Ang Laie Hawaii Temple: Usa ka Siglo sa Panagpundok
Gipahinungod 100 ka tuig na ang milabay, ang Laie Hawaii Temple nakapahimo sa mga Santos sa pagpundok aron modawat sa mga panalangin sa templo samtang ang ebanghelyo nagsugod sa pagkatap sa tibuok kalibutan.
Pagpakita sa arkitektura pinaagi sa mga architect nga sila si Hyrum Pope ug Harold W. Burton.
Usa sa labing dako nga mga misyon sa Simbahan ni Jesukristo sa ulahing mga adlaw mao ang paghatag og mga panalangin sa templo ngadto sa mga tawo sa kalibutan, sa mga buhi ug sa mga patay. Si Propeta Joseph Smith mitudlo nga “Unsa ang katuyoan sa pagpundok sa … katawhan sa Dios sa bisan unsa nga panahon sa kalibutan … mao ang pagtukod ngadto sa Ginoo og usa ka balay diin Siya mopadayag ngadto sa iyang katawhan sa mga ordinansa sa Iyang balay”1
Sa kaadlawon sa ika-20 nga siglo, upat lamang ka magamit nga templo ang makita sa yuta, ang tanan nahimutang sa Utah. Sa ingon, ang pisikal nga panagpundok ngadto sa Utah mao ang nag-unang paagi sa pagdawat nga makaangkon sa mga panalangin sa templo. Niadtong 1919, kana nausab. Niadtong Nobyembre 27, 1919, si Presidente Heber J. Grant (1856–1945) mipahinungod sa Laie Hawaii Temple. Kini nagtimaan sa makasaysayanong punto sa Pagpahiuli sa dihang ang mga panalangin sa templo mahimo nang maangkon sa daghang mga nasud.
Sa daghang mga bahin, ang Laie Hawaii Temple mao ang unang internasyonal nga templo. Kini nakaserbisyo dayon sa mga miyembro nga gikan sa Hawaii, New Zealand, Samoa, Tonga, Tahiti, Japan, ug Australia. Samtang ang Simbahan nagpadayon sa pagtubo sa tibuok Pasipiko ug Asya, ang gidaghanon sa mga nasud nga gipanalanginan niini nga templo nagpadayon sa pagtubo.
Kining tuiga nagtimaan sa ika-100 nga anibersaryo niining importante nga panghitabo sa pagpundok sa Israel sa duha ka bahin sa tabil.
Panagpundok gikan sa Samoa
Ang mga isla sa Samoa anaa sa mga 2,500 ka milya (4,023 km) gikan sa Hawaii. Niadtong 1919, si John Q. Adams, ang presidente sa misyon sa Samoa, miingon, “Sa pagkahuman sa templo sa Laie, ang atong mga tawo kalit nga nakabaton og mainit nga tinguha sa pagtigum og igo sa bahandi sa kalibutan aron moadto sa templo.” Si Aulelio Anae, pananglitan, nakaserbisyo isip usa ka misyonaryo nga walay bayad sulod sa 20 ka tuig. Tungod sa iyang mga tuig sa pagsakripisyo, siya walay igong kwarta nga mobiyahe padulong sa Hawaii. Mao nga si Brother Anae mibaligya sa tanan nga iyang gipanag-iya ug naningkamot nga makatigum og U.S.$600 o $700.2 Si Brother Anae ug ubang mga taga-Samoa misakripisyo sa tanan aron sila makabalhin ngadto sa Laie niadtong mga 1920.
Usa ka pamilya, ang mga Leotas, miabut sa Hawaii sa Adlaw sa Bag-ong Tuig 1923. Ang siete anyos nga si Vailine Leota nahinumdom, “Sa among unang [pagkakita] sa templo … mao ang labing matahum nga panan-awon.”3 Paglabay sa mga duha ka semana, ang mga ginikanan ni Vailine nga sila si Aivao ug Matala, nakadawat sa ilang pagtuga ug pagsilyo isip magtiayon, ug ang ilang mga anak nabugkos ngadto kanila. Ang mga Leota nagserbisyo nga matinud-anon sa balay sa Ginoo sulod sa 50 ka tuig ug gilubong “duol sa templo nga ilang gimahal pag-ayo.”4 Karon, gatusan sa ilang matinud-anong mga kaliwat nagpuyo sa tibuok Hawaii.
