« Te faufa’a moni », Te mau mātēria tauturu nō te fa’aa’o i te ta’ata (2020).
« Te faufa’a moni », Te mau mātēria tauturu nō te fa’aa’o i te ta’ata
Te faufa’a moni
E hōpoi’a nā te mau ta’ata ato’a ’ia ’imi i te rāve’a nō tōna iho mau hina’aro, ’e tae noa atu te mau hina’aro o te mau melo o te ’utuāfare, i te fāito e noa’a iāna. E mea ti’a i te hōpoi’a nō te fa’atere i te faufa’a moni o te ’utuāfare ’ia ’ōperehia i rotopū i te tāne ’e te vahine fa’aipoipo, nā roto i te ti’aturi ’e te ’āparaura’a. E nehenehe te fa’aterera’a pa’ari i te faufa’a moni e fa’afāna’o i te pārurura’a ’e e fa’atupu i te maita’i o te ’utuāfare.
E nehenehe te mau ta’ata e fa’aruru i te fifi pae moni nō te ’ohipa ’ore, te ha’amāu’ara’a rahi, te mau mea rū mana’o-’ore-hia, ’e ’aore rā te fa’atere-’ino-ra’a i te mau faufa’a moni. ’A tauturu i te mau ta’ata ’ia māramarama i te faufa’a rahi nō te ’aufaura’a i te tuha’a ’ahuru ti’a, nō te orara’a mai te au i te faufa’a e vai ra, nō te ha’aputura’a nō te mau ha’amāu’ara’a mana’o-’ore-hia, ’e nō te ha’apaera’a i te tārahu. ’Ia maita’i atu ā te mau ’utuāfare i roto i te fa’arava’ira’a ia rātou iho i te pae o te faufa’a moni, e riro ïa rātou i te ’ite mai i te hau ’e te ’oa’oa rahi a’e i roto i tō rātou orara’a.
’Ia ’ite ’outou ē e mea pinepine te mau fifi moni i te fifi huru rū. ’A tauturu i te mau ta’ata ’ia feruri nā mua i tā rātou mau rāve’a tauturu (mai te mau hoa ’e te fēti’i piri ’aore rā ātea) hou ’a ’imi ai i te tauturu pae moni a te ’Ēkālesia. ’A hi’o ai ’outou i te mau ta’ata e fifi ra i te reira, ’a hi’o ato’a i te mau tāpa’o e fa’a’ite ra ē tei roto rātou i te fifi. ’A tūra’i tāmau noa i te faufa’a rahi ’ia hi’ohi’o i tāna faufa’a moni ’e ’ia fa’aineine nō te mau tau rū ’e ’aore rā nō te mau fifi pae moni.
’Imi ’ia hāro’aro’a
E nehenehe te ’āparaura’a i te mau fifi pae moni e riro ’ei ’āparaura’a fa’atupu urupu’upu’u ’e te ahoaho, e ’āparaura’a fifi ho’i. ’A ui ai ’outou i te mau uira’a, ’a ha’apāpū maita’i ’ia fa’a’ite i te here ’e te auma’i mai tā te Fa’aora e nā reira ra. ’A feruri nā roto i te pure ’ia ui i te mau uira’a mai teie, ma te au maita’i ’e te here nō te tauturu ia ’outou ’ia māramarama maita’i a’e i te vaira’a o te ta’ata i te pae faufa’a ’e ’ia hāro’aro’a i tōna mau hina’aro.
-
E aha tō ’oe vaira’a i te pae faufa’a ? (’Ei hi’ora’a, e aha te rahira’a o tā ’oe faufa’a moni e ō mai nei, e fea tā ’oe mau ha’amāu’ara’a ’e e fea tārahu tā ’oe ?)
-
Nā vai e fa’atere nei i te faufa’a moni i roto i tō ’outou ’utuāfare ?
-
Nāhea ’outou nō te fa’aoti i te mea e ho’o mai ? (E mea nā ni’a noa ānei i te mana’o ? E mea feruri i te tāpura faufa’a ?)
-
E aha te huru o tā ’oe ’ohipa ?
-
E aha tō ’outou vaira’a mai te mea e tūru’i noa ’outou i ni’a i tā ’outou moni e vai ra ’e ’aore rā i ni’a i te moni ha’aputu ?
-
Tē vai ra ānei te hō’ē tāpura faufa’a nō tō ’oe ’utuāfare ? E aha te huru o te reira ?
-
E aha te tumu rahi roa a’e nō tō ’outou fifi pae moni ? (Penei a’e te tahi tumu, ’o te mau ha’amāu’ara’a rahi ïa, te ’aufaura’a i te taote, ’e ’aore rā te ta’ara’a i tōna hoa fa’aipoipo.)
-
’O vai atu ā tā ’oe i ani nō te tauturu mai (mai te ’utuāfare ’aore rā te mau hoa) ?
-
E aha te mau tauturu moni ’o tā ’oe i fāri’i a’ena ?
-
E aha te tahi atu mau rāve’a tauturu tā ’oe e vai ra, ’o tā ’oe e nehenehe e fa’a’ohipa ?
Tauturu i te ta’ata
’A tauturu ai ’outou i te ta’ata ’ia māramarama i te mau parau tumu nō te fa’arava’ira’a iāna iho, ’a feruri ’ia fa’a’ohipa i te tahi o te mau mana’o tauturu i muri nei. ’A ’ohipa ’āmui ai ’outou, ’a ’imi ’ia fa’a’ite i te auma’i ’e ’ia tauturu i te ta’ata ’ia vai noa tōna tura.
