Ang Dalan padulong sa Palmyra
Gikan sa pakigpulong sa debosyonal, “The Making of the Book of Mormon, Joseph Smith, and You,” nga gipamulong didto sa Provo Missionary Training Center niadtong Pebrero 15, 2014. Si Matthew S. Holland mao ang presidente sa Utah Valley University.
Ang dalan padulong sa Palmyra—ang dapit sa Unang Panan-awon ug nahimutangan sa bulawang mga palid—usa ka dalan nga dili gayud sayon para kang Joseph Smith ug sa iyang pamilya.
Gilitratohan ni George Anderson, sa maayong kabubut-on sa Church History Museum
Makasiguro kamo niini. Full-time nga misyonaryo man kamo o dili, ang tanang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw gitawag sa pagsangyaw sa mensahe ni Ginoong Jesukristo ngadto sa “tibuok nga kalibutan” (Mateo 24:14). Kita gitawag sa pagpaambit sa lunsay mga baruganan ug pag-organisar og mga buhat sa Iyang ebanghelyo sumala sa Iyang ngalan. Aron sa pagbuhat niini, kinahanglan usab nga atong hinumduman nga mahinungdanon ang pagtudlo ug pagpamatuod nga si Joseph Smith mao ang Iyang instrumento sa pagpahiuli niining lunsay mga baruganan ug pag-organisar og mga buhat dinhi sa yuta.
Niining mahinungdanong panahon, maalamon ang pagpangutana sa inyong kaugalingon kon andam ba kamo sa pagbarug ug pagdeklarar uban sa klarong konbiksyon ug madasigong kaisug nga sa “buntag sa usa ka matahum, maayo nga panahon, sayo sa tingpamulak sa usa ka libo walo ka gatus ug kawhaan,”1 si Joseph Smith milakaw padulong sa hilit nga kakahoyan, miluhod, nag-ampo, ug ang kalibutan nausab gayud tungod niini. Kon kamo gusto mahimong sulugoon sa Dios diin kamo gitawag, kinahanglang andam kamo nga mobuhat niini.
Desisyoni karon nga mabinantayong magtuon sa kinabuhi ni Propeta Joseph Smith. Adunay gahum ug kaalam sa iyang kinabuhi nga walay sama, gawas lang sa kinabuhi mismo sa Manluluwas. Samtang kamo matinguhaon ug mainampuong mopamilyar sa mga detalye sa kinabuhi ni Joseph, mosaad ko nga ang inyong pagbati ug pagdayeg kaniya motubo, kamo makakaplag og kahupayan ug pagdasig ilabi na sa lisud nga mga panahon sa kinabuhi ug pagserbisyo, ug mas malig-on ang inyong panabut batok sa pagyam-id sa modernong mga tigpanaway nga ingon kasigurado nga ang kalibutanong ebidensya nagmatuod nga ang gipang-angkon ni Joseph dili mao. Aron pagkab-ut niini, ikonsiderar ang pipila ka mubong impormasyon kabahin niining labing halangdon nga tawo.
Usa ka Pait nga Dalan
Makatuo gayud kita nga ang buntag sa Unang Panan-awon ingon ka mahimayaon ug katahum sama sa gihulagway diha sa himno sa “Ang Unang Pag-ampo ni Joseph Smith.”2 Apan sa paghunahuna niining maanindot nga talan-awon, dili nato angay kalimtan ang han-ay sa mga hitabo sa wala pa kanang buntaga. Ang dalan padulong sa Palmyra—ang kinatibuk-ang lokasyon niining sagrado, talagsaong panghitabo—usa ka dalan nga dili gayud sayon para kang Joseph Smith ug sa iyang pamilya.
Ang mga ginikanan sa Propeta, sila si Joseph Smith Sr. ug Lucy Mack Smith, naminyo sa Tunbridge, Vermont, USA, niadtong 1796. Human sa unom ka tuig nga malampusong pag-uma, ang mga Smith mibalhin sa Randolph aron sulayan ang pagpaninda.3
Ang mga tinda ni Joseph Sr. nga iyang napalit pinaagi sa tabang sa mga nagpautang nga nagbase sa Boston dali nga nahalin—dili pinaagi sa kwarta apan pinaagi sa saad nga bayaran siya kon moabut na ang ting-ani. Samtang nagpaabut siya sa gisaad nga mga bayad sa mga nangutang niya, misulod siya og bag-ong negosyo.
