“Taonakitá,” Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Faifaleʻí (2020).
“Taonakitá,” Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Faifaleʻí.
Taonakitá
Vakai e konga ki he “Taonakitá” ‘i he ChurchofJesusChrist.org pe ʻi he app Gospel Library ke maʻu ha ngaahi laine tokoni taʻetotongi mei he funga ʻo e māmaní mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ki hono tokoniʻi e fakafoʻituitui ʻoku fefaʻuhi mo ha palopalema fekauʻaki mo e taonakitá.
Ko e taonakitá ko ha palopalema fakaemoʻui lelei fakamāmani lahi ʻa ia ʻoku lava pē ke fakaʻehiʻehi mei ai. Ko e tokolahi taha ʻo e kakai kuo nau fakakaukau fekauʻaki mo e taonakitá ʻoku ʻikai ke nau fie mate; ʻoku nau fie maʻu moʻoni ha fiemālie mei he mamahi fakatuʻasino, fakaʻatamai, fakaeloto, pe fakalaumālie ‘oku nau lolotonga fouá. Ka neongo ia, te nau ala aʻu ki ha tuʻunga ʻo e faingataʻá pea siva ʻa e ʻamanakí pea ʻikai lava ʻo fakaleleiʻi honau mamahí, ʻi he taimi ʻoku nau tui ai ʻoku nau hoko ko e fakaongosia ki he niʻihi kehé, ʻi he taimi ʻoku nau nofonoa aí pe ongonoa ki he maté mo e mamahí, pe ko e taimi ʻoku ʻikai ke nau lava ai ʻo ʻiloʻi e ʻuhinga ke kei moʻui aí.
‘E lava ke holoki ʻa e ngaahi fakatu‘utamaki ʻo e taonakitá ‘i he taimi ʻoku ngāue fakataha ai ‘a e kau mēmipa ʻo e fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, kāingalotu ʻo e uōtí, mo e kau mataotao faka‘atamaí ke tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku nau faingataʻaʻiá. ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he tokotaha kotoa pē ʻa e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki mo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e taonakitá pea feinga leva ke kumi tokoni maʻá e tokotaha ʻoku fakakaukau taonakitá. ʻOku ʻikai fakatupulaki ʻe he talanoa mo ha taha fekauʻaki mo e taonakitá ke ngalingali te ne ngāue ki he ngaahi ongo ʻo e taonakitá.
ʻOku totonu ke fakamaatoato ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he tuʻunga takitaha ʻi ha pehē ʻe ha tokotaha ʻokú ne fakakaukau fekauʻaki mo e taonakitá pe ko e pehē ʻe ha ʻofaʻanga ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻo e taonakitá. ʻOku totonu ke tokoni ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he ʻofa ke fakafiemālieʻi, fakalotolahiʻi mo tokanga kiate kinautolu ʻoku fefaʻuhi mo e palopalema ko ʻení pea mo e kau mēmipa honau fāmilí.
Ko e me‘a fakamamahi, neongo ʻetau ngaahi feingá, ka ʻoku ʻikai faʻa lava ke taʻofi maʻu pē ʻa e taonakitá. ‘I he taimi ’oku hoko aí, ʻokú ne tuku mai ha loto mamahi lahi, moveuveu fakaeloto, mo e ngaahi fehuʻi ʻikai lava ke tali maʻá e kau mēmipa ʻo e fāmilí mo e ngaahi ʻofaʻangá. ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku totonu ke feinga ʻa e kau takí mo e kāingalotu ʻo e uōtí ke fakamālohia mo tokoniʻi ʻa e fāmilí mo honau ngaahi ʻofaʻangá.
Na‘e pehē ʻe ‘Eletā Dale G. Renlund, “Ko e tala tukufakaholo motuʻa ko ia ʻoku pehē ko e taonakitá ko ha angahala pea ka ai ha taha ʻokú ne fakahoko ha taonakita ʻoku tauteaʻi ia ki heli ʻo taʻengata … [‘oku] hala ʻaupito ia” (Dale G. Renlund,“Understanding Suicide” [vitiō]).