’A ha’api’i i te mau parau tumu nō te ’aufaura’a i te tuha’a ’ahuru ti’a ’e te hōro’ara’a i te hō’ē ō ha’apaera’a mā’a maita’i, nā reira ato’a te mau parau tumu nō te fa’arava’ira’a iāna iho.
-
’A ha’api’i ē e mea ti’a i te fa’aterera’a i te faufa’a moni ’utuāfare ’ia riro ’ei hōpoi’a ’ōperehia i rotopū i te tāne ’e te vahine.
’A hi’o i te mau rāve’a tauturu e vai ra, nō te tauturu pae moni.
-
’A ha’amau i te hō’ē tāpura nō te mau tālēni ’e te mau ’aravihi.
-
’A ha’amau i te hō’ē tāpura nō te mau hono, te mau pirita’a, te mau tao’a, te mau faufa’a moni, ’e ’aore rā te tahi atu mau faufa’a e nehenehe e tauturu i te fa’atupu i te ’āpī moni.
’A fa’aitoito i te ’utuāfare ’ia fa’atere māite i tā rātou faufa’a moni ’e ’ia fa’a’ohipa i te hō’ē tārena nō te fa’a’orera’a tārahu ’aore rā te hō’ē fa’anahora’a nō te fa’aiti i te tārahu, mai te mea e tītauhia, ’e e fa’arahi i te moni ha’aputu.
-
’A ani i te mau ta’ata fa’aipoipo ’ia ha’amau i te hō’ē tāpura ha’amāu’ara’a (’a hi’o Personal Finances for Self-Reliance [Te faufa’a moni a te ta’ata hō’ē nō te fa’arava’ira’a iāna iho]).
-
’A fa’aitoito i te mau ta’ata fa’aipoipo ’ia mito ’e ’ia hi’opo’a i te mau ha’amāu’ara’a.
-
’A fa’aitoito i te mau ta’ata fa’aipoipo ’ia ’āmui mai i roto i te pupu fa’arava’ira’a iāna iho nō ni’a i te faufa’a moni. Mai te mea ē ’aita e vai ra i tō ’outou ārea, e nehenehe e fārerei i te tahu’a fa’arava’ira’a iāna iho a te titi (te ta’ata ’aravihi o te titi no te faarava’iraa ia’na iho).
Turu i te ’utuāfare
E ha’afifi te mau fifi pae moni i te mau melo ato’a o te ’utuāfare. ’A hi’o i te hope’ara’a i ni’a i te hoa fa’aipoipo ’aore rā i ni’a i te tahi atu mau melo o te ’utuāfare ’e ’a ’āparau i te reira mau fifi.
’A fa’aitoito i te ’utuāfare ’ia fa’ariro i te mau ’ohipa faufa’a moni ’ei tauto’ora’a ’utuāfare.
-
’A ani i te ’utuāfare ’ia nā mua te moni ha’aputu (nō te mau mea mai te mau ho’ora’a rahi i muri mai, te mau mea rū, te misiōni ’e te ha’api’ira’a).
-
’A tauturu i te ’utuāfare ’ia māramarama e nāhea ’ia fa’anaho i te hō’ē tāpura faufa’a.
-
’A fa’aitoito i te mau ta’ata ’ia pe’e i te mau parau tumu o te fa’arava’ira’a iāna iho ’e ’ia fāriu atu i ni’a i te mau melo o te ’utuāfare ’e te mau hoa nō te tauturu ’e i muri iho, te ’episekōpo, mai te mea e tītauhia.
Fa’a’ohipa i te mau rāve’a tauturu a te pāroita ’e a te titi
E nehenehe e ’ohipa ’e te feiā fa’atere o te pāroita ’aore rā e te tahi atu mau ta’ata e nehenehe e ti’aturi nō te hōro’a i te pāturura’a ’e te arata’ira’a tāmau. ’A ani i te parau fa’ati’a a te ta’ata hou ’a tāu’aparau ai i tōna vaira’a i te tahi atu mau ta’ata.
E nehenehe te feiā fa’atere e tāu’aparau i tōna vaira’a i roto i te ’āpo’ora’a pāroita nō te ’ite mai i te mau rāve’a tauturu ’e te mau hono ’e te mau mea nō te tauturu iāna.
’A fa’afārerei i te ’utuāfare i te hō’ē ta’ata ’o tē nehenehe e arata’i ia rātou, e tauturu ia rātou ’ia ha’amau i te mau fā, ’e e ha’amau i te hō’ē fa’anahora’a nō te ’ohipa ’āmui.
’A ani i te tahu’a ’ohipa totauturu (ta’ata ’aravihi o te ’ohipa tōtauturu) ’aore rā i te tahi atu ta’ata i roto i te pāroita nō te tauturu i te ’utuāfare ’ia fa’aineine i te hō’ē tāpura faufa’a ’e te hō’e tāpura ha’amāu’ara’a.
’A ’imi ’e ’a fa’aitoito i te fa’a’ohipara’a o te mau pupu ’e te mau rāve’a tauturu ro’o maita’i, a te fenua iho.
Teie te tahi mau rāve’a :
-
Te mau pū a te hau ’e te mau taiete unuma
-
Te mau ONG (te mau pū e ’ere nā te hau)
-
Te mau pupu tāmoni ’ore
-
Te mau piha ha’api’ipi’ira’a nō te faufa’a moni a te fenua iho
-
Te fa’anahora’a fa’atere moni i ni’a i te natirara ’e te mau tahua natirara