2016
Tuí, Tauʻatāiná, mo e Tauʻatāina Fakalotú
September 2016


Tuí, Tuʻunga Tataú, mo e Tauʻatāina Fakalotú

Mei ha lea ʻi ha fakatahaʻanga lotu, “Religious Freedom and Fairness for All,” naʻe fai ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí he ʻaho 15 ʻo Sepitema 2015. Ke maʻu e kakato ʻo e leá ʻi he lea faka-Pilitāniá, ʻalu ki he speeches.byu.edu.

ʻI hoʻo muimui ki he fakaafe ko ia ke tokoni ki he niʻihi kehé ʻi ha laumālie ʻo e tuʻunga tataú, te ke ongoʻi ai ʻa e ʻofa lahi ange ʻa e Fakamoʻuí kiate koé pea mo hono kotoa ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní.

ʻĪmisi
faith and fairness

Ngaahi taá naʻe fai ʻe David Stoker, based on TUʻUNGA ʻI HE NGAAHI ʻATA MEIʻ HE THINKSTOCK PHOTOGRAPHS, DIDTALVISION, ISTOCK, MONKEY BUSINESS, PHOTOS.COM, STOCKBYTE, MO E TOP PHOTO GROUP

ʻOku ou mahalo ʻoku fakaʻuhingaʻi ʻe hamou niʻihi ʻa e kupuʻi lea “tauʻatāina fakalotú” ko e “tauʻatāina ke fakafaikehekeheʻi.” ʻOku ou fie lea kau ki he fakakaukau ko ʻení pea tokoni ke mahino kiate kimoutolu ʻa e fakaʻuhinga ʻa e Siasí ʻi he taimi ʻoku talanoa ai fekauʻaki mo e tauʻatāina fakalotú pea mo e ʻuhinga ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ki ho kahaʻú pea pehē ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku ou palani foki ke lea kau ki he ngaahi tālaʻa mo e fetaʻemahinoʻaki ʻa hamou niʻihi ʻi he taimi ʻoku lave ai ki he tauʻatāina fakalotú.

Mahalo ʻoku ʻi ai hamou niʻihi ʻoku faingataʻa ke mahino ʻa e fatongia ʻo e tui fakalotú ʻi he sōsaietí, fakapolitikalé, mo e ngaahi meʻa fakapuleʻangá. ʻE lava ke fifili hamou niʻihi ki he ʻuhinga ʻoku kau ai e ngaahi kulupu tui fakalotú ʻi he meʻa fakapolitikalé pea taimi lahi ʻoku mou taʻetui ki he ngaahi taumuʻa ʻo e kakai fakalotu ʻoku nau kau ki aí. ʻI he ngaahi taʻu kimuí ni maí kuo fakaʻau ke tokolahi ange e ngaahi kulupu ʻoku nau pehē ʻoku ʻikai totonu ke kau ʻa e tui fakalotú ʻi he fealeaʻaki fakapuleʻangá.

Ko e faingamālie ko ia ke kau ʻi he fokotuʻutuʻu fakapolitikalé ko ha faingamālie ia kuo foaki ki he kakai ʻi he ngaahi puleʻanga lahi. ʻOku ʻi ai ha fatongia fakafaiako mahuʻinga ʻo e laó ʻi hono tākiekina e tōʻonga moʻui fakasōsialé mo e ʻulungāngá. ʻOku tau fie maʻu ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he sosaietí ke nau fatongia ʻaki ʻenau kau atu ki he fetalanoaʻaki fakapuleʻanga ʻoku tokoni ki hono fokotuʻu ʻo e ngaahi lao ʻoku totonu ki he taha kotoa pē.

Tauʻatāiná maʻá e Kakai Kotoa Pē

Ko e hā ʻoku tau talanoa ki aí ʻi heʻetau ʻuhinga ki he tauʻatāina fakalotú? Te u talanoa atu kau ki ha toko ua. ʻI heʻeku fai iá, ʻoku ou fakaʻamu ke ke fakakaukau pe te ke ongoʻi fēfē kapau ko koe ha taha ʻo e niʻihi fakafoʻituitui ko ʻení.

