2015
O Josefa na Daurairai
Okotova, 2015

O Josefa na Daurairai

Mai vei Richard E. Turkley Jr., iVukevuke ni Dauniitukutuku Makawa ni Lotu ka Dauvolaitukutuku, Robin S. Jensen kei Mark Ashurst-McGee, Tabana ni iTukutuku Makawa ni Lotu

E vakamatatataka na itukutuku makawa na sala a vakayacora rawa kina o Josefa Simici na nona itavi vakadaurairai ka vakadewataka kina na iVola i Momani.

Profile portrait of Joseph Smith.

Josefa Simici kivei David Rodgers, loloma ni Community of Christ Library-Archives, Independence, Missouri

Enai ka 6 ni Epereli, 1830, na siga a tauyavutaka kina o Josefa Simici na Lotu i Jisu Karisito (e muri a qai vakatokai me Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai),1 a vakaraitaka raraba kina na vosa ni ivakatakila vei ira na ivavakoso. “Raica,” oqo na domo ni Kalou, “mo dou vola tiko e dua na ivola tukutuku ni cakacaka; ia me volai kina ni ko sa daurairai [Josefa Simici]” (V&V 21:1).

Na ivakatakilakila laurai levu duadua ni sa daurairai o Josefa Simici ena lotu vou sa tauyavutaki o ya na iVola i Momani, ni sa dau tukuna tiko vakawasoma ni a vakadewataka ena “isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou”2 E vuqa vei ira na itokani voleka i Josefa ena yabaki se bera ni tauyavu kina na Lotu era a vakadinadinataka na sala a tadu mai kina na iVola i Momani ka ra kila talega na ibalebale ni vosa daurairai.

Nai Balebale ni Daurairai

Na cava beka nai balebale ni daurairai vua na parofita cauravou kei ira na nona itokani? A susugi cake o Josefa ena dua na matavuvale e dau wili iVolatabu, ka dau cavuti tiko kina na daurairai. Me kena ivakaraitaki, ena 1 Samuela, e vakamacalataka o dauvolaivola: “E na gauna e liu, ni sa lako e dua vei ira na Isireli me taroga na Kalou, sa kaya vakaoqo, Tou lako ki na rairai: ni sa vakatokai e liu me Rairai ko koya sa Parofita e na gauna oqo” (1 Samuela 9:9).

Na iVola Tabu e vakamacalataka talega na nodra ciqoma na tamata na ivakatakilakila vakayalo mai na veika e vakayago vakataka na titoko,3 na gata parasa ena dua na kau (ka yaco me dua na ivakatakilakila raraba ni cakacaka vakavuniwai),4 e dua na sulu ni bete (oqo e tiki ni nodra isulu na bete e tiko kina e rua na vatu talei),5 kei na Urimi kei na Cumimi.6

Na “rai” kei na “daurairai” era a tiki ni bula ni matavuvale vata kei Amerika a tubu cake mai kina o Josefa Simici. Mai na tugani ena vosa ni iVola Tabu kei na veicurumaki ni nodra bula na Anglo-Iuorope era kauta mai na tawavanua ki na Vualiku kei Amerika, eso na tamata mai na itekivu ni 19 ni senitiuri era vakabauta ni sa rawa ki na tamata yadua mera “rai” se ciqoma na ivakatakilakila vakayalo, mai na veika buli me vakataka na vatu ni daurairai.7

A ciqoma na cauravou o Josefa Simici na mataqali bula vakanodra siga, oka kina na vakasama ni kena vakayagataki na vatu ni daurairai me laurai kina na veika sa yali se vuni. Me vaka na kena itukutukuni vakaivolatabu ena gauna makawa ni Kalou a vakayagataka na veika buli me raica tabakidua kina na nodra vakabauta na tamata se veivosaki vakayalo ena gauna makawa, sa mani nanuma vakakina o Josefa kei ira na so tale ena nodra gauna. Rau sa vakadeitaka na nona itubutubu o Josefa, o Joseph Smith Sr, kei Lucy Mack Smith, na nodratou sa titobu sara ena bula vakaoqo kei na nodratou vakayagataka na veika buli ena sala oqo, kei na nodra vakayagataki Josefa na lewenikoro mai Palmyra kei Manchester, New Yoka me kunea vei ira na iyaya era sa yali ni bera nona toki yani ki Pennsylvania ena icavacava ni 1827.8

