Kapitulo 36

Ang Huyang nga Butang Niini nga Kalibutan

Pagka-Hulyo 29, 1887, si Wilford Woodruff mibarug uban ni George Q. Cannon ug ni Joseph F. Smith sa may bintana sa opisina sa presidente sa Simbahan sa Siyudad sa Salt Lake. Silang duha, nagtan-aw sa prosesyon sa lubong ni John Taylor nga hinay-hinay nga nagpadulong sa siyudad. Baga nga duso sa katawhan naglinya sa kilid sa kadalanan samtang kapin sa gatusan ka mga karwahe, mga tartanilya, ug mga karomata ang nangagi. Si Emmeline Wells mipahayag unsay gibati sa daghang mga Santos dihang misulat siya nga si Presidente Taylor “mao ang tawo diin ang katawhan makasiguro kanunay isip usa ka lider ug kang kinsa sila may katarungan nga mopasigarbo.”¹

Ang hulga lamang nga pag-aresto ang nagpugong ni Wilford ug sa laing duha ka apostol sa paggawas aron makatunol sa ilang mga pagtahod sa ilang higala ug propeta. Sama sa uban diha sa iyang korum, si Wilford panagsa rang mopakita sa publiko aron makalikay sa pag-aresto sa pagbuhat og poligamiya o supak sa balaod nga panagpuyo. Dihang namatay ang iyang asawa nga si Phebe niadtong 1885, si Wilford naa kanunay sa kilid sa iyang higdaanan. Apan wala siya motambong sa iyang lubong paglabay sa tulo ka adlaw, sa kahadlok nga madakpan siya. Karon, isip presidente sa Korum sa Napulog Duha ug senyor nga lider sa Simbahan, si Wilford mao na karon ang pinaka-target sa mga opisyal sa balaod kay sa kaniadto.

Si Wilford wala gayud mangandoy nga mangulo sa Simbahan. Dihang nadawat niya ang balita sa pagkamatay ni John, ang palas-anon sa responsibilidad nagpabug-at sa iyang mga abaga. “Katingalahan ang Imong mga paagi, O Ginoong Dios nga Makagagahum sa tanan,” nag-ampo siya, “kay piho Nimo nga gipili ang huyang nga butang niini nga kalibutan aron mohimo sa Imong buhat dinhi sa yuta.”²

Gipundok ni Wilford ang Napulog Duha pipila ka adlaw human sa lubong aron mahisgutan ang kaugmaon sa Simbahan. Sama sa nahitabo human sa kamatayon ni Joseph Smith ug ni Brigham Young, ang korum wala dayon moorganisar diha-diha og usa ka bag-ong Unang Kapangulohan. Apan hinoon, sa usa ka pamahayag diha sa publiko, gipamatud-an ni Wilford nga sa pagkawala sa Unang Kapangulohan, ang Napulog Duha ka mga Apostoles ang adunay awtoridad nga mangulo sa Simbahan.³

Kapin sa misunod nga pipila ka bulan, ang mga apostoles daghan og nahimo ubos sa pagpangulo ni Wilford. Bisan og ang templo sa Manti hapit na maandam para ipahinungod, ang mas dako ug mas makadasig nga templo sa Salt Lake layo pa sa pagkahuman. Ang orihinal nga mga plano sa templo giingon nga dunay duha ka dagkong mga hawanan nga katiguman nga mookupar sa taas ug sa ubos nga mga andana. Samtang sa underground, hinoon, gikonsiderar ni John Taylor ang usa ka bag-ong plano sa salog nga wala nay hawanan sa ubos nga tigumanan, nga naghatag og mas dako nga hawan para sa mga kwarto sa endowment. Karon, si Wilford ug ang Napulog Duha mikonsulta og mga tigtukod mahitungod sa pinakamaayong paagi sa pagpatuman niining mga plano. Giaprubahan usab nila ang plano nga humanon ang unom ka tore sa templo gamit ang granite kay sa kahoy, nga maoy diha sa unang plano.⁴

Si Wilford ug ang ubang mga lider sa Simbahan hilum nga miandam sa lain na usab nga pagsulay sa paghimo sa Utah nga estado. Tungod kay ang mga tinguhang pagdakop sa mga lider sa Simbahan nagpugong man sa mga Santos nga makapahigayon og kinatibuk-ang komperensya sa Siyudad sa Salt Lake sulod sa milabayng tulo ka tuig, nakigsabut usab ang Napulog Duha ngadto sa mga lokal nga opisyal sa balaod nga tugutan si Wilford ug ang ubang mga apostol kinsa wala mapasakai og kaso nga poligamiya o supak sa balaod nga panagpuyo nga mogawas gikan sa pagtago-tago ug mopahigayon og komperensya sa siyudad.⁵

Dihang nag-abut ang mga apostoles, namatikdan ni Wilford nga nagsugod sa pagtumaw ang panagbingkil diha sa ilang mga miting. Ubay-ubay nga bag-ong mga apostol ang natawag sa korum sukad sa pagkamatay ni Brigham Young usa ka dekada na ang milabay, lakip kang Moses Thatcher, Francis Lyman, Heber Grant, ug John W. Taylor. Karon matag usa kanila daw adunay seryusong pagduha-duha mahitungod kang George Q. Cannon. Nagtuo sila nga nakahimo siya og dili maayong mga desisyon sa iyang pagka-negosyante, politiko, ug pagka-lider sa Simbahan.

