Na iTuvatuva ni Veivakabulai: E Dua na iYau Tabu ni Kila-Ka me Dusimaki Keda

Mai vei Elder Robert D. Hales

Ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua

Elder Robert D. Hales

Na idola ki na noda gugumatua ena noda bula taumada o ya ni da a tokona na ituvatuva nei Tamada. Sa vakakina na idola ki na noda gugumtua ena bula oqo.

Au dau vakasamataka vakalevu na nodra nuinuikara na luve ni Kalou ni ra veiyamoyaki ena buto kei na galili ni vuravura oqo, ka ra sega ni kilai ira tiko, na vanua era lako mai kina, na vuna era mai tiko kina e vuravura, se na vanua era na lako kina ni oti na nodra bula eke.

Meda kakua ni veilecayaki. Sa vakatakila mai na Kalou na dina tawamudu me saumi kina na veitaro oqo. Era sa tiko ena Nona ituvatuva cecere baleti ira na Luvena. Ena ivolanikalou na ituvatuva oqo e vakatokai tiko me “ka sa navuci tu mo dou bula kina,”¹ na “ka sa navuci tu me rawati kina na bula,”² kei na “sala meda bula kina.”³

The Beeches, by Asher Brown Durand

The Beeches, MAI VEI Asher Brown Durand, © The Metropolitan Museum of Art, image source: Art Resource, NY, ME KAKUA NI LAVETAKI

Ni da kila vinaka ka muria na ituvatuva ni Kalou, eda na sega ni lakotani mai na salatu e na muataki keda lesu vua na Tamada Vakalomalagi.⁴ Sa na qai rawa kina meda bulataka na mataqali bula e veiliutaki kina o Koya, sai koya na “bula tawamudu, … na isolisoli uasivi duadua ni Kalou.”⁵

Na isolisoli ni bula tawamudu sa veirauti vinaka ni kena vulici, kila, ka bulataki na ituvatuva ni veivakabulai. Era na tucake tale mai na mate na tamata kecega ka ra na rawata na veivakalougatataki ni bula tawa mate rawa. Ia na kena rawati na bula tawamudu—o ya na bula e veiliutaki tiko kina na Kalou⁶—sa yaga bibi sara ki na kena bulataki na ituvatuva ni veivakabulai ena yaloda taucoko, vakasama, kaukauwa, kei na qaqa.

Kilai Vinaka na iTuvatuva ni Veivakabulai

E veivakaukauwataki dina ni da kila na ituvatuva oqo! Na ituvatuva ni veivakabulai sa dua vei ira na iyau cecere ni kila-ka se bau soli vakadua ki na kawatamata baleta ni vakamacalataka tiko na inaki tawamudu ni bula. Ni sega oqo, eda sa na veilecayaki voli ena butobuto. Oqo na vuna e tiko kina ena ituvatuva ni Kalou me solia na ivakaro vei ira na Luvena “ni oti na kena vakatakila talega vei [keda] na sala sa vakarautaki tu meda bula kina.”⁷

Au sa gadreva meda veivukei vakai keda meda taukena na iyau cecere ni kila-ka oqo—meda kila vinaka cake na ituvatuva ni veivakabulai ka bulataka na kila oqo ki na noda bula ena veisiga.

Galala ni Digidigi

Ena vuku ga ni sa ka bibi na galala ni digidigi ki na ituvatuva oqo, meda sa na tekivu kina e kea. Sa solia vei keda na tamada na kaukauwa meda cakava se kakua ni cakava⁸ me vaka na dina tawamudu—na dina sa yaco kina o Koya me Kalou.⁹ ni da sa vakayagataka na noda galala ni digidigi meda ciqoma ka bulataka na dina oqo, eda na taukena na reki sa tawayalani. Ena kena veibasai, ni gauna eda digitaka kina meda talaidredre, ka cakitaka na lawa ni Kalou, eda na sotava na rarawa kei na yaluma.¹⁰

Na galala ni digidigi sa rawa ni veivakarautaki ki na tolu na iwase ni ituvatuva ni veivakabulai: bula taumada, bula oqo, kei na bula sa bera mai.