Ko e talanoa ʻuluakí ʻoku fekauʻaki ia mo ha taha te u ui ko ʻĪteni. Naʻá ne toki kamata ngāue pē ʻi ha maʻuʻanga moʻui naʻá ne fuʻu fakaʻamu ke ne maʻu, pea naʻá ne fie maʻu ke fai lelei. Naʻá ne vave mai ki he ngāué peá ne nofo fuoloa ange ʻi he taimi tukú. Naʻá ne fakahoko ha ngaahi ngāue makehe pea naʻe lelei ʻaupito ʻene ngāué. Naʻe saiʻia e tokolahi ʻo hono kaungā-ngāué ʻiate ia pea naʻá ne fiefia ʻi heʻene ngāué. ʻI haʻane maʻu meʻatokoni hoʻatā he ʻaho ʻe taha mo hano kaungāngāue, naʻá ne ongoʻi fiemālie ke fakahā ange kiate kinautolu naʻá ne nonofo fakatangata. Naʻe longomate ʻa hono kaungāngāué koeʻuhí naʻe ʻikai ke nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ke lea ʻakí. Naʻe ongoʻi taʻefiemālie ʻa ʻĪteni ʻi he taʻeʻamanekina e tali ʻa hono kaungāngāué, pea naʻá ne ongoʻi loto-mamahi mo fakasītuʻaʻi.

Hili e maʻu meʻatokoni hoʻatā ko iá, naʻe hā ngali kehe e ngaahi meʻa ʻi he ngāué kia ʻĪteni. Naʻe kamata ke ne ongoʻi vaivai pea ʻikai ke ʻi ai hano mahuʻinga. Naʻe ʻikai ke toe fakakau ia ʻi he ngaahi ngāue lalahí mo e ngaahi ʻekitivitī fakasōsiale ʻi he tuku ʻa e ngāué, pea naʻe kamata ke maholo ʻa ʻene ngāué koeʻuhí naʻá ne ongoʻi taʻefeʻunga pea ʻikai fie maʻu. Hili ha ngaahi māhina siʻi naʻe tuli ia mei he ngāué koeʻuhí naʻe ongoʻi ʻe heʻene pule ngāué naʻe ʻikai ke ne fakalakalaka. Neongo ʻa e ngaahi ʻuhinga kotoa ʻa hono tuli iá, ka naʻe ʻiloʻi ʻe ʻĪteni kuo tuli iá ko ʻene nonofo fakatangatá.

Te u fie talanoa atu leva he taimí ni kau kia Samanitā. Naʻe toki kamata ngāue ʻa Samanitā ʻi he ʻōfisi pule ʻo ha ʻunivēsiti fakalotofonua. Naʻá ne fiefia ke ngāue ʻi ha ʻātakai naʻe lahi ai ʻa e ngaahi fakakaukau mo e puipuituʻa kehekehe. ʻI ha ʻaho ʻe taha, naʻe fehuʻi ange ʻe ha kaungāngāue kia Samanitā pe ko e moʻoni ʻoku Māmonga he naʻá ne fanongo ai. Naʻe tali fiefia ange ʻe Samanitā ʻoku moʻoni ia, ka naʻá ne ʻohovale ʻi he fehuʻi ne hoko atu aí.

Naʻe fehuʻi ange heʻene kaungāngāué, “Ko e hā ʻoku mou fehiʻa ai ʻi he kakai ʻoku nonofo fakatangatá?” Naʻe fakaʻohovale kia Samanitā ʻa e fehuʻí ka naʻá ne feinga ke fakamatalaʻi ange ʻene tui ki he ʻOtuá mo e palani ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú, ʻa ia naʻá ne pehē ʻoku kau ai e ngaahi fakahinohino ki he ʻulungaanga fakaeangamaʻá mo fakasekisualé. Naʻe fakafekiki ange hono kaungāngāué ʻo ne talaange kuo fakalakalaka e toenga ʻo e sosaietí pea kuo ʻikai ke nau toe maʻu e faʻahinga tui ko iá. Naʻá ne pehē, “Pea ko e tahá, ʻoku tokolahi ʻa e kakai ʻi he hisitōliá ʻoku nau ngāue ʻaki e ngaahi akonaki fakalotú ke fai ʻa e ngaahi tau mo ngaohi ʻa e niʻihi ʻoku uesia ngofuá ke nau ongoʻi fehiʻanekina.”

Naʻe toe fakahā ʻe Samanitā ʻa ʻene tuí mo ʻene mahino ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá ki he kakai kotoa pē peá ne kole ange ki hono kaungāngāué ke ne fakaʻapaʻapaʻi ʻene totonu ke tuí. Naʻe fakamatala ʻe hono kaungāngāué ki he toenga ʻo e kau ngāué ʻa ʻena fepōtalanoaʻakí, pea naʻe fakaʻau ke ongoʻi tuenoa ʻa Samanitā ʻi he ngaahi uike siʻi hono hokó ʻi he fakaʻau ke tokolahi ʻa e kau ngāue naʻa nau fehuʻia mo fakafepakiʻi iá.