Ang pipila sa ilang mga kabalaka mao ang bag-o lang nga gihuptan ni George nga kaso sa usa ka pagdisiplina diha sa Simbahan [Church discipline] nga naglakip sa iyang anak nga lalaki, usa ka prominenting lider sa Simbahan kinsa nakasala og pagpanapaw. Wala sab nila hiangayi ang gihimo ni George nga siya-siya ra ang nagdesisyon alang sa Simbahan atol sa katapusang mga adlaw sa pagkasakit ni John Taylor. Wala sab nila hiangayi ang gihimong pagtambag ni George kang Wilford mahitungod sa negosyo sa Simbahan, bisan og ang Unang Kapangulohan nabungkag na ug si George mibalik na sa iyang dapit sa Napulog Duha. Diha sa hunahuna sa mga junior nga mga apostoles, si George naglihok gumikan sa kaugalingong interes ug wala mopaapil kanila sa proseso sa paghimo og desisyon.⁶

Apan hinoon, si George nagtuo nga nasaypan lang siya sa paghukom. Gidawat niya nga nakahimo siya og ginagmayng sayop sa matag karon ug unya, apan ang mga pasangil batok kaniya mga sayop o gibase sa dili kompletong impormasyon. Nakasabut si Wilford sa grabing presyur nga giatubang ni George sulod sa milabay nga pipila ka tuig, ug padayon siyang mipahayag og pagsalig kaniya ug misalig sa iyang kaalam ug kasinatian.⁷

Niadtong Oktubre 5, sa adlaw sa wala pa ang kinatibuk-ang komperensya, gipundok ni Wilford ang mga apostoles sa tinguha nga magkauliay. “Sa tanang kalalakin-an ubos sa langit,” miingon siya, “kinahanglang magkahiusa kita.” Dayon naminaw siya sulod sa mga oras dihang giyagyag sa mas batan-ong mga apostoles ang ilang mga reklamo. Dihang nahuman sila, gisulti ni Wilford ang mahitungod ni Joseph Smith, Brigham Young, ug John Taylor, diin matag usa kanila siya nakaila ug suod nga gikatrabaho. Sa katalagsaon niining mga tawhana, nakita niya ang imperpeksyon diha kanila. Apan dili sila manubag diha kaniya, miingon si Wilford. Manubag sila ngadto sa Dios, kinsa maoy mohukom kanila.

“Kinahanglang tagdon nato si Brother Cannon uban sa konsiderasyon,” miingon si Wilford. “Duna siyay iyang mga kasaypanan. Kay kon perpekto pa siya, wala unta siya dinhi uban kanato.”

“Kon akong napasakitan ang inyong mga pagbati,” midugang si George, “mapaubsanon kong mangayo sa inyong pasaylo.”

Ang miting natapos lapas sa tungang gabii, diin ang pangbukas nga pag-ampo sa kinatibuk-ang komperensya himoon sa pipila na lang ka oras. Bisan sa hangyo ni George nga pasayloon, si Moses Thatcher ug Heber Grant nagtuo gihapon nga dili pa igo ang iyang pagpanubag sa iyang mga sayop, ug giingnan ang mga kaigsoonan nga wala pa sila mobati nga nagkauli.

Sa iyang journal, gihulagway ni Wilford ang kagabhion sa tulo ka mubo nga pulong: “Kadto sakit gayud.”⁸

---

Niining mga higayona usab, si Samuela Manoa midala sa iyang baruto latas sa asul nga katubigan sa Pago Pago Harbor. Sa iyang luyo, ang batoon nga mga tumoy sa bungtod sa Tutuila, usa ka isla sa Samoa, misaka pataas ngadto sa kapunaw-punawan. Sa unahan lang og gamay, usa ka dako nga barko ang naghulat sa may entrada sa pantalan, naghulat sa usa ka lokal nga tiglawig aron motabang sa paggiya sa barko nga luwas likay sa mga bato sa dagat.

Usa ka residente sa kasilinganang isla sa Aunu‘u, si Samuela sinati kaayo sa pantalan. Dihang ang iyang baruto miabut sa naghulat nga barko, gitawag ni Samuela ang kapitan ug mitanyag sa iyang tabang. Giitsa sa kapitan ang usa ka pisi nga hinagdan dapit sa kilid sa barko ug miabi-abi ni Samuela sa pagsakay.

Misunod si Samuela sa kapitan ngadto sa iyang opisina sa ubos nga deck. Sayo kadto sa buntag, ug naghunahuna ang kapitan kon si Samuela gusto ba kahang magluto og ham ug mga itlog para sa iyang kaugalingon sa dili pa molawig sa pantalan. Mipasalamat kaniya si Samuela ug gihatagan og karaang mga newspaper aron makadagkot og kalayo.

Makabasa si Samuela og gamayng Iningles ug nakakita nga gikan sa California ang usa sa mga newspaper. Dihang gibutang niya ang papel sa kalayo, usa ka ulohan sa balita naklaro taliwala sa nagkidlap nga kahayag. Usa kadto ka pahibalo mahitungod sa usa ka komperensya para sa mga miyembro sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Mibutok-butok ang kasingkasing ni Samuela, ug iyang gisigmit ang papel ug gipalong ang mga kalayo.⁹

Ang petsa sa komperensya dugay nang nahitabo, apan mas interesado si Samuela sa ngalan sa simbahan kay sa kalihokan mismo. Kini nga simbahan maoy iyang simbahan, ug karon, sa unang higayon sulod sa mga katuigan, nasayud siya nga naa pa diay kini sa Estados Unidos.