Niadtong mga panahona ang mga Insik gustong mamalit og gamot sa ginseng. Bisan tuod adunay ahente nga mitanyag ni Joseph Sr. nga bayaran dayon og $3,000 ang gamot sa ginseng nga iyang napundok ug giandam para ipadala [shipment], mihukom siya nga buhaton ang mas risgo apan mas bintaha nga estratehiya pinaagi sa pagdala mismo sa produkto ngadto sa New York ug nakigsabut sa kapitan sa barko nga ibaligya ang iyang produkto ngadto sa China pinaagi sa pagpaangkat. Kon dili niya ipaagi sa ahente, siya makahalin niini og $4,500—dako na kaayong kantidad niadtong mga panahona.4
Sa walay swerte o sa minaro nga paagi, ang shipment ni Joseph Sr. anaa sa samang barko nga gisakyan sa anak nga lalaki sa ahente nga iyang gibalibaran. Nagpahimulos sa sitwasyon, kining tawhana mibaligya sa ginseng ni Smith ngadto sa China “sa mas taas nga presyo” ug gitagoan ang halin samtang naghimo-himo og istorya nga pakyas ang negosyo, ug usa ra ka kahon sa tsa ang halin para niini.5
Sa kasamtangan, samtang nahitabo ang pagpanikas, tingbayad na sa dakong utang sa tindahan sa Smith. Sa pagpakig-atubang sa mapugsanong mga tigsingil, ang mga Smith nadesperado og maayo. Aron mabayaran ang ilang utang, gisakripisyo ni Lucy ang gasa sa kasal nga $1,000 nga iyang gitipigan sulod sa daghang katuigan, ug gibaligya ni Joseph og $800 ang ilang umahan sa Tunbridge.6 Ang umahan mao unta ang ilang kadangpan panahon sa kalisud ug pisikal nga seguridad sa mapintas nga kalibutan sa hilit nga dapit sa dili pa moderno nga panahon sa Amerika. Karon, wala nay kwarta ug yuta, ang mga Smith napugos sa pagpabalhin walo ka higayon sulod sa 14 ka tuig, kanunay nangita og paagi sa pagsangkap sa ilang pamilya.
Usa sa hinungdan sa pagbalhin mao ang kalisud sa pinansyal tungod sa nagpatong-patong nga bayrunon sa medikal gumikan sa 1813 nga epidemya sa tipus nga grabe kaayong miigo sa tanang anak sa pamilyang Smith. Pipila ka semana human naayo ang hilanat ni Joseph, siya nakasinati og grabeng sakit sa iyang abaga. Nasayop sa paghiling ang usa ka lokal nga doktor nga ang sakit tungod lang sa pagkalisa. Paglabay sa duha ka semana, mas migrabe ang sakit, ang doktor mibalik ug midiskobre nga tungod diay sa inpeksyon nga ang hilanat ni Joseph nagpadayon.7
Sa pagtusdik sa may hubag nga bahin adunay migawas nga usa ka litro nga nana, apan dili kompleto ang proseso, ug ang impeksyon mibalhin ngadto sa ubos nga bahin sa wala nga bitiis ni Joseph. Tungod niini, usa ka surgeon ang ilang gipatawag. Ang surgeon mihiwa og walo ka pulgada (20 cm) gikan sa tuhod ngadto sa buol-buol, nga nakapawala og gamay sa kasakit. Apan ang impeksyon, sa walay swerte, misulod na sa bukog.8
Niining puntuha ang pamilya nagtinguha sa pinakabag-ong pamaagi sa medisina gikan sa mga eksperto sa medisina sa Dartmouth Medical College. Si Lucy miinsister nga ang pinaka praktikal ug naandang pamaagi, ang pagputol, dili himoon. Hinoon, ang mga Smith mosulay sa bag-o ug sakit nga pamaagi—nga walay kasiguradoang mosalir. Ablihan sa mga doktor ang bitiis ni Joseph ug maglungag og duha ka lungag sa matag kilid sa bukog. Dayon motipak sila og tulo ka dagkong bahin sa bukog aron tangtangon ang naapektuhan nga bahin.9
Kining tanan gibuhat nga wala pa ang mga bintaha sa modernong general anesthesia. Tungod niini, adunay nagdasig sa pamilya nga hatagan si Joseph og alkohol o ihigot siya sa higdaanan aron dili siya makalihok tungod sa kasakit atol sa pag-opera. Sa bata kaayo nga edad nga siete, si Joseph mibalibad sa duha ka opsyon. Hinoon, aduna siyay duha ka hangyo—nga gunitan siya sa iyang amahan ug ang iyang inahan mogawas sa kwarto.10
Detalye gikan sa Kon Kuptan Ko sa Akong Amahan, ni Liz Lemon Swindle; gilitratohan ni Alan Day, sa maayong kabubut-on sa Church History Museum
Sa dihang migrabe na ang paghilak ni Joseph dili makapugong ang iyang inahan, kaduha misulod gyud siya sa kwarto bisan pa sa hangyo ni Joseph. Ang iyang nakita dili gayud niya makalimtan. Anaa si Joseph naghigda sa higdaanan nga may mga dugo, “luspad sama sa patay, [uban] sa dagkong mga singot … nga midagayday sa iyang nawong, nagpakita nga siya anaa sa grabeng kasakit.”11 Maayo na lang kay ang pag-opera nagmalampuson, apan si Joseph mag-crutches sa mosunod nga tulo ka tuig.