ʻI hono fakatokangaʻi ʻe he pule ngāue ʻa Samanitaá ʻoku fakautuutu e fepōtalanoaʻaki fakalotu ʻi he ngāueʻangá, naʻá ne fakatokanga kia Samanitā ʻe kaunga kovi ʻene malanga fakaului ʻi he ngāueʻangá ke mole ai ʻene ngāué. Naʻe kamata ke maholo ʻene ngāué, ʻo hangē ko ʻĪtení. Naʻe kamata kumi leva ʻe Samanitā haʻane ngāue ʻe taha ke fakaʻehiʻehi mei hono tuli iá.

Ko ha ongo talanoa fakatātā ʻeni, ka ʻoku moʻoni. ʻOku tokolahi e kakai ʻoku nau ʻi ha tuʻunga tatau mo Samanitā mo ʻĪtení. Neongo pe ʻoku fēfē e anga ʻetau moʻuí mo e ngaahi fili ʻoku tau faí, ka ʻoku tau ʻinasi kotoa pē ʻi ha ʻulungaanga fakaetangata tatau pea mo fakaʻamu ki he tuʻunga tataú mo e angaʻofá. Naʻe ʻikai totonu ke tuli ʻa ʻĪteni he ngāué koeʻuhí ko ʻene nonofo fakatangatá, pea naʻe ʻikai totonu ke manavahē ʻa Samanitā koeʻuhí ko ʻene tui fakalotú. Naʻe fakatou fakaangaʻi, fakamāuʻi, pea sāuniʻi kinaua ʻi he meʻa hala.

ʻOku totonu fakapolitikale ʻi he sosaieti ʻo e ʻaho ní ke tau kaungā ongoʻi mo kinautolu ʻi he tūkunga ʻo ʻĪtení kae ʻikai ko kinautolu ʻi he tūkunga ʻo Samanitaá. Mahalo ʻe ʻiloʻi ʻe ʻĪteni ʻoku poupouʻi hono tūkungá ʻe ha kulupu ʻoku nau taukapoʻi ʻa e tauʻatāina ke nonofo fakatangatá. Pea ko e moʻoni, ʻoku totonu ke maluʻi ia.

Kae fēfē nai ʻa Samanitā? Ko hai te ne maluʻi ʻene totonu ke tui fakalotú? Kae fēfē ʻene totonu ke moʻui ʻaki ʻene tuí, tukupā ke ʻofa mo tokoni ki he tokotaha kotoa pē kae maʻu foki ʻa e totonu ke fili ʻa ia ʻoku totonú mo ia ʻoku halá pea moʻui fakatatau mo iá?

Tuʻunga Tatau ki he Kakai Kotoa Pē

ʻĪmisi
sitting together at a table

Kuo tokanga tāfataha hotau sosaietí ki hono fakaleleiʻi e ngaahi fakafaikehekeheʻi hala ʻo ha faʻahinga kakai ʻe taha ka ʻokú ne fakatupunga ʻe ia hano ngaohikovia ʻo ha faʻahinga kakai ʻe taha: ko e kakai ʻoku tuí, hangē ko koe mo aú.

ʻOku fehuʻia ha ngaahi akoʻanga fakalotu koeʻuhí ko ʻenau fie maʻu ʻa e kau akó mo e kau faiakó ke muimui ki ha lao ʻoku fie maʻu ai ʻa e anganofó mo e angamaʻá. Kuo tuku hifo ha kau pule lahi (CEOs) ʻo ha ngaahi kautaha lalahi ki ha lakanga maʻulalo ange pe fakamālohiʻi ke nau fakafisi koeʻuhí ʻoku ʻikai ke toe tali fakapolitikale ʻenau ngaahi fakakaukau fakalotu fakatāutahá. Pea kuo fakamālohiʻi ha ngaahi pisinisi ʻe niʻihi ke tāpuni koeʻuhí kuo lea ʻaki ʻe kinautolu ʻoku ʻanautolu e pisinisí honau konisēnisí.