Sa batan-on pa siya sa mga tuig 1850, si Samuela nabunyagan sa mga misyonaryo nga mga Santos sa Ulahing Adlaw didto sa Hawaii. Apan, niadtong 1861, si Walter Gibson ang mikontrolar sa mga pamuy-anan sa mga Santos sa Lanai ug giingnan si Samuela ug ang uban nga ang Simbahan sa Utah gipangguba na sa Kasundalohan sa Estados Unidos. Wala masayud sa bakak ni Walter, mituo si Samuela kaniya ug misuporta sa iyang pagpangulo. Dihang si Walter mipadala kaniya ug sa laing Hawaiian nga Santos, nga si Kimo Belio, sa usa ka misyon ngadto sa Samoa niadtong 1862, gidawat niya ang tawag.¹⁰

Si Samuela ug Kimo maoy unang mga Santos sa Ulahing Adlaw nga mga misyonaryo sa Samoa, ug nakabunyag sila og mga singkwenta ka mga Samoan atol sa ilang unang pipila ka tuig didto. Apan dili kasaligan ang mga padalhanan og sulat, ug ang mga misyonaryo naglisud sa pagkontak sa mga Santos sa Hawaii.¹¹ Tungod kay ang mga lider sa Simbahan sa Utah wala man mo-isyu sa tawag nga mag-abli og misyon sa Samoa, walay bag-ong mga misyonaryo ang gipadala aron motabang ni Samuela ug Kimo, ug ang kongregasyon sa mga Santos sa Samoa nagkakunhod.¹²

Si Kimo namatay human niana, apan si Samuela nagpabilin sa Samoa ug mihimo niini nga iyang panimalay. Nagminyo siya ug nagsugod og usa ka negosyo. Ang iyang mga silingan padayon nga miila kaniya isip misyonaryo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw gikan sa Hawaii, apan ang pipila kanila nagsugod sa pagduha-duha kon naa pa ba ang simbahan nga giangkon niya nga iyang girepresentar.¹³

Naghunahuna si Samuela kon namakak ba kaha si Walter kaniya mahitungod sa pagkaguba sa Simbahan sa Estados Unidos.¹⁴ Karon, baynte singko ka tuig human moadto sa Samoa, sa katapusan aduna siyay rason nga molaum nga kon mosulat siya ngadto sa ulohang mga buhatan sa Simbahan, basin dunay motubag.¹⁵

Naghakop sa mantalaan [newspaper], nagdali si Samuela sa pagpangita sa kapitan aron mangayo og tabang nga makasulat ngadto sa mga lider sa Simbahan sa Utah. Sa sulat, mihangyo siya nga magpadala og mga misyonaryo sa Samoa diha dayon kon mahimo. Daghang tuig na siyang naghulat, misulat siya, ug mahinamon na kaayong makita ang ebanghelyo nga masangyaw og balik sa mga Samoan.¹⁶

---

Sa tinglarag sa tuig 1887, si Anna Widtsoe ug ang duha niya ka anak nga lalaki, si John ug Osborne, nagpuyo sa amihanang lungsod sa Logan diha sa Utah dul-an sa upat na ka tuig. Ang igsoong babaye ni Anna nga si Petroline mipasakop usab sa Simbahan sa Norway ug miadto sa Utah, namuyo sa Siyudad sa Salt Lake, otsyenta ka milyas padulong sa habagatan.¹⁷

Si Anna nagtrabaho isip usa ka mananahi, migahin og daghang oras aron mokita para isuporta sa iyang mga anak nga lalaki. Gusto siya nga mahimong mga titser ang iyang mga anak nga lalaki, sama sa ilang patay na nga amahan, ug gihimo niyang prayoridad ang edukasyon sa ilang kinabuhi. Sukad nga ang kinse anyos nga si John nagtrabaho sa lokal nga tindahan sa kooperatiba aron makakwarta para sa pamilya, dili siya maka-eskwela sa adlaw. Hinoon iyang gitudloan ang iyang kaugalingon og algebra sa iyang libre nga oras ug mikuha og pribado nga mga leksyon sa Iningles ug Linatin gikan sa usa ka British nga Santos. Ang nuwebe anyos nga si Osborne, sa laing bahin, nag-eskwela sa lokal nga grade school ug maoy nanghawud sa iyang pag-eskwela.¹⁸

Pipila ka tuig sa wala pa mangabut ang mga Widtsoe, si Brigham Young midonar ug yuta para sa usa ka eskwelahan sa dapit nga susama sa usa nga iyang gi-establisar sa Provo. Ang Brigham Young College giablihan sa Logan niadtong 1878, ug si Anna determinadong mopadala sa iyang mga anak nga lalaki didto kon sila andam na, bisan nagpasabut kini nga si John dili na makatrabaho sa tindahan. Ang ubang mga tawo nagtuo nga sayop siya sa iyang paghatag og gibug-aton sa edukasyon puli sa manwal nga trabaho, apan nagtuo siya nga ang pagpalambo sa hunahuna sama ra kaimportante sa pagpalambo sa lawas.¹⁹

Gisiguro usab ni Anna nga ang mga batang lalaki moapil sa mga programa ug mga miting sa Simbahan. Matag Domingo motambong sila og miting sa sakrament ug Sunday School. Si Osborne motambong og ward Primary atol sa semana, ug si John motambong sa mga miting sa Aaronic Priesthood sa matag gabii sa Lunes. Isip usa ka deacon, mamugha siya og kahoy para sa mga biyuda ug motabang sa pag-atiman sa tabernakulo sa stake, diin adto magmiting ang ward. Karon, isip usa ka priest, makigkita siya sa bishopric ug sa ubang mga priest ug mobisita og pipila ka mga pamilya matag bulan isip “ward teacher.” Si John nasakop usab sa Mutual Improvement Association sa mga Young Men.