Bula taumada

Me vaka e tukuni tiko e “Na Matavuvale, Ai Vakaro ki Vuravura Raraba,” ni oi keda yadua “eda sa luvedrau tagane se yalewa lomani vakayalo na noda itubutubu vakalomalagi” ka “sa vakalou na noda bula kei na ilesilesi yadua e baleti keda.”¹¹ Ena matabose ni bula taumada, a vakamacalataka vei keda na Tamada Vakalomalagi na Nona ituvatuva ni veivakabulai.¹² A yavutaki na ituvatuva ena nona vunau, lawa, kei na ivakavuvuli sa tu ga ena veigauna.¹³ Eda vulica mai kina ni kevaka eda sa na ciqoma ka muria na ituvatuva, ena gadrevi vei keda meda biuta na itikotiko nei Tamada ni sa lomada ga ka mai vakatovolei me da vakaraitaka ke da bulataka se sega na Nona lawa kei na ivakaro.¹⁴ Eda a rekitaka na madigi o ya¹⁵ ka tokona ena marau na ituvatuva baleta ni solia vei keda na sala meda na vakataka na Tamada Vakalomalagi ka rawata na bula tawamudu.

Ia na ituvatuva a tiko kina na veika me ririkotaki: kevaka eda sa mai digitaka ena bula oqo meda kakua ni bula me vaka na lawa ni Kalou, eda na rawata na ka e lailai sobu mai na bula tawamudu.¹⁶ Sa kila tu o Tamada ni da na lutu ka caka cala ka da vulica tiko oqo ena bula oqo, sa qai vakarautaka kina o Koya e dua na iVakabula mena veivakabulai mai na valavala ca kece era sa veivutuni ka vakabulai ira sa mavoa na yalodra kei na vakasama era sa talairawarawa.¹⁷

Cropped portion of Carl Bloch's painting depicting Christ sitting at a table with the two men with whom He walked on the road to Emmaus.

Mai na ivakatekivu o Jisu Karisito e Luvena na Kalou sa digitaka, lomana, ka lesia taumada.¹⁸ A tokona o Koya na ituvatuva nei Tamana ka soli Koya me noda iVakabula, ka kaya: “Ko i au oqo, mo ni talai au.”¹⁹ Sa yaco kina me lesi Jisu o Tamana me sai Koya sa bula tawacala ena bula oqo, ka sorovaka na noda ivalavala ca kei na rarawa, ka tucaketale me voroka na ivesu ni mate.

O Lusefa, a qai vakatokai me o Setani, a bula talega mai na bula taumada.²⁰ Ena vuku ni nona kocokoco a besetaka na ituvatuva, ka saga me vakarusa na galala ni digidigi ni tamata, ka saqata na Tamada.²¹ Me kena isau, era na sega vakadua ni vakayago o Setani kei ira era a muri koya. Ea sa vakayalia kina na nodra madigi mera vakaitavi ena ituvatuva nei Tamada ka takali mai vei ira na kedra icavacava vakalou.²² Era se tomana tikoga nikua na ivalu ni nodra saqata tiko na Kalou ka vakasaqara mera vukica na vakasama kei na yalo ni kawatamata mera saqata na Kalou.²³

A tuvanaki ka buli na vuravura oqo baleti ira era a ciqoma na ituvatuva nei Tamada.²⁴ Eda sa mai taukena tu oqo e dua na yago a buli me ucuya ka itovo vaka na Kalou. Eda sa vakatovolei ka vakadinadinataki keda eke. Eke eda na taukena na kila ni veika sotavi e bibi ki na kena rawati na bula tawamudu.²⁵