Kuo taukaveʻi pē ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e tauʻatāina ke filí mo e konisēnisí, neongo pe ko e hā kuó ke fanongo ai pe lau ʻi he kuohilí. Naʻe tohi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805–44) ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí ʻo pehē, “ʻOku mau tui … ʻoku fakatupu tatau ʻa e tangata kotoa, pea ʻoku nau takitaha maʻu ha faingamālie ke fakakaukau maʻanautolu ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē fekauʻaki mo honau konisēnisí.”1

Naʻá ne hoko atu ʻo pehē: “Kapau … naʻá ku fie mate maʻa ha taha ‘Māmonga,’ … ʻoku ou mateuteu pehē pē ke mate ʻi hano maluʻi ha ngaahi totonu ʻa ha taha siasi Pelesipitiliane, ʻa ha taha siasi Papitaiso, pe ko ha tangata lelei ʻo ha faʻahinga siasi pē; ʻi he tefitoʻi moʻoni tatau pē ʻoku tāmoloki ai ʻa e ngaahi totonu ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo tāmoloki ai ʻa e ngaahi totonu ʻa … ha toe faʻahinga siasi ʻe ʻikai manakoa pea fuʻu vaivai fau ke maluʻi kinautolu.”2

Ko e hā leva e tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he tauʻatāina fakalotú? Te u lava ʻo fakapapau atu kuo fakahoko ʻe he kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá ha fealeaʻaki mahuʻinga ki he meʻá ni, ʻaki ha ueʻi fakalangi. ʻOku mau tui ki he muimui ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku fakataumuʻa ke ne maluʻi ʻetau fiefia taʻengatá. Ka neongo iá, “he ʻikai fakamālohiʻi ʻe he ʻOtuá ha tangata ki langi.”3 ʻOku mau tui ʻoku totonu ke tauʻatāina ʻa e taha kotoa pē ke nau moʻui ʻaki honau konisēnisí ʻo ʻikai kaunoa ʻi he totonu mo e malu ʻa e niʻihi kehé. Ko e taimi ʻoku fepaki ai e totonu ʻo ha ongo kulupu, kuo pau ke tau muimui ʻi he tefitoʻi moʻoni ke tau taʻefilifilimānako mo ongoʻingofua ki he tokolahi taha ʻo e kakaí te tau ala lavá. ʻOku tui pea akoʻi ʻe he Siasí ʻa e “tuʻunga tatau ki he taha kotoa pē.”4

Ko e maluʻi ʻo e konisēnisí ko hono maluʻi ia e fakakaukau mo e ongo ʻo ha tokotaha pea maluʻi mo ʻene totonu ke ne ngāue ʻo fakatatau mo e tui ko iá. Ko ʻeku ʻuhinga ʻeni ki hano talaatu ʻe ha taha ʻoku ʻikai ke ngofua, mahuʻinga, pe tali e ngaahi fakakaukau, ongo, mo e tui ʻokú ke maʻú he ʻoku ʻikai manakoa hoʻo ngaahi fakakaukaú. Naʻe hoko ha tau ʻi he langí ke maluʻi e tauʻatāina ke filí, pea ko ha maumauʻi lahi ia ʻo e tauʻatāina ko iá ʻo ka fakamālohiʻi koe ke lavakiʻi ho konisēnisí koeʻuhí ko e ʻikai manakoa hoʻo ngaahi fakakaukaú ki ha niʻihi tokolahi.

Kātaki ʻoua naʻa maʻuhala ia. ʻI heʻeku lea ki he faitotonú, ʻoku ʻikai ke u ʻuhinga ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngofua tauʻatāina ke tau moʻui ʻi ha faʻahinga founga pē ʻoku tau filí taʻe ʻi ai ha ngaahi nunuʻa. ʻOku tau kei haʻisia pē kiate Ia ʻi heʻetau ngaahi filí. Kuó Ne folofola mai, “Ko ia ke haohaoa ʻa kimoutolu he ʻoku haohaoa ʻa hoʻomou Tamai ʻoku ʻi he langí” (Mātiu 5:48). ʻOku ʻuhinga ʻa e fekau ke feinga ke haohaoá ke tau kamata ʻi he feituʻu ʻoku tau ʻi aí pea fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí ke hiki hake kitautolu ki he feituʻu ʻokú Ne finangalo ke tau ʻi aí. ʻOku fie maʻu ʻi he faitotonu pē kiate kitautolú ʻa ʻetau feinga hokohoko atu ke fakalahi ʻetau māmá, ʻiló, pea mo e mahinó.

ʻI he hisitōliá, ko e toʻu tangata kei siʻi angé ʻoku ʻilo lahi taha ki he tekinolosiá. ʻOku nau fehokotaki maʻu pē. Pea ʻokú ke ʻiloʻi ko e meʻa kotoa pē ʻi he ʻinitanetí ʻoku tonu haohaoa peseti ʻe 100 maʻu pē, ko ia? ʻIkai. Ko ia ʻoua naʻá ke tui ki he meʻa kotoa pē ʻokú ke mamata ki ai ʻi he ʻinitanetí kau ki he tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he ngaahi totonu ʻo e nonofo fakatangatá.