Usa ka Imposible nga Buluhaton
Samtang daghang mga miyembro sa Pasipiko mibiya sa ilang yutang natawhan ug mibalhin ngadto sa Hawaii, daghang mga ward ug mga branch gikan sa nagkalain-laing mga nasud nag-organisar og mga biyahe sa grupo, nga gitawag og mga excursion, ngadto sa templo. Kini nga espirituhanong matang sa panagpundok naghatag og paagi alang sa mga miyembro sa Simbahan sa pagbiyahe aron makadawat sa mga ordinansa sa templo ug dayon mopauli sa pagtukod sa Simbahan sa ilang kaugalingong mga nasud.
Diha sa pagpahinungod, si Presidente Grant nag-ampo nga ablihan sa Ginoo ang paagi alang sa mga Santos sa New Zealand ug sa tanang mga Isla sa Pasipiko ug sa paghimo sa ilang mga genealogy aron sila makaadto sa templo ug mahimong mga manluluwas sa ilang mga katigulangan.
Ang mga excursion sa templo nagsugod sa grupo sa mga Santos nga Maori sa New Zealand mga unom ka bulan human sa pagpahinungod. Bisan og 5,000 ka milya (8,045 km) ang gilay-on gikan sa Hawaii, kini nga mga Santos nagmaya sa mga balita sa pagpahinungod.
Sila si Waimate ug Heeni Anaru naghandom nga mahimong kabahin sa unang grupo nga mobiyahe ngadto sa templo. Apan ang buluhaton ingon og imposible tungod sa kakabus sa pamilya ug ang gikinahanglan nga gasto nga 1,200 ka New Zealand ka libra alang sa biyahe—dako kaayo nga kwarta. Sila magkinahanglan og milagro.
Sa mga katuigan, ang pamilya nga Anaru misunod sa tambag sa propeta ug mikolekta sa ilang genealogical nga mga rekord. Kadto nga mga rekord nagpundo lang samtang ang mga Anaru naghulat og milagro nga mahitabo. Ang ilang anak, si Wiwini, nakahibalo sa hugot nga pagtuo sa iyang mga ginikanan: “Si Mama wala gayud mawad-i og paglaum nga siya [dili] makaluhod uban ni Papa sa umaabut sa altar sa templo.”
Ang milagro nahitabo gayud. Si Waimate nakadaog og kontrata gikan sa gobyerno sa New Zealand alang sa dako nga proyekto sa pagpalambo sa yuta. Ang iyang kinitaan gikan niini nga proyekto nakahatag og igo nga kwarta nga gibayad og sayo aron magasto sa biyahe padulong sa Hawaii. Sila si Waimate ug Heeni mibuntog sa ilang kahadlok sa pagbiyahe sa dagat ug mipanaw ngadto sa Hawaii uban sa grupo sa 14 ka Santos niadtong Mayo 1920. Sila nakadawat sa ilang pagtuga ug nabugkos. Ang imposible nahitabo.
Ang istorya sa mga Anaru usa lamang sa liboan mahitungod sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw kinsa mibiyahe ngadto sa Laie Hawaii Temple aron modawat og mga ordinansa ug mangayo sa mga saad nga gitanyag sa Ginoo sa Iyang balay. Kini nagkinahanglan og dakong sakripisyo, apan kini nakapahimo og lig-on nga mga Santos kinsa mipauli sa ilang mga yutang natawhan nga andam nga mogiya sa Simbahan.5
Pagtukod sa Laie
Ang mga paningkamot sa Simbahan sa paghimo sa moderno nga Laie nagpadayon sa pagpanalangin sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa tibuok Pasipiko. Niadtong 1950 ug sa 1960, ang mga misyonaryo nga gikan sa mga Isla sa Hawaii, Tonga, Samoa, New Zealand, Tahiti, sa Cook, Fiji, ug North America gitawag aron sa pagpahulam sa ilang mga talento sa kultura ug mga kahanas sa pagtukod aron motabang sa pagtukod sa Church College of Hawaii (karon Brigham Young University–Hawaii), sa Polynesian Cultural Center, ug sa bag-ong visitors’ center sa templo. Kwarentay siete ka misyonaryo gikan sa Tonga ug Samoa nakadawat sa ilang mga ordinansa sa templo niadtong Mayo 3, 1960—usa ka ehemplo sa espirituhanong mga panalangin nga giubanan sa ilang temporal nga buhat (tan-awa sa Building Missionaries sa Hawaii, 1960–1963, Church History Library, Salt Lake City, 100).
