Ngaahi Uiuiʻi Fakauooti pe Fakakoló
Ngāue maʻuʻanga moʻuí


“Ngāue maʻuʻanga moʻui,” Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Faifaleʻí (2020).

“Ngāue Maʻuʻanga Moʻuí,” Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Faifaleʻí.

Ngāue maʻuʻanga moʻuí

Ko e ngāue maʻuʻanga moʻui leleí ko e founga ia ʻe taha ʻoku lava ai ʻa e fakafoʻituituí ʻo tokonaki feʻunga maʻanautolu mo honau ngaahi fāmilí pea pehē ki hono fakaʻaongaʻi ʻenau ngaahi taukeí mo aʻusia ʻenau ngaahi taumuʻá. Neongo pē he ʻikai maʻu ha ngāue ʻa e niʻihi ʻoku kumi ngāué, ka ʻoku lolotonga ngāue ha niʻihi tokolahi kae mahalo ʻoku nau lolotonga kumi ha ngaahi faingamālie lahi ange, hangē ko ha liliu ʻi heʻenau tuʻunga ngāué pe lelei ange ʻa e paʻanga hū maí.

Tatau ai pē pe ko e hā e ʻuhinga ʻoku kumi ngāue ai e kakaí, ʻe lava pē ke faingataʻa ʻa e kumi ngāué, pea ʻe lava pē ke kehekehe ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa ha taha pē ʻoku kumi ngāue. Mahalo pē ʻe hoko e ngaahi fiemaʻu ko iá ko ha meʻa fakapaʻanga, fakaeloto, fakatuʻasino, pe fakalaumālie. ʻI hoʻo ngāue mo e kakai ʻoku nau kumi ki ha ngāue maʻuʻanga moʻuí, ʻuluaki fekumi ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi fiemaʻu ko iá, pea toki fakahinohino kinautolu ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni te nau lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke fakatupulaki ke ola lelei maʻu peé. Fakahaaʻi hoʻo ʻofá kiate kinautolu ʻoku mou ngāué, pea tokoniʻi kinautolu ke nau ongoʻi ha ʻamanaki lelei ʻi heʻenau feinga ke maʻu ha ngāué pe ko ʻenau fekumi ke maʻu ha ako lelei ange pe ngaahi faingamālie ke ngāue pē maʻatá.

Feinga ke Mahino

ʻI he taimi ʻoku kumi ngāue maʻuʻanga moʻui ai ha tahá, fakapapauʻi ke ʻuluaki tokoniʻi ia ke ne maʻu ʻa e mahinó. ‘Oku fakahoko lelei taha ʻeni ‘i ha fetalanoaʻaki fakatāutaha ke tokoni ki he tokotahá ke ne ongoʻi fiemālie mo e loto lelei ange ke ne vahevahe. Fakakaukau ‘i he faʻa lotu ke fai ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení ʻi ha faʻahinga founga manavaʻofa mo ongoʻingofua ke tokoni kiate koe ke mahino lelei ange ʻa e tūkungá mo ʻiloʻi ʻa e ngaahi fiemaʻú:

  • ʻOku ou ʻiloʻi ʻe lava pē ke faingataʻa ʻa e kumi ngāué. Ke fēfē hake? Te u tokoni fēfē atu nai?

  • Ko e hā ho tūkunga lolotonga ʻi he ngāue maʻuʻanga moʻuí?

  • Ko e hā e faʻahinga faingamālie ʻokú ke fakataumuʻa ki aí?

  • Ko e hā e ngaahi tuʻunga pe ngaahi ngāue ʻokú ke mahuʻingaʻia aí?

Tokoniʻi e Fakafoʻituituí

ʻI he kamata ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi fiemaʻu fakaengāue maʻuʻanga moʻui ʻa e tokotahá, fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi fokotuʻu ko ʻení. ʻI hoʻo talanoa mo iá, fakapapauʻi ke fakahaaʻi ʻa e ʻofá mo e manavaʻofá ʻo hangē ko e Fakamoʻuí. Ke maʻu ha fakahinohino ki he founga lelei taha ke tokoniʻi ha niʻihi fakafoʻituitui ʻoku fekumi ki ha ngāue maʻuʻanga moʻuí, kātaki ʻo toe vakaiʻi ʻa e fakamatala “Ko e Founga ke Tokoni ai ki ha Taha Kumi Ngāué” ko ha tānaki atu ki he fakamatala ʻi laló.

Kole ange ki ai kimuʻa peá ke vahevahe ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e kumi ngāue ʻa e tokotaha ko iá.

  • Fakakaukau ‘i he faʻa lotu ki ha niʻihi fakafoʻituitui te nau ala tokoni lahi taha ki he fakafoʻituituí ke kumi ha ngāué, kau ai ʻa e kāingalotu ʻo e uōtí mo e siteikí.

  • Fakakaukau ke fehuʻi ange ki he tokotahá, “‘E lava nai ke u vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻení mo e niʻihi kehe ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻenau fetuʻutaki lelei mo e ngāué naʻa ʻi ai ha faingamālie maʻau?”

Vahevahe pē ʻa e fakamatala ʻoku hoa mo e ngaahi meʻa ʻoku manako ai ʻa e tokotahá.

  • ʻOku fakataumuʻa ʻa e tokolahi taha ʻo e kakaí ke kumi ha ngāue ʻoku tonú, kae ʻikai ko ha faʻahinga ngāue pē, ko ia ai fakapapauʻi ke vahevahe pē ʻa e ngāue ʻoku ʻi ai ha faingamālié pea mo e ngaahi fetuʻutaki ʻoku mahuʻinga ki he ngaahi taumuʻa ngāue maʻuʻanga moʻui ʻa e tokotahá. Neongo te ke ala maʻu ha ngaahi ʻuhinga lelei, ka ko hono ʻave ko ē ha faʻahinga faingamālie pē ki he ngāué te ne uesia ʻa e tokotahá ke ne ongoʻi ʻoku ʻikai ke mahino kiate ia.