Human niining lisud nga kasinatian, ang pamilya naglaum nga ang bag-ong sinugdanan sa Norwich, Vermont, sa katapusan mohatag og kalig-on ug kauswagan nga ilang gitinguha pag-ayo. Apan nakawang na usab ang ilang mga paglaum. Sa ilang unang tuig sa pagpanguma sa giabangan nga yuta, ang ilang mga pananom napakyas. Ang ilang mga pananom pakyas gihapon sa ikaduhang tuig. Sa ikatulong tuig, 1816, determinado si Joseph Smith Sr. nga sulayan pa og kausa, nakombinser nga mas momaayo ra gyud ang sitwasyon.12
Sa pikas bahin sa kalibutan niadtong 1815, ang Mount Tambora sa Indonesia mibuto ug mipagawas og toneladang mga abu ngadto sa kahanginan, nagdisturbo sa normal nga dagan sa panahon. Gikan sa Hunyo hangtud Agosto 1816—gipanganlan og “tuig nga walay ting-init”—upat ka higayon nga grabeng katugnaw ang nasinati sa New England, nakapugong na usab sa mga pananom nga motubo.13
Tungod sa kagutom ug sa liboan ka mga tawo nga mibiya sa Vermont, gihimo ni Joseph Sr. ang pinakaimportante nga butang. Mihukom siya nga biyaan ang mga 20-ka milya (32 km) nga dapit nga nahimutangan sa iyang pamilya, mga higala, ug umahan nga iyang gipuy-an sa halos tibuok panahon sa iyang pagkahamtong ug mibiyahe og 300 ka milya (482 km) sa habagatan kasadpang lungsod sa Palmyra sa may ibabaw nga bahin sa New York. Didto, gipahibalo, nga tambok ang yuta ug adunay pagpautang nga mas taas og tagal ang bayad. Tungod sa panginahanglan miuna og biya si Joseph Sr., gibiyaan si Lucy ug walo nila ka anak aron hipuson ang ilang mga gamit ug mosunod niya.14
Panahon kadto sa tingtugnaw sa dihang si Lucy ug ang iyang isug nga mga anak mibutang sa tanan nilang gamit sa usa ka balsa ug sa wala madugay sa karwahe. Human og bayad sa pipila ka mga giutangan, si Lucy adunay gamay pa nga kwarta para sa biyahe. Sa hapit na mahuman ang ilang biyahe ang mga sinina ug tambal na ang iyang gipanghatag aron ibayad sa mga tinugyanan sa balay abutanan. Nahinumdom siya nga miabut sa Palmyra nga adunay “dos sentimos na lang.”15
Panahon sa pagbiyahe ang tawo nga gibayaran sa pagmaneho sa balsa mipugos sa batan-ong Joseph nga manaog aron pasakyon ang duha ka matahum nga anak nga mga babaye sa pamilyang Gates, kinsa ilang nahimamat nga nagbiyahe sa sama nga direksyon. Si Joseph—kinsa wala pa hingpit nga naayo—napugos sa pagkiang-kiang “agi sa snow mga 40 ka milya [64 km] kada adlaw sulod sa pipila ka adlaw,” nakasinati niining iyang gitawag nga “pinakagrabe nga kakapoy ug kasakit.”16
Sa dihang ang mapahinungurong mga magulang ni Joseph, sila si Hyrum ug Alvin, mihangyo sa tawo nga pasakyon si Joseph, iya silang napatumba sa yuta pinaagi sa kusog kaayo nga pagwitik sa latigo. Sa Utica, dihang si Lucy klaro nga wala nay kwarta, gibiyaan sa tawo ang pamilya—apan gisulayan una og kawat ang ilang karwahe apan napakyas, niining higayuna iyang gilabay ang ilang mga butang diha sa yuta.17 Bisan pa niana ang pamilya nagpadayon hangtud ang tanan luwas nga miabut sa Palmyra, naghilak nga migakos kang Joseph Smith Sr.