Bula Vakayago

Adam and Eve

A buli Atama kei Ivi na Kalou ka vauci rau vata me rau veiwatini, ka vakatikori rau ena Were o Iteni, ka vakaroti rau me rau vakaluveni.²⁶ Ena nodrau galala ni digidigi, rau a qai lutu o Atama kei Ivi mai na matani Kalou ka yaco me rau tamata.²⁷ Sa mai yaco kina na ituvatuva nei Tamada me rawa kina ni rau vakaluveni, ka a sega ni rau cakava rawa mai na Were o Iteni.²⁸ Ena lawa tawamudu, sa dodonu mena vakayagataki na kaukauwa ni vakatubu kawa ena loma ni ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi. Ni caka oqo ena yaco kina na reki tawamudu. Ni vakayagataki na kaukauwa tabu oqo ena taudaku ni ituvatuva ni Kalou ena yaco kina na tiko rarawa.²⁹

Ena nona gadreva o Setani, meda “rarawa na tamata kecega me vakataki koya,”³⁰ a saga me kauti keda tani mai na veimadigi sa tiko ena ituvatuva nei Tamada. Na cava e vakatara kina na Tamada Vakalomalagi me temaki keda o Setani? Baleta ni kila o Koya ni sa dodonu ki na noda tubu cake ka vakatovolei ena bula oqo.³¹ Ni da saqati ena soli kina na madigi cecere meda gole vua na Kalou ka vakararavi vua. Ena vuku ga ni sa na tiko ga kei keda na vinaka kei na ca, sa rawa kina meda vakaraitaka na noda gagadre ni yaloda ena noda vinakata na kena ko ya ka cata na kena ikarua.³² Na veisaqasaqa ena rawa ni kune ena veitemaki i Setani ia ena noda malumalumu talega, o ya na luluqa vakayago sa dau tiko ga ena keda ituvaki vakatamata.³³

Ena kena vukei meda digidigi vakavuku, sa mai vakatakila kina na Kalou na Nona ituvatuva ni veivakabulai ka sa vakarautaka na kena ivakaro,³⁴ na Rarama i Karisito,³⁵ kei na veitokani ni Yalo Tabu.³⁶ Ia e dina ni tiko na isolisoli kece oqo, kivei keda yadua ena vuravura luluqa oqo eda sa caka cala, ka yaco kina meda sega ni rawa ni curu ki na itikotiko serau ni Kalou ena noda kaukauwa ga.³⁷ Oqo na vuna mai na Nona ituvatuva ni loloma veivueti sa vakarautaka kina e dua na iVakabula.

A tadu mai ki vuravura o Jisu Karisito ni sa Luvena Duabau sa Vakatubura na Kalou ka sa mai vakayacora vakacecere na Nona ilesilesi ena Nona muria na lomai Tamana ena veika kecega.³⁸ Me vaka sa virikotori tiko ena ituvatuva ni loloma veivueti nei Tamada Vakalomalagi, sa mai vakadrukai na kaukauwa ni Lutu mai na Tucaketale ni iVakabula,³⁹ ka sa na uabaleti kina na isau ni ivalavala ca, ka vuki na malumalumu me sa ka kaukauwa kevaka ga meda soli keda ki na Veisorovaki i Jisu Karisito.⁴⁰

Frontal head and shoulders portrait of Jesus Christ. Christ is depicted wearing a pale red robe with a white and blue shawl over one shoulder. Light emanates from the face.

irairai kei Karisito, mai vei Heinrich Hofmann, iloloma mai vei C. Harrison Conroy Co.

Sa rawa me noda na bula tawamudu kevaka ga eda na talairawarawa ki na ivakaro. Oqo e gadrevi kina na vakabauta na Turaga o Jisu Karisito, veivutuni, papitaiso, ka ciqoma na isolisoli ni Yalo Tabu, ka vosota me yacova na ivakataotioti ena noda vakamuria na ivakaraitaki ni iVakabula.⁴¹ Ena kena cakacakataki, sa dodonu meda na ciqoma taucoko na cakacaka vakalotu bibi ni matabete ka vosota me yacova na ivakataotioti ka muria tiko na kena veiyalayalati.