Kuo ‘omi ʻe ‘Eletā M. Russell Ballard ʻa e ngaahi lea fakafiemālie ko ʻení:
“ʻOku mahino he ʻikai ke tau ʻiloʻi e tūkunga kakato ʻo e taonakita kotoa pē. Ko e ʻEikí pē ʻokú Ne ʻafioʻi kotoa ʻa e ngaahi fakaikiikí, pea ko ia te ne fakamāuʻi ʻetau ngaahi ngāue ʻi he māmaní.
ʻI he taimi te Ne fakamāuʻi ai kitautolú, ʻoku ou ongoʻi te Ne fakakaukau ki he ngaahi meʻa kotoa pē: fakaikiiki hotau faʻungá, hotau tuʻunga fakaʻatamaí, potó, ngaahi akonaki kuo tau maʻú, ngaahi talatukufakaholo ʻa ʻetau ngaahi tamaí, ko ʻetau moʻui leleí, mo e alā meʻa pehē.” (“Suicide: Some Things We Know, and Some We Do Not,” Ensign, Oct. 1987, 8).
Feinga ke Mahino
ʻI hoʻo talanoa mo ha niʻihi fakafoʻituitui, fakapapauʻi ke ke fakahaaʻi ʻa e ʻofá mo e ongoʻi ʻofá hangē ko e Fakamoʻuí. ‘Oku kehekehe pē ki he tokotaha kotoa pē ʻa e ngaahi a‘usia ʻo e mo‘uí mo e ngaahi tūkungá. Kapau ‘okú ke ongoʻi ‘oku ʻi ha tu‘unga fakatuʻutāmaki ‘o e feinga taonakitá ha mēmipa, fakakaukau ʻi he faʻa lotu ke ʻeke ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení ke tokoni ke mahino lelei ange kiate koe e ngaahi meʻa ʻoku hohaʻa ki aí mo e ngaahi fiemaʻú.
-
‘E lava nai ke ke tokoniʻi au ke mahino e me‘a ʻokú ke ongo‘i mo aʻusia he taimi ní?
-
Kuo ʻiloʻi nai ʻokú ke maʻu ha palopalema fakaʻatamai? ‘Okú ke muimui nai ki ha faʻahinga faitoʻo kuo kotofa ki he tuʻunga ko ‘ení?
-
‘Oku ʻi ai nai haʻo fakatuʻamelie ʻe lava ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí?
-
Ko e hā hoʻo ngaahi ʻuhinga ʻokú ke moʻui aí?
-
Ko e hā ha ngaahi ma‘uʻanga tokoni kuo nau tokoni‘i koe ke ke matuʻuaki ʻa e kuohilí?
-
Kuó ke feinga nai ke fakamamahi‘i pē koe kimuʻa? Ko e fē taimi fakamuimui tahá?
-
ʻOkú ke fakakaukau nai ki he taonakitá he taimí ni?
-
ʻOku ʻi ai nai ha palani ke ke feinga taonakita? Kuó ke fakakaukau nai ki ha taimi, feitu‘u, pe ko e foungá?
-
ʻOku ʻiloʻi nai ho fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, pe niʻihi kehé hoʻo ngaahi fakakaukaú?
-
‘Okú ke tauʻatāina fēfē ke maʻu ha tokoni he taimí ni?
Tokoniʻi e Fakafoʻituituí
‘I hoʻo feinga ke tokoni‘i e fakafoʻituituí, fakakaukau ki he ngaahi fokotu‘u ko ʻení.
Tokoniʻi e mēmipá ke ne maʻu ha ʻamanaki lelei mo hono fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he Fakamoʻuí ko Sīsū Kalaisi.
-
Tokoniʻi ke mahino ki he mēmipá ʻa e mālohi malava mo huhuʻi ʻo Sīsū Kalaisí.
-
Tokoni‘i ke mahino ki he tokotahá ko e fānau ia ʻa e ʻOtuá pea ʻoku maʻongoʻonga hono mahuʻingá.
-
Tokoni‘i ʻa e tokotahá ke ne ʻiloʻi ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate ia, ʻo tatau ai pē pe ko e hā.
-
Tokoni ke mahino ki he mēmipá ʻoku ʻikai ʻuhinga maʻu pē ʻa e fakamoʻuí ko e sai ʻaupito mei ha puke fakaʻatamai ʻi he moʻui ko ʻení. Vakai ki he maʻuʻanga tokoni ʻi he moʻui lelei fakaʻatamaí ke maʻu ha fakamatala lahi ange.