Si Anna motambong og mga miting sa Relief Society matag Huwebes. Ang mga Santos sa Logan naggikan sa mga dapit sa Estados Unidos ug sa Europe, apan ang ilang pagtuo sa gipahiuli nga ebanghelyo maoy nagbugkos kanila. Kasagaran diha sa lokal nga nga miting sa Relief Society, madungog ang mga babaye nga mamulong og mohatag sa pagpamatuod gamit ang lumad nilang pinulongan samtang ang uban mohubad para sa ilaha. Nakakat-on si Anna ug Iningles human sa usa ka tuig nga pagpuyo sa Logan, apan kay daghan kaayong Scandinavian nga mga Santos sa dapit, daghan siya og mga oportunidad nga mosulti og Norwegian.²⁰

Diha sa iyang mga miting sa Simbahan, nakakat-on ug nakasabut si Anna og dugang pa mahitungod sa gipahiuli nga ebanghelyo. Wala siya matudloi bahin sa Pulong sa Kaalam didto sa Norway, ug padayon siyang moinom og kape ug tsa didto sa Utah, ilabi na kon magtrabaho siya og gabii na kaayo. Naglisud siya sulod sa duha ka bulan nga walay paglampos nga mahunong sa pag-inom niini. Apan usa ka adlaw determinado siyang naglakaw ngadto sa iyang mga cupboard, gipangbira ang iyang mga pinutos nga kape ug tsa ug gipang-itsa kini ngadto sa kalayo.

“Dili na gayud,” miingon siya.²¹

Si Anna ug ang iyang mga anak nga lalaki miapil usab sa buhat sa templo. Siya ug si John nakasaksi sa pagpahinungod ni Presidente Taylor sa templo sa Logan niadtong 1884. Pipila ka tuig ang milabay, si John gibunyagan ug gikumpirmahan para sa iyang papa, nga si John Widtsoe Sr., sulod sa templo. Sa samang adlaw, siya ug si Osborne gibunyagan usab para sa ubang patay na nga mga paryente, lakip sa ilang mga apohang lalaki ug mga apohan sa tuhod nga mga lalaki. Si Anna ug ang iyang igsoong babaye si Petroline dayon nangadto sa templo ug nakadawat sa ilang endowment. Mibalik si Anna aron mabunyagan ug makumpirmahan para sa iyang mama ug sa ubang patay na nga mga kaliwatan.

Ang templo sa Logan nahimong bililhon kaniya. Ang mga kalangitan daw miabli sa adlaw nga kini gipahinungod, nga nagbalos kaniya sa iyang tanan nga mga pagsakripisyo sa pag-adto sa Zion.²²

---

Sa kadaghanang higayon sa tuig 1887, ang kahimsog ni Eliza Snow nagkakunhod. Karon otsyentay tres anyos na, ang pinalangga nga magbabalak ug kinatibuk-ang presidente sa Relief Society milampas sa edad sa daghan sa mga Santos nga iyang kahenerasyon, ug nasayud siya nga nagsingabut na ang iyang kamatayon. “Wala akoy kapilian kon mamatay man ako o mabuhi,” pahinumdom niya sa iyang mga higala. “Hingpit ako nga andam nga mopanaw o magpabilin, mag-agad sa mando sa Langitnong Amahan. Ako anaa sa Iyang mga kamot.”

Nagkalisud ang kondisyon ni Eliza samtang nagkapupos ang tuig. Si Zina Young ug ang ubang suod nga mga higala padayon nga nagbantay kaniya. Pagka-alas diyes ang takna niadtong Disyembre 4, 1887, si Patriarch John Smith mibisita sa kilid sa iyang higdaanan sa Lion House sa Siyudad sa Salt Lake. Nangutana siya ni Eliza kon nakaila pa ba siya kaniya, ug mipahiyom si Elisa. “Siyempre naman oo,” miingon siya. Gihatagan siya ni John og panalangin, ug nagpasalamat si Elisa kaniya. Sayo sa pagkaugma, si Eliza malinawong mipanaw nga ang iyang igsoong si Lorenzo diha sa iyang tapad.²³

Isip lider sa kababayen-ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, si Eliza miorganisar ug nangalagad sa mga Relief Society, sa mga Young Ladies’ Mutual Improvement Association, ug sa mga Primary nga anaa sa hapit tanang pamuy-anan niana nga teritoryo. Gipangulohan usab niya ang mga pagtrabaho sa kababayen-an sa templo sa Endowment House sulod sa kapin traynta ka tuig. Sa matag usa niini nga mga kahimtang, si Eliza nakadasig sa kababayen-an sa paggamit sa ilang mga talento sa pagtabang sa Dios sa pagluwas sa tawhanong pamilya.