Na Bula e Tarava Mai

Ni da sa mate, ena yaco na siga meda na tucake e mata ni iVakabula meda na lewai.⁴² Ena vuku ga ni loloma veivueti ni Kalou, o ira era sa vakabauta na Karisito ka veivutuni era na vosoti ka taukena na veika kece sa nona na Tamada, oka kina na bula tawamudu.⁴³ Ena vuku ga ni Kalou sa lewa vakadodonu, o ira kece era sega ni veivutuni era na sega ni taura na isolisoli ni bula tawamudu.⁴⁴ Ena soli ki na tamata yadua na isau ni nona vakabauta, veivutuni, vakanananu, gagadre, kei na cakacaka.⁴⁵

Bulataki Tiko na iTuvatuva ni Veivakabulai ki na Noda Bula ena Veisiga

Ena gauna ga eda sa kila vinaka kina na inaki cecere ni ituvatuva ka raica ni da sa tiko kina, eda sa taukena e dua na ka yaga cecere, ka bibi dina: o ya na rai sa tawamudu. Na rai tawamudu ena vakasalataka tiko na noda vakatulewa kei na cakacaka ena veisiga. Ena vakatudonutaka tiko na noda vakasama kei na yaloda. Ni gauna eda voliti kina ena veivakayarayarataki ni vakasama e luluqa tawamudu, eda na tudei tiko ka sega ni yavalati rawa.

Me vaka a vakavulica o Elder Neal A. Maxwell (1926–2004) ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua: “Ni sega ni kilai vinaka na ituvatuva ni veivakabulai, oka kina na noda bula taumada mai liu kei na siga ni veilewai kei na tucaketale, na noda saga me vakaibalebale na bula oqo sa na vaka na raica na ikarua ga ni wase ni dua na veivakamarautaki e tolu na iwase.”⁴⁶ Sa dodonu meda kila vinaka na imatai ni iwase (na bula taumada) me rawa ni da kila na digidigi vinaka duadua ena ikarua ni iwase (bula oqo), ka na vakadeitaki kina na cava ena yaco vei keda ena ikatolu ni iwase (na bula e tarava mai).

Dua tale na kena itukuni, o ya ni da kila vinaka na ituvatuva ni veivakabulai, ka vakayacori vata ena masu ena yalodina, veisautaka noda raica na bula oqo, ira era tiko voliti keda, vakakina oi keda yadua. Ni da kila vinaka na ituvatuva ena vakamakaretaka na noda raivotu vakayalo ka vakatara meda raica na veika ena kedra ituvaki dina.⁴⁷ Me vaka ga na Urimi kei na Cumimi a rawa kina vei Parofita Josefa Simici me ciqoma na ivakatakila kei na veidusimaki,⁴⁸ koya gona ni da sa kila na ituvatuva ena vakaraitaka mai na sala ni “yavu kei na ivakaro me baleta na gauna sa bera, ia me vaka na galala ni digidigi” sa solia mai na Turaga vei keda.⁴⁹ Koya gona, ena vaqaqacotaki na noda vakabauta, ka da na kila meda na tuvanaka vakacava na noda ilakolako ni bula oqo ka vakatulewa e salavata kei na dina tawamudu.

Oqo e vica na ivakaraitaki sa ka bibi sara ki na noda gauna oqo.

Na iNaki ni Vakamau ena iTuvatuva ni Kalou

illustration of a bride and groom in front of a temple

IYALOYALO MAI VEI James Johnson

Ena dau saqati tikoga na vakamau kei na matavuvale baleta ni kila tiko o Setani ni sa yavu yaga ki na rawati na bula tawamudu—sa yaga sara ga me vaka na Veibuli, na Lutu, kei na Veisorovaki kei na Tucaketale i Jisu Karisito.⁵⁰ Ni sa druka o koya me vakarusa e dua na ituvatuva qaqa, sa saga sara o Setani me vakarusa na noda kila vinaka ka bulataka na vakamau kei na matavuvale.