Tingali ang pinakasakit sa kasingkasing nga panghitabo niini nga panaw, mabasa sa wala kaayo matagad nga mubo nga sulat nga gidugang ni Joseph sa orihinal nga asoy sa panaw sa iyang pamilya: “Sa among pagpadayon gikan sa Utica gipasakay ko sa katapusang balsa sa among pundok, apan sa duol na ang balsa ingon og naigo ko sa drayber, usa sa mga anak nga lalaki sa pamilyang Gate, ug gipasagdan ko nga naglunang sa akong dugo hangtud usa ka estranghero miduol, gialsa ko, ug gidala ko ngadto sa Lungsod sa Palmyra.”18 Ang kamahinungdanon niini dili gayud angay ibaliwala.
Usa ka Bahandi nga Bililhon Kaayo
Detalye gikan sa Kon Kuptan Ko sa Akong Amahan, ni Liz Lemon Swindle; gilitratohan ni Alan Day, sa maayong kabubut-on sa Church History Museum
Mga duha lang ka milya (3 km) sa habagatan nga bahin sa sentro sa Palmyra may kakahoyan nga mahimong dapit sa usa sa labing talagsaong panan-awon sa kasaysayan sa tawo. Tulo ka milya (5 km) unahan niini anaa ang Bungtod sa Cumorah, tipiganan sa wala pa masayri kaniadto nga mga palid sa bulawan.
Sa dihang si Joseph miabut sa Palmyra, ang Ginoo midala sa Iyang pinili nang daan nga propeta ngadto sa pisikal nga tipiganang dapit sa bahandi nga bililhon kaayo. Kini nga bahandi motimaan nga human sa daghang siglo sa kinatibuk-ang espirituhanong kangitngit ug kalibog, ang kalangitan naabli pag-usab. Kini nga bahandi mopakita nga ang pagpangalagad ni Jesus mas lapad pa sumala sa doktrina ug hiyograpiya kaysa nasayran sa Kristyanong mga simbahan niadtong panahona. Kini nga bahandi momatuod nga, sa milagrusong paagi, ang Dios aktibo kaayo sa mga buluhaton sa tawo sa lain-laing panahon, pinulongan, ug kontinente. Ug kini nga bahandi nagsaad og mga pagtulun-an nga hilabihan ka lunsay ug kagamhanan nga kon kini matisok diha sa inyong kalag, personal mo nga mausab, makasinati og usa ka butang nga hilabihan kanindot nga mao na kini ang inyong tinguhaon labaw sa tanan.
Gamit ang mortal nga mga mata, kita mahimong matintal sa paglantaw nga ang mas angay nga dalan para niining tawhana ug niining higayona mao ang dalan nga mas sayon, dali, ug puno sa pagdayeg. Aron pag-ila sa mahinungdanong mga panghitabo nga sa dili madugay mahitabo gumikan sa pag-abut niining bata nga lalaki niini nga lungsod niining panahona, dili ba diay ang Ginoo, kinsa mabinantayong miplano sa pagpahimutang sa mga palid nga bulawan sa milabay nga sobra sa usa ka libo ka tuig, makaandam og mas dali, mas komportable ug mahimayaong dalan sa pag-abut?
Oo, sigurado Iya kining mahimo, apan wala Niya buhata.
Walay pampubliko, propetikanhong pagdihog ni Joseph sa iyang pagkabata (tan-awa sa 1 Samuel 16:11–13). Walay makagiyang damgo nga nagtudlo kaniya ngadto sa yuta nga saad (tan-awa sa 1 Nephi 5:4–5). Walay talagsaong Liahona nga makatabang sa iyang pamilya aron malikayan ang mga sayop sa ilang panaw (tan-awa sa 1 Nephi 16:10; Alma 37:38). Ug sigurado walay nindot kaayo nga sakyanan nga masakyan diha sa nindot nga panahon, giorganisar nga rota sa parada uban sa maabiabihon nga mga tawo nga naghatag og madaugong pag-abi-abi.
Hinoon, para ni Joseph ug sa iyang pamilya adunay liko-liko nga dalan sa kaguol nga gimarkahan sa ka walay swerte, sakit, sayop nga pagdesisyon, natural nga mga kalamidad, pait nga kasakit, dili makiangayon nga paghusga, nagpadayon nga pagkadili inila, ug walay puas nga kalisud. Wala kini magsugyot nga ang pamilyang Smith kanunayng nagpuyo sa tumang kasubo; wala kini mahitabo kanila. Apan ang dalan padulong sa Palmyra dili gayud dali, mauswagon, ug naila sa publiko. Nagtakiang, luya, ug nagkadugo, ang Propeta kinahanglan gayud nga alsahon padulong sa iyang talagsaong destinasyon uban sa wala mailhi nga estranghero.