-
Fakakaukau ke ke fakataha ma‘u pē mo e tokotaha ko iá mo hono fāmilí makehe ia mei he ʻa‘ahi maʻu pē ki ai mei he kau taki ‘o e Siasí.
-
Fakafehokotaki ʻa e fakafoʻituituí ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻa e Siasí hangē ko e konga ʻo e “Taonakitá” mo e “Moʻui Lelei Faka‘atamaí” ‘i he ChurchofJesusChrist.org, ʻa ia te ne lava ʻo maʻu ai ʻa e ngaahi tali ki ha ngaahi fehuʻi pau.
-
Fakapapau‘i ʻoku ʻilo ʻe he tokotahá fekauʻaki mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni he laine telefoni taonakitá pea ʻoku ngāue ʻaki ke tokoni ki he faingataʻá.
Talanoa mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakapalofesinalé.
-
Kapau ‘okú ke hohaʻa ki he malu ‘a ha taha pe tui ʻe ala feinga taonakita ha taha, fetuʻutaki leva ki ha tokoni fakafaitoʻo fakalotofonua fakavavevave pe ki he ʻōfisi ʻo e Tafaʻaki Tokoni ki he Fāmilí (kapau ‘e lava). ʻE ala fetuʻutaki foki ʻa e kau taki ʻo e Siasí ki he laine tokoni ʻa e Siasí ki ha tokoni ʻi he palopalemá ni.
-
‘E lava ke tokoni atu ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke ke ʻilo ha kau palofesinale fakalotofonua pe ngaahi kautaha ‘e lava ke tokoni ki he fakafoʻituituí.
Tokoni‘i ʻa e fakafoʻituituí ke ne maʻu ʻa e faitoʻo totonu ki hono tuʻunga moʻui lelei fakaʻatamaí.
-
Poupou‘i ʻa e fakafo‘ituituí ke ne fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku fokotuʻu atu ʻe he Tafaʻaki Tokoni ki he Fāmilí pe ngaahi tokoni fakafaitoʻo fakavavevavé. Te ke ala tokoni kiate ia ke fokotu‘u ha taimi ki he faifaleʻí pe ʻalu ki he loki fakatuʻutāmaki ofi taha ʻo e falemahakí.
-
‘I hano fakangofua mei he fakafoʻituituí, fakahā ki he kau mēmipa totonu ʻo e fāmilí fekauʻaki mo e ngaahi tūkungá. Kole ange ke nau fekumi ki ha fakahinohino mei he kau mataotao ‘o e moʻui lelei faka‘atamaí fekauʻaki mo e founga ke palani ai ke malu ʻa e tokotaha fakafo‘ituituí. ʻE ala ke kau heni hono fakangatangata e hū ʻa e fakafoʻituituí ki ha ngaahi meʻa ʻe mavala ke faingataʻaʻia ai.
-
Feinga ke fetuʻutaki maʻu pē mo ha kau mataotao fakaʻatamai pe kau mēmipa ʻo e fāmilí lolotonga e faitoʻó, ʻo ka lava.
-
Kapau ʻoku ʻikai fie maʻu ʻe he fakafoʻituituí ʻa e tokoní pea ʻoku ʻi ai ʻene palani ke ne fakamamahiʻi pē ia mo ne loto ke fakahoko ia, fetuʻutaki leva he vave tahá ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakalotofonua fakavavevavé, (hangē ko e kau maʻu mafai fakapuleʻangá) mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau ʻave ʻa e fakafoʻituituí ki he ngaah tokoni fakavavevavé.
Poupouʻi e Fāmilí
ʻOku uesia ʻa e moʻui ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmili ʻo ha fakafoʻituitui ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻo e feinga taonakitá. ʻOku faʻa faingataʻaʻia e mātuʻá, ngaahi malí, mo e kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí ʻi hono ʻiloʻi ʻa e founga ke tokoniʻi ai ha taha ʻoku nau ʻofa ai ʻi he palopalemá. ‘Oku nau faʻa ongoʻi lōmekina pea ʻe ʻikai ke nau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e fakatokangá. ʻI hoʻo feinga ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí, fakakaukau ki he ngaahi fokotuʻu ko ʻení.