“Katungdanan sa matag usa kanato ang pagkahimong usa ka balaan nga babaye,” kausa siya mitudlo kanila. “Mobati kita nga kita gitawag sa paghimo sa importanting mga katungdanan. Walay bisan usa nga dili labut niini. Walay sister nga nag-inusara, ug limitado ang impluwensya, nga dili makahimo og dako nga tabang sa pag-establisar sa gingharian sa Dios dinhi sa yuta.”²⁴

Sa Disyembre 15 nga isyu sa Woman’s Exponent, si Emmeline Wells mipasidungog kaniya isip usa ka “Pinili nga Babaye” ug “Magbabalak sa Zion.” Si “Sister Eliza kanunay nga may kaisug, lig-on, ug walay kahadlok sa mga posisyon nga iyang gihuptan,” misulat si Emmeline. “Ang mga kababayen-an sa Zion kinahanglang mosunod sa iyang maalamon nga ehemplo ug mosunod sa iyang mga tunob.”²⁵

---

Sa misunod nga Abril, ang mga Santos mipaluyo sa higala ni Eliza nga si Zina Young isip bag-ong kinatibuk-ang presidente sa Relief Society. Sama ni Eliza, si Zina nahimo nga usa sa mga asawa ni Joseph Smith ug ni Brigham Young.²⁶ Dihang si Eliza nahimong kinatibuk-ang presidente sa Relief Society niadtong 1880, gipili niya si Zina nga iyang magtatambag. Paglabay sa mga katuigan, kining duha ka babaye nagtrabaho, nagbiyahe, ug dungan nga nagkaedaran.²⁷

Si Zina nailhan sa iyang mahigugmaon, personal nga pagpangalagad ug sa impluwensyal nga espiritwal nga mga gasa. Sulod sa mga katuigan gipangulohan niya ang Deseret Silk Association, usa sa programa sa kooperatiba sa Relief Society. Eksperyensyado usab siya nga midwife kinsa nagserbisyo isip bise presidente sa Deseret Hospital, usa ka ospital nga Relief Society ang nagdumala sa Siyudad sa Salt Lake. Bisan gidawat niya ang bag-o niyang calling inubanan sa kakulba, determinado siya nga motabang sa Relief Society nga molambo sama sa nahimo ni Eliza.²⁸

Sa wala madugay human makadawat sa iyang tawag, si Zina mibiyahe padulong sa norte ngadto sa Canada sa pagbisita sa iyang bugtong anak nga babaye, si Zina Presendia Card. Sa wala pa siya mamatay, si John Taylor mihangyo sa bana ni Zina Presendia, nga si Charles, nga mag-establisar og usa ka pamuy-anan sa Canada alang sa mga naghimo og poligamiya nga mga Santos nga gipanghinginlan.²⁹ Hangtud karon, ang balatian ug ang tingtugnaw nga panahon nagpugong kang Zina gikan sa pagbisita sa iyang anak. Apan si Zina Presendia hapit na manganak, ug si Zina gusto nga anaa siya sa iyang kiliran.³⁰

Miabut si Zina sa Cardston, sa bag-ong pamuy-anan sa mga taga-Canada, sa pagsugod gayud og pamuklad sa mga ihalas nga bulak. Gilibutan sa mga umahan sa naglubay-lubay nga mga kasagbutan, ang lungsod daw nahimutang sa perpektong dapit aron molambo.³¹

Nakita ni Zina nga ang iyang anak naglambo usab, bisan sa mga katuigan sa kalisud. Nabiyuda sa edad nga baynte kwatro, si Zina Presendia nagpadako og duha ka bata pa nga mga anak nga lalaki nga siya ra sulod sa daghang katuigan sa wala pa ang mas manghud nga lalaki, nga si Tommy, namatay tungod sa dipterya sa edad nga pito. Paglabay sa tulo ka tuig, naminyo siya ni Charles isip usa sa dinaghan nga asawa.³²

Bisan og si Zina Presendia wala maanad nga magpuyo sa hilit-hilit nga dapit, nakahimo siya og komportabling panimalay sa usa ka gamay nga balay nga hinimo sa troso. Gipanghapinan niya ang gansangon nga sulod sa balay og humok nga panapton nga iya mismong hinimo, ang matag kwarto adunay lahi-lahi nga kolor. Kon moabut ang tingpamulak, pamutangan usab niya kanunay og preskong pungpong sa mga bulak ang lamesa sa talad-kan-anan.³³

Si Zina Young migahin og mga tulo ka bulan sa Cardston. Sa didto pa siya, makigkita siya kanunay sa Relief Society. Pagka-Hunyo 11, mitudlo siya sa mga kababayen-an nga ang Cardston gipreserba alang sa mga Santos sa Dios. Adunay espiritu sa paghiusa tali sa katawhan, miingon siya, ug ang Ginoo adunay talagsaong mga panalangin nga giandam para kanila.³⁴

Sa adlaw human sa miting, si Zina Presendia nagbati na. Si Zina anaa sa iyang kiliran, siya isip midwife ug isip inahan. Human lamang sa tulo ka oras nga pagbati, si Zina Presendia nanganak og usa ka bukod, himsog nga batang babaye—primero niyang anak nga babaye.

Ang inahan sa bata, apuhan, ug ang apuhan sa tuhod tanan Zina ang gipangalan. Daw haum ang pagpangalan usab kaniya og Zina.³⁵

---

Bisan sa wala pa moabut ang sulat ni Samuela Manoa sa Siyudad sa Salt Lake, ang Espiritu nagdasig na sa mga lider sa Simbahan nga palapdan ang mga misyonaryong paningkamot sa Samoa. Sa sayo nga bahin sa tuig 1887, si apostol Franklin Richards mitawag sa traynta y uno anyos nga si Joseph Dean ug sa iyang asawa nga si Florence nga moserbisyo og misyon sa Hawaii. Dihang sila iyang gi-set apart, iya silang gisugo sa pagdala sa ebanghelyo ngadto usab sa ubang mga isla sa Pasipiko, lakip sa Samoa.³⁶