Kivei ira era sega tu ni kila vinaka na ivakarau ni nodra bula vakalotu na tamata ena 19 ni senitiuri ena yasayasa i Josefa, e rawa me sega tu ni kilai na vatu ni daurairai, ka ra dau veiba kina o ira na vunivola vakalotu baleta na gauna ni bula oqo. Ena vuku ni tiki ni veivakararamataki se Yabaki ni iNaki, na gauna ni kena vakamatatataki kina na science kei na nona rai na vuravura baleta na veika vakayalo, e vuqa ena gauna nei Josefa era nanuma ni kena vakayagataki na veika buli me vaka na vatu se titoko e ka ga ni vakanananu se tawayaga me baleta na inaki vakalotu.

Ena veiyabaki e muri, me vaka a talanoataka o Josefa, a vakamatatataka kina na nona raivotu kei na veika vakayalo a sotava.9 Na kena veibasai, eso vei ira na nona itokani vakalotu era raica matua tikoga na nona a vakayagataka na vatu ni daurairai ena nodra saga mera vakarogocataki koya ena vuravura oqo sa cakitaka sara na mataqali ivakarau vaka o ya. Ena nodra sasaga ni veivakalotutaki, a sega kina ni rai vakatabakidua kina o Josefa kei ira na lewenilotu e liu na nodra veivakauqeti na tamata makawa ki na nodratou veivakalotutaki, ni vuqa vei ira mera na saumaki vou mai era sa veisau tiko mera kila vinaka na lotu ena Yabaki ni iNaki. Me baleta na ivakatakila mai na ivolanikalou taucoko, a tomana tikoga o Josefa me vakavulica ni vatu ni daurairai kei na iyaya eso ni rairai, vakakina na vuku ni kedra vakayagataki, era sa ka bibi ka isolisoli tabu mai vua na Kalou.10

Na iYaya a Vakayagataki me Vakadewataki kina na iVola i Momani

A tiko talega na vatu ni daurairai ena kena vakamacalataki na itukutuku i Josefa Simici kei na kena vakadewataki na iVola i Momani. A tekivu na itukutuku volai i Josefa ena 1883, mai na nona rairai mai e dua na agilosi, na yacana o Moronai, ka kaya vua baleta na peleti parasa ni bulu tu ena dua na delana voleka e kea. E tukuna kina o Josefa ni gauna rau sa veivosaki tiko kina kei na agilosi, “sa vakaraitaki votu sara” ki na nona vakasama ka “nanuma tiko na vanua o ya” ni na qai laki raica e muri o koya (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:42).

Joseph Smith depicted kneeling on the Hill Cumorah as the angel Moroni stands above him. The angel Moroni appears dressed in white and surrounded by intense light as he is holding the gold plates. The event took place on September 22, 1827. Painting number 2 of the 23 paintings in the "Mormon Panorama" series.

Mai na itukutuku taucoko ni Lotu era vakasaqara na lewe ni Lotu mera kila na itukutuku taumada kei Josefa Simici kei na veika e kila kei na nona vakadewataka na peleti koula. Na droini oqo mai vei C. C. A. Christensen ena 1886 e vakaraitaka tiko na nona taura mai o Josefa Simici mai vei agilosi Moronai na peleti.

Sa Solia Tiko na Agilosi Moronai na Peleti kivei Josefa Simici, mai vei C.C.A. Christensen

Ena kena itukutuku makawa a tekivu o Josefa me volavola ena 1838, a vakaroti koya o Moronai ni “na segata vakaukauwa sara o Setani (me baleta ga na ituvaki dravudravua ni matavuvale nei tamaqu), meu volitaka na peleti meu rawa ilavo kina.” A tarovi koya kina na agilosi, ka kaya kina o Josefa, ke “dua tale na inaki” ka sega ni kena tarai cake na matanitu ni Kalou, “ena sega ni soli vua” (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:46). Ena kena itukutuku taumada ena 1832, a kaya kina o Josefa, “Au … sa taura na Peleti meu rawa ilavo kina ka meu kua ni muria na ivakaro o ya meu raica matua ga na Lagilagi ni Kalou.”11 Sa qai yaco kina, mena lesu tiko o koya ki na delana me va na yabaki me yacova ni sa vakarautaki koya me taura na peleti (raica na Josefa Simici—Ai Tukutuku).