Hinumdumi kini tingali isip unang leksyon sa kinabuhi ni Joseph ug sa pagtungha sa Basahon ni Mormon. Bisan pa sa kapakyasan, aksidente, ug pait nga oposisyon—ug sa daghang mga hitabo tungod niadtong mga butanga—si Joseph Smith miabut sa dapit kon asa siya gikinahanglan aron matuman ang iyang misyon. Busa, kon karon, o sa umaabut nga adlaw, motan-aw mo sa palibut ug makakita nga ang uban nga dili kaayo mahalaron nga mga kaila nagmalampuson sa ilang trabaho samtang nawad-an mo sa inyong trabaho; kon ang seryusong sakit mitakboy kaninyo sa higayon gayud nga ang importanteng mga buhat sa pagserbisyo kinahanglan buhaton; kon ang usa ka prominenteng tahas gihatag ngadto sa lain; kon ang usa ka kauban nga misyonaryo mas dali nga nakakat-on sa pinulongan; kon ang maayo og katuyoan nga mga paningkamot bati hinoon og resulta ngadto sa usa ka kauban sa ward, silingan, o usa ka investigator; kon adunay balita gikan sa panimalay kabahin sa problemang pinansyal o adunay namatay nga wala gayud kamoy mahimo; o kon, kada adlaw, kamo mobati nga ordinaryo ug dili mahinungdanon nga partisipante sa usa ka kalibutan nga ingon og gihimo aron malipay ang uban, palihug sayri kini: daghang sama nga mga butang ang nasinati ni Joseph Smith mismo sa dihang siya gigiyahan ngadto sa lugar sa bugtong labing talagsaon nga panghitabo sa yuta sukad sa mga panghitabo sa Golgota ug sa Tanamang Lubnganan dul-an sa 2,000 ka tuig ang milabay.
“Apan,” tingali mosulti mo, “ang akong kinabuhi ug kapalaran sa kalibutan dili gyud mahisama sa kang Propeta Joseph.”
Kana tingali tinuod. Apan tinuod usab nga ang inyong kinabuhi mahinungdanon sa Dios, ug ang inyong mahangturong potensyal ug sa matag kalag nga inyong mahimamat dili ubos og bili ug kaimportante kaysa kang Propeta Joseph. Busa, sama sa atong pinalanggang Joseph, padayon sa pagpaningkamot, ayaw og hunong, o moundang kon ang kinabuhi sa kinatibuk-an, o ang misyonaryo nga buhat, mahimong sakit kaayo, libug, o walay klaro. Apan, sama sa gitudlo ni Pablo, kinahanglan inyong makita nga “diha sa matag usa ka butang ang Dios nagabuhat og maayo uban kanila nga mga nahigugma kaniya, ug mga tinawag sumala sa iyang katuyoan” (Mga Taga-Roma 8:28; emphasis gidugang).
Sama sa Iyang gibuhat ngadto sa batan-ong Joseph Smith, ang Dios naghulma ug naggiya kaninyo kada adlaw ngadto sa mga katuyoan nga mas mahimayaon kaysa inyong nasayran!
Human sa tulo ka tuig nga kapakyas sa pag-uma didto sa Vermont, si Joseph Smith Sr. mihimo sa mahinungdanong lakang sa paglalin sa iyang pamilya 300 ka milya (482 km) padulong sa habagatang-kasadpan ngadto sa lungsod sa Palmyra, sa ibabaw nga bahin sa New York.
Sa dihang si Joseph Smith miabut sa Palmyra, ang Ginoo midala sa Iyang pinili nang daan nga propeta ngadto sa pisikal nga tipiganan nga dapit—sa duol nga bungtod—sa bahandi nga bililhon kaayo.
Litrato sa Bungtod sa Cumorah, sa maayong kabubut-on sa Church History Library
Detalye gikan sa Kon Kuptan Ko sa Akong Amahan, ni Liz Lemon Swindle; gilitratohan ni Alan Day, sa maayong kabubut-on sa Church History Museum
Duol lang sa habagatan sa Palmyra may kakahoyan nga mahimong dapit sa usa sa labing talagsaong panan-awon sa kasaysayan sa tawo.
Vermont
New York
Tunbridge
Randolph
Norwich
Palmyra
Utica