Si Joseph gipadala sa Pasipiko nga kabahin usab sa pagpanalipod kaniya ug sa iyang pamilya gikan sa mga opisyal sa balaod. Natuman niya ang usa ka misyon sa Hawaii kauban sa iyang unang asawa, si Sally, sa milabayng napulo ka tuig. Human mopauli sa mainland, nakigminyo siya ni Florence isip usa sa iyang mga asawa ug sa wala madugay nabilanggo og kadiyot tungod sa supak sa balaod nga panagpuyo. Ang mga prosekyutor padayong misuway sa pag-aresto ni Joseph hangtud nga siya ug si Florence mibiya padulong sa Hawaii. Si Sally, sa laing bahin, nagpabilin sa Siyudad sa Salt Lake uban ni Florence ug sa lima ka anak ni Joseph.³⁷

Misulat si Joseph ngadto ni Samuela pipila ka bulan human miabut sa Hawaii, ug mitubag si Samuela wala madugay, mahinamong motabang sa buhat.³⁸ Pagka-Mayo sa tuig 1888, mga pipila ka bulan human sa pagpanganak ni Florence sa usa ka batang lalaki nga ginganlan nila og Jasper, nagpadala og sulat si Joseph kang Samuela, mipahibalo kaniya nga siya ug ang iyang pamilya mangadto sa Samoa sa mosunod nga bulan. Wala madugay, si Susa ug Jacob Gates mipahigayon og panamilit nga kalingawan para sa mga Dean, ug si Joseph, si Florence, ug ang ilang masuso nga anak nga lalaki milarga padulong sa Samoa sa wala madugay.³⁹

Ang unang bahin sa ilang 2,000-ka milya nga biyahe dili makalingaw, apan ang kapitan sa ilang bapor wala magplano nga mobiyahe sa isla sa Aunu‘u, sa gipuy-an ni Samuela. Apan hinoon, iyang gipahunong ang bapor duol sa Tutuila, mga baynte ka milyas pakasadpan sa Aunu‘u.

Walay nailhan si Joseph bisan usa sa Tutuila, apan matinguhaon siyang nangita og usa ka lider diha sa katawhan kinsa nangadto sa pagsugat sa bapor. Nakita ang usa ka tawo nga daw maoy nangulo, gitunol ni Joseph ang iyang kamot ug militok og usa sa pipila ka Samoan nga pulong nga iyang nahibaloan: “Talofa!”

Nakalitan, mitimbaya ang maong tawo sa sama nga pagtimbaya ni Joseph. Gisulayan ni Joseph sa pagsulti kaniya kon asa sila paingon sa iyang pamilya, sa pinulongan nga Hawaiian ug gihatagan og empasis ang mga pulong nga “Aunu‘u” ug “Manoa.”

Sa kalit misiga ang mga mata sa tawo. “Ikaw higala ni Manoa?” nangutana siya nga nag-Iningles.

“Oo,” miingon si Joseph, nga nahupay.

Ang ngalan sa tawo si Tanihiili. Gipadala siya ni Samuela aron pangitaon si Joseph ug ang iyang pamilya ug ibiyahe sila nga luwas ngadto sa Aunu‘u. Iya silang gidala ngadto sa gamay nga dili sirado nga sakayan nga may dose ka lain pang mga tripulante nga mga taga-Samoa. Human nakasakay ang mga Dean, napulo ka tawo ang misugod sa pagbugsay kanila ngadto sa kadagatan samtang ang duha maoy naghinubig ug si Tanihiili ang nagtimon. Nanglimbasog batok sa kusog nga hangin, gimaneho sa mga tigbugsay ang sakayan ibabaw sa naghulgang mga balud hangtud nga nadala sila nga luwas ngadto sa pantalan sa Aunu‘u.

Si Samuela Manoa ug ang iyang asawa, si Fasopo, mitimbaya ni Joseph, Florence, ug ni Jasper sa baybayon. Si Samuela niwangon nga tawo, mas magulang kay ni Joseph ug daw dili himsog. Mga luha mimarka sa nadaot sa klima niyang nawong samtang mihangop kanila sa Hinawaiian nga pag-abi-abi. “Mibati ko nga napanalanginan sa hilabihan nga ang Dios mipundok kanato dinhi ug akong mahimamat ang Iyang buotan nga sulugoon dinhi sa Samoa,” miingon siya.

Gigunitan ni Fasopo ang kamot ni Florence ug midala kaniya ngadto sa tulo ka kwarto nga balay nga maoy puy-an nilang tanan. Sa misunod nga Dominggo, gisangyaw ni Joseph ang iyang una nga sermon sa Samoa sa usa ka balay nga puno sa kuryusong mga silingan. Misulti siya og Hawaiian, ug gihubad ni Samuela. Pagkasunod nga adlaw, gibunyagan ug gikumpirmahan og usab ni Joseph si Samuela, nga maoy buhaton usahay sa mga Santos niining higayona sa pagbag-o sa ilang mga pakigsaad.

Usa ka babaye nga ginganlan og Malaea ang usa sa mitambong ug mitan-aw sa ordinansa. Natandog sa Espiritu, mihangyo siya nga magpabunyag ni Joseph. Nailisan na ni Joseph ang basa niyang pangbunyag nga sinina para sa kumpirmasyon, apan gisul-ot niya og balik ug mibalik sa tubig.