Tauhi ʻa e tuʻunga ʻikai ke fakahāhāholo ʻa e tūkungá kae ʻoua kuo hangē ʻe hokó ʻa e fakamanamaná, ʻoku kau ha kiʻi tamasiʻi kei siʻi, pe ko ha fakafoʻituitui pe ʻoku foaki ʻe he fāmilí ha ngofua ke ke lea ki he niʻihi kehé.
Fakapapau‘i hono uesia ʻa e tuʻunga ʻo e mēmipá ʻi hono fāmilí pea tokoni ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku nau fie maʻu ke tokoniʻi mo fakahinohino kinautolú.
-
Fakalotolahiʻi e fāmilí ke nau fealēleaʻaki fakataha fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu e fakafoʻituituí pea mo e founga hono fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku maʻú ke tokoniʻi ʻa e tokotaha ko iá mo kinautolu.
-
Kapau ʻoku fie maʻu ʻa e fāmilí, fakataha mo kinautolu (pe fokotuʻu ha kau taki kehe ʻo e Siasí ke fakataha mo kinautolu ʻo ka fie maʻu) ke faʻufaʻu ha palani mahino ke feau ʻenau ngaahi fiemaʻú, kau ai ʻa epalani ki he malú pea poupouʻi ʻa e taha ʻoku nau ʻofa aí ʻi hono maʻu ha tokoni fakapalofesinale mo fakalaumālie ʻoku fie maʻú.
Fakakaukau ki ha tokoni fakapalofesinale fakatāutaha pe fale‘i maʻá e kau mēmipa ʻo e fāmilí.
-
Poupou‘i ʻa e malí, mātuʻá, mo e kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí ke nau kau foki ʻi he fealēleaʻaki mo e fakafoʻituituí kapau ʻe fakapapauʻi ʻe he kau mataotao fakaʻatamaí ko e kau mai ko ʻení ʻoku lelei mo taau.
Fakaʻaongaʻi e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Uōtí mo e Siteikí
Fakakaukau ki he ngaahi fokotu‘u ko ʻení ʻi hoʻo feinga ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻa e uōtí mo e siteikí ke tokoni ki he fakafoʻituituí mo e fāmilí. Manatu‘i ke kei tauhi ʻa e tu‘unga ʻikai ke fakahāhāholó fekauʻaki mo e meʻa ʻoku hokó kae ʻoua kuo fakangofua koe ʻe he fakafoʻituituí pe ko e fāmilí ke ke talanoa mo e niʻihi kehé.
Kole ki he kau taki ‘o e Siasí pe fakafoʻituitui falalaʻanga ke hokohoko atu ʻa e poupoú, tatakí, mo e tokoni ki he fakafoʻituituí.
Lotua ke ke ʻiloʻi ha taha falalaʻanga ʻa ia te ne lava ʻo toe vakaiʻi maʻu pē ʻa e fakafoʻituituí, pea fakaafeʻi ʻa e tokotaha ko iá ke ne fakahoko ia.
-
‘Oku totonu ko e tokotaha kuo filí ʻoku ongoʻi fiemālie ki ai ʻa e fakafoʻituituí.
-
ʻOku totonu ke ongoʻingofua mo tuʻunga lelei fakaeloto ʻa e tokotahá pea lava pē ke hoko ko ha taha ngāue fakaetauhi.
Fakakaukau ke fokotu‘utuʻu ha ako ma‘á e kau mēmipa ʻo e fakataha alēlea ʻa e uōtí pe siteikí ki hono taʻofi ʻo e taonakitá.
-
Faka‘aongaʻi ‘a e ngaahi naunau mei he Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki he Faifaleʻí pe mei he konga ʻo e “Taonakitá” ‘i he suicide.ChurchofJesusChrist.org.
-
Fakakaukau ke fakaafe‘i mai ha palofesinale mei ha polokalama ki he maʻu‘anga tokoni ʻi ha kolo ofi atu kiate koé ke tokoni. ʻE lava ke tokoni ʻa e Tafaʻaki Tokoni ki he Fāmilí (kapau ʻe lava) pe ngaahi tokoni fakafaitoʻo fakalotofonua fakavavevavé ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni peheé.