Mai na ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi ka sa ilutua tiko ni noda rai, sa na raici matua tiko kina na vakamau. Na ivakaro meda biuta na tamada kei na tinada, ka meda duabau ena vakamau,⁵¹ ka vakatubu kawa ka vakatawai vuravura⁵² sa na mana kina na Nona ituvatuva. Mai na vakamau eda na kauti ira mai na Luvena vakayalo ki na vuravura oqo ka mera duabau kei Koya ka vukei ira na Luvena mera vakaitavi ena Nona ituvatuva.⁵³

Na ituvatuva nei Tamada ena vakarautaka vei keda na sala meda rawata kina na bula tawamudu, na bula rau sa veiliutaki tiko kina na noda itubutubu. Ena ituvatuva oqo, “sa sega ni tu duadua ga na tagane, [se] me tu tani na yalewa, se tu duadua ga na yalewa me tu tani na tagane e na Turaga.”⁵⁴ Na usutu sara ga ni bula tawamudu e oka kina na nodrau vakamau tawamudu na tagane kei na yalewa ni sai koya na tiki bibi meda vakataki rau na noda itubutubu vakalomalagi.⁵⁵

Na Vakamau ni Dua na Tagane kei na Yalewa

Ena vakamau eda sa na vakataucokotaki kina, meda sa tagane ka yalewa vakakina kei na keda iduidui e talei ka yaga sara. Ni da bula voli eke vakaveiwatini, ka tubu cake vata tiko, ka da toro voleka vua na iVakabula ni da talairawarawa tiko, ka da solibula ki na lewa ni Kalou, ka tara cake vata na Nona matanitu. Ni da sa kila ni vakamau tawamudu sa ivakaro ni Kalou ka sa vakarautaka o Koya e dua na sala vei ira na Luvena mera vakayacora rawa na veika kece sa vakarota o Koya,⁵⁶ eda sa na kila kina ni noda vakamau ena gugumatua ni da duavata tiko ena kena maroroi na veiyalayalati eda sa cakava.

Mai na cakacaka vakalotu ni matabete kei na noda digitaka meda muria na kena veiyalayalati eda sa na ciqoma kina na kaukauwa ni savasava vakalou ni da vorata rawa na ibolebole ni bula oqo.⁵⁷ Na cakacaka vakalotu ni valetabu ena solia vei keda na kaukauwa mai lagi ka rawa kina meda lesu ki na itikotiko nei Tamada Vakalomalagi.⁵⁸ Na cakacaka vakalotu ni veivauci ena vakacerecerei keda cake vakaveiwatini ena kaukauwa ni kalou ka da duabau kei na Turaga.⁵⁹ Ni sosomitaki na mataqali vakamau vakaoqo ena sega ni yaco kina na Nona inaki tabu baleti keda se baleti ira na itabatamata ni Luvena era muri tiko mai.⁶⁰

Veika Domoni kei na Gagadre

Oi keda yadua eda gole mai ki na vuravura luluqa oqo ena malumalumu se ibolebole sa tuvai tu ena keda ituvaki vakatamata.⁶¹ Ni da sa kila vinaka na ituvatuva ni Kalou ena rawa kina meda raica na malumalumu kece ni tamata—oka kina na veika domoni kei na gagadre e veibasai kei na Nona ituvatuva—ni ka ni bula oqo.⁶² Ni da sa kila ni da a bula taumada mai vaka-luvena tagane kei na yalewa lomani sa na rawa kina meda taukena na keda ituvaki taumada vakalou. Na keda ituvaki vaka-luvena tagane se yalewa na Kalou—sega ni keda ituvaki ca se ivakarau—sa keda ivurevure dina ni o cei oi keda dina.⁶³

Ena rai vakaoqo, eda na rawa kina ni waraka vakamalua kei na vosota tiko na Turaga,⁶⁴ ka da vakararavi ni da sa vakabauta, talairawarawa, ka vosota ki na ivakataotioti, sa na yaco kina me savasava na noda vakasama kei na gagadre, ka vakalou na yagoda, ka yaco meda sa luvena tagane se yalewa i Karisito, ka bula uasivi ena Nona Veisorovaki.