Sa mga semanang misunod, katorse pa ka mga Samoan ang nabunyagan. Napuno sa malaumon nga kadasig, misulat si Joseph kang Wilford Woodruff pagka-Hulyo 7 aron mapaambit ang kasinatian sa iyang pamilya. “Akong gibati ang pagpanagna sa ngalan sa Ginoo nga liboan sa katawhan ang mohangop sa kamatuoran,” maoy iyang taho. “Kana maoy akong pagpamatuod karon, ug ako mituo nga ako mabuhi pa aron makita kini nga matuman.”⁴⁰

1. Woodruff, Journal, Hulyo 28–29, 1887; Joseph F. Smith, Journal, Hulyo 29, 1887; George Q. Cannon, Journal, Hulyo 29, 1887; “Laid to Rest,” Salt Lake Daily Herald, Hulyo 30, 1887, 8; [Emmeline B. Wells], “In Memoriam,” Woman’s Exponent, Ago. 1, 1887, 16:37. Mga Hisgutanan: John Taylor; Wilford Woodruff

2. George Q. Cannon, Journal, Hulyo 29, 1887; Woodruff, Journal, Nob. 9–12, 1885, ug Hulyo 25, 1887.

3. Woodruff, Journal, Ago. 3, 1887; “From President Woodruff,” Salt Lake Daily Herald, Ago. 6, 1887, 5. Hisgutanan: Succession of Church Leadership

4. Truman O. Angell Sr. ug Truman O. Angell Jr. Ngadto ni John Taylor, Abr. 28, 1885, Unang Kapangulohan (John Taylor) Correspondence, CHL; George Q. Cannon, Journal, Hulyo 14, 1885; Mayo 3, 13, ug 19, 1886; Ago. 15 ug 18, 1887; Sept. 10, 1887; West Towers Transverse Section, Sept. 1884; Tower Sections, Nob. 1887, Stone Mason Sections, Architect’s Office, Salt Lake Temple Architectural Drawings, CHL.

5. Francis Marion Lyman, Journal, Ago. 13, 1887; Franklin D. Richards, Journal, Ago. 4, 1887; George Q. Cannon, Journal, Ago. 15 ug 18, 1887; Okt. 7–8, 1887; Woodruff, Journal, Okt. 9, 1887.

6. Grant, Journal, wala ma-bookbind nga kopya, Ago. 3, 1887; Francis Marion Lyman, Journal, Ago. 3, 1887; Franklin D. Richards, Journal, Okt. 5, 1887; Woodruff, Journal, Ago. 3, 1887; George Q. Cannon, Journal, Ago. 5 ug Okt. 8, 1887; Walker, “Grant’s Watershed,” 195–96, 198–99, 202–8, 211–16. Hisgutanan: George Q. Cannon

7. George Q. Cannon, Journal, Sept. 13, 1887.

8. Franklin D. Richards, Journal, Okt. 5, 1887; Grant, Journal, Okt. 5, 1887; Woodruff, Journal, Okt. 5–6, 1887; Francis Marion Lyman, Journal, Okt. 5, 1887; tan-awa usab sa Walker, “Grant’s Watershed,” 214–17.

9. Gray, Amerika Samoa, 11–13; “A Brief Account of the History of the Samoan Mission,” Manuscript History of the Samoan Mission, 1–[2]; Hart, Hart, ug Harris, Expanded Samoan Mission History, 8. Mga Hisgutanan: Samoa; American Samoa

10. McBride, “Mormon Beginnings in Samoa,” 57–62; Harris, Building the Kingdom in Samoa, 3–6; Britsch, “Founding of the Samoan Mission,” 13–15; “The Great Crusade,” Deseret News, Nob. 15, 1871, [7]. Hisgutanan: Hawaii

11. Britsch, “Founding of the Samoan Mission,” 15; Harris, Building the Kingdom in Samoa, 6; Hart, Hart, ug Harris, Expanded Samoan Mission History, 8–9; “Correspondence,” Deseret News, Sept. 25, 1872, [10].

12. Britsch, “Founding of the Samoan Mission,” 15–17; Harris, Building the Kingdom in Samoa, 6; Joseph H. Deanngadto ni Wilford Woodruff ug George Q.Cannon, Peb. 13, 1888, Unang Kapangulohan, Mission Administration Correspondence, CHL.

13. Wood, “My Samoan Experience,” Juvenile Instructor, Abr. 1, 1893, 28:210; McBride, “Mormon Beginnings in Samoa,” 66–67.

14. “A Brief Account of the History of the Samoan Mission,” Manuscript History of the Samoan Mission, [2].

15. Britsch, “Founding of the Samoan Mission,” 14–15; McBride, “Mormon Beginnings in Samoa,” 62–63, 65–67; Joseph H. Dean ngadto ni Wilford Woodruff ug George Q. Cannon, Hulyo 7, 1888, Unang Kapangulohan, Mission Administration Correspondence, CHL.

16. “A Brief Account of the History of the Samoan Mission,” Manuscript History of the Samoan Mission, [2].

17. Anna Gaarden Widtsoe to Petroline Gaarden, Ago. 28, 1887; Nob. 9, 1887, Anna K. Gaarden Widtsoe Papers, Widtsoe Family Papers, CHL; Widtsoe, In the Gospel Net, 78, 84.

18. Widtsoe, In the Gospel Net, 78–80, 92–94; Widtsoe, In a Sunlit Land, 8–9, 19–20.

19. Garr, “History of Brigham Young College,” 4–9; Godfrey, Logan, Utah, 38–40; Widtsoe, In the Gospel Net, 92–94; Widtsoe, In a Sunlit Land, 19–21. Hisgutanan: Church Academies

20. Widtsoe, In a Sunlit Land, 10–11, 13; Widtsoe, In the Gospel Net, 81–82, 86–88; Logan First Ward, Relief Society Minutes and Records, volume 1, Hulyo 3, 1884. Hisgutanan: Young Men Organizations

21. Widtsoe, In the Gospel Net, 81–82, 86–87. Hisgutanan: Word of Wisdom (D&P 89)

22. Logan Temple, Baptisms for the Dead, volume F, Abr. 12 and 19, 1887, 342, 347, microfilm 177,845, U.S. and Canada Record Collection, Family History Library; Widtsoe, In the Gospel Net, 88.

