« Te ’ōnohi », Te mau mātēria nō te fa’aa’o i te ta’ata (2020).
« Te ’ōnohi », Te mau mātēria nō te fa’aa’o i te ta’ata.
Te ’ōnohi
’A haere i roto i te tuha’a « Te ’ōnohi » i ni’a ChurchofJesusChrist.org ’aore rā, i roto i te fa’anahora’a rorouira o te vaira’a buka ’evanelia nō te ’imi i te mau rēni tauturu tāmoni ’ore nā te ao ato’a nei, ’e te mau mātēria tauturu nō te tauturu i te mau ta’ata e fa’aruru nei i te fifi o te ’ōnohi.
’Ua riro te ’ōnohi ’ei fifi rahi roa e ’itehia na te ao nei ’o tē nehenehe e arai-pinepine-hia. Te rahira’a o te ta’ata tei feruri e ha’apohe ia rātou ’aita rātou e hina’aro e pohe ; e hina’aro noa rātou e ’imi i te hō’ē tāmarūra’a i te māuiui pae tino, pae ferurira’a, pae ’āehuehu ’aore rā, pae vārua tā rātou e fa’aruru ra. Terā rā, e nehenehe e tae’ahia ia rātou i te hō’ē fāito fifi ’a mo’e ai tō rātou ti’aturira’a, ’e ’aita e ’itehia ia rātou te hō’ē rāve’a nō tō rātou māuiui, i te taime e ti’aturi ai rātou ē, e hōpoi’a rātou nō vetahi ’ē, ’ia tau’a ’ore ana’e rātou ’aore rā, e’ita e huru ’ē fa’ahou i mua i te pohe ’e te māuiui, ’aore rā, i te taime ’aita rātou e ’ite fa’ahou i te tumu e ora ai.
E nehenehe te fifi nō te ’ōnohi e fa’aitihia mai te mea e rave ’āmui te mau melo o te ’utuāfare, te mau hoa, te mau melo o te pāroita, ’e te mau tahu’a nō te ea o te ferurira’a, nō te tauturu i te feiā e fa’aruru nei. E ti’a i te ta’ata tāta’itahi ’ia ha’api’i mai i te mau tumu ’e te mau tāpa’o o te ’ōnohi, ’e i reira ’a toro ai i te rima nō te ’imi i te tauturu nō te hō’ē ta’ata e feruri ra i te ’ōnohi. E’ita te paraparaura’a i te ’ōnohi i te hō’ē ta’ata e fa’arahi atu i te ti’ara’a ’ia fa’atupu ’oia i tōna mau mana’o ’ōnohi.
E ti’a i te ta’ata tāta’itahi ’ia ha’apa’o maita’i i te tupura’a tāta’itahi ’a fa’a’ite ai ’aore rā, ’a paraparau ai te hō’ē ta’ata i tōna mana’o nō ni’a i te ’ōnohi ’aore rā, ’ia fa’a’ite ana’e mai te hō’ē ta’ata herehia ē, tē mana’o ra te hō’ē ta’ata i te ha’apohe iāna. E ti’a i te ta’ata tāta’itahi ’ia toro i te rima ma te here nō te tāmāhanahana, nō te fa’aitoito, ’e nō te aupuru i te feiā e ’aro ra i teie fifi ’e te mau melo o tō rātou ’utuāfare.
Te fifi rā, noa atu tā tātou mau tauto’ora’a ato’a, e’ita e nehenehe e tāpe’a i te ’ōnohi i te mau taime ato’a. ’Ia tupu ana’e te reira, e vaiiho mai te reira i te māuiui rahi, te hō’ē ’ārepurepu rahi i roto i te ’ā’au, ’e tae noa atu i te mau uira’a ’aita e pāhonora’a nō te mau melo o te ’utuāfare ’e te mau fēti’i. I roto i tāua mau tupura’a ra, e ti’a i te feiā fa’atere ’e te mau melo o te pāroita ’ia ’imi, ’ia ha’apa’ari fa’ahou ’e ’ia pāturu i te ’utuāfare ’e i te feiā tei herehia.
’Ua parau ’o Dale G. Renlund : « [Terā] mana’o fa’ati’a pae tahito, ’oia ho’i, e hara te ’ōnohi, ’e te ta’ata e ’ōnohi e tapu’ehia ïa ’oia i hade e a muri noa atu … [e mea] hape roa ïa » (Dale G. Renlund, « Understanding Suicide » [video]).