Na rai tawamudu ni ituvatuva ena vakadeitaka ni o ira sa yalodina tiko, ena yaco dina na siga vua na “Kalou ena tavoya tani kecega na wai ni mata; … ka na sega tale na vutugu: ni sa taakali tani na ka makawa.”⁶⁵ Na “vakanuinui taucoko sara”⁶⁶ ena vakatudonutaka na noda vakasama kei na yaloda ka na rawa kina meda waraka na Turaga ena vosota, kei na yalodina.

Yalayala Kivei Ira Era na Vosota Tiko ena Yalodina

Kivei ira era nanuma tiko ni kedra ituvaki ena gauna oqo se itovo ni bula ena tagutuvi ira mai na bula tawamudu e dodonu mera kila tiko oqo ni “sega ni dua sa tuvanaki tu mena taura ga vakalailai na veika taucoko sa vakarautaka tu na Tamada vei ira na Luvena.”⁶⁷

E sega na veivakalougatataki me buretaki vua sa yalodina tiko. E kaya kina o Peresitedi Lorenzo Snow: “E sega ni dua na Yalododonu Edaidai me mate ni oti na nona bulataka tu e dua na bula yalodina mena yali vua e dua na ka ni a sega ni cakava eso na ka baleta ni a sega ni yaco mai na kena madigi. Ena dua tale na kena itukutuku ni kevaka e sega ni yaco mai vua e dua na cauravou se goneyalewa na madigi ni vakawati ia a bulataka e dua na bula dodonu me yacova ni mate ena rawata na veivakalougatataki kece sara na bula vakalou kei na lagilagi ena rawata e dua na tagane se yalewa a donumaki koya na madigi oqo ka vakavinakataka cake. Oqori e dei tu ka dina.”⁶⁸

Yalayala Kivei Ira Kece Era kila na iTuvatuva ka Bulataka ena Veisiga

One painting depicting a boy writing, with open books on a table, including the scriptures. The father, next to him seated, looks at his work and rests his arm on the back of the boy's chair. A case of books is at viewers left and french doors are at viewers left in background.

Oi keda yadua eda a tokona ena yaloda taucoko na ituvatuva nei Tamada mai na bula taumada. Eda a kila ni lomani keda o Koya, ka da kurabuitaka na Nona isolisoli lagilagi ni madigi oqo o ya meda taukena na veika kece sa tu Vua, oka kina na bula tawamudu. Na idola ki na noda gugumatua ena noda bula taumada o ya ni da a tokona na ituvatuva nei Tamada. Sa vakakina na idola ki na noda gugumatua ena bula oqo.

Au sa sureti kemuni kina meda sa tucake vata tale meda tokona na ituvatuva nei Tamada. Eda na cakava oqo ni da sa lomana na tamata kecega, ni ituvatuva mada ga oqo, sa ivakaraitaki ni loloma ni Kalou.

Ni da bulataka tiko na kila ni ituvatuva nei Tamada, ena titobu cake nai balebale ni noda bula. Eda na sotava na noda ibolebole ena vakabauta e cecere cake. Eda na toso ki liu ena inuinui, e veivakadeitaki, rarama, ka totoka ni bula tawamudu.

iDusidusi

1. Jekope 6:8; Alama 12:25–26, 30, 32; 17:16; 18:39; 29:2; 39:18; 42:11.

2. Alama 42:8, 16.

3. Jeromi 1:2; Alama 24:14; 42:5; Mosese 6:62.

4. Raica na Alama 12:32; raica talega na Boyd K. Packer, “The Great Plan of Happiness and Personal Revelation” (Church Educational System broadcast for young adults, Nove. 7, 1993).