  • Fakakaukau ke tauhi ha lisi ‘o e ngaahi fetuʻutaki ʻi he uōtí ‘oku nau lava ʻo ʻomi ha ngaahi fehokotaki ʻaonga ki he kau kumi ngāué ʻi ha ngaahi ngāueʻanga mo e ngaahi tuʻunga kehekehe.

Fakafehokotaki ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni mataotaó. ʻOku angamaheni ʻaki ha kumi ngāue ʻa ha taha ʻoku ʻikai ke ne ʻamanaki ke ke fakahaaʻi kiate kinautolu ʻa e founga ke fakahoko ʻaki ʻenau kumi ngāué pe hoko ko ʻenau faiako ki he ngāué. Taimi lahi, te ke tokoni lahi taha ʻi hoʻo fakafehokotaki ʻa e tokotahá ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni mei he kau mataotao ʻo e kumi ngāué.

  • Ko e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakakoló, ngaahi vitiō ʻi he ʻinitanetí, ngaahi fekumi ʻi he uepisaití, ngaahi tohi, mo e ngaahi fakamatala lolotongá ko e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakaʻofoʻofa kotoa ia ki he fakamatala maʻá e kumi ngāué.

  • Kapau ʻoku fie maʻu ʻe he tokotahá ha faiako ki he ngāué, tokoni kiate ia ke fakafehokotaki ia ki ha mataotao ʻi he ngaahi founga kumi ngāué. Ko ha fekumi ʻi he ʻinitanetí ki ha faiako taʻetotongi ki he kumi ngāué ʻe faʻa tokoni ia kiate koe ke ke maʻu ai ha kau mataotao ʻoku nau fie tokoni.

  • ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, te ke ala lava ke tokoni ʻi hono fakafehokotaki mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni mei he Ngaahi Ngāue Maʻuʻanga Moʻui ʻa e Siasí.

  • Kapau ‘oku aʻusia ʻe he tokotahá ni ʻa e faingataʻaʻia fakaʻatamaí pe fakaelotó ko ha ola ʻo ha kumi ngāue faingataʻa, fakakaukau ke fakafehokotaki ia ki ha mataotao he moʻui lelei fakaʻatamaí pe ngaahi maʻu‘anga tokoni kehe ʻo e mo‘ui lelei fakaʻatamaí.

Poupouʻi e Fāmilí

ʻE ala uesia ʻe he ngaahi palopalema ʻo e ngāue maʻuʻanga moʻuí ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí kae pehē ki he fakafoʻituituí. ʻE ala fie maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí ha tokoni fakaeloto, fakalaumālie, mo fakapaʻanga. Manatuʻi ke ke ongoʻingofua ʻa e ngaahi tūkunga kehekehe ʻi he fāmili takitaha. Tokanga ki he ngaahi tuʻunga ʻo e ngaahi fiemaʻu ʻa e moʻui lelei fakaʻatamai ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi palopalema ʻo e ngāue maʻuʻanga moʻuí, pea fakafehokotaki ʻa kinautolu ʻoku fuʻu faingataʻaʻiá ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakapalofesinalé.

Fealeaʻaki mo e fāmilí fekauʻaki mo ʻenau tuʻunga fakapaʻangá, pea aleaʻi ʻenau ngaahi maʻuʻanga tokoní. Manatuʻi ʻe momou ʻa e kāingalotu tokolahi pea hangehangē ʻe ʻikai ke nau lava ʻo kole ha tokoni fakapaʻangá, neongo kapau ʻoku nau fie maʻu ia. Feinga ke ke ongoʻingofua ʻeni, pea fakakaukau ke fakahoko ha tokoni kae ʻoua ʻe tatali ke toki kole atú. Fakakaukau ke vakai ki he maʻuʻanga tokoni ki he tokoni Fakapaʻangá.

Fakaʻaongaʻi e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Uōtí mo e Siteikí

ʻE lava ke poupou mo tokoni ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí kiate kinautolu ʻoku nau kumi ngāue maʻuʻanga moʻuí. Manatu‘i ke ke kole ha ngofua kimuʻa pea toki vahevahe ʻa e fakamatala fekau‘aki mo e kumi ngāue ʻa e tokotaha ko iá. Fekau e kāingalotú ke nau vakai ki he fakamatala “Ko e Founga ke Tokoni‘i ha Taha ʻoku Kumi Ngāué” ke tokoni ke nau ‘iloʻi ‘a e founga ke tokoni ai ki ha taha ʻoku kumi ngāué.

Ki he niʻihi fakafoʻituitui ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi tuʻunga fakangatangata ki he kumi ngāue maʻuʻanga moʻuí (hangē ko e ʻikai maʻu ha ako fakangāue feʻungá, ngaahi palopalema fakasōsiale pe fakaelotó, pe faingataʻaʻia ʻi he lea fakafonuá), mahalo ʻe fie maʻu ke mou fakaʻaongaʻi ha ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ange:

Kumi mo poupouʻi hono fakaʻaongaʻi e ngaahi kautaha mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakalotofonua ki he kumi ngāué. ʻE lava ke kau ʻi he Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní ʻa e:

  • Ngaahi kautaha fakapuleʻanga mo fakatāutahá.

  • Ngaahi senitā ʻo e vaʻa ako ki he kumi ngāué.

  • NGOs (ʻikai ko ha ngaahi kautaha fakapuleʻanga).

  • Ngaahi ako ngāue fakakautaha, akoako ngāue, pe ngaahi polokalama ako ngāue ʻi he ngāueʻangá.

Paaki