A kaya o Josefa ni gauna sa qai taura kina na peleti mai vei Moronai ena 1827, a taura talega kina e rua na vatu me vakayagataki ena vakavakadewa. A vakamacalataka o koya kei na so na nona itokani vakalotu baleta na vatu e rua oqo, ka kaya ni rau vatu vulavula ka makare sara, ka tuvai toka ena itautauri siliva se batibatina me vaka na matailoilo ni gauna oqo, ka sema toka ki na dua na taube raraba.12 E tukuni, ni iyaya ni rairai oqo e rairai ka levu toka. E kaya o tinai Josefa Simici ni a ciluma na vatu mai na itaube raraba me rawarawa na nona vakayagataka.13

E tukuni ena iVola i Momani ni vatu oqo era sa “ivakavakadewa” ka vakamacalataka ni “sa vakarautaki tu na ka oqo me dauvakadewataka na vosa mai na ivakatekivu, qai dewa sobu mai ki na veitabatamata,” ka “sa maroroya ka taqomaka tu na Turaga” (Mosaia 28:14‒15, 20).

E tukuni talega ena ivola oqo na nona solia mai na Turaga “e rua na vatu” vei taci Jereti, ka yalataka ni na vukei ira na itabatamata mai muri mera raica kina na nona vosa. “Mo vola na veika oqo ka dregata,” a vakasalataki koya na Turaga, “ia au na qai vakaraitaka vei ira na luve ni tamata e na gauna au sa lewa.” Na vatu oqo, e vakamacalataka na Turaga, “me vukei ira na vakadewataka na ka ko sa vola” (Ica 3:24, 27).

Detail from a page of the original Book of Mormon manuscript containing the departure of Lehi’s family from Jerusalem in what is today 1 Nephi 2.

E dua na ivakamacala mai na itukutuku makawa ni iVola i Momani, ka tiko kina na nona a gole o tamai Liai mai na vanua o Jerusalemi sa yacana tiko nikua 1 Nifai 2. A wilika vei ira e vica na dauvolavola na iVola i Momani o Josefa Simici, oka kina o Oliver Cowdery ka volai ira na iyatuvosa oqo.

Lolomataka na Valenivola ni Tukutuku Makawa ni LOTU VAKAVINAKATAKI CAKE NA ITABA ME MATATA KINA.

Ena gauna sa oti kina na vosa nei Josefa Simici me vakadewataki kina na iVola i Momani kivei ira na vunivola ena loma ni 1829, a vakamatatataki tale kina na ibalebale ni daurairai ena itukutuku o ya. E tukuni tiko e dua na parofisai ena iVola i Momani sa baleti Josefa mai Ijipita ni dua vei ira na nona kawa—o Josefa Simici—ni na yaco me “dua na parofita digitaki” me muataki ira mai na kawa tale eso “mera kila kina na veiyalayalati” a vakayacora na Kalou vei ira na nodra qase (2 Nifai 3:6, 7).

E tukuni tale tikoga ena iVola i Momani, o Alama Lailai ni a solia na vakavakadewa vua na luvena o Ilamani. “Mo maroroya vinaka talega na ivakavakadewa ni vosa,” a vakasalataki koya o Alama, me baleta tiko na vatu e rua ena kena itautauri siliva. Ia a tukuna talega o Alama e dua na parofisai e tukuna tiko e dua ga na vatu: “A sa kaya na Turaga: Au na solia e dua na vatu vei Kaselimi na noqu tamata, ia na vatu oqo ena serau me vaka na cina ena bogi buto” (Alama 37:21, 23).