5. Vunau kei na Veiyalayalati 14:7.

6. Raica na Harold B. Lee, The Teachings of Harold B. Lee, ed. Clyde J. Williams (1996), 72; raica talega na Bruce R. McConkie ena Conference Report, Epereli 1970, 26.

7. Alama 12:32; vakamatatataki; raica talega na tikina e 25.

8. Raica na 2 Nifai 2:13–16; Vunau kei na Veiyalayalati 101:78.

9. Raica na George Q. Cannon, Gospel Truth: Two Volumes in One: Discourses and Writings of President George Q. Cannon sel. Jerreld L. Newquist (1974), 296.

10. Raica na Richard G. Scott, “Na iVakarau me da Bula Vinaka Tikoga Kina ena maliwa ni Veigauna Ca,” Liaona, Me 2004, 102; Robert D. Hales, Return: Four Phases of Our Mortal Journey Home (2010), 33.

11. “Na Matavuvale: Ai Vakaro ki Vuravura Raraba,” Liaona, Nove. 2010, 129; raica talega na Cakacaka 17:29; Roma 8:16–17; Iperiu 12:9; Eparama 3:18–25.

12. Raica na Alama 12:30; raica talega na Jope 38:4–7; Eparama 3:22–28.

13. Raica na 2 Nifai 2:13; raica talega na Howard W. Hunter, “To Know God,” Ensign, Nove. 1974, 97; Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu: Herber J. Grant (2002), 30: “Na veiivakaro yadudua sara sa soli mai ena kena inaki sa vakaraitaki tu o ya meda na … rawata ka vakavakarau lesu ka laki tiko ena itikotiko nei Tamada Vakalomalagi. Na itavi kei na ilesilesi kece oqo sa tuvanaki matau tu meda bula vakalou ena keda ituvaki. Era sa tuvanaki matau meda sa vakataka na Kalou, meda dina ka vakaituvakitaki me yaco … meda itaukei vata kei na Turaga na iVakabula o Jisu Karisito.”

14. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 136:31; Eparaama 3: 24–25.

15. Raica na Jope 38:7.

16. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 88:34–36, 39–40.

17. Raica na Aisea 53:3–5; 2 Nifai 2:8; 9:10–11; 31:21; Mosaia 3:17; Alama 7:11–13.

18. Raica na 1 Pita 1:20; Mosese 4:2.

19. Eparama 3:27.

20. Raica na Aisea 14:12–16.

21. Raica na Mosese 4:3–4; raica talega na 1:19.

22. Raica na iVakatakila12: 79–9.

23. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 10:26–27.

24. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 59:18–19.

25. Raica na Eparama 3: 24–26.

26. Raica na Na iVakatekivu 1: 26–28.

27. Raica na Alama 42:2–6; Mosese 4:25, 28–31.

28. Raica na 2 Nifai 2:23; Mosese 5:11; raica talega na Boyd K. Packer, “Na iTuvatuva ni Bula Marau,” Liaona, Me 2015, 26–28.

29. Raica na Alama 39:3–5; 41:3–4, 10–15.

30. 2 Nifai 2:27.