’Ua fa’ahiti ’o M. Russell Ballard i teie mau parau tāmāhanahana :
« E mea pāpū roa ē, ’aita tātou i ’ite i te mau tupura’a ato’a i roto i te ’ōnohi tāta’itahi. Te Fatu ana’e tei ’ite i te mau mea ri’i ato’a, ’e nāna ïa e ha’avā i tā tātou mau ’ohipa i ni’a i te fenua nei.
« I te taime e ha’avā oia ia tātou, i roto iā’u tē mana’o nei au ē, e hi’opo’a ’oia i te mau mea ato’a : tō tātou tenoma (génétique) ’e te tao’a himio, te huru o tō tātou ferurira’a, tō tātou ’aravihi i te ferurira’a, te mau ha’api’ira’a tā tātou i fāri’i, te hīro’a tumu o tō tātou mau tupuna, tō tātou ea, ’e tē vai atu ra » « Suicide: Some Things We Know, and Some We Do Not », Ensign, ’Ātopa 1987, 8).
’A ’imi ’ia māramarama
’Ia paraparau ana’e ’outou i te ta’ata, ’a ara ’ia fa’a’ite noa ’outou i te here ’e te aumihi mai ia Iesu e nā reira. E mea ta’a ’ē te mau ’itera’a ’e te huru tupura’a o te orara’a nō te mau ta’ata ato’a. Mai te mea tē mana’o ra ’outou ē, e nehenehe te hō’ē melo e tāmata i te ha’apohe iāna, ’a feruri nā roto i te pure e ui i te mau uira’a mai teie, nō te tauturu ia ’outou ’ia māramarama maita’i a’e i tōna mau mana’o ’e tōna mau hina’aro :
-
E nehenehe ānei ’oe e tauturu mai iā’u ’ia ’ite ē, e aha tō ’oe mana’o, ’e tā ’oe e fa’aruru nei i teie taime ?
-
’Ua fāri’i ānei ’oe i te hō’ē hi’opo’ara’a ē, e ma’i ferurira’a tō ’oe ? Tē rave ra ānei ’oe i te hō’ē rapa’aura’a nō te reira huru ?
-
Tē ti’aturi ra ānei ’oe ē, e nehenehe te mau huru tupura’a e maita’i mai i roto i tō ’oe orara’a ?
-
E aha tā ’oe mau tumu nō te ora mai ?
-
E aha te mau rāve’a tei tauturu ia ’oe ’ia rave nō te fa’arurui te reira i te mau tau i ma’iri ?
-
’Ua tāmata a’ena ānei ’oe i te ha’apēpē ia ’oe ? E mea nāhea ’aita i maoro a’e nei ?
-
Tē mana’o ra ānei ’oe e ha’apohe ia ’oe i teienei ?
-
E fa’anahora’a ānei tā ’oe nō te tāmata i te ha’apohe ia ’oe ? ’Ua feruri ānei ’oe i te hō’ē hora, hō’ē vāhi ’aore rā, te hō’ē rāve’a ?
-
’Ua ’ite ānei tō ’oe ’utuāfare, tō ’oe mau hoa ’aore rā, vetahi ’ē i tō ’oe mau mana’o ?
-
E aha te fāito e ti’a ’ia ha’amatara ia ’oe nō te fāri’i i te tauturu i teie nei ?
’A tauturu i te ta’ata
’Ia fa’aitoito ana’e ’outou i te tauturu i ta’ata, ’a feruri i te mau mana’o tauturu i muri nei.
’A tauturu i te melo ’ia ’imi i te ti’aturira’a ’e te ora nā roto i te Fa’aora o Iesu Mesia.
-
’A tauturu i te ta’ata ’ia māramarama i te mana fa’ati’a ’e te mana fa’aora o Iesu Mesia.
-
’A tauturu i te ta’ata ’ia māramarama ē, e tamari’i ’oia nā te Atua ’e te faufa’a rahi.
-
’A tauturu i te ta’ata ’ia ’ite ē, tē here nei te Atua iāna, noa atu te huru o te ’ohipa e tupu.
-
’A tauturu i te melo ’ia māramarama ē, e ’ere te fa’aorara’a i te orara’a i te ma’i o te ferurira’a i te mau taime ato’a i roto i teie orara’a. ’A hi’o i te mātēria tauturu nō ni’a i te ea o te ferurira’a nō te mau ha’amāramaramara’a hau atu.