E dina, ni vakamacalataki tiko na “dauvakadewa” (e levu), na parofisai oqo e tukuna tiko na veika mai muri ena kena soli “e dua na vatu” (dua ga), ka na serau me vaka na cina ena bogi buto.”14 Era vakabauta na Yalododonu Edaidai eliu, ni sai Josefa Simici na dauveiqaravi ka parofisaitaki tiko oqo.15

Na ka dina, e vakadinadinataki ena veika makawa me ikuri ni rua na vatu ni daurairai e vakatokai me “ivakavakadewa,” a vakayagataka kina o Josefa Simici e dua tale na vatu ni daurairai me vakadewataka kina na iVola i Momani, ka dau biuta toka ena dua na isala me tabonaka toka. Era kaya na itokani vakalotu i Josefa, a vakayacora oqo me rawa ni raica vinaka kina na vosa ena vatu.16

Ena 1833, a vakayagataka o Josefa kei ira na nona itokani vakalotu na vosa vakaivolatabu na “Urimi kei na Cumimi” me tukuna tiko na vatu me ciqoma na ivakatakila vakalou, oka kina na ivakavakadewa ni Nifai kei na vatu dua ni daurairai.17 Na ibalebale cala oqo sa mai vakadrevea kina na sasaga me caka vou kina na ivakarau dodonu a vakadewataka kina o Josefa Simici na iVola i Momani. Me ikuri ni kena vakayagataki na ivakavakadewa, a kaya kina o Martin Harris, ni a vakayagataka talega o Josefa Simici e dua na vatu ni daurairai me veivuke ki na kena vakadewataki na iVola i Momani. E a veivuke na ivurevure tale eso ni nona veisautaka o Josefa na iyaya ni vakavakadewa.18

Ni sa Tabaki Oti na iVola i Momani

Ni oti na kena tabaki na iVola i Momani ena Maji 1830, ratou sa tekivu o Josefa Simici kei na nona vunivola na cakacaka e vakatokai me iVakadewa ni iVola Tabu mai vei Josefa Simici, oqo na raicilesu ni Kings James Version.19 E kaya o Josefa, na vakayagataki ni ivakavakadewa ni Nifai me baleta na cakacaka ni vakavakadewa oqo ena sega ni gadrevi kina baleta ni sa sega tale ni tiko vua.

E vakamacalataka na itukutuku kei Josefa “niu sa taura dei rawa tiko ga, [na peleti kei na ivakavakadewa] e na lewa vuku ni Kalou, me yacova niu sa vakaotia na cakacaka sa vinakati kina. Ena gauna, sa lesuva mai kina na italai, me vaka sa tuvai tu, au sa solia yani ki vua; ka sa koto ena nona lewa me yacova mai na gauna oqo” (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:60).

Me vaka a vakamacalataka o Peresitedi Brigham Young (1801–77), “A biuta lesu o Josefa na Urimi kei na Cumimi ki na peleti ni sa oti na nona vakavakadewa.”20

Bust portrait of Joseph Smith. He is depicted wearing a dark suit, white shirt with a high collar and white tie.

Vei ira na udolu na lewenilotu ena nona gauna ka milioni ena gauna sa mate kina, sa kilai Josefa Simici me parofita, daurairai, ka daunivakatakila.

Josefa Simici, kivei David Rodgers, loloma ni Community of Christ Library-Archives, Independence, Missouri

A tiko eso tale na vatu ni daurairai vei Josefa, ia a kaya o Elder Orson Pratt (1811–81), e dua na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ka qai laki Daunitukutuku Makawa ni Lotu, ni o Josefa sa matua sara ena gauna o ya ena nona kila na veika vakayalo. Ena dua na soqoni ena 28 ni June, 1874, ka ra tiko kina o Peresitedi Brigham Young kei na vuqa tale na Vakaitutu Raraba, a kaya kina o Elder Pratt vei ira na vakarorogo ni a tiko ena “vuqa na gauna” a “vakadewataka tiko kina na Veiyalayalati Vou” o Josefa Simici. Ena nona raica ni sega ni tiko na iyaya eso ni vakavakadewa ni yaco tiko na vakavakadewa, a vakataroga voli na vuna “a sega kina ni vakayagataka na Urimi kei na Cumimi, me vaka ena iVola i Momani” o Josefa Simici.