31. Raica na 2 Nifai 2:11.

32. Raica na 2 Nifai 2:26–29; Alama 34:32–35.

33. Raica na Jekope 4:7; Ica 12:27; Vunau kei na Veiyalayalati 62:1.

34. Raica na Alama 12:30–32.

35. Raica na Moronai 7:16–19; Vunau kei na Veiyalayalati 88:7, 11–13.

36. Raica na 2 Nifai 31:12–14, 18.

37. Raica na 1 Joni 1:8.

38. Raica na Luke 22:39–42; Vunau kei na Veiyalayalati 19:16–19.

39. Raica na 1 Korinica 15:20–23; 2 Nifai 9:10–13; Alama11:42–45.

40. Raica na Alama 42:2–15, 22–31; Moronai 10:32–33.

41. Raica na 2 Nifai 31:10–21; 3 Nifai 27:13–22.

42. Raica na Joni 5:22; Roma 14:10; iVakatakila 20:12–13; 2 Nifai 9:41; Alama 11:41–44; 3 Nifai 27:14–17, 20, 22.

43. Raica na Alama 34:14–17.

44. Raica na Mosaia 3:21–27; Ilamani 14:15–19; Vunau kei na Veiyalayalati 88:21–24, 29–32.

45. Raica na Momani 3:20–22.

46. The Neal A. Maxwell Quote Book, ed. Cory H. Maxwell (1997), 252.

47. Raica na Peresitedi Thomas S. Monson, “Mo iVakaraitaki,” Liaona, Me 2005, 113.

48. Raica na Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:35.

49. Vunau kei na Veiyalayalati 101:78.

50. Raica na D. Todd Christofferson, “A Cava na Vuni Vakawati, A Cava na Vuni Matavuvale,” Liaona, Me 2015, 52.

51. Raica na Maciu 19:5.

52. Raica na iVakatekivu 9:1.

53. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 93:36–40.

54. 1 Korinica11:11.

55. Raica na Dallin H. Oaks, “Apostasy and Restoration,” Ensign, May 1995, 87; raica talega na Dallin H. Oaks, “Me Kakua Vei Iko na Kalou Tani,” Liaona, Nove. 2013, 73.

56. Raica na 1 Nifai 3:7.

57. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 84:19–21.

58. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 109:13–26, 38.

59. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 132:1–21.

60. raica na 1 Pita 3:7; Vunau kei na Veiyalayalati 131:1–4; raica talega na Joseph Fielding Smith, Answers to Gospel Questions, 5 vols. (1957–66), 4:197: “O ira era sa vakamau e valetabu ena bula oqo kei na veigauna tawamudu era na taukena na veivakalougatataki ni bula tawamudu. Au sa vakabibitaka eke na bula tawamudu. Na bula tawamudu e bula ni Kalou, o ya, meda na vakataki Koya. Na ibalebale ni bula tawamudu o ya na tubucake ni veika tawamudu—na kena tomani tikoga, mevaka sa vakatakilai mai, na kawa sa tawamudu. Na vakamau e taudaku ni valetabu sa baleta ga na gauna oqo. E tawasei keda ko mate—o ya na veitawasei tawamudu, vakavo ga ke yaco na veivutuni ena gauna oqo ka rawa sara mera gole ki valetabu me laki vakatudonutaki kina.”

61. Raica na Ica 12:27.

62. Raica na Ica 12:37.

63. Raica “Na Matavuvale: Ai Vakaro ki Vuravura Raraba,” 129; raica talega na God Loveth His Children (ivolalailai 2007), 1.

64. Raica na Aisea 40:31.

65. iVakatakila 21:4; raica talega na tikina e 1–3.

66. 2 Nifai 31:20.

67. D. Todd Christofferson, “A Cava na Vuni Vakawati, A Cava na Vuni Matavuvale,” 52.

68. Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu: Lorenzo Snow (2012), 130 Raica talega na Gordon B. Hinckley, “Daughters of God,” Ensign, Nov. 1991, 98: “Eso era sega tu ni vakamau, ka sega ni bale vei ira, era na taroga tiko sa na sega beka ni soli vei ira na lagilagi cecere duadua ena matanitu o ya. Au yalonuidei ena yavu nei Tamada sa dauloloma kei na Dauveivueti vakalou, ena sega ni cakitaki vei iko e dua na veivakalougatataki sa kilikili kaya me nomu.”