kei Komora, sa ikoya e kilai tu me ivalavala ca me ikarua ni kena rerevaki ki na ivalavala ca na laba. Au tukuna tiko na ivalavala ca ni veibutakoci, sa ikoya, me vaka ko sa kila, sa ikoya na yaca e vakayagataka na ivakavuvuli me vakatakila kina me ivalavala ca ni veiyacovi sega ni vakalaisenitaki ni dauci kei na veibutakoci, ka toka ravita mai oqo, e tautauvata na kena rerevaki ni ivalavala ca ni veitikori vakatagane se vakayalewa, e sa vaka me tubu totolo sara tiko mai na kena ciqomi mai vei ira na lewenivanua kei Papiloni e vuravura, au sega ni vakadonui me dua na lewenilotu me lewena.

Me vaka ni da sa tiko e vuravura, me da kakua ni vakavuravura. E dua na sasaga e caka mai na dua na koronivuli se vanua ni veivakamarautaki me vakatasuasuataki na veidauci vakatavitaki, e sega ni caka rawa kina e dua na ka ia na marautaki ni vakatovotovo, e na kena cakacakataki.¹⁵

E dua na luveni Kalou, ka vakauasivi vua e dua e taukena tu na matabete ka daulotu me dauvakasamataka na isolisoli ni Kalou vua na kaukauwa ni dauveibuli me vaka ga e dua na kani qito se nodrau duavata kei na nona daulomani me ka wale tu ga ni nona vakayacora na dodomo ni yalona me qitotaka kina ni qito nei Setani, e kila ni tovo oya e rawa me vakarusa e dua e vakavoutaki e ganita me taura na veitokani ni Yalo ni Turaga.¹⁶

E na rawa vakacava vei ira na itubutubu me ra vakavulici ira na luvedra me ra kila ka bulataka na lawa ni tiko savasava?

Na veivakavulici uasivi duadua e na Lotu o koya e vakayacori e na vuvale ka ni tiko kina nodrau tavi o tama kei tina e vale me vakavulici ira na luvedrau ni se gone e na imatai ni ivakavuvuli e baleta na vakabauta, veivutuni, vakabauta na iVakabula, na ivakavuvuli taumada ni tiko savasava, vakatagede vinaka, veidokai, kei na so tale. Na kaukauwa uasivi duadua me ra taura na gone me ra taqomaki mai kina mai na veika vakavuravura kece oqo era sa rerevaka na nodra sega ni na wili vata kei na nodra matavuvale tawamudu. Ni kevaka era a vakavulici e na gauna se ra lalai mai ki na gauna ni cauravou me ra lomana na vuvale ka rokova na itikotiko era na vakasama vakarua ni se bera ni cakava e so na ka me na tawasei ira mai na nodra lewena tikoga na vuvale tawamudu. Vei keda na vakamau, vakasucu gone, bula savasava, vakatagede vinaka e so vei ira na veika dina e uasivi era tu me noda—na veika sara ga e bibi.¹⁷

Eda sa vakadeitaka li na nodra susugi na lalai oqo sa vakatautaki tu ki na noda veimaroroi, ka me da kakua ni biuti koya tu ka sega ni wasea vua nomu yalomatua ka vulici koya na “au cakava vakacava” na veika eda kila? Eda vakayacora, e na veiyabaki ni nona tubu, vakadavora e dua na yavu kei na vakaukauwataki na bula kaukauwa kei na rawa ka, kei na bula marautaki, se da biuta kece tu yani ki na sotava kei na calata se vakatovolea se sa cala ga ka vakanuinui tu se na vakaevei na Dauniveivakacegui e na taqomaka nodatou goneyalewa daulomani e na gauna ni nona tubu cake e na vuli ka?