Ni sarava tiko o Elder Pratt na nona sa vakavakadewa tiko na Parofita, “O Josefa, me vaka ga sa kila tu na nona nanuma, a rai cake mai ka vakamacalataka ni sa solia vua na Turaga na Urimi kei na cumimi ena gauna a se ka vou vua na veivakauqeti ni Yalotabu. Ia oqo sa mai buta vinaka sara o koya ka sa kila vinaka tu oqo na cakacaka ni Yalotabu, ka sega tale ni gadrevi me vukei ena iyaya o ya.”21

A tukuna vei ira e dua na ilala dauvakarorogo na nona vakasama ni kena ciqomi e dua na vatu ni daurairai. “Au sega ni kila meu a sa bau gadreva me dua na noqu,” a nanuma lesu.22 A vakaraitaka na itukutuku nei Brigham Young na nona kila ni ra sega ni veiganiti kaya mera daurairai na vatu ni daurairai.

Ena 31 ni Okotova, 1831, a tiko o Josefa Simici ena dua na koniferedi mai Orange, Ohio. Ena gauna ni koniferedi, a kaya kina o tacina o Hyrum ni “nanuma ni kena sa tadu mai na iVola i Momani me na tukuna ga o Josefa Simici kivei ira na iTalatala Qase era tiko kina mera na dui kila ga vakai ira.” Me vaka a volai ena itukutuku ni soqoni, a kaya o Josefa “ni a sega ni kena inaki me tukuni ki vuravura na veika matailalai ni kena tadu mai na iVola i Momani” ka “sega sara ni gadrevi vua me na tukuna yani.”23 Ni sa matua ena nona itavi vaka-daurairai, ka sa vakabauta ni sega ni gadrevi na vatu ni daurairai ki na yaco mai ni ivakatakila, ka sa vaka me leqataka ni ra na raica vakatabakidua na tamata na sala a yaco mai kina na ivola ka vakalialai sara ki na ivola vakai koya.

Na itukutuku bibi duadua a vakaraitaka o Josefa Simici baleta na kena vakadewataki na iVola i Momani o ya ni a cakava “ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou.”24 Na ivola vakai koya, a vakavulica vei ira na iliuliu ni Lotu, “ni oqo na ivola dodonu duadua mai na iVola taucoko e vuravura ka sa idola vakadinadina ni noda lotu,” kevaka mena vakamuri na kena ivakavuvuli, era na “voleka yani vua na [K]alou ko ira era sa wilika … ni vakatauvatani [kei] na ivola tale eso.”25

iDusidusi

  1. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 115.

  2. iVakamacala taumada ki na iVola i Momani. Oko. 1829, ena Documents, Volume 1: Julai 1828–June 1831. vol.1 ena Document series ni The Joseph Smith Papers (2013), 93. Raica talega na “Nodratou iTukutuku na iVakadinadina Lewe Tolu,” iVola i Momani.

  3. Raica na Lako Yani 4: 1–5, 17, 20–21; 7:8–21; 8:16‒19; 9:22‒26; 10:12‒15; 14:15‒18; 17:1‒13; Tiko mai na Lekutu 17:1‒10; 20:7‒11; Iperiu 9:4.

  4. Raica na Tiko Mai na Lekutu 21:7‒9; Joni 3: 14‒15.

  5. Raica na Lako Yani 28:12; 35:9, 27; 1 Samuela 23:9‒12; 30:7‒8.

  6. Raica na Lako Yani 28:30; Vunau ni Soro 8:8; Tiko Mai na Lekutu 27:21: Vakarua 33:8: 1 Samuela 28:6; Esera 2:63; Niemaia 7:65.

  7. Me ikuri ni ivakamacala me baleta na bula vakalotu ni 19 ni senitiuri, raica na Journals, Volume 1: 1832‒1839, vol. 1 ni veiivolaniveisiga mai na The Joseph Smith Papers (2008), xix; kei na Revelations and Translations, Volume 3: Printer’s Manuscript of the Book of Mormon, vol. 3 ni Revelations and Translations mai na The Joseph Smith Papers (2015), xv‒xvi; Dallin H. Oaks, “Recent Events Involving Church History and Forged Documents,” Ensign, Okot. 1987, 68‒69.