-
’A feruri i te fārerei tāmau i teie ta’ata ’e tōna ’utuāfare, ta’a ’ē atu te mau fārereira’a tāmau a te feiā fa’atere o te ’Ēkālesia.
-
’A fa’atū’ati i teie ta’ata i te tahi atu mau mātēria tauturu a te ’Ēkālesia mai te « ’Ōnohi » ’e te tuha’a « Te ea o te ferurira’a » i ni’a ChurchofJesusChrist.org, i reira e ’itehia ai iāna te mau pāhonora’a nō te mau uira’a ta’a ’ē.
-
’A ha’apāpū ē, ’ua ’ite te ta’ata i te mau mātēria niuniu natirara o te ’ōnohi ’e e nehenehe ’oia e fāri’i i te tauturu i te taime e tupu mai te ira.
’A hi’o atu i te mau mātēria tauturu a te tāhu’a tōro’a.
-
Mai te mea tē ha’ape’ape’a ra ’outou nō ni’a i te pārurura’a o te hō’ē ta’ata ’aore rā, tē ti’aturi ra ’outou ē, e nehenehe te hō’ē ta’ata e tāmata i te ha’apohe iāna, ’a fārerei ’oi’oi atu i te pū rapa’aura’a rū ’aore rā, i te piha tōro’a nō tā ’outou Pū tāvinira’a ’utuāfare (mai te mea tē vai ra). E nehenehe ato’a te feiā fa’atere o te ’Ēkālesia e niuniu i te rēni tauturu a te ’Ēkālesia nō te tauturu mai i teie fifi.
-
E nehenehe teie mau mātēria e tauturu ia ’outou ’ia ’ite mai i te mau tahu’a tōro’a ’aore rā, i te mau tā’atira’a o te fenua iho ’o tē nehenehe e tauturu i teie ta’ata.
’A tauturu i teie ta’ata ’ia fāri’i i te rapa’aura’a tano nō tōna huru ea o te ferurira’a.
-
’A fa’aitoito i teie ta’ata ’ia fa’a’ohipa i te mau mātēria tauturu i hōro’ahia mai nā te Pū tāvinira’a ’utuāfare ’aore rā, te mau pū rapa’aura’a rū. E nehenehe ’outou e tauturu iāna ’ia tārena i te mau putuputura’a ’aore rā, ’ia haere i te vāhi rū o te fare ma’i fātata a’e.
-
Ma te parau fa’ati’a a te ta’ata, ’a fa’a’ite atu i te mau melo tano o te ’utuāfare i te mau tupura’a. E ani ia rātou ’ia ani i te mau arata’ira’a i te mau tahu’a i te pae nō te ea o te ferurira’a e nāhea i te fa’anahora’a i te pārurura’a o teie ta’ata. Tei roto ato’a ïa i te reira te fa’aitira’a i te roa’ara’a i teie ta’ata te mau rāve’a nō te ha’apēpē iāna.
-
Mai te mea e tano, ’a fārerei tāmau noa i te tahu’a nō te pae nō te ea o te ferurira’a ’aore rā, i te mau melo o te ’utuāfare i te roara’a o te rapa’aura’a.
-
Mai te mea e pāto’i te ta’ata i te tauturu, ’e e fa’anahora’a tāna nō te ha’amāuiui iāna iho, ma te ’ōpuara’a e rave i te reira, ’a fārerei ’oi’oi atu i te mau pū tauturu rū. (mai te mau mana tīvira) ’e te mau melo o te ’utuāfare nō te fa’ahoro i te ta’ata i te mau pū tauturu rū.
Pāturu i te ’utuāfare
Te hō’ē ta’ata e hina’aro ra e ha’apohe iāna, e nehenehe te reira e ha’ape’ape’a i te orara’a o te mau melo o tōna ’utuāfare. Te mea mātarohia e mea fifi roa nō te mau metua, te mau hoa fa’aipoipo ’e te tahi atu mau melo o te ’utuāfare ’ia ’ite ē, nāhea ’ia tauturu i te hō’ē tei herehia ’ia tupu te ira. Pinepine rātou i te tāhitihia ’e e ’ore e tau’a i te mau tāpa’o fa’aara. ’Ia tauto’o ana’e ’outou nō te tauturu i te mau melo o te ’utuāfare, ’a feruri i teie mau mana’o tauturu i muri nei.