Naʻe toki hoko e sīpinga ʻo e “tuʻunga tatau ki he kakai kotoa pē” ʻi he Siasí ʻi Sānuali 2015, ʻi he taimi naʻe fakahoko ai ʻe he Siasí ha fakaʻekeʻeke ʻi he mītiá mo ha kau ʻAposetolo ʻe toko tolu mo ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī lahi ʻo e Kau Finemuí ke fakamanatu ki hotau kāingalotú, tūkuikoló, mo e kau faʻu lao ʻo e siteiti ʻIutaá ʻoku poupouʻi ʻe he Siasí ha founga ʻokú ne maluʻi potupotutatau ʻa e totonu ʻo e kakai kotoa pē.

Naʻe fakahā ai ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni ʻi he fakaʻekeʻeke ko iá: “ʻOku mau kole ki he puleʻanga fakalotofonuá mo e fakavahefonuá ke nau tokoni ki honau kakaí ʻaki ʻenau fakaʻatā e lao ʻokú ne maluʻi e tauʻatāina fakalotu mahuʻinga ʻa e kakaí, fāmilí, siasí mo e ngaahi tui kehé ka ʻi he taimi tatau ʻoku maluʻi foki mo e totonu ʻa e kau LGBT [lesbian, gay, bisexual mo e transgender] ʻi he ngaahi feituʻu hangē ko e fale nofoʻangá, ngāueʻangá mo e ngaahi hōtele ki he kakaí, falekaí mo e fefonongaʻakí—ʻa e ngaahi maluʻi ʻoku ʻikai lava ʻo maʻu ʻi he ngaahi feituʻu lahi ʻo e fonuá.”5

Hili ha uike ʻe ono mei ai naʻe fakaʻatā e lao ke ne pāletuʻa e LGBT mo e kakai tui fakalotú fakatouʻosi, ne talamonū ai e kau taki ʻo e Siasí mo e niʻihi kehe ki he kulupu LGBT. Naʻe fakalotolahi ke vakai ʻoku maluʻi kinautolu mei hono kapusi, fakafaikehekeheʻi ʻi he fale nofoʻangá, pe ko hano tuli mei ha ngāue koeʻuhi ko honau tuʻunga fakasekisualé pe tuʻunga tangata pe fefiné. Ne mau talamonū foki ki hotau kaungāmeʻa ʻi he ngaahi siasi kehé, ʻi he vakai atu ʻoku maluʻi mo kinautolu ʻi he ngāueʻangá mo e feituʻu fakapuleʻangá.

Ne fakamafola ai ʻi he ongoongo fakafonuá pea vikia ʻa ʻIutā—mo e Siasí—ʻi he felotoleleiʻaki fakahisitōlia ko iá. Fakatokangaʻi ange, naʻe ʻikai ke fakahalaʻi ha tefitoʻi moʻoni fakatokāteline pe fakalotu. Ne ʻikai ha liliu ki he fono ʻa e ʻOtuá ki he angamaʻá pe ki heʻetau tui ʻoku totonu ke toki fai pē ʻa e ngaahi fetuʻutaki fakasekisualé ʻi he nofo-malí ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné. Ne tuʻunga tatau ʻa e olá ki he tokotaha kotoa pē pea naʻá ne fakahā ha faitatau ʻi he ngaahi tuʻunga angamaʻá mo e ngaahi akonakí pea ʻi he fakaʻapaʻapa ki he niʻihi kehé.

Ko ha Pōpoaki ʻo e Tuʻunga Tataú

Ko e tokolahi ʻiate kitautolu he ʻikai ke tau maʻu ha ngaahi fatongia mahuʻinga ʻi he puleʻangá mo e faʻu laó, pea mahalo ʻoku mou fifili pe ko e hā e kaunga ʻa e tefito ko ʻení ki hoʻomou moʻui fakaʻahó. ʻOku ou fie lea fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa ʻe tolu te ke lava ʻo fai ke poupouʻi mo fakaʻaiʻai ai ha pōpoaki ʻo e tuʻunga tataú.