E dina beka ni dina-kina-bula ni ka e a yaco e na vakabibitaka na vakasama au tovolea me’u vakaraitaka. … E dua na daunivuka gone e a vukaca tubu na rara ni waqavuka e na gauna ni nona vuli … qai vakasauri na nona kaila e na gusu ni retio ni veivosaki kivua e veiqaravi tiko e na control tower: “au sa sega ni rai rawa! Au sa mataboko.” Kevaka e tubu na veilecayaki e na lomani tower e rawa ni vakaleqai na pailate gone kei na waqavuka sau levu e rawa ma ka dina; sa kena vinaka ga ni o koya e kena dau e na leqa vaka vakaoqo, sa kila tu ko koya e na gauna ni leqa vakaoqo se mataboko vakalekaleka e na rawa me yaco vua na pailate gone e vuka tiko e macawa, ka tuberi koya e na kena iwalewale me lutu sobu mai vakamalua, kei na gauna vata ga e vakarota me kau mai vakatotolo na misini ni veiqaravi ni leqa vakasauri, de lakolako na qai karusa dina. Ni oti na gauna ni nodra vakatabui cegu na sarava tiko na kena sa ro mai na waqavuka ka mai kelea sara vakavinaka e na vanua era dau ro mai kina. Mai kauti koya sara na ambulance ki valenibula ga e na rara ni waqavuka me la’ki qaravi.

Na cava e rawa ni yaco ni kevaka e sega ni qarava vakavinaka na nona itavi o koya e tiko e na control tower, se me sega ni kila vinaka na ka me vakayacora ki na mataqali leqa vakasauri vakaoqo? Na kena isau e na tautauvata ga me na yaco, e na rawa me yaco vua e dua na [itabagone] e na nona gole tani mai na ivakasala ni dua e kila vinaka nona sotava na leqa vakasauri e sega ni kila tu na kena ivakarau. E na leqa ruarua oqo, na bula e rawa me vakamavoataki vakaca, se mani mate sara, kei na galala ni taura e dua na isolisoli lagilagi. …

Au nuitaka ni tina kece e rawa me ra rogoca na tagi vakaciriloloma kei na nona taro e dua na goneyalewa lailai taleitaki, ni o koya e vaka na noda tatadra vakagoneyalewa e vakamau e na Vale Tabu e sa na vakatau sara toka ga vua, ni sa voroka na lawa ni tiko savasava ia oqo … e bula tiko e na loma ni qara ni veivakararawataki e na veibeitaki ga ni nona vakanananu. Oqo na veitaro: “E na rawa vakacava vei au me’u kila ni’u sa leqa tu? Na cava e yali kina vei au na kaukauwa me’u veivorati rawa?” Me vaka na pailate mataboko, o koya talega e vuka mataboko, qai kalouca ga ni sega ni dua na dauveiqaravi e na control tower me tuberi koya me rawa ni la’ki ro vakavinaka e na leqa vakasauri e sotava. Ia, e rawa ni la’ki veivosakitaka na nona leqa kei tinana yalomatua!

Kevaka e osooso tiko e na cakacaka ni Lotu, se cakacaka ni vale se vaka isoqosoqo se vaka ilala ga me vakaqaqacotaki na nona veikilai, o koya beka e dodonu me vagolei vei luvena goneyalewa ni o koya e voleka veitinana e na veika e vakatabui? Ia oqo e dua na tina e vinakata ga me la’ki vakasalataki ga mai na vanua e vuli tiko kina ko luvena e na ulutaga dredre oqo, sa vaka me wasoma, nodra vakauqeti na gonevuli me ra vakila ga vakataki ira. E dina beka e sega e na nona loma ni rumu sara ga, e na veisiga, mai na retio, mekasini, kei na retio yaloyalo era lako mai kina na veika vereverea, io e vunitaki tiko mai vakaqaseqase na inaki vere ni veidomoni kei na bula, kei na vakawati, ka sa vakawasoma, nodra vakacalai na itabagone ni sa sala ki na marau.¹⁸

Kemuni na tina, tiko volekata na luvemuni yalewa. Ni ra se gone lalai, kua ni biuta vua e dua tale na tamata me vakamacalataka vei ira na veika baleta na bula. Dabe vata kei ira ka veivosakitaka na veika me yacova na nodra kilaka, na veitaro lalai era na taroga, me baleta e so na ka bibi. Era na qai kaya, “Ia vinaka, tinaqu, sa daumaka.” Ia ni ra sa yacova na nodra bula vaka cauravou kei na bula vaka goneyalewa, era na lako tale mai na ikarua ni gauna, ia na gauna oqo e sa toso toka ivake na noda kilaka. Era sa na tekivu veibuku, ka me ra vakasalataki tale mai vei? Kevaka o qarava na nomu itavi, era na kere ivakasala mai vei tinadra me baleta na veika lalai, ka e na bogi ni bera ni vakamau, e na kere ivakasala mai vei tinana, ka sega mai vei ira na marama era lako sobu.