’A tāpe’a ’ōmo’e noa i te huru tupura’a, maori rā, ’ia tupu mau iho ā te reira, noa atu e tamari’i ’āpī roa, ’aore rā, e fa’ati’a mai te ta’ata ’aore rā, te ’utuāfare ia ’outou ’ia paraparau ia vetahi ’ē.
’A fa’ata’a i te mau hōpe’a o te tupura’a o taua melo ra i ni’a i tōna ’utuāfare, ’e ’a tauturu i te mau melo o te ’utuāfare ’ia ’imi i te mau mātēria tauturu e hina’arohia e rātou nō tō rātou iho pāturura’a ’e te a’ora’a.
-
’A fa’aitoito i te ’utuāfare ’ia hōro’a i te mau parau a’o nō ni’a i te mau hina’aro o te ta’ata ’e e nāhea i te fa’a’ohipa i te mau mātēria tauturu e vai ra nō te tauturu iāna ’e ia rātou iho.
-
Mai te mea e hina’aro te ’utuāfare, ’a fārerei atu ia rātou (’aore rā, e ani atu i te tahi atu feiā fa’atere o te ’Ēkālesia ’ia fārerei ia rātou mai te mea e tano) nō te hāmani i te hō’ē fa’anahora’a hope roa nō te pāhono i to rātou mau hina’aro, tae noa atu i te hō’ē fa’anahora’a nō te pārurura’a ’e ’ia tauturu i tō rātou feti’i ’ia fāri’i i te mau rapa’aura’a pae tino ’e pae vārua e tītauhia.
’A feruri i te hō’ē tauturu a te tahu’a tōro’a nō te ta’ata iho ’aore rā, te mau parau a’o nō te mau melo o te ’utuāfare.
-
’A fa’aitoito i te hoa fa’aipoipo, te mau metua, ’e te tahi atu mau melo o te ’utuāfare ’ia ’āmui ato’a i roto i te ’āparaura’a i te ta’ata, mai te mea e fa’ata’a mai te tahu’a tōro’a nō te pae nō te ea o te ferurira’a ē, e mea tītauhia ’e e mea tano teie ’āmuira’a.
’A fa’a’ohipa i te mau mātēria tauturu a te pāroita ’e a te titi
A feruri i teie mau mana’o tauturu i muri nei ’a tauto’o ai ’outou ’ia fa’a’ohipa i te mau mātēria tauturu a te pāroita ’e a te titi nō te tauturu i te ta’ata ’e te ’utuāfare. ’A ha’amana’o e tāpe’a huna noa i te mau parau nō ni’a i te huru tupura’a ra maoti rā e hōro’a mai te ta’ata ’aore rā, te ’utuāfare ia ’outou i te parau fa’ati’a nō te paraparau ia vetahi ’ē.
’A ani i te feiā fa’atere o te ’Ēkālesia ’aore rā, i te tahi atu mau ta’ata ti’aturihia ’ia tāmau noa i te pāturu, i te arata’i, ’e i te tauturu i te reira ta’ata.
’A ’imi nā roto i te pure, i te hō’ē ta’ata ti’aturihia ’o tē nehenehe e hi’opo’a tāmau i teie ta’ata, ’e e ani i te reira ta’ata ’ia nā reira.
-
Te ta’ata e mā’itihia, e mea tano ’ei ta’ata e auhia e teie ta’ata.
-
’Ia riro te reira ta’ata ’ei ta’ata ’ite ’ōhie ’e te ferurira’a pāpū ’e e nehenehe e riro ’ei tuahine ’e ’ei taea’e aupuru.
’A feruri e fa’anaho i te hō’ē ha’api’ipi’ira’a nō te mau melo o te ’āpo’ora’a pāroita ’aore rā, o te ’āpo’ora’a titi nō ni’a i te āraira’a i te ’ōnohi.
-
’A fa’a’ohipa i te mau materia nō roto mai i Te mau mātēria nō te fa’aa’o i te ta’ata ’aore rā, nō roto mai i te tuha’a « ’Ōnohi » i ni’a suicide.ChurchofJesusChrist.org.
-
’A feruri e ani i te hō’ē tahu’a tōro’a nō roto mai i te hō’ē fa’anahora’a mātēria tauturu a te ’oire i pīha’i iho ia ’outou, nō te tauturu. E nehenehe te mau tāvinira’a ’utuāfare (mai te mea tē vai ra) ’aore rā, te mau tāvinira’a rapa’aura’a rū e tauturu ’ia ’imi i te reira mau rāve’a tauturu.