ʻĪmisi
magnified handshake

ʻUluakí, feinga ke ke vakai ki he niʻihi kehé ʻaki ha fakakaukau ʻo e tuʻunga tataú. ʻOku fie maʻu heni ke ke tomuʻa fakamoʻoni ʻoku ʻofaʻi tatau ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ʻEne fānaú kotoa pē. Kuó Ne folofola ʻo pehē, “Ke mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu; pea hangē ko ʻeku ʻofa kiate kimoutolú” (Sione 13:34). ʻOku ʻikai ha fili, angahala, pe fehalaaki te ke lava pe ko ha taha ʻo fai ʻe liliu ai ʻEne ʻofa kiate koé pe kiate kinautolú. ʻOku ʻikai ke ʻuhinga ia ʻokú Ne fakaʻatā pe fakaoleoleʻi e tōʻonga angahalá; pe ko kitautolu—ʻiate kitautolu pe ʻi he niʻihi kehé. Ka ʻoku ʻuhinga ia ke tau tokoni ʻi he ʻofa ke fakalotoa, tokoniʻi, mo fakahaofi.

Ko e taimi ʻokú ke ongoʻi ai ʻoku ʻofaʻi kakato mo haohaoa koé, ʻoku faingofua ange ke ke ʻofa ki he niʻihi kehé pea mamata kiate kinautolu ʻi he founga ʻa e Fakamoʻuí. Tafoki muʻa ki hotau Fakamoʻuí ʻi he faʻa lotu pea kole ke ke maʻu ʻEne ʻofa haohaoá kiate koe mo e niʻihi kehé fakatouʻosi. Kuó Ne talaʻofa mai kapau te ke kole ʻi he tuí te ke ongoʻi ʻEne ʻofá (vakai, Molonai 7:48).

ʻE fakahinohinoʻi hoʻo ngaahi fakakaukaú mo e ngāué ʻi he taimi ʻokú ke fonu ai ʻi he ʻofa haohaoa ko ʻení, tautautefito ki he ngaahi kaveinga fakapolitikale ʻe faʻa fakakikihiʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻOku faʻa hoko ʻa e fekihiaki ʻi he taimi ʻoku tau aleaʻi ai e ngaahi meʻa fakapolitikalé, tautautefito ki he taimi ʻoku tau aleaʻi ai e tauʻatāina fakalotú. Kapau te tau tuku ʻa e ngaahi meʻa pehení ke ne puleʻi kitautolu, te tau hā ngali taʻefakakalisitiane ai ki hotau fāmilí, kaungāmeʻá, kaungāʻapí, mo e mahení.

Manatuʻi ʻa e founga naʻe tali ʻaki ʻe he Fakamoʻuí e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi fakakaukau fakafihí. Naʻá Ne kei nonga pē, naʻá Ne fakahā e fakaʻapaʻapá, pea naʻá Ne akoʻi ʻa e moʻoní, ka naʻe teʻeki ke Ne fakamālohiʻi ha taha ke ne moʻui ʻi he founga naʻá Ne akoʻí.

Uá, tuku ke tataki ʻe he tuʻunga tataú hoʻo tōʻonga ki he niʻihi kehé. Naʻe vakai ʻa Sīsū Kalaisi ki he kakaí ʻo fakalaka atu he lanu honau kilí, tuʻungá mo e tūkungá kae lava ke akoʻi kiate kinautolu e moʻoni mahinongofuá. Manatuʻi ʻa e fefine Samēlia ʻi he veʻe vaitupú (vakai, Sione 4:5–30), ko e ʻeikitau Lomá (vakai, Mātiu 8:5–13; Luke 7:1–10), mo e tangata tānaki tukuhau naʻe ʻikai manakoá (vakai, Luke 18:9–14). Kuo fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke muimui Heʻene sīpingá, ʻo Ne folofola mai, “Muimui ʻiate au, pea fai ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia kuo mou mamata ʻoku ou faí” (2 Nīfai 31:12). ʻOua naʻá ke fakamāuʻi ʻa e kakaí pe ngaohikovia kinautolu koeʻuhí ʻoku kehe ʻenau angahalá meiate koe, pe ko kitautolu.

Mahalo ko e faingataʻa lahi taha ʻi he tōʻonga tatau ki he niʻihi kehé ko e fie maʻu ko ia ke potupotutatau hono poupouʻi e tauʻatāina fakalotú ʻi he taimi ʻoku ʻi ai haʻo ngaahi kaungāmeʻa pe mēmipa ho fāmilí ʻoku nau aʻusia ʻa e fetokangaʻaki fakatangata pe fakafefiné pe ʻoku poupou mālohi ki he totonu ʻa e LGBT. ʻOku hohaʻa hamou niʻihi kapau te mou fekumi ki ha ngaahi maluʻi ke ngāue ʻaki ai homou tuí ʻi he kakaí mo tauʻatāina te mou hā ngali taaufehiʻa pe taʻepoupou ai.