  8. Raica na itukutuku nei Joseph Smith Sr. ni tukuni tiko ena Francis W. Kirkham, A New Witness for Christ in America: The Book of Mormon, vol. 2 (1959), 366; raica talega na Lucy Mack Smith, “Lucy Mack Smith, History, 1844–1845,” ivola 3, draunipepa 10, josephsmithpapers.org/paperSummarylucy-mack-smith-history-1844-1845. E kaya o Martin Harris na nona a vakatovolea na vuku nei Josefa me vakasaqara na pini ena veico lelevu (raica na “Mormonism—Naba 11,” Tiffany’s Monthly, Julai 1859, 164)

  9. Raica, me vakataka na, Josefa Simici—Ai Tukutuku ena Mataniciva Talei

  10. Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 130:10‒11. Raica talega na vosa taumada ka sa kilai tu oqo me Vunau kei na Veiyalayalati 8, ka a tukuni vei Oliver Cowdery ni a gadreva me vukei Josefa Simici ena kena vakadewataki na iVola i Momani (Revelation, Apr. 1829‒B, ena Documents, Volume 1: Julai 1828‒June 1831, 44‒47).

  11. Joseph Smith, “History, ca. Summer 1832,” ena Histories, Volume 1: 1832–1844, vol. 1 ni Histories series ni The Joseph Smith Papers (2012), 14.

  12. Raica na Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:35; Joseph Smith, “Church History,” ena Histories, Volume 1: 1832–1844, 495; Martin Harris, ena “Mormonism—No. II,” 165–66; “Lucy Mack Smith, History, 1844–1845,” ivola 5, tabana 7–8, josephsmithpapers.org.

  13. Raica me vakataka na “Lucy Mack Smith, History, 1844–1845,” ivola 5, josephsmithpapers.org.

  14. Sa kilai vinaka tu, ni duidui levu oqo era kidrowa kina e so na tamata. Raica me vakataka na Bruce R. McConkie, Mormon Doctrine, 2nd ed. (1966), 307–8; Joseph Fielding McConkie kei Robert L. Millet, Doctrinal Commentary on the Book of Mormon, 4 vols. (1987–92), 3:278; and Matthew B. Brown, All Things Restored: Confirming the Authenticity of LDS Beliefs (2002), 62.

  15. Raica na William W Phelps, Vunau ni Veibulu nei Josefa kei Hyrum Smith, Church Histrory Library, Salt Lake City; Orson Pratt, “Explanation of Substituted Names in the Covenants,” The Seer, Maji 1854, 229; ivola nei William W. Phelps, vei Brigham Young, Apr. 10, 1854, ena Brigham Young, Office Files, 1832–1878, Church History Library, Salt Lake City. kei na Revelations and Translations, Volume 2: Published Revelations vol. 2 ni Revelations and Translations ni The Joseph Smith Papers (2011), 708–9.

  16. Me ikuri ni ivakamacala baleta na vakavakadewa, raica na “Book of Mormon Translation,” e tiko ena lds.org/topics/book-of-mormon-translation. Raica talega na Russell M. Nelson, “A Treasured Testament,” Ensign, Julai 1993, 61–65; Neal A. Maxwell, “By the Gift and Power of God,” Ensign, Janu. 1997, 36–41.

  17. Me vaka a kaya o Wilford Woodruff, ni vakatoka na vatu ni daurairai a raica mai Nauvoo me dua na Urimi kei na Cumimi (Wilford Woodruff journal, Tise. 27, 1841, Church History Library). Raica talega na Revelations and Translations, Volume 3: Printer’s Manuscript of the Book of Mormon, xix.

  18. Raica talega na Revelations and Translations, Volume 3: Printer’s Manuscript of the Book of Mormon, xviii-xix.

  19. Me ivakaleka ni itekitekivu ni sasaga oqo, raica na Documents, Volume 1: Julai 1828–June 1831, 150–52.

  20. iTukutuku ni Bose, Epe. 17, 1853, Church History Library.