Ki vei kemuni na tama, mo ni veitokani vata kei ira na luvemuni tagane. Kua ni vukici koya tani ni gadrava na ivakasala vakatama. E tiko na vakacegu e loma ni vale. Oya na vakacegu vei ira na itabagone. Kua ni vakua na vakacegu mai vei ira, kemuni na tama kei na tina.¹⁹

E dua vei ira na ka me da vakavulica vei ira na itabagone, me ra vakarautaki ira ni ra na sotava na veitemaki era dau lako mai e na gauna eda sega ni namaka. …

Na tamata me levu tiko na nona itavi sa ikoya na tama ni gone. E sega ni tukuni me na yadra e na veimataka ka kaciva na luvena tagane e na yasa ni nona loga, ka e na loma ni 15 na miniti me tukuna kece vua na veika ni bula. Oya na ka e sega ni gadreva na gonetagane. E gadreva o koya na sau ni taro mai vua na tamana e na veika bibi. E sa gadreva me kila: e via kila na veika.

O tamana e na dodonu me vosa vakadodonu, ka tukuna me yacova na kilaka nei gonetagane ni tubu tiko, ni o tamana na tamata me na soli vakasala vua e na veiyabaki sa bera mai. Na tama oya e na vukea na gonetagane, ni na vakavulica vua na veika e sa sotava oti, ka me vukea na nona kakua ni lutu e na veitemaki.²⁰

Au diva me’u vakaraitaka vei iko nikua, oi kemuni na lakova tiko na wavu vei baleyaki [e dela ni] veika vakavuravura kei na ivalavala ca era kui mai e na uciwai e ra mai vei iko, au diva mo ni na rawa ni rogoca na domoqu, e na veigauna o ni sotava tiko na bula voravora ka vakavuna tiko na nomuni sega ni masu ka yalo na vakabauta kei na loloma. “Dau vakabauta—oqo na gaunisala— ni’u rawa ni rai e liu.” Au kerea vua na Kalou me vukei kemuni mo ni vakila na loloma e tu vei rau me baleti kemuni, mo ni kila na titobu ni noqu loloma vei kemuni yadua o ni sotava tiko na veileqa ni veisiga. Oqo sa gauna mo ni duri e na yavamuni ruarua, vakataki kemuni. Oqo na gauna ni na sega ni dua na tamata e na ugla mai na cina kerei. E na dodonu me dusimaki mai na cina e tu vei koya. Kevaka e sega vei iko, o na sega ni duri rawa.²¹

Vakaturi me Vulici ka Veivosakitaki

Na cava na vuna me da vakananuma kina na vakasama savasava ni kevaka me da bulataka na lawa ni tiko savasava?
Veivakalougatataki cava e na sobuti ira era dautalairawarawa ka yalododonu?
Na cava e gaunisala kina ki na rusa vakayago ka vakayalo na bula dukadukali? E vakacava na bula dukadukali e na kauta laivi na keda roka dina?
Na cava e nodra itavi na matabete me ra taqomaki ira kei ira nodra daulomani mai na rerevaki ni bula dukadukali?
Na cava me ra vakavulica na tama kei na tina vei ira na luvedra me baleta na savasava ni veibutakoci? Na cava e rawa me ra cakava na itubutubu me vakadeitaki ira kina vei ira na luvedra me ra vakila vinaka na nodra veiwaseitaka na veika e baleta na veiyacovi?
Na veidre cava soti e vuravura edaidai e rawa me vakatoroisobutaka na kaukauwa ni noda vorota na veitemaki me da tamata ca? Na cava na ibalebale ni ivakasala “e sega ni dua na tagane se yalewa me na vosota vakadede e na cina kerei” vakabibi na maroroi ni lawa ni tiko savasava e vuravura edaidai?