Toe ako ʻa e moʻui ʻa hotau Fakamoʻuí mo fekumi ki Heʻene tatakí. Naʻe fakahaaʻi lelei ʻe he Fakamoʻuí ʻa e founga ke tau tokoni ai ʻi he ʻofa mo e poupou ka ʻi he taimi tatau foki ʻoku tau tuʻu maʻu pē ʻi he meʻa ʻoku tau ʻilo ʻoku moʻoní. Manatuʻi ko e taimi naʻe puke mai ai ʻa e fefine naʻe tonó, naʻe kole ʻe he ʻEikí ki ha taha pē ʻoku ʻikai haʻane angahalá ke ne haʻu ʻo tauteaʻi ʻa e fefiné. ʻI he taimi naʻe ʻikai haʻu ai ha tahá, naʻe folofola ange hotau Fakamoʻuí, ʻa ia naʻe ʻikai Haʻane angahalá, “Pea ʻoku ʻikai te u fakahalaiaʻi koe: ʻalu pea ʻoua ʻe toe faiangahala” (Sione 8:11). Naʻe ʻikai fakafepakiʻi ʻe he fakamolemole mo e angaʻofa naʻá Ne fakahā ki he fefiné ʻa ʻEne ngaahi akonaki naʻe ʻuhinga e feohi fafale fakasekisualé ki ha husepāniti pē mo ha uaifi kuo ʻosi mali fakalao. Te ke lava foki mo koe ʻo tuʻu taʻeueʻia ʻi he totonú mo e moʻoní kae kei tokoni pē ʻi he angaʻofa.

ʻI he taimi naʻe fakasītuʻaʻi ai he ngaahi kaungāmeʻa mo e kau muimui ʻa Kalaisí ʻenau feohi mo Iá, naʻá Ne fakahā ha loto-mamahi. Neongo iá, ko e taimi naʻe ʻosi ai ha vā fetuʻutaki, ko hono ʻuhingá naʻe taʻefiemālie ʻa e niʻihi kehé ki Heʻene ngaahi akonakí, ka ʻoku ʻikai ko e ʻuhingá naʻá Ne taʻefiemālie ʻi he niʻihi kehé.

ʻI heʻetau feinga ke tōʻonga tatau ki he niʻihi kehé, kuo pau ke tau manatuʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e tauʻatāina ke filí. Kuo pau ke tau fakaʻapaʻapaʻi maʻu pē e ngaahi fili ʻa e niʻihi kehé pea kole ange ke nau fai e meʻa tatau kiate kitautolu. Ko e taimi ʻoku tau talanoa ai mo e niʻihi kehé fekauʻaki mo e tauʻatāina fakalotú, kuo pau ke tau manatuʻi maʻu pē ʻe lava pē ke tau loto-kehekehe ʻo ʻikai ha fekihiaki. ʻOua muʻa naʻá ke fakaʻehiʻehi mei ha fetalanoaʻaki fekauʻaki mo e ngaahi meʻa mahuʻinga ko ʻení koeʻuhí pē ʻokú ke manavasiʻi naʻa faingataʻa pe taʻefakafiemālie. Te tau lava ʻo lotua ha tokoni, pea te tau lava ʻo fakatetuʻa ki ha tokoni mei he Fakamoʻuí ke tau lea mo ngāue ʻi ha founga ʻoku fakahōifua kiate Iá.

Ko hono tolú, taukaveʻi ʻa e tuʻunga tataú kapau ʻokú ke fakatokangaʻi ʻoku fakafihiaʻi ha totonu ʻa ha taha. Naʻe hoko ʻa ʻEletā L. Tomu Peuli (1922–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko ha faʻifaʻitakiʻanga māʻongoʻonga ia ʻo ha taha naʻe tui mālohi ki he nofo-mali ʻa e tangatá mo e fefiné, ka naʻá ne loto fiemālie ke ne taukaveʻi e totonu ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ne tā ha sīpinga ʻo hono fakapapauʻi ʻoku maluʻi e totonu ʻa e niʻihi kehé ʻi he taimi naʻá ne siotonu ai ʻi ha ngaohkovia pe filifilimānako ʻi he laó.

Mei he kuonga ʻo Siosefa Sāmitá ki he kuongá ni, ko e taha hotau ngaahi tukufakaholó ko e tokoni ke fakamoʻui ʻa e mamahí taʻe-uesia ai e tokāteline ʻoku ʻikai ʻatautolu ke liliú.