  21. “Two Days’ Meeting at Brigham City, June 27 kei na 28, 1874,” Millennial Star, Okos. 11, 1874, 498–99.

  22. iTukutuku ni Bose, Epe. 30, 1855, Church History Library.

  23. iTukutuku ni Bose, Okot. 25–26, 1831, ena Documents, Volume 2: Julai 1831–Janueri 1833. vol. 2 ena Document series ni The Joseph Smith Papers (2013), 84.

  24. iVakamacala Taumada ki na iVola i Momani Okos. 1829, ena Documents, Volume 1: Julai 1828–June 1831, 93. Raica talega na “Nodratou iTukutuku na iVakadinadina Lewe Tolu,” iVola i Momani.

  25. Joseph Smith, ena ivolaniveisiga nei Wilford Woodruff, Nove. 28, 1841, Church History Library; se ivakamacala taumada ki na iVola i Momani.

  26. David Whitmer, An Address to All Believers in Christ (1887), 32.

  27. Me baleta na ikuri ni ivakamacala ni nona lesu mai ki na Lotu o Oliver Cowdery ni bera nona mate, raica na Scott F. Faulring, “The Return of Oliver Cowdery,” ena John W. Welch kei Larry E. Morris, eds., Oliver Cowdery: Scribe, Elder, Witness (2006), 321–62.

  28. Raica na itukutuku ni bose, Sepi. 30, 1855, Church History Library, Salt Lake City; “David Whitmer,” The Historical Record, Oct. 1888, 623; Maria L. Cowdery Johnson to David Whitmer, Jan. 24 1887, Community of Christ Library-Archives, Independence, Missouri; and Franklin D. Richards, Journal, Maji 9, 1882, Church History Library.

  29. iTukutuku ni Bose, Epe. 17, 1853, Church History Library.

  30. iTukutuku ni Bose, Epe. 30, 1855, Church History Library.

  31. Raica na Zina Young to Franklin D. Richards, Julai 31, 1896, in Journal History of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, Julai 31, 1896, 4, Church History Library.

  32. Raica na B. H. Roberts, A Comprehensive History of the Church, 6:230–31; Joseph Fielding Smith, Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. (1954–56), 3:225; Bruce R. McConkie, Mormon Doctrine, 2nd ed. (1966), 818–19.

Rau a vakaitikotiko o Josefa kei na watina o Emma Hale Smith, ena dua na vale e ra vakaoqo ena dua na gauna ni kena vakadewataki tiko na iVola i Momani. Na vale tabarua ena imatau a qai kena ikuri.

Lolomataka na Valenivola ni Tukutuku Makawa ni Lotu

E dua na ivakamacala mai na itukutuku makawa ni iVola i Momani, ka tiko kina na nona a gole o tamai Liai mai na vanua o Jerusalemi sa yacana tiko nikua 1Nifai 2. A wilika vei ira e vica na dauvolavola na iVola i Momani o Josefa Simici, oka kina o Oliver Cowdery ka volai ira na iyatuvosa oqo.

Lolomataka na Valenivola ni Tukutuku Makawa ni LOTU VAKAVINAKATAKI CAKE NA ITABA ME MATATA KINA.

Mai na itukutuku taucoko ni Lotu era vakasaqara na lewe ni Lotu mera kila na itukutuku taumada kei Josefa Simici kei na veika e kila kei na nona vakadewataka na peleti koula. Na droini oqo mai vei C. C. A. Christensen ena 1886 e vakaraitaka tiko na nona taura mai o Josefa Simici mai vei agilosi Moronai na peleti.

Sa Solia Tiko na Agilosi Moronai na Peleti kivei Josefa Simici, mai vei C.C.A. Christensen

Ena 1883, a vakaraitaka The Contributor, e dua na mekasini ni Lotu, na Tolu na iVakadinadina ni iVola i Momani. Sa toso tikoga na nodra sa vakadeitaka na Yalododonu Edaidai na itavi bibi yadua ni tamata ena nodra vukei Josefa Simici me vakadewataka ka tabaka na iVola i Momani.

Lolomataka na Valenivola ni Tukutuku Makawa ni Lotu