23. “Death of Sister E. R. Snow Smith,” Deseret News, Dis. 7, 1887, [8]; “Eliza Roxie Snow Smith,” Woman’s Exponent, Dis. 15, 1887, 16:108–10. Hisgutanan: Eliza R. Snow

24. [Emmeline B. Wells], “Pen Sketch of an Illustrious Woman,” Woman’s Exponent, Peb. 1, 1881, 9:131; Provo Second Ward, Relief Society Minutes and Records, volume 1, Sept. 1869, 14–19; Eliza R. Snow, Discourse, Ago. 14, 1873, sa Derr ug sa uban pa, First Fifty Years of Relief Society, 384.

25. “Eliza Roxie Snow Smith,” Woman’s Exponent, Dis. 15, 1887, 16:109.

26. “Young, Zina Diantha Huntington Jacobs,” Biographical nga Entry, First Fifty Years of Relief Society nga website, churchhistorianspress.org; “General Conference,” Deseret News, Abr. 11, 1888, [13]; Derr, Cannon, ug Beecher, Women of Covenant, 127.

27. “Young, Zina Diantha Huntington Jacobs,” Biographical nga Entry, First Fifty Years of Relief Society nga website, churchhistorianspress.org; “General Conference,” Deseret News, Abr. 11, 1888, [13]; Derr, Cannon, and Beecher, Women of Covenant, 127; Salt Lake Stake Relief Society, Report, Hunyo 18 ug 19, 1880; General Relief Society Meeting, Report, Hulyo 17, 1880, sa Derr ug sa uban pa, First Fifty Years of Relief Society, 467–77; Bradley and Woodward, 4 Zinas, 316–18.

28. Derr, Cannon, ug Beecher, Women of Covenant, 127–30; Wells, “Zina D. H. Young,” 43–48. Mga Hisgutanan: Zina D. H. Jacobs Young; Pioneer Women and Medicine

29. Derr, Cannon, ug Beecher, Women of Covenant, 130; George Q. Cannon, Journal, Ago. 19, 1886; Godfrey, “Canada’s Brigham Young,” 226.

30. Zina Young Card ngadto ni Zina Huntington Young, Okt. 6, 1887, Zina Card Brown Family Collection, CHL.

31. Zina Huntington Young ngadto ni Susa Young Gates, Hunyo 19, 1888, Susa Young Gates, Mga Papeles, CHL; “On the Canadian Frontier,” Website sa Kasaysayan sa Simbahan, history.ChurchofJesusChrist.org; Brown, “Biographical Sketch of the Life of Zina Young Williams Card,” 14. Hisgutanan: Canada

32. Zina Huntington Young ngadto ni Susa Young Gates, Hunyo 19, 1888, Susa Young Gates, Papers, CHL; Bradley ug Woodward, 4 Zinas, 249–67.

33. Brown, “Biographical Sketch of the Life of Zina Young Williams Card,” 1, 14–15; Bradley ug Woodward, 4 Zinas, 283–84.

34. Cardston Ward, Relief Society Minutes and Records, volume 1, Hunyo 11, 1888; tan-awa usab sa mga entry alang sa Mayo 24–Ago. 30, 1888.

35. Zina Huntington Young ngadto ni Susa Young Gates, Hunyo 19, 1888, Susa Young Gates, Papers, CHL; Bradley ug Woodward, 4 Zinas, 288–89, 322–23.

36. Journal ni Joseph H. Dean, Mayo 23, 1887; Journal ni Franklin D. Richards, Mayo 23, 1887; Britsch, “Founding of the Samoan Mission,” 16. Hisgutanan: Growth of Missionary Work

37. Britsch, “Founding of the Samoan Mission,” 16–17; “Joseph Henry Dean,” ug “Sarah Allen Arnold Dean,” Missionary Database, history.ChurchofJesusChrist.org/missionary; Joseph H. Dean, Journal, Mar. 28 and Mayo 16–25, 1887; “The Jos. Dean Trial,” Salt Lake Democrat, Mayo 14, 1887, [6]; “Not Guilty,” Salt Lake Daily Herald, Mayo 15, 1887, 3; “The Case of Joseph Dean,” Salt Lake Daily Tribune, Mayo 15, 1887, [2].

38. Joseph H. Dean ngadto ni Wilford Woodruff ug George Q. Cannon, Peb. 13, 1888, Unang Kapangulohan, Mission Administration Correspondence, CHL; Hart, Hart, ug Harris, Expanded Samoan Mission History, 8–9.

39. Joseph H. Dean, Journal, Peb. 9, 1888; Mayo 11, 1888; Hunyo 1 ug 10–11, 1888; Hart, Hart, ug Harris, Expanded Samoan Mission History, 9.

40. Joseph H. Dean ngadto ni Wilford Woodruff ug George Q. Cannon, Hulyo 7, 1888, Unang Kapangulohan, Mission Administration Correspondence, CHL; Joseph H. Dean, Journal, Hunyo 18, 20–21, ug 24–25, 1888; Britsch, “Founding of the Samoan Mission,” 18–19.