Ke Mou Kau Longomoʻui Ai

ʻĪmisi
sitting around a table

Kuó u aʻu mai ʻeni ki he konga fakaʻosí, ʻa ia ko e fie maʻu ko ia ke longomoʻui homou toʻu tangatá ʻi he kau mai ki he meʻá ni. ʻOku ou poupou fakataha mo e kau taki ʻo e Siasi ʻo hotau ʻEikí ʻi he taimi ʻoku ou pehē atu ai ʻoku mau fie maʻu e mahino homou toʻutangatá ki he manavaʻofá, fakaʻapaʻapá, mo e tuʻunga tataú. ʻOku mau fie maʻu homou ʻamanaki leleí mo e loto-fakapapaú ke ikunaʻi ʻaki e ngaahi palōpalema fakasōsiale faingataʻa ko ʻení.

ʻOku mau tui te mou kole ki he Fakamoʻuí ke mou maʻu ha mahino ki he founga ke maʻu ai e moʻui faka-Kalaisí mo fakahaaʻi foki ʻa e tuʻunga tataú mo e ʻofa ki he niʻihi kehe ʻoku ʻikai ke mou tui tataú. ʻOku mau laveʻi ʻoku mou fie kaungā kau fakataha ʻi ha meʻa ʻoku mahuʻingamālie, pea ʻoku mau laveʻi ʻoku mou loto-vilitaki mo fengāueʻaki fakataha.

Ko e mahuʻinga tahá, ʻoku mau fie maʻu ke mou kau ʻi he fealeaʻaki fekauʻaki mo e fihituʻu ʻo e meʻá ni pea kumi ha ngaahi founga ʻe lelei taha ai hano fakaaʻu e tuʻunga tataú ki he taha kotoa pē, ʻo kau ai e kakai ʻoku tuí. ʻOku fie maʻu ke hoko e ngaahi fepōtalanoaʻaki ko ʻení ʻi hotau ngaahi ʻapiakó, ʻi hotau ngaahi ʻapí, pea mo hotau ngaahi kaungāmeʻá mo e kaungāngāué.

Ko e taimi ʻoku mou fepōtalanoaʻaki aí, mou manatuʻi muʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení: vakai ki he niʻihi kehé ʻaki ha fakakaukau ʻo e tuʻunga tataú, angaʻofa mo fakaʻapaʻapaʻi kinautolu, pea fakatetuʻa te nau fai atu e ʻulungaanga tatau pē.

Ko ha Fakalahi ʻo e ʻOfá

Ko hono fakaʻosí, ʻoku ou fie vahevahe mo kimoutolu ʻeku fakamoʻoní ko e taimi ʻokú ke muimui ai ʻi he fakaafe ke tokoni ki he niʻihi kehé ʻaki ha laumālie ʻo e tuʻunga tataú, te ke ongoʻi ai ʻoku lahi ange e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí kiate koé mo e kotoa e fānau ʻa e Tamai Hēvaní. ʻE hoko hoʻo tā ha sīpinga ʻo e fakaʻapaʻapá mo e tuʻunga tataú ke fakafaingamālieʻi mo fakatupu ai ha ngaahi feohi fakakaumeʻa ʻoku mahuʻingamālié ʻa ia te ke mataʻikoloaʻaki ʻi he kotoa hoʻo moʻuí.

ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻoku moʻui ʻetau Tamai Hēvaní, ʻokú Ne ʻafioʻi kimoutolu, pea ʻokú Ne ʻofa ʻiate kimoutolu fakatāutaha. ʻOkú Ne mateuteu ke tokoniʻi kimoutolu. Kuó Ne fakahaaʻi mai ʻEne palaní kiate kitautolu ʻo ʻikai koeʻuhí pē ke tau lava ke toe foki hake ʻo nofo fakataha mo Ia ʻo taʻengata ka koeʻuhí foki ke lava ʻo tāpuekina kitautolu pea tau fiefia ʻi he moʻuí ni. ʻI hoʻo muimui ki Heʻene ngaahi akonakí pea ʻi hoʻo tokoni ʻi he ʻofa mo e fakaʻapaʻapa ki he niʻihi kehé, te ke ongoʻi lahi ange ai ʻa Hono mālohí mo ʻEne ʻofá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 397.

  2. Ngaahi Akonakí: Siosefa Sāmita, 398.

  3. “Know This, That Every Soul Is Free,” Hymns, no. 240.

  4. “Transcript of News Conference on Religious Freedom and Nondiscrimination,” Jan. 27, 2015, mormonnewsroom.org.

  5. Dallin H. Oaks, ʻi he “Transcript of News Conference on Religious Freedom and Nondiscrimination.”

Paaki