Usa ka misyonaryo, si Matte Teʻo, grabe nga nasunog sa wala pa mobiya sa Samoa, apan siya miabut gyud sa Hawaii. Ang mga doktor nahadlok nga ang iyang napaig nga kamot kinahanglan nga putlon. Daghan sa iyang isig ka misyonaryo nag-ampo alang kaniya. Samtang didto sa templo, si Brother Teʻo nag-ampo ngadto sa Ginoo, “Hikapa kini nga kamot.” “Ayuha kini nga kamot aron ako makatabang bisan unsa nga gamay nga butang nga akong mahimo.” Nagsugod siya sa pagkaayo diha-diha. Karon ang iyang kamot walay makita nga uwat. Siya karon nag-alagad isip usa ka sealer sa Laie Hawaii Temple ug miingon, “Kini nga templo … adunay gamhanan nga impluwensya niini nga mga komunidad dili lamang dinhi, apan sa tibuok Pasipiko” (sa Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 328–330).
Espirituhanon nga Panagpundok sa Asya
Human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibutan ug sa pagkatukod pag-usab sa Simbahan sa Japan, ang mga Santos didto miorganisar sa unang excursion sa templo. Niadtong 1965 usa ka eroplano nga puno sa 165 ka mahalaron nga mga Santos mibiyahe gikan sa Tokyo ngadto sa Hawaii aron modawat sa mga ordinansa sa templo. Kini nga biyahe nakahatag og talagsaong kusog alang sa Simbahan sa Japan. Nubentay singko porsiento niini nga mga miyembro nagpabilin nga aktibo sa Simbahan. Dayon lima nahimong mga presidente sa templo sa ilang yutang natawhan, lakip ni Elder Yoshihiko Kikuchi, ang unang General Authority gikan sa Japan.6
Niadtong 1970 usa ka grupo sa mga miyembro sa Korea mibiyahe ngadto sa Laie. Si Choi Wook Whan, usa ka presidente sa branch, miingon, “Kami miadto sa templo ug kini miabli sa among mga hunahuna ug mipakita namo unsaon nga kami makadawat og kaluwasan. Ang mahangturong plano nahimong tinuod; ang among mga pagpamatuod nalig-on pag-ayo nga lisud kini ipasabut. Pagkadako nga panalangin alang sa mga tawo sa Korea nga nakaangkon og oportunidad sa pagtambong sa templo.”7
Litrato sa Hawaiian Temple nga dekorasyon sa maayong kabubut-on sa Church History Library; litrato sa Laie Hawaii Temple sa gabii pinaagi ni Carla Johnson
Pagpundok sa Atong Kaliwat nga Patay
Sa higayon nga ang mga ordinansa sa templo anaa na sa usa ka nasud, kini nagdala sa mga panalangin sa Ginoo dili lamang niadtong kinsa nagpuyo niana nga nasud apan usab niadtong kinsa gikan niana nga nasud nga karon atua na sa pikas bahin sa tabil. Kini nga panalangin gibati sa mga miyembro sa mga nasud sa Asya, diin ang ilang kultura maayo kaayong mirekord sa genealogy alang sa siglo.
Ang mga ginikanan ni Kwai Shoon Lung mibalhin gikan sa China ngadto sa Hawaii. Siya natawo didto sa Kauai niadtong 1894 ug nabunyagan niadtong 1944 sa iyang ika-50 nga adlawng natawhan. Si Brother Lung nagtudlo og family history sa simbahan ug misulti sa iyang klase, “Ako adunay panan-awon usa ka gabii diin akong nakita ang daghan nakong namatay nga kaliwat nga nagtawag nako sa pagtrabaho alang kanila.” Paglabay sa tulo ka adlaw siya nakadawat sa iyang genealogy gikan sa iyang iyaan sa China: 22 ka pahina sa sulat nga Chinese nagpadayag sa iyang katigulangan balik hangtud AD 1221. Uban sa iyang anak nga lalaki nga si Glenn ug umagad nga babaye nga si Julina, sila nakakompleto og liboan sa mga ordinansa sa templo alang sa ilang pamilya. Unya sila si Glenn ug Julina Lung matinud-anong nagserbisyo isip presidente ug matron sa Laie Temple gikan sa 2001 hangtud 2004.8
Ang Lukon nga Papel [Scroll] nga Dili Masunog
Si Michie Eguchi miabut sa Hawaii gikan sa Japan sa sayo sa mga 1900 ug nagdala og sida nga lukon sa papel sa Hapon. Ang iyang apo nga babaye nga si Kanani Casey nagserbisyo og misyon sa Japan ug unya nakadiskobre nga ang lukon sa papel sa iyang lola nakasubay sa katigulangan sa iyang pamilya hapit usa ka libo ka tuig.
Niadtong 2013, ang balay ni Kanani naugdaw sa sunog. Siya ug ang iyang pamilya nawad-an sa hapit sa tanan tungod sa sunog. Sila mitipig sa ilang genealogy sa plastic nga mga sudlanan ilawom sa ilang higdaanan. Human sa sunog mibalik sila ngadto sa balay, apan nakakita lamang og bundo sa abo ug uling.
“Ang bugtong butang nga akong gilauman gayud nga makita mao ang kopya sa lukon sa papel uban sa hubad niini ug kasaysayan,” miingon si Kanani. “Gihatagan ko og kasiguroan nga ang tanang buhat sa templo nahimo na alang sa akong mga katigulangan nga Hapon, apan ang kopya sa lukon sa papel bililhon kaayo ngari kanako.”
Samtang si Kanani ug ang iyang bana, nga si Billy, nangukay diha sa mga abo, nakita nila ang blue nga plastik nga bag. Sa sulod sa bag, ilang nakita ang kopya sa lukon sa papel, uban sa mga hubad ug libro sa kasaysayan sa pamilya, katingalahan nga tibuok gihapon. Ang lukon sa papel nasunog ra og gamay sa mga kilid, apan kini ra ang bugtong butang nga wala masunog sa ilang kwarto.
Si Kanani mibati nga ang Ginoo mipreserbar sa lukon sa papel “alang sa kaayohan sa akong kaliwat isip testamento sa iyang gugma alang kanamo ug sa pagpakita sa kaimportante sa pagbuhat sa family history ug buhat sa templo (sa Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 172–74).
Pagpundok pinaagi sa Edukasyon
Ang mga panalangin sa Laie Hawaii Temple gihatag usab ngadto niadtong nagpundok sa Laie aron makadawat og mas taas nga edukasyon. Sukad niadtong mga 1950, liboan ka estudyante miadto sa unsay gitawag karon nga BYU–Hawaii gikan sa tibuok Polynesia ug Asya. Daghan niini nga mga estudyante nakapahigayon og mga bunyag alang sa mga patay ug nakaserbisyo isip mga temple ordinance worker. Ang Laie Temple nakatabang og mga estudyante nga makapalambo og gugma alang sa buhat sa family history ug sa templo ug nakapanalangin kanila nga mahimong mas makaandam sa pagserbisyo kon ang mga templo moabut sa ilang mga yutang natawhan.
Si Choon Chua James, nga orihinal nga gikan sa Singapore, miadto sa BYU–Hawaii niadtong mga 1970 uban sa iyang igsoong babaye. Silang duha naminyo og mga lalaki nga gikan sa ubang mga nasud niadtong 1978. Si Sister James nahinumdom, “Ang among kaminyoon sa templo sa Laie nakadala og duha ka kinabig ug duha ka kultura alang sa karon ug sa tibuok kahangturan—ang sinugdanan sa unsay among gilauman nga malungtarong kabilin sa mga panalangin sa templo sa among pamilya. Ang amoa mao lamang ang duha sa daghang gatusan ka mahangturong mga kaminyoon nga naglakip sa mga estudyante sa BYU–Hawaii nga gipahigayon diha sa templo sa Laie, tingali ang usa sa iyang labing importante nga kabilin sa milabay nga saysenta ka tuig nga pagka unibersidad” (sa Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 236).
Ang Pagpundok Nagpadayon
Nahimutang sa kinasang-an sa Pasipiko taliwala sa Amerika ug Asya, ang Laie Hawaii Temple miabli sa pultahan sa mga panalangin sa templo ngadto sa daghang mga nasud. Sa ingon, ang pagpundok sa Israel nahimong espirituhanong panagpundok sa kasagaran samtang ang mga miyembro makadawat sa mga panalangin sa templo ug dayon mobalik sa pagtukod sa Simbahan sa ilang yutang natawhan. Kini nga oportunidad nakatabang sa paglambo sa gipahiuli nga ebanghelyo sa daghang mga kultura ug sa mga tawo sa duha ka bahin sa tabil.
Samtang kita magsaulog sa ika-100 nga anibersaryo sa Laie Hawaii Temple, kita adunay pribilehiyo sa pagsaksi sa dakong kalamboan sa Pagpahiuli ug sa katumanan sa panagna sa propeta nga si Jacob sa Basahon ni Mormon: “Daghan ang mga saad sa Ginoo ngadto kanila kinsa anaa sa mga pulo sa dagat” (2 Nephi 10:21).